COLLECT België November 2023
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
monte-carlo auction house<br />
upcoming auction<br />
Primary Art<br />
<strong>COLLECT</strong>ION OF DOCTOR MICHEL GAUD<br />
SATURDAY NOVEMBER 25, <strong>2023</strong><br />
200 SCULPTURES FROM<br />
ANGOLA, BURKINA FASO, CAMEROON, IVORY COAST, ETHIOPIA, GABON, MALI,<br />
NIGERIA, DEMOCRATIC REPUBLIC OF CONGO, TANZANIA, ZAMBIA.<br />
Expert<br />
Jean Pierre Lacoste<br />
WWW.HVMC.COM<br />
Contact<br />
Sonny Palomba<br />
spalomba@hvmc.com<br />
10 - 12 Quai Antoine 1 ER - 98000 MONACO - 00 377 93 25 88 89 - info@hvmc.com
KUNST. ANTIEK. DESIGN.<br />
Door de ogen van Rembrandt<br />
Sutorius, Directeur ARTIS<br />
19 – 26 november <strong>2023</strong><br />
RAI Amsterdam<br />
pan.nl
CE OKIS<br />
NTERLÜBKE<br />
CRUSO / GUBI<br />
FLOS TION ERLÜBKE /<br />
D<br />
FLOS<br />
EDITION<br />
GUBI / ORM<br />
EDITION GUBI<br />
GUBI MOTTURA<br />
A LÜBKE<br />
POLIFORM<br />
/ NEMO<br />
OLIFORM DITION<br />
BKE<br />
TION UA / TECTA<br />
A TTURA<br />
/ TECTA<br />
EMO<br />
IFORM<br />
ECTA ORM<br />
TECTA<br />
ECTA<br />
ELS<br />
go.be RUSSELS<br />
iquerigo.be<br />
SSELS<br />
rigo.be<br />
ONMISKENBAAR<br />
DOMINIQUE RIGO.<br />
TYPIQUEMENT<br />
DOMINIQUE RIGO.<br />
ONMISKENBAAR<br />
DOMINIQUE RIGO.<br />
CREATEUR D’ ESPACES DE VIE SUR MESURE<br />
CUISINE - DRESSING - SALLE À MANGER - SALON - CHAMBRE À COUCHER - BUREAUX - EXTERIEUR<br />
WIJ REALISEREN UW LEEFRUIMTES OP MAAT<br />
KEUKEN WIJ REALISEREN – DRESSING UW LEEFRUIMTES – EETKAMER OP MAAT – SALON – SLAAPKAMER - BUREAU - BUITENMEUBELS<br />
KEUKEN – DRESSING – EETKAMER – SALON – SLAAPKAMER - BUREAU - BUITENMEUBELS<br />
ACERBIS / ALIAS / ARCO / ARPER / ARTEMIDE / ARTEK / B&B ITALIA / BROKIS<br />
CAPPELLINI / CARL HANSEN / CASALIS / CECCOTTI / CLASSICON /<br />
CRUSO<br />
ACERBIS // ALIAS // ARCO // ARPER // ARTEMIDE // ARTEK // B&B ITALIA // BROKIS<br />
CAPPELLINI DESALTO / / DECLIC CARL HANSEN / EMECO // CASALIS / EXTREMIS // CECCOTTI / FERMOB // CLASSICON / FIAM /<br />
FLEXFORM CRUSO<br />
/ FLOS<br />
DESALTO FONTANA // DECLIC ARTE / / EMECO FOSCARINI // EXTREMIS / FRITZ // FERMOB HANSEN // FIAM / / GALOTTI FLEXFORM &/ / RADICE FLOS<br />
/ GUBI<br />
FONTANA HERMAN ARTE MILLER // FOSCARINI / INGO // MAURER FRITZ HANSEN / INTERLÜBKE // GALOTTI & RADICE / KARTELL // GUBI<br />
/ KNOLL<br />
HERMAN LAPALMA MILLER / LIGNE // INGO ROSET MAURER / LIMITED // INTERLÜBKE EDITION // / LOUIS KARTELL POULSEN // KNOLL<br />
/ LUCEPLAN<br />
LAPALMA MARTINELLI // LIGNE LUCE ROSET / MDF // LIMITED ITALIA EDITION / MOCA // LOUIS / MOROSO POULSEN<br />
/ / LUCEPLAN MOTTURA / NEMO<br />
MARTINELLI LUCE // MDF ITALIA // MOCA // MOROSO // MOTTURA // NEMO<br />
OPINION CIATTI / PALLUCO / PAOLA LENTI / PASTOE / POLIFORM<br />
OPINION CIATTI // PALLUCO // PAOLA LENTI // PASTOE // POLIFORM<br />
POLTRONA FRAU / / SAHCO HESSLEIN / / SILENT / GLISS / STUA / POLTRONA FRAU / SAHCO HESSLEIN / SILENT GLISS / STUA / TECTA<br />
TECTA<br />
TOLIX // / TOULEMONDE BOCHART BOCHART // VITRA / VITRA // ZIMMER+ROHDE<br />
/ ZIMMER+ROHDE<br />
LOUNGE CHAIR EAMES - SPECIALE EDITIE<br />
BESCHIKBAAR TOT 31/01/24<br />
RUE DE STALLE 210 STALLESTRAAT B-1180 BRUSSELS<br />
INFO + 32 [0]2 649 95 94 info@dominiquerigo.be www.dominiquerigo.be<br />
RUE DE STALLE 210 STALLESTRAAT B-1180 BRUSSELS<br />
INFO + 32 [0]2 649 95 94 info@dominiquerigo.be www.dominiquerigo.be
Inhoud<br />
NOVEMBER <strong>2023</strong><br />
www.collectaaa.be<br />
Performancekunst<br />
zoekt markt<br />
Antica Namur<br />
en de culturele<br />
weelde in Namen<br />
14<br />
34<br />
Veilingtrend:<br />
online only<br />
68<br />
VOLG ONS OP INSTAGRAM<br />
@ARTMAGAZINE<strong>COLLECT</strong><br />
COLOFON<br />
hoofdredacteur<br />
Els Bracke<br />
redactie<br />
Christophe Dosogne<br />
Trice Hofkens<br />
eindredactie<br />
Annemiek van Grondel<br />
medewerkers<br />
Gilles Bechet<br />
Jean-Marc Bodson<br />
Gwennaëlle Gribaumont<br />
Elien Haentjes<br />
Ben Herremans<br />
Anne Hustache<br />
Guy Kokken<br />
Belinda Visser<br />
Christine Vuegen<br />
vertaling<br />
Didier Vanhede<br />
vormgeving<br />
Renaldo Candreva<br />
Freek Lukas<br />
advertenties<br />
Joris van Glabbeek<br />
Tel.: 09/216.20.24<br />
collect.net@ips.be<br />
Collect AAA is niet verantwoordelijk<br />
voor de inhoud van de<br />
geplaatste advertenties. Enkel<br />
de adverteerder kan hiervoor<br />
aansprakelijk worden gesteld.<br />
druk<br />
Graphius Gent<br />
verdeling<br />
Boekhandel<br />
AMP<br />
De Post<br />
Lid van WE MEDIA<br />
abonnementen<br />
Abonnementenland<br />
Ambachtenlaan 21 Unit 2A<br />
3001 Heverlee<br />
Tel.: 02/808.55.23<br />
<strong>België</strong> € 49,50 Europa € 70<br />
Abonnementen worden automatisch<br />
verlengd en gelden<br />
tot wederopzegging uiterlijk<br />
twee maanden voor afloop.<br />
Een cadeau-abonnement loopt<br />
automatisch af. Voor een adreswijziging,<br />
een opzegging, een<br />
ontbrekend nummer of een<br />
andere vraag:<br />
klantenservice@aboland.nl<br />
www.aboland.be.<br />
redactiesecretariaat<br />
Begijnhoflaan 464 G<br />
9000 Gent<br />
Tel: 09/216.20.20<br />
collect@ips.be<br />
www.collectaaa.be<br />
verantwoordelijke uitgever<br />
Patrick Snoeck<br />
Begijnhoflaan 464G - 9000 Gent<br />
Voor de beeldende kunstenaars<br />
en de fotografen: CISAC/SABAM<br />
© SABAM Belgium <strong>2023</strong><br />
cover<br />
Hoofdsteun, Thebe, Egypte, Middenrijk,<br />
ca. 2030-1802 v.Chr., hout, H. 22,2 cm.<br />
New York, The Metropolitan Museum of<br />
Art, inv. 31.3.12.<br />
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/<br />
of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie,<br />
of op welke andere wijze ook zonder toestemming van<br />
de uitgever. meningen, feiten, weergegeven in ondertekende<br />
artikelen of bijdragen aan dit blad vallen onder<br />
de verantwoordelijkheid van de betreffende auteur.<br />
redactie en uitgever zijn hiervoor niet aansprakelijk.<br />
<strong>COLLECT</strong> is niet verantwoordelijk voor de inhoud van<br />
de geplaatste advertenties. Enkel de adverteerder kan<br />
hiervoor aansprakelijk worden gesteld.<br />
© arts antiques auctions, Gent
Bonhams<br />
veilt collectie<br />
Van Pauwvliet<br />
Edito<br />
22<br />
Gegeven<br />
is gegeven<br />
78<br />
We hebben er weer ons werk van gemaakt,<br />
van het novembernummer. Traditiegetrouw<br />
is het de editie die elk van jullie wil<br />
aanzetten om naar Antica Namur te gaan.<br />
Hoewel <strong>COLLECT</strong> steeds de focus op objecten<br />
en verzamelgebieden legt, kozen we<br />
er deze keer voor om de stad Namen eens<br />
mee in de kijker te zetten. De 46e editie van<br />
Antica blijft weliswaar nog steeds een van<br />
de beste kunst- en antiekbeurzen van <strong>België</strong>,<br />
maar het niet altijd even goed bekende<br />
culturele aanbod van Namen biedt genoeg<br />
stof voor een verlengd weekend in het land<br />
van Félicien Rops! Denkt u soms na over<br />
wat u – in de verre – toekomst met uw<br />
verzameling kan doen, verdiep u dan zeker<br />
in de bijdrage over schenkingen en legaten.<br />
Samen met Oliver Lenaerts, advocaat<br />
gespecialiseerd in het kunstrecht, verkennen<br />
we dit terrein. Dat musea op hun beurt<br />
aan ‘deaccessioning’ (ontzamelen) doen, is<br />
in de Angelsaksische wereld al langer een<br />
courant fenomeen. Maar op het Europese<br />
vasteland is het veel minder gebruikelijk.<br />
Een Zwitserse stichting doet deze maand<br />
drie meesterwerken van Paul Cézanne van<br />
de hand, in de hoop echter dat er slechts<br />
één van verkocht hoeft te worden. Volgens<br />
sommige critici een foute beleidsvoering<br />
maar – helaas – voor vele musea onontkomelijk<br />
voor hun voortbestaan.<br />
Critici zullen wellicht ook hun wenkbrauwen<br />
fronsen bij een tentoonstelling<br />
over kunst uit het Derde Rijk. Wij bleven<br />
kritisch maar nieuwsgierig, trokken naar<br />
Arnhem en stelden enkele pertinente<br />
vragen aan de samenstellers van deze<br />
expositie. Even nieuwsgierig zijn we naar<br />
performancekunst. Bij de meeste verzamelaars<br />
ligt performancekunst nog altijd<br />
moeilijk: op de markt krijgt die discipline<br />
slechts moeizaam voet aan de grond. Toch<br />
kun je performancekunst wel degelijk verzamelen.<br />
En de twijfels neem je gewoon<br />
weg met een eenvoudig protocol. U leest<br />
het: we maakten werk van het werk van<br />
veel mensen. Voor u rest enkel leesplezier.<br />
Els Bracke<br />
els.bracke@ips.be<br />
RUBRIEKEN & COLUMNS<br />
8 Up to date<br />
12 Kopstukken<br />
52 Musea<br />
58 Kunstinzicht: Galerie Geukens & De Vil<br />
59 Galeries<br />
63 Kunstinzicht: Victor Le Fell<br />
26 Kunstenaar van de maand: Lucie Lanzini<br />
28 Fotografie in de kijker: Just My Luck<br />
DOSSIERS<br />
14 Performance zoekt markt<br />
22 Gegeven is gegeven: schenkingen<br />
en legaten<br />
30 In de loop der tijd: de hoofdsteun<br />
34 Antica Namur en de culturele<br />
weelde in Namen<br />
38 Camille Claudel: een exclusieve markt<br />
42 Marilyn Minter : subversief snoepgoed<br />
44 Martin Wong<br />
46 Kunst in het Derde Rijk<br />
68 Veilingtrend: online only<br />
72 Deaccessioning: drie Cézannes te koop<br />
78 Bonhams veilt collectie Van Pauwvliet<br />
VEILINGEN<br />
82 Veilingen wereldwijd<br />
86 Verrassend geveild: Romeinse buste<br />
bij Flanders Auctions<br />
87 Veilingen <strong>België</strong><br />
AGENDA<br />
56 Museumagenda<br />
64 Galerieagenda<br />
96 Veilingagenda<br />
103 Beursagenda<br />
104 Adressen & zoekers<br />
105 Veilinghuizen<br />
Op de hoogte blijven<br />
van alle nieuwtjes?<br />
Meldt u nu aan voor onze maandelijkse<br />
nieuwsbrief door uw e-mailadres<br />
te mailen naar collect@ips.be.
