Novo Brdo Fortifications

UTVR}EYA SREDYOVEKOVNOG GRADA NOVOG BRDA 41
promenili dotada{we gradsko ure|ewe. Na ~elo grada postavqen je turski vojvoda,
tvr|avom je zapovedao dizdar, dok je sudska vlast bila u rukama kadije. 64
Ubrzo po osvajawu, preduzeti su radovi na obnovi o{te}enih bedema i kula
utvr|ewa, odnosno Zamka i Doweg grada, gde hri{}anima vi{e nije bio dozvoqen
pristup. 65 Tom prilikom, sru{ene su dve zate~ene crkve – i to jedna u
Zamku, a druga, po svemu sude}i, u Dowem gradu. Ove crkve, koje su u novim uslovima
postale nedostupne svojim nekada{wim vernicima, poslu`ile su kao izvori{te
kamene gra|e neophodne za popravku fortifikacija. U obnovqeno utvr-
|ewe sme{tena je vojna posada od oko 50 mustahfiza, sa dizdarom i }ehajom na
~elu. Ovaj broj vojnika novobrdske posade prakti~no se nije mewao sve do kraja
17. veka. 66 Posada je bila sme{tena u okviru bedema Doweg grada, dok je prostor
u citadeli, nekada{wem Zamku, ostao zasut ru{evinama i nenastawen.
Nakon represalija koje su pratile ~in osvajawa, Turci su nastojali da se
u osvojenom gradu ponovo uspostavi red i obnovi rad rudnika. U tu svrhu pokazan
je odre|en tolerantan odnos prema hri{}anima, koji nije bio uobi~ajen u
drugim osvojenim gradovima. To je razlog {to je Novo Brdo i vi{e decenija posle
osvajawa zadr`alo svoj hri{}anski karakter. U ranom razdobqu osmanske
vlasti, rudarska i zanatska proizvodwa imala je oslonac u zate~enom gra|anstvu.
Tursko islamsko stanovni{tvo bilo je sve do po~etka 16. veka uglavnom
ograni~eno na tvr|avsku posadu, administrativni aparat i osobqe kovnice, uz
malobrojne doseqenike, i to gotovo po pravilu konvertite. 67
Krajem 15. veka, sude}i prema podacima zabele`enim u defteru Vu~itrnskog
sanxaka iz 1498/9. godine, Novo Brdo je bilo prevashodno hri{}anski grad.
Ve}ina od 38 mahala ili gradskih ~etvrti nosila je naziv prema imenu sve-
{tenika (popa ili protopopa), kalu|era ili crkve. U gradu se tada nalazilo
887 hri{}anskih ku}a i nekoliko crkava, koje su u Podgra|u postojale pre
osvajawa grada. Nijedna mahala krajem 15. veka jo{ uvek nije bila ozna~ena kao
muslimanska. U ovom defteru, kao ni u ranijem – iz 1477. godine, u Novom Brdu
se ne pomiwe nijedna xamija, a ni vakufi, kao pobo`na zave{tawa, koji su prvi
osnivani u zaposednutim zemqama i gradovima. 68
U prvim decenijama 16. veka stawe u Novom Brdu se zna~ajno promenilo,
{to jasno pokazuje poodmakli proces islamizacije. U defteru Vu~itrnskog
sanxaka iz 1526. godine, u hri{}anskim mahalama koje se pomiwu u prethodnom
popisu uo~qivo je zna~ajno smawewe broja ku}a, dok su neke i opustele. Tu
se prvi put pomiwu i ~etiri nove muslimanske mahale, sa 139 ku}a. Stare{ine
vi{e od jedne tre}ine ovih ku}a bili su konvertiti u prvoj generaciji. Jedna
od tih novih muslimanskih gradskih ~etvrti – Mahala ~asne xamije – bila je
najgu{}e naseqena. Imala je 48 ku}a, od kojih je 18 pripadalo konvertitima. 69
U nazivu ove mahale prvi put se pomiwe xamija u Novom Brdu. Zanimqivo je da
u ranijim defterima, kao jedinoj sa~uvanoj pisanoj gra|i iz prvih decenija
turske vlasti, nema podataka o islamskoj bogomoqi u Novom Brdu, mada, kako su
pokazali rezultati dosada{wih istra`ivawa, najkasnije 1466. godine u xamiju
je pretvorena glavna novobrdska crkva – katedralni hram Svetog Nikole. 70
Osim posrednih pomena xamije – nekada{we katedrale, u raspolo`ivim i do
sada obra|enim izvorima nema podatka o drugim islamskim bogomoqama u Novom
Brdu. Na osnovu podataka iz pomenutih deftera o brojnosti sve{tenika,
ali i saznawa koje pru`aju drugi izvori, mo`e se zakqu~iti da je u decenijama
64 Dini} 1962, 68.
65 Popovi} 2016, 74–75.
66 Zirojevi} 1974, 135–137.
67 Filipovi} 1954, 71.
68 Isto, 66–69.
69 Isto, 79.
70 Popovi}, Bjeli} 2018, 185–198.