Novo Brdo Fortifications

UTVR}EYA SREDYOVEKOVNOG GRADA NOVOG BRDA 37
U Novom Brdu su od kraja 14. veka povremeno stolovali i gra~ani~ki mitropoliti,
52 ali nije poznato koliko su dugo oni boravili u ovom mestu. Jedan
od bitnih razloga za eventualno preseqewe crkvenog sedi{ta bila je, bez sumwe,
te`wa ka tome da se crkveni poglavar skloni u okvire utvr|enog grada. U
razdobqima koja su bila obele`ena povremenim ratovawima sa Turcima, takvi
povodi mogli su biti u~estali. Mo`e se pretpostaviti da je do prvog privremenog
preseqewa do{lo ve} 1383. godine, kada je Gra~anica poharana i spaqena.
I u vreme kasnijih turskih pohoda gra~ani~ki mitropoliti su, po svemu sude}i,
du`e vreme boravili u Novom Brdu. Glavna gradska crkva Svetog Nikole u tim
prilikama je, bez sumwe, bila katedralni hram mitropolije, ali o tome nema
sa~uvanih pisanih svedo~anstava. Poznato je da su tokom 16. i po~etkom 17. veka
gra~ani~ki mitropoliti nazivani i novobrdskim, {to bi bilo posredno
svedo~anstvo o tome da se ovo crkveno sredi{te nalazilo u Novom Brdu i pre
turskog osvajawa. 53 O ostalim pravoslavnim novobrdskim hramovima, ~iji je
trag izgubqen u pisanim svedo~anstvima, jo{ uvek pouzdano svedo~e arheolo-
{ki ostaci, od kojih su neki i istra`eni. Osim pomenute velike katedralne
crkve, postojalo je sigurno jo{ desetak mawih jednobrodnih hramova. ^ini nam
se da ne}emo pogre{iti ako pretpostavimo da su to naj~e{}e bile relativno
skromne vlasteoske porodi~ne zadu`bine – kakav je bio slu~aj, na primer, u
Prizrenu.
O verskom `ivotu novobrdskih gra|ana latinske veroispovesti, za razliku
od pravoslavnih, postoji ne{to vi{e podataka u izvornoj istorijskoj gra|i,
odnosno u dokumentima iz dubrova~kog i kotorskog arhiva. Katolici – Sasi i
primorski trgovci, koji su ~inili znatan broj stanovni{tva Novog Brda – bili
su organizovani u okviru jedne plebanije (`upe), koja je, kao i u drugim srpskim
gradovima, spadala pod jurisdikciju kotorskog biskupa. Novobrdska katoli~ka
`upa, osnovana verovatno u prvim decenijama 14. veka, prvi put se pomiwe 1346.
godine. Kao parohija Kotorske biskupije, bila je pod duhovnom jurisdikcijom
crkve ovog grada i kasnije, kada Kotor vi{e nije bio pod srpskom vla{}u. 54
Tek u prvim decenijama 15. veka novobrdski katolici su pre{li u nadle`nost
barskog nadbiskupa.
Glavna rimokatoli~ka crkva Novog Brda, Santa Maria in Novomonte, poznata
kao Sa{ka crkva, podignuta je tokom prve polovine 14. veka. Nalazila se u
okviru prigradskog Doweg trga, nepun kilometar jugoisto~no od utvr|enog Podgra|a.
55 Druga, mawa katoli~ka crkva, posve}ena Svetom Nikoli, koja je prvobitno
slu`ila kao kapela (capella Santi Nicolai), podignuta je oko 1380. godine
u Podgra|u Novog Brda. Wena bli`a lokacija nije poznata. 56 Obe ove crkve su
u prvim decenijama 15. veka spojene u jednu `upu. 57 Kao katoli~ki hramovi u
kojima je obavqano bogoslu`ewe, povremeno ili stalno, pomiwu se sve do sredine
17. veka.
Za sudbinu Novog Brda presudan uticaj imali su turski napadi, koji su na
podru~ja centralnog Balkana zapo~eli posle hri{}anskog poraza na Marici
1371. godine. Sve ~e{}im turskim prodorima novobrdska oblast bila je izlo-
`ena ve} od posledwe decenije 14. veka. Prvi neuspeo napad na Novo Brdo, sa
ciqem da zauzme grad, preduzeo je sultan Musa 1412. godine. 58 Uz posadu i gra-
|ane, u odbrani su u~estvovali i Dubrov~ani. Napada~i su kona~no potisnuti
kada je pristigao despot Stefan sa vojskom. U velikoj opasnosti grad je bio i
52 Jankovi} 1985, 187.
53 Jankovi} 1983, 32–36.
54 Detaqnije o katoli~kim crkvama
u Novom Brdu v. Gogi} 2016, 1–25.
55 ^er{kov 1958, 338–340;
Bo{kovi} 1974, 108;
Jovanovi} i dr. 2004, 106–114.
56 Nedavno je izneta pogre{na
pretpostavka o tome da se ova crkva
nalazila u Dowem gradu utvr|ewa,
Gogi} 2016, 8–10.
57 Isto, 14.
58 Novakovi} 1879, 317–326.