UP TO DATE<br />
Kunst toegankelijk voor iedereen<br />
CODART, het internationale netwerk voor<br />
conservatoren Nederlandse en Vlaamse<br />
kunst, heeft een diepgaand onderzoek<br />
laten uitvoeren over de huidige rol en<br />
waarde van de kunstconservator. Het toont<br />
aan dat de taak van conservator steeds<br />
meer verschuift van hoeder van de collectie<br />
en onderzoeker naar netwerker<br />
en verhalenverteller. Musea spelen een<br />
belangrijke rol in de samenleving en<br />
veranderen voortdurend, net zoals de<br />
buitenwereld, en de conservator kan een<br />
cruciale rol spelen bij innovaties binnen<br />
musea en in het proces van kennis verzamelen<br />
en verspreiden. Dit geeft stof<br />
tot nadenken voor de verdere opleiding<br />
en ontwikkeling van de kunstconservator<br />
van de toekomst. www.codart.nl<br />
-><br />
Een Van der<br />
Weyden voor<br />
M Leuven<br />
-><br />
Galerie Rivoli Brussels viert haar 15e verjaardag. © Rivoli.<br />
In het kader van het Dieric Bouts Festival<br />
New Horizons in Leuven, is in de universiteitsbibliotheek<br />
de expo Kennis aan de<br />
ketting geopend. Via unieke objecten en<br />
verhalen krijgt de bezoeker een kijk op fake<br />
news, censuur en (des)informatie rond 1500<br />
en vandaag. De bezoeker ontdekt hoe de<br />
uitvinding van de boekdrukkunst een even<br />
grote impact had op de toegankelijkheid<br />
van kennis en verspreiding van fake news<br />
als het internet, sociale media en nieuwe<br />
technologieën zoals AI nu. Nog te bezoeken<br />
tot 14-01. www.bib.kuleuven.be S Op<br />
14-11 viert Rivoli Brussels haar 15e verjaardag.<br />
Deze bruisende hub, waar vijftien<br />
Belgische en buitenlandse galeries voor<br />
hedendaagse kunst onder één dak zitten,<br />
vormt een uniek gegeven in <strong>België</strong> en zelfs<br />
Europa. De intense samenwerkingen tussen<br />
de galeries en de gemeenschappelijke<br />
vernissages creëren een soort beursgevoel<br />
dat de drempel verlaagt. De deuren staan<br />
altijd letterlijk open onder de arcades van<br />
dit iconische brutalistische gebouw. Je vindt<br />
er Husk Gallery, Schönfeld Gallery, La peau<br />
de l’ours, Berlin Brussels Art Projects en<br />
vele andere galeries. www.rivoli.brussels S<br />
Dit jaar kunnen alle kinderen tot 12 jaar zich<br />
volledig artistiek uitleven op zondag 19-11.<br />
Dan is het Kunstendag voor Kinderen,<br />
waarop in verschillende Vlaamse en Brusselse<br />
cultuurhuizen allerhande creatieve<br />
activiteiten worden georganiseerd. Deze<br />
editie staat in het teken van de 20e verjaardag<br />
van het Vlaams Topstukkendecreet.<br />
Kinderen kunnen zelf een topstuk bedenken<br />
en hun verbeelding loslaten op theater,<br />
film, muziek, dans, architectuur, literatuur<br />
en beeldende kunst. www.kunstendagvoorkinderen.be<br />
S<br />
M Leuven heeft een zeldzame 15eeeuwse<br />
tekening uit de omgeving<br />
van Rogier van der Weyden kunnen<br />
aankopen. De Bezwijming van de H.<br />
Maagd en twee Maria’s (ca. 1458-1469),<br />
een tekening gemaakt met penseel,<br />
bruine inkt en houtskool, was al eerder<br />
in bruikleen bij M, maar zal vanaf nu<br />
onderdeel uitmaken van de nieuwe<br />
collectiepresentatie in het museum. De<br />
tekening toont hetzelfde motief als in<br />
Van der Weydens Triptiek van de Zeven<br />
Sacramenten, waarop de gezichtsuitdrukkingen<br />
en gedrapeerde kleding<br />
op quasi identiek dezelfde manier zijn<br />
weergegeven. De kunstenaar heeft<br />
een belangrijke connectie met Leuven,<br />
waar hij gewerkt heeft op hetzelfde<br />
moment als toen Dieric Bouts actief<br />
was in deze stad. Volgens Marjan Debaene,<br />
hoofdconservator Oude Kunst<br />
bij M Leuven, is het aantal tekeningen<br />
uit deze periode en van deze kwaliteit<br />
op één hand te tellen binnen de Belgische<br />
museale collecties. Wereldwijd<br />
is slechts een 600-tal uit de Zuidelijke<br />
Nederlanden bekend.<br />
www.mleuven.be<br />
8
UP TO DATE<br />
Uitpakken met kunst<br />
Twee jaar na het ‘uitpakken’ van Christo<br />
en Jeanne Claude’s monumentale Arc de<br />
Triomphe, Wrapped, 1961-2021, heeft de<br />
burgemeester van Parijs Anne Hidalgo<br />
aangekondigd dat het materiaal van dit<br />
kunstwerk hergebruikt zal worden voor de<br />
Olympische en Paralympische Spelen in 2024.<br />
Milieuorganisatie Parley for the Oceans, die<br />
ook samengewerkt heeft met modehuis Dior<br />
en sportmerk Adidas, zal het recyclen van de<br />
25.000 m² zilverblauwe polypropyleenstof<br />
en 3.000 m rood polypropyleentouw leiden.<br />
De gerecycleerde materialen zullen gebruikt<br />
worden voor schaduwstructuren, tenten en<br />
barnums. www.parley.tv S In Parijs opende<br />
Hauser & Wirth nu ook een dépendance<br />
aan de rechteroever van de Seine. Hiermee<br />
is een langverwachte droom uitgekomen.<br />
De nieuwe galerie, met een oppervlakte<br />
van 800 m² over drie etages, opent met<br />
een solo-expositie van de Amerikaanse<br />
kunstenaar Henry Taylor. Nog tot 19-02.<br />
www.hauserwirth.com S In Brussel is het<br />
Magritte Museum heropend na een korte<br />
renovatieperiode van zes maanden. Het<br />
museum, dat valt onder de Koninklijke<br />
Musea voor Schone Kunsten van <strong>België</strong>,<br />
opende voor het eerst de deuren in 2009.<br />
Met meer dan 200 werken van de Belgische<br />
surrealist geldt het als de internationale<br />
referentiecollectie. www.musee-magrittemuseum.be<br />
-><br />
Henry Taylor, I got brothers ALL OVA the world but they forget we’re related, <strong>2023</strong>, acrylverf<br />
op doek. © de kunstenaar. Foto: Keith Lubow. Te zien bij Hauser & Wirth.<br />
Van Ham veilt<br />
laatste Jan<br />
Brueghel de<br />
Jonge<br />
Het Duitse veilinghuis Van Ham pakt uit<br />
met een bijzonder lot: een fantastisch, paradijselijk<br />
landschap van de hand van Jan<br />
Brueghel de Jonge (1601-1678). Dit imposant<br />
grote schilderij, met dieren die de ark<br />
van Noach betreden, wordt beschouwd als<br />
zijn laatste meesterwerk en als een variatie<br />
van een prototype met hetzelfde motief<br />
dat werd geschilderd door zijn vader Jan<br />
Brueghel de Oude. Het werk wordt geschat<br />
tussen € 150.000-300.000 en geveild<br />
tijdens de Classic Week-sales van 15 t/m<br />
17-11. Andere topstukken in het aanbod van<br />
deze veiling zijn van onder anderen Cornelis<br />
de Heem, Giovanni Battista Pittoni en<br />
Johann Jakob Frey. www.van-ham.com<br />
-><br />
Jan Brueghel de Jonge, De intocht in de Ark van Noach, ca. 1613, olieverf op doek. Van Ham, Keulen, 15 t/m 17-11. © Van Ham. Richtprijs: € 150.000-300.000.<br />
9
UP TO DATE<br />
PAN Amsterdam<br />
-><br />
Julius Vermeulen van Galerie EENWERK en Tyr Baudouin van Galerie Lowet de Wotrenge, deelnemers van Pan Amsterdam. Foto: Bob Bronshoff.<br />
Oud en nieuw<br />
in de mix<br />
Twintig nieuwe deelnemers,<br />
onder meer uit Brussel, Londen<br />
en Parijs. Een opmars van oudemeesterspecialisten.<br />
Een solostand<br />
voor een 89-jarige internationale<br />
Sheila Hicks. Aanstormend jong<br />
galerietalent. PAN Amsterdam,<br />
van 19 t/m 26 november in RAI<br />
Amsterdam, belooft dit jaar veel<br />
interessants.<br />
Julius Vermeulen van Galerie EENWERK in<br />
Amsterdam brengt een solo van Sheila Hicks<br />
die hij kent via zijn partner Irma Boom, die<br />
in 2006 het boek Sheila Hicks. Weaving as a<br />
Metaphor maakte. Het contact leidde tot de<br />
expositie Sheila Hicks. Make an effort every<br />
day in Galerie EENWERK in september 2022.<br />
Voor de solo op PAN Amsterdam heeft Hicks<br />
een nieuwe wandinstallatie gemaakt. “Ik<br />
vind haar een van de grootste kunstenaars<br />
op het gebied van textiel”, zegt Vermeulen.<br />
“Zij probeert echt om verbindingen te leggen<br />
tussen beeldende kunst, architectuur<br />
en vormgeving. Dat is in haar werk helemaal<br />
verenigd en dat komt tot een symbiose die<br />
zó sprankelend en weergaloos is. Dat zie je<br />
aan haar monumentale wandinstallaties en<br />
dat zie je ook aan haar kleine werken met<br />
een enorme intimiteit. Ik wil verzamelaars in<br />
staat stellen om een Sheila Hicks te kopen.<br />
Want zij is 89 en ik hoop dat ze nog heel lang<br />
doorgaat, maar ze heeft niet het eeuwige<br />
leven.” Ook oude meesters zijn vertegenwoordigd<br />
op PAN Amsterdam en vormen<br />
zelfs een groeiend segment. Dit jaar telt de<br />
beurs tien handelaren met dit specialisme,<br />
vertelt directeur Mark Grol. Hij cureert<br />
deelnemers voor de beurs, maar ziet binnen<br />
dit veld dat handelaren elkaar stimuleren<br />
om naar Amsterdam te komen. Hij noemt<br />
voormalig TEFAF-deelnemer Larry Steigrad<br />
een ambassadeur. Zijn galerie Lawrence<br />
Steigrad Fine Arts is gespecialiseerd in oude<br />
meesters en Britse schilderijen, tekeningen<br />
en beeldhouwwerken uit voornamelijk de<br />
16e tot 19e eeuw. Binnen hetzelfde segment<br />
is volgens Grol een jongere generatie<br />
aan het opstaan. Tyr Baudouin van Galerie<br />
Lowet de Wotrenge in Antwerpen is<br />
hiervan een voorbeeld. Net als Gillis Tak<br />
Labrijn, die samenwerkt met de Brit Aaron<br />
Simpson-Bean in hun bedrijf Renialme BV.<br />
Hun uitgangspunt is dat connaisseurschap<br />
de basis vormt voor kunsthandel. De galerie<br />
onderhoudt een uitgebreid onderzoeksarchief<br />
en adviseert internationale musea,<br />
instellingen en verzamelaars op het gebied<br />
van maritieme kunst. Andere nieuwkomers<br />
zijn Den Otter Fine Art, die prenten en<br />
tekeningen van oude meesters combineert<br />
met moderne en hedendaagse werken<br />
op papier, en Erik Bijzet Sculpture and<br />
Works of Art (Europese beeldhouwkunst<br />
en toegepaste kunst van de Middeleeuwen<br />
tot Rodin). Floris van Wanroij Fine Art is<br />
na jaren van afwezigheid een terugkerende<br />
deelnemer, met Nederlandse en Vlaamse<br />
oude meesterschilderijen, vroege Europese<br />
beeldhouwkunst en kunstwerken uit de<br />
Haute Époque. Ook Bijl-Van Urk, Kunsthandel<br />
P. de Boer, Douwes Fine Art en The<br />
Weiss Gallery uit London zijn weer van de<br />
partij. Deelnemer Mulan Go (°1998) toont<br />
met haar vijfentwintig lentes dat de PAN ook<br />
staat voor hedendaags en vernieuwend. Met<br />
haar galerie GoMulan toont ze in Walls &<br />
Cabinets, het nieuwkomerspaviljoen van de<br />
PAN, werk van veelbelovende hedendaagse<br />
kunstenaars. Verwacht dus een boeiende<br />
mix van oud en nieuw als u in november<br />
naar Amsterdam trekt. (bv)<br />
BEZOEKEN<br />
PAN Amsterdam<br />
19 t/m 26-11<br />
www.pan.nl<br />
10
UP TO DATE<br />
Schatgraven van Parijs tot Luxemburg<br />
Van 09 t/m 12-11 vindt de 26e editie van<br />
de internationale fotografiebeurs Paris<br />
Photo voor de laatste keer in Le Grand<br />
Palais Ephémère plaats. Volgend jaar<br />
keert de beurs terug naar het historische<br />
Grand Palais. 191 galeries en uitgevers uit<br />
26 landen presenteren er een selectie vintage,<br />
moderne en hedendaagse werken.<br />
Daarnaast zijn er verschillende exposities<br />
van zowel gerenommeerde fotografen als<br />
jong beloftevol talent. Curiosa presenteert<br />
17 fotografen, geselecteerd door Anna<br />
Planas, die voor de eerste keer deelnemen<br />
en diverse fotografiepraktijken weergeven,<br />
van documentaire tot performance.<br />
Ook wordt er een nieuwe digitale afdeling<br />
gelanceerd. www.parisphoto.com S De 9e<br />
editie van Luxembourg Art Week beoogt<br />
een strategische heroriëntatie onder leiding<br />
van de nieuwe directeur Caroline von<br />
Reden. Luxemburg Art Week is snel uitgegroeid<br />
tot een beurs met een uniek multiculturele,<br />
kosmopolitische en meertalige<br />
omgeving. Voor deze editie zijn 79 galeries<br />
uit twaalf landen uitgenodigd en onderverdeeld<br />
in drie afdelingen. Er worden<br />
zowel gerenommeerde hedendaagse en<br />
moderne kunstenaars gepresenteerd als 19<br />
beloftevolle galeries, ‘artist-run spaces’ of<br />
collectieven. Hiervoor werkt Luxembourg<br />
Art Week voor de eerste keer samen met<br />
Cnap, Centre national des arts plastiques.<br />
Op de afdeling ‘Focus Wien’ kun je de<br />
Weense kunstscene ontdekken onder<br />
leiding van Monika Georgieva. Er is daarnaast<br />
een kunstenparcours georganiseerd<br />
in de stad, waarbij ook zes sculpturen van<br />
Atelier Van Lieshout te bezichtigen zijn. Dit<br />
alles van 10 t/m 12-11. www.luxembourgartweek.lu<br />
S Liefhebbers en verzamelaars<br />
van vintage en retro-objecten, kunnen<br />
opnieuw naar de Verzamel Jaarbeurs in<br />
Utrecht op 11 en 12-11. www.verzameljaarbeurs.nl<br />
S Van 16 t/m 19-11 vindt de 56e<br />
editie van Art Cologne plaats. Het hoge<br />
niveau van deze beurs blijft gegarandeerd<br />
door de terugkerende aanwezigheid van<br />
nationale en internationale topgaleries,<br />
aangevuld met jonge innovatieve galeries<br />
van over heel de wereld. Dit jaar ook een<br />
groot aantal deelnemers uit Oostenrijk. De<br />
afdeling Art + Object legt de focus op 20een<br />
21e-eeuws design. www.artcologne.<br />
com S Het laatste weekend van november<br />
en het eerste weekend van december kan<br />
je in Gent de Ganda-route bewandelen.<br />
Dit parcours langs 23 locaties geeft<br />
je een overzicht van het huidige aanbod<br />
kunst, antiek, design en hedendaagse<br />
makers. www.ganda21.be in Gent S Het<br />
cultuurcentrum van Mechelen ontvangt<br />
dit jaar de 31e editie van de Internationale<br />
Antiquarenbeurs van <strong>België</strong>, een paradijs<br />
voor liefhebbers en verzamelaars van<br />
-><br />
Hendrik Zimmer, Corbusier Bay. © de kunstenaar.<br />
Te zien bij Galerie Heike Strelow op<br />
Luxembourg Art Week.<br />
oude, antiquarische en bibliofiele boeken,<br />
eerste edities, prenten en gravures, atlassen<br />
en veel meer. Je kunt hier schatgraven<br />
bij deelnemers uit <strong>België</strong>, Nederland,<br />
Duitsland, Frankrijk en Groot Britannië.<br />
Van 08 t/m 10-12. www.antiquarenbeursmechelen.com<br />
-><br />
Petra Basnakova. © de kunstenaar. Te zien bij Dewi Lewis Publishing op Paris Photo.<br />
-><br />
Carlos Cruz-Diez, Physichromie, 1992. © de<br />
kunstenaar. Te zien bij Galerie La Patinoire<br />
Royale Bach op Luxembourg Art Week.<br />
11
Kopstukken<br />
Fernando Botero<br />
Erwin Olaf<br />
Op 20 september jongstleden overleed<br />
de Nederlandse fotograaf Erwin<br />
Olaf in Groningen op 64-jarige leeftijd.<br />
Zijn carrière begon als fotojournalist<br />
in de jaren 80, waar hij<br />
de homobevrijdingsbeweging documenteerde.<br />
Later evolueerde hij tot<br />
een van de pioniers in Nederland<br />
op het gebied van geënsceneerde<br />
fotografie, waarbij hij theatrale<br />
kostuums en decors gebruikte om<br />
non-conformistische onderwerpen<br />
vast te leggen, vaak provocerend en<br />
genderstereotypen doorbrekend.<br />
Olaf creëerde beelden die iconisch<br />
werden en benadrukte het belang<br />
van individuele expressie. Taco Dibbits,<br />
directeur van het Rijksmuseum,<br />
beschreef zijn werk als een krachtig<br />
middel om mensen te laten zijn wie<br />
ze zijn. Hoewel hij bekend stond om<br />
zijn controversiële en provocatieve<br />
beelden, evolueerde zijn werk in de<br />
loop van veertig jaar naar high-end<br />
studio- en modefotografie. Hij werd<br />
zelfs gekozen om de Nederlandse<br />
koninklijke familie meerdere keren<br />
te portretteren. Olaf was een nationale<br />
schat in Nederland en een Hollandse<br />
meester in de wereld van de<br />
fotografie. Zijn invloeden varieerden<br />
van Robert Mapplethorpe tot Lucien<br />
Freud, en zijn werk bleef evolueren<br />
en verrassen. Met ongeëvenaarde<br />
precisie en aandacht voor detail<br />
heeft Olaf de kunstwereld verrijkt<br />
en de grenzen van fotografie verlegd.<br />
Zijn nalatenschap zal voortleven<br />
in zijn meesterlijke beelden en<br />
degenen die hij heeft geïnspireerd.<br />
© Frank Ruiter.<br />
Op 15 september jongstleden verloor<br />
de kunstwereld een icoon met<br />
het overlijden van de Colombiaanse<br />
kunstenaar Fernando Botero op<br />
91-jarige leeftijd in Monaco. Botero’s<br />
unieke stijl, gekenmerkt door weelderige<br />
afbeeldingen van generaals,<br />
bisschoppen, prostituees en huisvrouwen,<br />
bracht hem wereldwijde<br />
erkenning en maakte hem tot een<br />
van de meest herkenbare kunstenaars<br />
ter wereld. Later in zijn carrière<br />
nam hij duistere onderwerpen<br />
onder de loep, zoals drugsgeweld<br />
in Colombia en de mishandeling<br />
van gevangenen in de Abu Ghraibgevangenis<br />
in Irak. Botero’s werk zal<br />
voortleven als een krachtige getuigenis<br />
van zijn creatieve genie en maatschappelijke<br />
betrokkenheid.<br />
© USA Today.<br />
Jan Fabre<br />
en Joanna De Vos<br />
Op 30 september jongstleden traden<br />
kunstenaar en theatermaker Jan<br />
Fabre (°1958) en curator en kunsthistoricus<br />
Joanna De Vos (°1983) in<br />
het huwelijk. De plechtigheid ging<br />
door in de kathedraal in Napels en<br />
kreeg zowel een werktitel, The crown<br />
of love als een titel, The ultimate performance.<br />
Anna Boghiguian<br />
Anna Boghiguian (°1946) heeft de<br />
30e Wolfgang Hahn Prijs van het<br />
Gesellschaft für Moderne Kunst in<br />
Museum Ludwig ontvangen. De prijs<br />
is bedoeld om hedendaagse kunstenaars<br />
te eren die al naam hebben<br />
gemaakt maar die in Duitsland nog<br />
niet zo bekend zijn als ze verdienen<br />
te zijn. Boghiguian is een kunstenaar<br />
die bekendstaat om haar nomadische<br />
levensstijl, waarbij ze van<br />
tentoonstelling naar biënnale reist<br />
om haar kunstwerken te presenteren.<br />
Wat haar werk zo opmerkelijk<br />
maakt, is haar gebruik van eenvoudige<br />
materialen die ze vaak ter plaatse<br />
vindt. Ze creëert poëtische en politiek<br />
geladen kunstwerken in verschillende<br />
media.<br />
© David Bastianoni.<br />
© Angela Lamprecht.<br />
12
Otobong Nkanga<br />
Otobong Nkanga, de Nigeriaanse<br />
kunstenaar gevestigd in Antwerpen,<br />
is verkozen tot de Nasher<br />
Prize Laureate van 2025. Deze prestigieuze<br />
onderscheiding, die vergezeld<br />
gaat van een prijs van $ 100.000,<br />
wordt toegekend door het Nasher<br />
Sculpture Center aan levende kunstenaars<br />
die opmerkelijke bijdragen<br />
hebben geleverd aan de wereld van<br />
de beeldhouwkunst. Nasher-directeur<br />
Jeremy Strick heeft aangekondigd<br />
dat de prijs voortaan om de<br />
twee jaar zal worden uitgereikt. Hierdoor<br />
krijgt zowel de kunstenaar als<br />
het museum de gelegenheid om zich<br />
voor te bereiden op een monografie<br />
en een grootschalige tentoonstelling<br />
in het Nasher-instituut in Dallas, die<br />
gepland staat voor april 2025.<br />
© Mathew Horwood<br />
Guy Wildenstein<br />
Franse aanklagers eisen een aanzienlijke<br />
boete van € 250 miljoen<br />
van Guy Wildenstein, een lid van<br />
de beroemde kunstdynastie, wegens<br />
vermeende langdurige belastingfraude<br />
en geldwitwaspraktijken.<br />
Als hij schuldig wordt bevonden,<br />
kan hem ook een schuld van € 500<br />
miljoen of meer aan achterstallige<br />
belastingen boven het hoofd hangen.<br />
De Wildensteins hebben gedurende<br />
vijf generaties een indrukwekkende<br />
kunstcollectie opgebouwd,<br />
met werken van meesters als Bonnard,<br />
Monet en Gauguin. Het familiebedrijf<br />
begon ooit met de handel<br />
in 18e-eeuwse Franse schilderijen<br />
en probeerde later de hedendaagse<br />
kunstmarkt te betreden, maar faalde<br />
in 2010. Nu lijkt de invloed van de<br />
galerie te tanen, aangezien de interesse<br />
in historische kunst afneemt.<br />
© Getty Images.<br />
Bénédicte van Campen<br />
Bernard Arnault<br />
LVMH-topman en kunstverzamelaar<br />
Bernard Arnault wordt onderzocht<br />
in verband met een complexe<br />
vastgoeddeal in Courchevel, gekoppeld<br />
aan de Russische oligarch Nikolaj<br />
Sarkisov. Het onderzoek, geleid<br />
door Tracfin, de Franse financiële<br />
waakhond, concentreert zich<br />
op Sarkisovs aankoop van miljoenen<br />
euro’s aan chalets in Courchevel<br />
in 2018, via diverse bedrijven in<br />
Frankrijk, Luxemburg en Cyprus.<br />
Arnault wordt ervan beschuldigd<br />
geld aan Sarkisov te hebben geleend<br />
en later eigenaar te zijn geworden<br />
van het vastgoed, terwijl Sarkisov<br />
aanzienlijke winsten maakte. De<br />
eigendomswisseling zou dienen<br />
om geldstromen en de uiteindelijke<br />
begunstigde te verbergen. Arnault,<br />
de op een na rijkste persoon ter<br />
wereld volgens Bloomberg, heeft<br />
een geschat vermogen van<br />
$ 164 miljard, na Elon Musk.<br />
© Vogue.<br />
Bonhams verwelkomt Bénédicte<br />
van Campen als de nieuwe expert<br />
voor Impressionistische en Moderne<br />
Schilderijen in Parijs. Met een uitgebreide<br />
carrière in de kunstwereld,<br />
waaronder ervaring bij Christie’s,<br />
een Londense galerie en Sotheby’s,<br />
brengt Van Campen een schat<br />
aan kennis en expertise mee naar<br />
Bonhams. Ze zal nauw samenwer-<br />
ken met teams in Londen en New<br />
York en organiseert tweemaal per<br />
jaar veilingen in Parijs, gehouden<br />
bij Bonhams Cornette de Saint Cyr.<br />
Haar benoeming versterkt de positie<br />
van Bonhams als een vooraanstaand<br />
internationaal veilinghuis<br />
voor kunstliefhebbers over de hele<br />
wereld.<br />
@ R.V.<br />
13
Performance<br />
zoekt markt<br />
14
Marina Abramović, The Current, 2017, video, 1u35'. © de kunstenaar. Met toestemming van Marina Abramović Archives.<br />
15
De Royal Academy of Art in Londen<br />
houdt momenteel een grote<br />
overzichtstentoonstelling over<br />
Marina Abramović, internationaal<br />
befaamd om haar performances.<br />
Maar bij de meeste verzamelaars ligt<br />
performancekunst nog altijd moeilijk:<br />
op de markt krijgt die kunst slechts<br />
moeizaam voet aan de grond. Toch<br />
kun je performancekunst wel degelijk<br />
verzamelen. En de twijfels neem je<br />
gewoon weg met een eenvoudig<br />
protocol.<br />
TEKST: GILLES BECHET<br />
Performance is een fundamenteel<br />
ongelijksoortige, ongrijpbare kunst,<br />
op het raakvlak van podium- en<br />
plastische kunsten. Het is ook<br />
een uitgesproken vluchtige kunst, gebonden<br />
aan een bepaald moment, en ze kan<br />
velerlei, soms radicale vormen aannemen.<br />
Een performance kan ontstaan uit een<br />
idee, objecten, materialen, woorden, een<br />
partituur of het lichaam van de performer<br />
zelf. Tegenwoordig is het bijna een traditie<br />
dat een beurs of ander evenement van hedendaagse<br />
kunst wordt geopend met een<br />
of meer performances. Aan de kunstacademies<br />
hebben jongeren grote belangstelling<br />
voor performance, ook al maakt die<br />
Hoe moet je iets<br />
verkopen dat geen<br />
tastbare drager heeft,<br />
gebonden is aan een<br />
bepaald tijdstip en<br />
berust op de interactie<br />
tussen kunstenaar en<br />
toeschouwers?<br />
geen deel uit van het studieprogramma.<br />
Performances zijn alomtegenwoordig in<br />
de hedendaagse kunst, maar op de markt<br />
ligt die kunst niet zo goed, juist wegens de<br />
vluchtige aard ervan. “Het is een bijzonder<br />
krappe markt, die vooral kan rekenen<br />
op de belangstelling van instellingen en<br />
een handvol privéverzamelaars”, aldus de<br />
Frans-Belgische galeriehouder Michel Rein.<br />
Er dienen zich dan ook verschillende problemen<br />
aan. Hoe moet je iets verkopen dat<br />
geen tastbare drager heeft, dat gebonden<br />
is aan een bepaald tijdstip, een ‘levende<br />
kunst’ die berust op de interactie tussen<br />
een kunstenaar en toeschouwers? Het antwoord<br />
ligt in een protocol, een script dat<br />
zowel de accessoires en het verloop van de<br />
performance beschrijft als de rechten en<br />
plichten van de koper.<br />
Dora Garcia, Two Planets Have been Colliding for Thousand of Years, M HKA, <strong>2023</strong>. © de kunstenaar.<br />
Foto: Nathan Ishar.<br />
HOE TE VERZAMELEN?<br />
In 2018 en 2019 vonden in het Vanderborghtgebouw<br />
in Brussel, tijdens het<br />
Gallery Weekend, de eerste twee edities<br />
van de volledig aan de performancekunst<br />
gewijde beurs A Performance Affair plaats.<br />
Will Kerr en Liv Vaisberg, de bedenkers en<br />
curators van de beurs, wilden er een trefpunt<br />
voor verzamelaars, kunstenaars, curators,<br />
galeries en instellingen van maken,<br />
een plaats voor ontdekkingen en dialoog,<br />
waar men meteen ook een andere kijk op<br />
de performancekunst krijgt. “Verzamelaars<br />
krijgen vaak performances te zien op<br />
beurzen en andere culturele evenementen.<br />
Velen zien dat als een schouwspel of een<br />
verstrooiing, niet als een kunstwerk dat je<br />
kunt verzamelen en serieus moet nemen”,<br />
zegt Liv Vaisberg. “Nieuwe verzamelaars<br />
begrijpen niet altijd goed de aard van een<br />
16
Marina Abramović, The House with the Ocean View, 2002, twaalfdaagse performance, Sean Kelly Gallery, New York. © de kunstenaar. Met toestemming van Marina<br />
Abramović Archives. Foto: Attilio Maranzano.<br />
performance, hoe je zoiets kunt verzamelen,<br />
maar ook hoe je dat moet bewaren<br />
en eventueel restaureren”, vult Will Kerr<br />
aan. “We merken ook dat kunstenaars en<br />
galeries niet altijd nadenken over de duurzaamheid<br />
van een performance, hoe je die<br />
moet doorgeven en in welke omstandigheden<br />
je die kunt activeren.”<br />
Verzamelaars die performances kopen,<br />
zijn nogal avontuurlijk ingesteld, want ze<br />
weten dat ze geen werk kopen dat je aan<br />
de muur kunt hangen. Sommigen verheugen<br />
zich erover dat ze het gekochte werk<br />
heel af en toe eens kunnen reactiveren, terwijl<br />
anderen gewoon blij zijn dat ze het bezitten.<br />
Afhankelijk van de kunstenaar kan<br />
men de intellectuele eigendomsrechten<br />
kopen om het werk te activeren, hetzij verbaal,<br />
hetzij fysiek, en soms ook de morele<br />
plicht het te presenteren aan het publiek.<br />
Omgekeerd gebeurt het ook dat de verzamelaar<br />
niet mag praten over het werk dat<br />
is gekocht en mag het ook niet laten zien.<br />
In het protocol van sommige van haar<br />
Verzamelaars die performances kopen,<br />
zijn nogal avontuurlijk ingesteld, want ze<br />
weten dat ze geen werk kopen dat je aan<br />
de muur kunt hangen.<br />
performances heeft de Franse Marie Cool<br />
(°1961) bepaald dat, zolang ze leeft, het<br />
werk niet mag worden geactiveerd door<br />
iemand anders. Bij Tino Seghal (°1976) is<br />
dat zelfs nog radicaler. De werken van deze<br />
Duits-Britse kunstenaar zijn uitermate<br />
vluchtig en laten enkel sporen na in het<br />
geheugen van de toeschouwer. De verkoop<br />
ervan verloopt uitsluitend via mondelinge<br />
overlevering van info aan de koper, voor<br />
een notaris en getuigen. Dit mondelinge<br />
contract bepaalt dat het werk enkel mag<br />
worden heropgevoerd door personen die<br />
speciaal daarvoor werden opgeleid door<br />
de kunstenaar zelf. Het bepaalt ook dat<br />
die personen daarvoor een minimumvergoeding<br />
moeten krijgen, dat het werk<br />
minstens zes weken lang opgevoerd moet<br />
worden en niet mag worden gefotografeerd<br />
of gefilmd. Beslist de koper het concept<br />
door te verkopen, dan moet ook dat<br />
gebeuren via een mondeling contract.<br />
PUBLIEK WORDT TAFELGENOOT<br />
Galeriehouder Michel Rein werkt samen<br />
met twee kunstenaars die performances<br />
opvoeren en verkopen. De Spaanse<br />
multidisciplinaire kunstenaar Dora Garcia<br />
(°1965) creëert werken op het raakvlak<br />
van plastische kunsten, podiumkunsten,<br />
17
Carole Louis, Portail. © de kunstenaar. Met toestemming van Trouble Festival. Foto: Colin Delfosse.<br />
‘Zouden de futuristen<br />
even interessant zijn<br />
geweest, als ze geen<br />
performances zouden<br />
hebben opgevoerd?’<br />
ANTOINE PICKELS<br />
Marina Abramović, Nude with Skeleton, 2005, performance-video, 15'46''. © de kunstenaar. Met toestemming<br />
van Marina Abramović Archives.<br />
psychoanalyse en literatuur, waarbij de<br />
performance een centrale plaats inneemt.<br />
Zij onderscheidt zich van veel andere<br />
performers door performances uit te besteden<br />
aan anderen en door performances<br />
die niet gericht zijn op een directe interactie<br />
met het publiek maar eerder inspelen<br />
op de waarneming van de ruimte en de<br />
tijdsbeleving. Net door de afstand die Garcia<br />
bewaart tot haar werken kunnen die<br />
worden herhaald en verkocht. “Verzame-<br />
laars worden bekoord door wat een werk<br />
vertelt en voor de geest roept, ongeacht<br />
het medium”, aldus Rein.<br />
Ariane Loze (°1988) was aanvankelijk<br />
actief als videokunstenaar. Toen ze op<br />
een dag zat te praten met verzamelaar<br />
Frédéric de Goldschmidt, kwamen ze op<br />
het idee een van haar video’s, Le Banquet<br />
(2016), om te zetten in een performance,<br />
beschikbaar gesteld voor verzamelaars.<br />
Een en ander nam de vorm aan van een<br />
protocol of script, met daarin dialogen<br />
tussen twaalf tafelgenoten die deelnemen<br />
aan een banket. De kunstenaar heeft het<br />
werk daarna verspreid op twaalf exemplaren,<br />
in een Franse, Engelse en Nederlandse<br />
versie. Het Centre Pompidou, dat<br />
een ervan kocht, bezit ook de video en de<br />
tafel van de performance.<br />
18
‘Velen zien<br />
performance als een<br />
schouwspel of een<br />
verstrooiing, niet<br />
als kunstwerk dat je<br />
kunt verzamelen en<br />
serieus moet nemen’<br />
LIV VAISBERG<br />
De multidisciplinaire kunstenaar Cy Mirol<br />
(°1989) creëert werken gebruikmakend<br />
van de collectieve energie van een performance.<br />
Het schrift en het boek staan<br />
centraal in het project genaamd ‘bookperformance’.<br />
Het schrijfwerk, dat ze in haar<br />
eentje doet, wordt voorgesteld aan een<br />
publiek in de vorm van een installatie en<br />
een performance, waarbij de tekst wordt<br />
omgezet in actie. Tijdens de performance<br />
creëert ze, samen met het publiek, tekeningen.<br />
Een deel van de opbrengst van de<br />
verkoop gaat naar het planten van bomen.<br />
Het boek keert zo in zekere zin terug naar<br />
zijn materiële oorsprong. Ze creëert ook<br />
andere vormen van performance, waarbij<br />
ze de taal van muziek omzet in schilderijen.<br />
Sommige van die schilderijen worden<br />
ook tentoongesteld.<br />
AFGELEIDE PRODUCTEN<br />
Het promoten van een performance is<br />
voor een kunstenaar niet altijd eenvoudig.<br />
Naargelang een kunstenaar actief is in de<br />
visuele dan wel de podiumkunsten, heeft<br />
hij een andere kijk op het werk. “Een heikel<br />
punt is de oorspronkelijke productie van<br />
een werk en de bezoldiging van de performers.<br />
In de wereld van de podiumkunsten<br />
wordt men betaald per prestatie, terwijl<br />
men in de wereld van de visuele kunsten<br />
eventueel productiemiddelen voor het<br />
werk in materiële vorm geeft, ook al leidt<br />
dit niet tot een plastisch resultaat”, vertelt<br />
Antoine Pickels, de directeur van Festival<br />
Trouble, die geschiedenis en actualiteit<br />
van de podiumkunsten en performancekunst<br />
doceert aan La Cambre. Een ander<br />
probleem is het unieke karakter van een<br />
werk. In Nederland bestaat het kunstenaarshonorarium,<br />
een toelage van het<br />
Mondriaan Fonds, bedoeld als steun voor<br />
jonge kunstenaars die nieuw werk presenteren<br />
in het buitenland. “Men dacht toen<br />
aan sculpturen en installaties in een museum,<br />
helaas niet aan performances, die je<br />
meermalen kunt opvoeren”, zegt Vaisberg.<br />
De ‘zuivere performance’ krijgt moeilijk<br />
voet aan de grond op de veilingmarkt.<br />
Daar heb je ‘afgeleide producten’ voor<br />
Performance door Kelvin Atmadibrata. Sepersepuluh, A Performance Affair. Foto: Jeroen Verrecht.<br />
19
Pussy Riot, uit de performance Putin Will Teach You How To Love The Motherland, Olympische Winterspelen, Sotsji, 2014. © de kunstenaars.<br />
Tatiana Bohm, Je de société. © de kunstenaar. Met toestemming van Trouble Festival. Foto: Colin Delfosse.<br />
20
‘Sporen worden zelf<br />
ook werken als de<br />
kunstenaar dat wil.<br />
Die beslissing wordt<br />
vaak samen met de<br />
handelaar genomen’<br />
MICHEL REIN<br />
nodig, al dreigt dan de immateriële band<br />
tussen de kunstenaar en de toeschouwer<br />
verloren te gaan. Een performance wordt<br />
hoofdzakelijk verkocht via sporen ervan,<br />
zoals foto’s, video’s en soms ook accessoires.<br />
Die zie je onder meer bij Marina<br />
Abramović (°1946), die met haar performances<br />
faam heeft verworven in de wereld<br />
van de hedendaagse kunst. Ze is ook<br />
de eerste vrouwelijke kunstenaar aan wie<br />
een grote tentoonstelling wordt gewijd in<br />
de hoofdgalerie van de Royal Academy of<br />
Art, in Londen. In veilingzalen kan men<br />
bieden op foto’s, video’s en accessoires van<br />
haar performances. Zo gingen in maart<br />
2022 bij Sotheby’s, in Londen, 72 objecten<br />
van een van haar beroemdste performances,<br />
Rythm 0 (1974), van de hand<br />
voor £ 52.930. Dat is wel fors minder dan<br />
de – nogal optimistische – richtprijs van<br />
£ 150.000-200.000.<br />
De Servische blijft natuurlijk een geval<br />
apart in de wereld van de performancekunst.<br />
De vraag is en blijft: moet je sporen<br />
van een performance zien als documenten,<br />
die een verspreiding van het werk<br />
mogelijk maken, of als werken op zich?<br />
Pussy Riot, uit de performance Careful, Fragile, 2020. © de kunstenaars.<br />
“Sporen worden zelf ook werken als de<br />
kunstenaar dat wil. Die beslissing wordt<br />
vaak samen met de handelaar genomen”,<br />
meldt Rein. De waarde, niet de prijs, van<br />
sommige performances hangt ook af van<br />
de ruchtbaarheid die men eraan geeft.<br />
Denk aan Saut dans le vide (1960) van Yves<br />
Klein en Tirs (1961) van Niki de Saint Phalle:<br />
die zijn blijven bestaan via sporen, in<br />
de vorm van foto’s en schilderijen. Pickels:<br />
“Zouden de futuristen even interessant<br />
zijn geweest, als ze geen performances<br />
zouden hebben opgevoerd? Zou Francis<br />
Picabia even interessant zijn geweest,<br />
mocht hij niet hebben uitgepakt met<br />
Relâche (1924)? Een deel van hun legende<br />
hebben sommige kunstenaars nu juist te<br />
danken aan een performance.”<br />
BEZOEKEN<br />
Marina Abramović<br />
t/m 01-01<br />
Royal Academy of Art, Londen<br />
www.royalacademy.org.uk<br />
Cy Mirol. Book performance, Dag van de<br />
Wetenschap.<br />
26-11 om 12.30 uur<br />
Bibliotheek De Krook, Gent<br />
https://gent.bibliotheek.be/<br />
Pussy Riot<br />
t/m 14-01-2024<br />
Louisiana Museum of Modern Art<br />
Humlebaek<br />
www.louisiana.dk<br />
21
Gegeven is<br />
gegeven?<br />
Léon Spilliaert, Nachtelijk strandgezicht, 1902, MSK Gent. Herkomst: schenking met vruchtgebruik, Alex Vermeulen, Zwijnaarde (Gent), 2012.<br />
22
Schenkers en legatarissen staan<br />
centraal in de tentoonstelling<br />
Onder vrienden, die vanaf 25<br />
november loopt in het MSK.<br />
Wat is het juridische kader voor<br />
schenkingen en legaten aan<br />
musea? Oliver Lenaerts, een<br />
advocaat gespecialiseerd in het<br />
kunstrecht, verkent het terrein.<br />
TEKST: BEN HERREMANS<br />
Deze winter brengt MSK met de<br />
tentoonstelling Onder vrienden<br />
de vrijgevigheid van tientallen<br />
verzamelaars in beeld: mensen<br />
die aan hun passie een toekomst gaven door<br />
hun kunstobjecten als schenking of legaat<br />
aan het museum na te laten. “De timing is<br />
anders en er is financieel een groot verschil<br />
tussen een schenking en een legaat”, zegt<br />
Oliver Lenaerts, als advocaat gespecialiseerd<br />
in kunstrecht en ondernemingsrecht. Hij<br />
publiceerde laatst het boek Kunstobject als<br />
eigendomsobject. Praktijktoepassingen vanuit<br />
juridisch perspectief. Lenaerts verdiept zich<br />
in het juridische statuut van de kunstverzamelaar.<br />
“Een schenking heeft een onmiddellijke<br />
uitwerking, een legaat krijgt pas<br />
uitwerking bij het overlijden van de schenker.<br />
Een schenking is voordeliger dan een<br />
legaat. Bij een legaat betaal je erfbelasting op<br />
de waarde van de goederen. Een schenking<br />
past in de wetgeving op de roerende goederen:<br />
je betaalt vijf procent schenkingsrechten.<br />
Maar de meeste kunstwerken worden<br />
belastingvrij geschonken door middel van<br />
een handgift. Dan zijn de enige geldigheidsvoorwaarden<br />
dat de kunstwerken fysiek<br />
geleverd en aanvaard worden en dat de<br />
handgift gebeurt in een periode van drie jaar<br />
voor het overlijden van de schenker.”<br />
Dat een handgift geen authentieke (notariële)<br />
akte en daaraan verbonden administratieve<br />
rompslomp en kosten vereist,<br />
veroorzaakt allicht enige opluchting, maar<br />
heeft als nadeel dat de transactie niet juridisch<br />
waterdicht is. Lenaerts: “Er is geen<br />
jurisprudentie die een handgift van kunst<br />
aan musea als gebruikelijk erkent. Het ontbreken<br />
van juridische documentatie kan<br />
problemen opleveren bij het beheer van de<br />
geschonken kunstwerken.”<br />
Louis Dubois, Portret van mevrouw Roicourt, 1869, MSK Gent. Herkomst: legaat, André A. Moerman, Brussel, 2022.<br />
Dat een handgift geen notariële akte en<br />
administratieve rompslomp en kosten<br />
vereist, veroorzaakt enige opluchting, maar<br />
heeft als nadeel dat de transactie niet<br />
juridisch waterdicht is.<br />
Documenteren is Lenaerts’ devies bij<br />
uitstek. “Een schenking berust op vrijgevigheid.<br />
Iemand stelt een kunstwerk onherroepelijk<br />
en vrijwillig ter beschikking van<br />
een begiftigde. Het komt eropaan die intentie<br />
met bewijsstukken te staven. Bij een<br />
handgift kan dat met formuleringen in documenten<br />
die zowel vóór als ná de gift worden<br />
opgesteld. Bijvoorbeeld een document<br />
waarin de schenker in de toekomstige tijd<br />
aankondigt onder welke voorwaarden<br />
hij kunstwerken wil schenken. En na de<br />
gift een bedankbrief waarin het museum<br />
bevestigt dat de gift onder bepaalde voorwaarden<br />
heeft plaatsgevonden.”<br />
VOORWAARDE EN RECHTSGEVOLG<br />
Vaak verbindt de schenker lasten en voorwaarden<br />
aan zijn gift. Lenaerts somt de drie<br />
soorten voorwaarden op: opschortende, ontbindende<br />
en potestatieve. “Een voorwaarde<br />
wordt gedefinieerd als een recht waarvan<br />
de werking afhangt van een toekomstige<br />
en onzekere gebeurtenis. Een voorbeeld<br />
van een opschortende voorwaarde is: ‘Ik<br />
schenk je mijn collectie op voorwaarde dat<br />
de schenking in aanmerking komt voor een<br />
belastingvermindering.’ Wordt die voorwaarde<br />
niet vervuld, dan volgt er geen uitvoering<br />
van de verbintenis. Bij een ontbindende<br />
voorwaarde doet de vervulling de schenking<br />
23
Josse Sébastien Van den Abeele, Gezicht op het Colosseum in Rome, ca. 1837, MSK Gent. Herkomst: schenking, Belgische Staat, 1837.<br />
‘Absurd voorbeeld:<br />
Ik geef je dit schilderij,<br />
maar als ik het terug<br />
wil, moet je het<br />
teruggeven’<br />
teniet: ‘Ik schenk je mijn collectie, maar als<br />
het museum fuseert met een ander museum<br />
keert de schenking terug.’ Een potestatieve<br />
voorwaarde is afhankelijk van de wil van een<br />
partij die zich verbindt. Absurd voorbeeld: ‘Ik<br />
geef je dit schilderij, maar als ik het terug wil,<br />
moet je het teruggeven.’”<br />
Lenaerts wijst op de verschillen in rechtsgevolgen<br />
tussen die voorwaarden. “Bij een<br />
opschortende voorwaarde blijft het houderschap<br />
van de collectie bij de schenker, maar<br />
wordt het museum de juridische eigenaar.<br />
Er is dan sprake van een juridisch voorwaardelijke<br />
overdracht. Bij een ontbindende<br />
voorwaarde krijgt het museum automatisch<br />
de volheid van bevoegdheden als eigenaar.<br />
De rechtsleer oordeelt dat er geen hand-<br />
giften onder opschortende voorwaarde<br />
kunnen gedaan worden. Opschortende<br />
voorwaarden vergen dus een notariële<br />
schenkingsakte of een legaat. Ontbindende<br />
voorwaarden zijn wél mogelijk bij een<br />
handgift. Over de potestatieve voorwaarden<br />
zegt de wet dat een gebeurtenis waarvan de<br />
geldigheid van een verbintenis afhangt, niet<br />
als voorwaarde kan worden gesteld.”<br />
FILANTROKAPITALISME<br />
Behalve voorwaarden worden aan een<br />
schenking vaak lasten of schenkbeperkingen<br />
gekoppeld, doorgaans tegenprestaties<br />
van het museum. Een niet-nakoming leidt<br />
tot een contractuele wanprestatie en een<br />
herroeping van de schenking.<br />
“De praktijk van het geven wordt almaar<br />
meer gebaseerd op impact”, stelt Lenaerts<br />
vast. “Donoren willen meetbare resultaten<br />
van hun gift. Deze trend wordt het filantrokapitalisme<br />
genoemd. In mensentaal: voor<br />
wat hoort wat. Vaak gevraagde tegenprestaties?<br />
Een speciale ruimte voor de gedoneerde<br />
kunstwerken. Of de belofte om de<br />
kunstwerken niet te verkopen of uit te lenen<br />
en de eenheid van de collectie te bewaren.”<br />
Hoe onherroepelijk<br />
is onherroepelijk?<br />
Olivier Lenaerts: “Een verzamelaar<br />
mag weggeven wat hij wil en aan<br />
wie hij wil. Er gelden geen wettelijke<br />
beperkingen, het basisprincipe is<br />
‘gegeven is gegeven’. Maar bij zijn<br />
overlijden controleert de overheid<br />
of de verzamelaar niet te gul is<br />
geweest. In juridisch jargon: heeft<br />
de schenker de wettelijke reserve<br />
niet overschreden? De wettelijke<br />
reserve is het deel dat minimaal<br />
de erfgenamen toekomt. De hele<br />
nalatenschap noemt men de fictieve<br />
massa. De erfgenamen hebben<br />
recht op de helft daarvan, het zogenaamde<br />
beschikbare deel. Heeft<br />
de schenker te veel weggegeven,<br />
dan kunnen ze de teruggave van dat<br />
teveel vorderen. In juridische termen<br />
heet die eis ‘inkorting’. Het vergt een<br />
rechterlijke tussenkomst. De erfgenamen<br />
hebben na het overlijden<br />
van de schenker twee jaar de tijd om<br />
schenkingen ongedaan te maken.”<br />
24
‘Het privaatrechtelijk<br />
instrumentarium<br />
is niet adequaat om<br />
de belangen van<br />
musea te verdedigen’<br />
Juridische problemen omtrent schenkbeperking<br />
stellen zich zowel bij de onderhandelingen<br />
over de schenking als later, als de<br />
uitvoerbaarheid in het gedrang komt. “Het<br />
giftenrecht bevat tal van bepalingen die een<br />
terugkeer naar de schenker beletten”, weet de<br />
advocaat. “Ze waarborgen de dadelijkheid en<br />
onherroepelijkheid van een schenking, maar<br />
verankeren ook de voorwaarden en lasten die<br />
aan musea worden opgelegd. Het eigendomsrecht<br />
van het museum kan in conflict komen<br />
met de eisen van de schenker.”<br />
Hoe ver mogen die lasten gaan? Lenaerts:<br />
“Elke overeenkomst is onherroepelijk,+<br />
tenzij de mogelijkheid van herroeping in<br />
het contract is opgenomen. Maar een correcte<br />
afweging tussen algemene en private<br />
belangen is wenselijk. Een museum moet het<br />
publieke belang verzoenen met de belangen<br />
van de schenker. Excessieve eisen van<br />
schenkers kunnen bepaalde kunstcollecties<br />
ontzeggen aan bezoekers ten voordele van<br />
geschonken collecties die de publieke ruimte<br />
kapen. Dat beknot het curatorschap van een<br />
museum, en dreigt het te herleiden tot een<br />
eeuwige bewaarder van kunstwerken.”<br />
VERANDERENDE TIJDEN<br />
Riskeert een museum gerechtelijke stappen<br />
indien het schenkbeperkingen niet<br />
naleeft als het daarmee de belangen van de<br />
openbare dienst beschermt? Prozaïscher:<br />
is het museum ondankbaar geweest bij het<br />
naleven van de eisen van de schenker, of de<br />
schenker ijdel in het formuleren van zijn<br />
eisen? “De eisen moeten rechtmatig en in<br />
de tijd beperkt zijn”, zegt Lenaerts. “Bij een<br />
private schenking moeten de beperkingen<br />
uitdrukkelijk in de schenkingsakte worden<br />
opgenomen. Bij een publieke schenking voeren<br />
musea meestal onderhandelingen met<br />
het oog op hun taak van algemeen belang. ls<br />
de eis van een schenker aantoonbaar rechtmatig,<br />
dan moet een museum die eis respecteren.<br />
Alleen het niet-tijdelijke karakter van<br />
een eis kan die rechtmatigheid doorkruisen.<br />
Maar zelfs schenkbeperkingen die gerechtvaardigd<br />
lijken, kunnen tot problemen leiden.<br />
De rechtsleer aanvaardt schoorvoetend<br />
dat de beginselen van behoorlijk bestuur<br />
voorrang verdienen. Zoals het veranderlijkheidsbeginsel:<br />
de samenleving en de tijden<br />
veranderen. Onder duurzaam collectiebeheer<br />
valt ook het belang van bezoekers<br />
om van de collectie te kunnen genieten.<br />
Dit omvat organisatorische maatregelen<br />
Simon Bening, Maria met Kind, 16e eeuw, MSK<br />
Gent. Herkomst: schenking van De Vrienden van<br />
het Museum, Gent, 1924.<br />
om een collectie toegankelijk te maken, ze<br />
op te waarderen en er het volle potentieel<br />
van te benutten. Dat kan een afwijking van<br />
de uitleenbeperking billijken, al heeft het<br />
veranderlijkheidsbeginsel vooralsnog een<br />
beperkte juridische draagwijdte.”<br />
De rechtsleer bekijkt de uitvoerbaarheid<br />
van schenkbeperkingen doorgaans door een<br />
privaatrechtelijke lens. Misschien moet er<br />
een andere kaart gelegd worden. Lenaerts<br />
countert de instrumentele visie met een<br />
interpretatieve. “Het privaatrechtelijk<br />
instrumentarium is niet adequaat om de<br />
belangen van musea te verdedigen. In een<br />
interpretatieve visie ligt de kans om algemene<br />
belangen te doen primeren op private.<br />
Deze mildere strekking benadert de eisen<br />
van schenkers nog altijd eerbiedig. Soms<br />
krijgt die eerbied naarmate de tijd verstrijkt<br />
iets beledigends voor de schenker. Een museum<br />
kan afwijkingen opeisen op basis van<br />
geloofwaardigheid en relevantie.”<br />
BEZOEKEN<br />
Onder vrienden<br />
25-11 t/m 28-04<br />
Museum voor Schone Kunsten Gent<br />
www.mskgent.be<br />
LEZEN<br />
Frans Snijders, Studie van een springende hazewind, 17e eeuw, MSK Gent. Herkomst: schenking van De<br />
Vrienden van het Museum, Gent, 1910.<br />
Kunstobject als eigendomsobject.<br />
Praktijktoepassingen vanuit juridisch<br />
perspectief, door Oliver Lenaerts, LeA<br />
Uitgevers, Leuven, 188 pag. Online<br />
beschikbaar via www.jurisquare.be.<br />
ISBN: 9789464662108. Prijs: € 48.<br />
25
KUNSTENAAR VAN DE MAAND<br />
Lucie Lanzini<br />
In deze reeks zoomt <strong>COLLECT</strong> in op de plek van jonge kunstenaars in de<br />
hedendaagse (kunst)wereld. Waarom maakt hij of zij precies zo’n werk,<br />
waar komt de inspiratie vandaan en hoe ziet hij of zij de eigen positie in<br />
de kunstwereld? Deze maand: Lucie Lanzini (°1986, Belfort, Frankrijk).<br />
TEKST: ELIEN HAENTJENS<br />
FOTO: GUY KOKKEN<br />
Sinds ze in 2009 aan de École nationale<br />
supérieurs des beaux-arts<br />
in Lyon afstudeerde, ontwikkelde<br />
Lucie Lanzini een uitgepuurde<br />
beeldtaal. Architecturale en ornamentele<br />
elementen uit diverse tijdperken combineert<br />
ze met fragmenten uit de wereld van<br />
fauna en flora, zoals kraaienpoten. Daarmee<br />
bouwde ze het voorbije decennium een vocabularium<br />
op dat als een rode draad blijft<br />
terugkeren. “De fragmenten roepen herinneringen<br />
op, maar door hun hedendaagse<br />
assemblage, materialiteit en samenstelling<br />
meteen ook vragen”, vertelt Lanzini in haar<br />
atelier in hartje Brussel. “Zo lijkt een koordje<br />
een assemblage bij elkaar te houden, terwijl<br />
de sculptuur eigenlijk in één stuk brons is<br />
gegoten. Of maakt de tape die twee architecturale<br />
elementen provisoir samenhield<br />
integraal deel uit van het finale werk.”<br />
Voor een meer inhoudelijk begrip van haar<br />
eerder abstracte, soms bijna contradictorische<br />
werken vormen de titels een belangrijk<br />
onderdeel. Zo maakt de titel Between<br />
us (2017) duidelijk dat de tape – net als<br />
de grijze kleur – twee contrasterende<br />
elementen samenhoudt, en er één geheel<br />
van maakt. Lanzini: “Vaak roepen de titels<br />
een connotatie met het lichamelijke op en<br />
speel ik met de perceptie tussen aan- en<br />
afwezigheid. Tegelijk geven ze soms meer<br />
informatie over de geassembleerde elementen.<br />
Zo vormt Like an addiction (<strong>2023</strong>)<br />
een knipoog naar de drugs die vroeger uit<br />
de doornappel werden gehaald. Tegelijk<br />
speelt het werk met de dubbelheid tussen<br />
het invasieve karakter van de plant en het<br />
feit dat die nu voor eeuwig opgesloten<br />
zit in de sculptuur. Meer algemeen wil ik<br />
de verbeelding van mensen stimuleren.<br />
Als je poten van een kraai ziet, kan je er<br />
meteen de hele vogel bij bedenken. Ik vind<br />
het interessant om na te denken over de<br />
manier waarop die suggestieve kracht onze<br />
omgeving beïnvloedt. Zo roepen de ornamenten<br />
ook beelden op van woningen, en<br />
die zeggen op hun beurt weer iets over het<br />
verschil in sociale klasse. De manier waarop<br />
ik de maatschappij en haar onderhuidse<br />
spanningen ervaar, vertaal ik in mijn werk.”<br />
Een vaak terugkerend element is het<br />
koord. “Al weet ik zelf niet echt waarom dat<br />
zo is. Het is een voorwerp uit ons dagelijkse<br />
leven en verwijst, zoals in Trouble<br />
Sea (2024), ook naar de zeevaart. Tegelijk<br />
verbind ik knopen met opsluiting, en heeft<br />
het feit dat ze niet meer uit elkaar te halen<br />
zijn ontegensprekelijk een symbolische<br />
kracht”, lacht Lanzini. “Ik vind het boeiend<br />
om mensen uit te dagen om beter naar de<br />
26
KUNSTENAAR VAN DE MAAND<br />
‘Ik daag mensen<br />
uit beter naar<br />
de werkelijkheid<br />
te kijken’<br />
werkelijkheid te kijken. De detaillering van<br />
de touwen maakt ze realistisch, terwijl hun<br />
transparantie dat net niet is. De knopen en<br />
degradé geven de an sich statische installaties<br />
een dynamische uitstraling.”<br />
Ook het ‘glas’ blijkt volgens de kunstenaar<br />
eigenlijk hars te zijn. “De keuze voor een<br />
materiaal hangt altijd samen met de technische<br />
vereisten”, legt ze uit. “Zo laat glas niet<br />
zulke grote formaten en fijne detaillering<br />
toe. Bovendien kan ik zelf aan de slag met<br />
hars. Ik probeer bijna alles zelf te maken.”<br />
Lucie Lanzini, Like an Addiction#1, <strong>2023</strong>, gepatineerd<br />
brons, 62 x 15 x 19 cm. @ de kunstenaar.<br />
Foto: Sam Morjau. Prijs: € 6.000.<br />
Lucie Lanzini, Perle, <strong>2023</strong>, hars, 20 x 20 x 20 cm. @ de kunstenaar. Foto: Sam Morjau. Prijs: € 1.500.<br />
ten. Om natuurlijke elementen naar binnen<br />
te halen, of architecturale elementen<br />
uit hun huiselijke context te trekken en in<br />
een natuurlijke omgeving te presenteren”,<br />
vertelt ze. “Zo liet ik me voor mijn sculptuur<br />
voor Beaufort inspireren door de Knokse<br />
façades met hun erkers. Onder de noemer<br />
Trouble sea (2024) biedt het groengekleurde,<br />
getextureerde glas een vervaagde<br />
blik op de werkelijkheid, terwijl het tegelijk<br />
herinneringen aan het zeewater oproept.<br />
Ook de confrontatie tussen het minimalistische<br />
werk en de overvloedige natuurlijke<br />
omgeving versterkt de kijkervaring.”<br />
Hoewel ze vroeger met een vaste galerie<br />
werkte, maakt Lanzini sinds deze zomer<br />
deel uit van het platform Demain. “Voor<br />
de verkoop werk ik graag samen met<br />
een partner. Al wil ik dan wel mijn hele<br />
universum kunnen tonen, met zowel grote<br />
als kleinere sculpturen”, zegt ze. “Het<br />
heeft ook relatief lang geduurd voor ik die<br />
laatste als werken an sich kon zien. Wat ik<br />
fijn vind aan Demain is dat ze verzamelaars<br />
uitnodigen om mijn atelier te bezoeken,<br />
zodat ik uitleg kan geven bij mijn werkproces.<br />
Aangezien ik veel belang hecht aan de<br />
manier waarop de sculpturen interageren,<br />
heb ik er geen probleem mee om mijn eigen<br />
werk te installeren. Soms maak ik hier<br />
in het atelier proefopstellingen, waarbij de<br />
KRITISCHE GEEST<br />
Als Lucie Lanzini de kans krijgt om in een<br />
inspirerende historische of architecturale<br />
omgeving tentoon te stellen, grijpt ze die<br />
met beide handen aan. Zo maakte ze voor<br />
haar solo in de kunstruimte 10N een installatie<br />
op maat van de patio en gaat ze ook<br />
voor haar sculptuur voor de 2024-editie<br />
van kunsttriënnale Beaufort aan de slag<br />
met de omgeving. “Ik hou ervan om te<br />
spelen met de grens tussen binnen en buiautonome<br />
werken samen een nog sterker<br />
geladen installatie vormen.”<br />
Dat de kunstenaar ook lesgeeft aan de<br />
afdeling Beeldhouwkunst van de Brusselse<br />
Koninklijke Academie voor Schone Kunsten<br />
biedt haar niet alleen meer vrijheid,<br />
maar vormt telkens opnieuw ook een kritische<br />
spiegel. Lanzini: “Studenten stellen<br />
vandaag veel vragen over de ecologische<br />
impact van de gebruikte materialen, over<br />
de nood aan nieuwe objecten en over de<br />
werking van de kunstmarkt. Hoewel ik van<br />
nature al continu alles in vraag stel, wakkert<br />
die dialoog met een nieuwe generatie<br />
mijn kritische geest extra aan.”<br />
BEZOEKEN<br />
Le masque de Camille<br />
t/m 14-01<br />
Eleven Steens<br />
Sint-Gillis<br />
www.elevensteens.com<br />
Beaufort 2024<br />
27-03 t/m 04-11<br />
Diverse locaties<br />
www.triennalebeaufort.be<br />
27
ZOOM<br />
Katherine Longly<br />
en Cécile Hupin<br />
Gelukzakken en<br />
pechvogels<br />
Met hun boek Just My Luck bieden kunstenaars Katherine Longly en<br />
Cécile Hupin een verrassende inkijk in de wereld van lottowinnaars, met<br />
getuigenissen uit de eerste hand van mensen die de grote prijs hebben<br />
gewonnen, of op een haar na gemist.<br />
TEKST: JEAN-MARC BODSON<br />
Katherine Longly en Cécile Hupin creëren een esthetiek die wonderwel aansluit op die van de loterijwereld. © de kunstenaars.<br />
28
ZOOM<br />
Een journalist krijgt te horen dat ze lottowinnaar<br />
is. Ze geeft haar werk op, maar ontdekt dan dat ze<br />
slechts 7.500 euro heeft gewonnen. © R.V.<br />
Dit is Bill Morgan. Hij ontwaakte uit een coma, kocht een kraslot en won een auto. Terwijl hij zijn verhaal vertelde<br />
op het nieuws, won hij $ 250.000 met een ander kraslot. © de kunstenaars.<br />
Dit boek, de neerslag van een ‘half-artistiek,<br />
half-etnografisch’ onderzoek, is gebaseerd op<br />
getuigenissen uit de eerste hand.<br />
terecht van werd beschuldigd zijn winnende<br />
biljet te hebben vervalst en een jaar in de<br />
gevangenis zat. We ontmoetten Juliette, die<br />
een miljoen had gewonnen, maar gewoon<br />
bleef werken achter haar tapkast …”<br />
MODERNE MYTHE<br />
Sommige verhalen zijn samengevat in een<br />
titel die een parodie is op de sensatiepers: Ze<br />
hebben gewonnen in de loterij, maar hielden<br />
het verborgen, zelfs voor hun zoon. Of: De man<br />
heeft geprobeerd zijn partner te vermoorden<br />
nadat zij in de loterij 5,5 miljoen euro had gewonnen,<br />
omdat ze hem de bons had gegeven.<br />
Hij zit nu in de gevangenis. En: Een man wint<br />
in de loterij, speelt het winnende tafereel na op<br />
de televisie en wint een tweede keer.<br />
Van sommige verhalen is de context nauwkeurig<br />
beschreven, zoals van dat gezin uit<br />
een volkswijk in Franconville, niet ver van<br />
Parijs, waarvan de vader 75 miljoen euro<br />
won. Vijftien jaar later zijn de twee dames<br />
naar die wijk afgezakt om er foto’s te nemen<br />
en te luisteren naar wat bewoners nog wisten<br />
te vertellen over die zaak. Een getuige<br />
herinnerde zich dat de vader de lotnummers<br />
had gespeeld die een van zijn zonen,<br />
kort daarvoor uit het leven gestapt, hem was<br />
komen meedelen in een droom. Een andere<br />
Drie jaar geleden publiceerde de<br />
Belgische fotograaf Katherine<br />
Longly Hernie & Plume, een bijzonder<br />
fraai boek over het leven van<br />
twee senioren die op een camping leven, aan<br />
de rand van Brussel. Dit hoogst ongewone<br />
fotoboek, al menigmaal bekroond en thans<br />
uitverkocht, was een beeldverslag van haar<br />
ontmoetingen met mensen die in de loop<br />
der tijd haar vrienden waren geworden.<br />
Het liet ook hun verleden zien, aan de hand<br />
van persoonlijke documenten en diverse<br />
souvenirs die ze haar hadden geleend. Ook<br />
haar nieuwe boek Just My Luck is uitgegeven<br />
door de voortreffelijke uitgeverij The Eriskay<br />
Connection. Voor dit boek heeft ze samengewerkt<br />
met scenograaf en auteur Cécile Hupin.<br />
Dit keer maken we kennis met mensen<br />
die de lotto hebben gewonnen, of net niet …<br />
De twee zijn dit keer nog dieper de maatschappelijke<br />
realiteit ingedoken, door het<br />
bijeensprokkelen van verhalen, brieven<br />
en boodschappen, persknipsels, sensationele<br />
titels van tabloids, tv-archiefbeelden,<br />
gerechtelijke dossiers, portretten en details<br />
van krasbiljetten. Dit boek, de neerslag van<br />
een ‘half-artistiek, half-etnografisch’ onderzoek,<br />
is louter gebaseerd op getuigenissen<br />
uit de eerste hand. Het laat de menselijke<br />
verhalen zien die verborgen zitten achter<br />
de ophefmakende perstitels. “Na grondige<br />
research ontmoetten we Serkan, een<br />
boekhandelaar die zijn winkel had moeten<br />
sluiten nadat een straatveger er 168.000.000<br />
euro had gewonnen”, staat erin te lezen. En:<br />
”We maakten kennis met Ahmed, die er onvertelde<br />
dat de kinderen al snel in de buurt<br />
begonnen te paraderen in een Hummer of<br />
een Lamborghini. Weer anderen zeiden dat<br />
het voor die nieuwe rijken onmogelijk werd<br />
in de wijk te blijven wonen en dat ze zouden<br />
zijn verhuisd naar Monaco, waar ze aan de<br />
deur zouden zijn gezet, omdat ze de sociale<br />
omgangsvormen niet beheersten. Al die<br />
getuigenissen zeggen veel over de verbeelding<br />
van onze samenleving. Zo zie je van<br />
dichtbij hoe een moderne mythe ontstaat.<br />
De krachttoer van dit boek bestaat erin al die<br />
getuigenissen en opvattingen tot een samenhangend<br />
geheel te smeden. Dat is niet alleen<br />
te danken aan de bijzonder vernuftige layout,<br />
maar ook aan de heel eigen esthetiek, die<br />
treffend aansluit op die van de loterijwereld.<br />
Een en ander herinnert spontaan aan het<br />
beroemde fotoboek van William Klein: Life<br />
Is Good & Good For You in New York: Trance<br />
Witness Revels (1956). Dat is niet niks!<br />
LEZEN<br />
Just My Luck door Cécile Hupin & Katherine<br />
Longly. The Eriskay Connection, Breda, <strong>2023</strong>,<br />
ISBN 9789492051967. Prijs: € 31.<br />
29
De hoofdsteun<br />
Meer dan alleen comfortabel<br />
De hoofdsteun of neksteun is al<br />
heel lang populair in Egyptische,<br />
Afrikaanse en Aziatische culturen.<br />
Dit tegelijk praktische en<br />
symbolische accessoire werd en<br />
wordt nog steeds met de grootste<br />
zorg gemaakt van uiteenlopende<br />
materialen, zoals deze selectie van<br />
tien fraaie exemplaren laat zien.<br />
TEKST: ANNE HUSTACHE<br />
In het graf van Toetanchamon werden<br />
acht exemplaren van verschillende typen<br />
hoofdsteunen aangetroffen, zo belangrijk<br />
was dit accessoire, dat in niets<br />
is te vergelijken met het moderne hoofdkussen.<br />
Dat is omdat in het oude Egypte<br />
en in Afrika de hoofdsteun in de eerste<br />
plaats diende om het hoofd te verheffen<br />
boven de grond, om het soms complexe<br />
kapsel van de liggende persoon te beschermen.<br />
In Egypte had dit voorwerp ook een<br />
rituele functie: het feit dat het hoofd verheven<br />
was, symboliseerde de zonsopgang,<br />
die zelf dan weer symbool stond voor de<br />
wedergeboorte van de overledene. In het<br />
graf zorgde de hoofdsteun ervoor dat het<br />
hoofd netjes aan de rest van het gemummificeerde<br />
lichaam bleef zitten – een<br />
onmisbare voorwaarde om te overleven in<br />
het hiernamaals.<br />
In China werden hoofdsteunen vaak op<br />
maat gemaakt, perfect afgestemd op de<br />
nek van de eigenaar. Het accessoire zou<br />
ook hebben gediend om gebreken van<br />
de wervelkolom te corrigeren. Sommige<br />
hoofdsteunen waren kleine sculpturale<br />
meesterwerken, objecten van prestige<br />
en macht. Die diverse functies verklaren<br />
waarom vaklui zo zorgvuldig te werk gingen<br />
bij het vervaardigen van deze accessoires.<br />
Dit ‘harde hoofdkussen’ blijkt ook in<br />
Europa te hebben bestaan, maar maakte<br />
in de Nieuwe Tijd plaats voor het zachte<br />
hoofdkussen. Toch kwam het tot een<br />
comeback, als designobject en in nieuwe<br />
vormen, zoals de hoofdsteun in een auto.<br />
Voor de eeuwigheid<br />
ca. 2030-1802 v.Chr.<br />
De ongeveer 20 centimeter hoge Egyptische<br />
hoofdsteunen bestonden uit drie delen:<br />
een basis met daarop een kleine pijler<br />
ter ondersteuning van een langwerpige<br />
vorm, verwijd in het midden om plaats te<br />
bieden aan de basis van het hoofd. Voor<br />
meer comfort was dit deel doorgaans<br />
bekleed met linnen. Dit exemplaar hier is<br />
nogal bijzonder, want samengesteld uit zes<br />
lange, dunne houten stengels, ter ondersteuning<br />
van het gebogen gedeelte. Het<br />
object werd gevonden in een graf daterend<br />
van het einde van de 11e of het begin van<br />
de 12e dynastie, gelegen in El-Assasif, een<br />
grafcomplex bij Luxor (het oude Thebe).<br />
Hoofdsteun, Egypte, Thebe, Middenrijk, hout, 22,2<br />
cm hoog. New York, The Metropolitan Museum of<br />
Art, inv. 31.3.12.<br />
30
Geluksbode<br />
ca. 960-1279<br />
Deze hoofdsteun in de vorm van een baar is vervaardigd<br />
van een materiaal genaamd ‘yingqing’ (schaduwblauw) of<br />
‘ch’ing-pai’ (blauwachtig wit), een porseleinsoort die werd<br />
gemaakt in de tweede helft van de 10e eeuw. De bijzonder<br />
fijne porseleinaarde werd bekleed met een prachtig satijnachtig<br />
email, van een kleur ergens tussen wit en blauw.<br />
Deze porseleinsoort en dit type van object waren zeer<br />
populair in de tijd van de Song-dynastie (960-1279) en de<br />
Yuan-dynastie (1280-1368). Deze hoofdsteun is uitzonderlijk<br />
door zijn ongewone grootte. Aan weerszijden is een<br />
kinderfiguur te zien, als een geluksbode.<br />
Hoofdsteun van ‘yingqing’, China, Song-dynastie (ca. 960-1279), porselein,<br />
41,7 cm breed. Met toestemming van Galerie Gisèle Groës.<br />
De ekster zingt!<br />
tussen 1115 en 1234<br />
Deze achthoekige hoofdsteun, van lichtbeige steengoed, is vervaardigd<br />
van vrij ruwe porseleinaarde met goed zichtbare bruine partikels.<br />
Door de ruwe aard van het materiaal, typerend voor alledaagse<br />
objecten, moest men er een roomkleurige engobe op doen, om de<br />
gebreken te verbergen. Die engobe diende tegelijk ook als fond voor<br />
de geschilderde versiering van bruine slibklei, onder een transparant<br />
glazuur. Achthoekige hoofdsteunen waren bijzonder populair. Er<br />
bestonden twee typen van. Van het eerste liep het bovenste gedeelte<br />
schuin af naar voren en steekt het lichtjes uit aan de zijkanten, in tegenstelling<br />
tot het tweede type. Dit exemplaar vertoont alle kenmerken<br />
van het eerste type. Het is versierd met een vogel, met name de<br />
ekster, die in China symbool staat voor geluk en succes.<br />
Hoofdsteun, China, lichtkleurig steengoed, roomkleurige en bruine<br />
engobe; op de achterkant zijn drie karakters gegraveerd met een zegel<br />
‘Zhang kia tsao’ (door de familie Zhang). Parijs, Musée Cernuschi, inv.<br />
M.C. 9241.<br />
Viervoeter<br />
ca. 1450<br />
Hoofdsteun van de Nguni, Zuid-Afrika, hout, 11,4 x 27 x 13,3 x 27 cm. New York, The Metropolitan<br />
Museum of Art, inv. 2018.356.<br />
Hoofdsteunen zijn gemeengoed in alle Afrikaanse beschavingen,<br />
vooral in Zuid-Afrika. Ze dienen vooral ter<br />
ondersteuning van complexe kapsels die getuigen van<br />
de maatschappelijke rang en de leeftijd van de drager.<br />
Dit exemplaar heeft een speciale vorm, met vier bijzonder<br />
stevige poten (die doen denken aan een sterke en<br />
zwaarlijvige viervoeter). Het ontwerp is typerend voor<br />
de volkeren wonend ten zuiden van de Zambezi-rivier.<br />
Wellicht is hier een koe afgebeeld. De koe is immers van<br />
levensbelang voor de Nguni-samenleving. De poten zijn<br />
sterk gestileerd en er zijn parallelle lijnen in gesneden.<br />
Het lichtkleurige patina vormt een contrast met de donkerdere<br />
kleur van de holle gedeelten. De vlakke bovenkant<br />
is van een lichte kleur.<br />
31
In het teken van de feniks<br />
Tussen 1683 en 1710<br />
Deze hoofdsteun heeft een kleurrijke versiering.<br />
Het porselein werd verschillende keren zorgvuldig<br />
gebakken om te komen tot een geel, groen en auberginekleurig<br />
glazuur. Dit type van gekleurd porselein<br />
werd geproduceerd in de ovens van Jingdezhen,<br />
nadat die waren gereorganiseerd in de regeerperiode<br />
van keizer Kangxi (1662-1722). Een cartouche op een<br />
damasten fond bevat twee feniksen, aan weerszijden<br />
van een bloem. De Chinezen beschouwden deze mythische<br />
vogel, net als de draak, als een symbool van<br />
een gelukkige relatie tussen man en vrouw.<br />
Hoofdsteun, China, ovens van Jingdezhen, tijd van keizer Kangxi, porselein, email, 36,5 cm<br />
breed. Londen, The Victoria and Albert Museum, inv. C.1103-1910.<br />
Iriserende weerschijn<br />
19e eeuw<br />
Korea heeft een heel aparte traditie ontwikkeld wat betreft de vervaardiging<br />
van kussens. De Koreaanse vaklui richtten hun aandacht vooral op<br />
de zijkanten van het object. Het lichaam is bekleed met witte stof, maar<br />
de uiteinden zijn versierd met fraai borduurwerk van schitterende kleuren.<br />
Dit type, gemaakt tijdens de volledige duur van de Choson-dynastie<br />
(1392-1910), is evenwel van een ander materiaal. Aan weerszijden van het<br />
rolvormige kussen, waarop de nek rust, is een rond houten blad bevestigd,<br />
met ingelegd paarlemoer. Dierenmotieven waren bijzonder populair. Hier<br />
staan ze symbool voor vruchtbaarheid, want veel van die kussens maakten<br />
deel uit van de uitzet van de bruid.<br />
Uiteinde van kussen, Korea, Choson-dynastie,<br />
hout met ingelegd paarlemoer, 21 x 2 cm. © R.V.<br />
Imponerend<br />
Eind 19e / begin 20e eeuw<br />
Hoofdsteun van de Mbala, Democratische Republiek Congo, hout, 17 cm breed. Lempertz,<br />
Brussel, 10-05-<strong>2023</strong>. © Lempertz. € 42.800.<br />
De twee figuren met de ruggen tegen elkaar vormen<br />
de voet van deze hoofdsteun. Er gaat een onmiskenbare<br />
kracht van hen uit, te danken aan de heel<br />
bijzondere uitwerking van hun gestalte. Waar de<br />
hoofden vrij gedetailleerd zijn, zijn de twee uit elkaar<br />
staande voeten afgeplat aan de ronde basis, die dient<br />
als steun voor het object. Het lichaam is gehurkt, de<br />
knieën zijn naar voren gericht, net als de torso. Het<br />
meest indrukwekkende is evenwel de vorm van de<br />
armen. Die zien eruit als twee horizontale en verticale<br />
staken, dienend ter ondersteuning van de brede<br />
bekroning van het stuk, van een licht gebogen vorm,<br />
zoals de traditie dat wil. Er zijn twaalf gelijkaardige<br />
exemplaren van bekend, verspreid over diverse musea<br />
in onder meer de Verenigde Staten, Groot-Brittannië<br />
en Duitsland. <strong>België</strong> heeft er drie: een in het<br />
AfricaMuseum in Tervuren en twee in de Koninklijke<br />
Musea voor Kunst en Geschiedenis.<br />
32
Lekker koel<br />
Begin 20e eeuw<br />
Voor de vervaardiging van hoofdsteunen werden in Azië verschillende<br />
materialen gebruikt, onder meer porselein, steengoed, lak, bamboe en<br />
zwart hoorn, zoals hier. Dit rechthoekige exemplaar valt op door zijn<br />
breed opengewerkte plantaardige versiering. Opengewerkte hoofdsteunen,<br />
van keramiek of een ander materiaal, blijken vaak gebruikt te<br />
zijn geweest in de warme maanden, omdat ze voor een zekere verfrissing<br />
zorgden.<br />
Neksteun, Kinh-cultuur, Zuidoost-Azië, gesneden zwart hoorn, 19 x 27 x 13 cm. Parijs,<br />
Musée du Quai Branly-Jacques Chirac, inv. 71.1965.97.2.<br />
Subtiele verhouding<br />
vóór 2008<br />
Dit exemplaar is een treffend voorbeeld van hoe de zijkanten van de hoofdsteun<br />
anders zijn versierd dan het midden van de voet. Aan weerszijden bevinden zich<br />
naar buiten gerichte antropomorfe figuren, gehurkt, zoals vaak, met een fascinerend<br />
gezicht, waarvan de rechte neus de vorm van een pijl heeft. Twee ronde parels<br />
vormen hun ogen en zorgen voor een doordringende blik. Het opengewerkte centrale<br />
gedeelte is versierd met plantaardige motieven. Draai je het object om het van<br />
de zijkant te bekijken, dan kun je niet vermoeden wat er in het middelste gedeelte<br />
te zien is. Dat komt door de subtiele verhouding die de houtsnijder heeft gecreëerd<br />
tussen de verschillende onderdelen: het hoge hoofddeksel van de figuren vormt de<br />
basis van het gebogen gedeelte van het bovenstuk.<br />
Hoofdsteun, Waropen-cultuur, Nieuw-Guinea, hout, glazen parels, 13,8 x 19,3 cm. Londen, The British<br />
Museum, inv. 2008,2024.2.<br />
Soberheid troef<br />
2010<br />
Zijn in het Westen traditionele hoofdsteunen amper te vinden, in Azië en<br />
Afrika bestaat die aloude traditie nog steeds. Toch is de hoofdsteun er nu ook<br />
in nieuwe vormen. Denk maar aan de hoofdsteun in een auto. Hedendaagse<br />
designers hebben dus voor een comeback gezorgd. De hoofdsteun Montino<br />
werd speciaal ontworpen voor een reeks canapés gefabriceerd door Habitat,<br />
maar zou ongetwijfeld ook passen bij andere canapés, door het gemak<br />
waarmee je hem kan opzetten en door zijn sobere vorm. Die vorm verwijst<br />
trouwens naar het fameuze kussen dat de beroemde architect Ludwig Mies<br />
van der Rohe in 1937 ontwierp voor zijn ruststoel Barcelona. Dat kussen was<br />
een lange, ronde peluw. Hier is de vorm ovaal, voor nog meer comfort. De<br />
Montino is duidelijk minimalistisch opgevat.<br />
Habitat, hoofdsteun Montino, anilineleer van vaars, 76 cm breed. © Habitat.<br />
33
De brug van Jambes met op de achtergrond de beroemde citadel van Namen. Foto: Anibal Trejo.<br />
Namen in volle<br />
vernieuwing<br />
De 46e editie van de beurs Antica,<br />
nog steeds een van de beste van<br />
<strong>België</strong>, komt eraan. Deze baadt in<br />
het rijke, maar niet altijd even goed<br />
bekende culturele aanbod van<br />
Namen. Stof genoeg in ieder geval<br />
voor een verlengd weekend in het<br />
land van Félicien Rops!<br />
TEKST: CHRISTOPHE DOSOGNE<br />
Wie Namen voor het eerst bezoekt,<br />
wordt meteen getroffen<br />
door de geografische ligging<br />
van de stad, aan de voet van<br />
een hoge rotsige heuvel, bij de samenvloeiing<br />
van Samber en Maas. Boven op die heuvel<br />
ligt de fameuze citadel, aanvankelijk een<br />
burcht, later een fort, dat aan het einde van<br />
de 17e eeuw uitgroeide tot een van de grootste<br />
en machtigste van heel Europa. Sinds<br />
2021 kun je de citadel bereiken met een<br />
kabelbaan. Deze torent trots uit boven de<br />
Waalse hoofdstad, met aan de voet van de<br />
heuvel de landtong genaamd Le Grognon,<br />
waar de oudste wijk van Namen ligt.<br />
De Namenaars hebben de naam traag te<br />
zijn: de slak is hun symbool. Escargots zijn<br />
trouwens een typisch Naamse specialiteit.<br />
De Namenaars<br />
hebben de naam<br />
traag te zijn: de slak<br />
is hun symbool.<br />
In de lokale symboliek werd de slak evenwel<br />
vervangen door een exemplaar van<br />
de fameuze bronzen schildpad, Searching<br />
for Utopia (2003), van Jan Fabre, die er een<br />
plaats kreeg in 2015.<br />
Het is aan de andere kant van de Samber<br />
waar het grootste deel van de oude<br />
stad ligt, met de universiteitsfaculteiten,<br />
indrukwekkende Sint-Albanuskathedraal<br />
34
Het trottoir, de<br />
pittoreske steegjes<br />
en vele voorname<br />
herenhuizen getuigen<br />
van het roemrijke<br />
verleden, dat<br />
teruggaat tot het<br />
Mesolithicum.<br />
Het interieur van de uitzonderlijke kerk Saint-Loup, in het historische hart van Namen. © Société archéologique<br />
de Namur.<br />
(cathédrale Saint-Aubain), de zetel van het<br />
bisdom Namen, en de prachtige Saint-<br />
Loupkerk, waar je oorstrelende concerten<br />
kunt bijwonen. Het trottoir, de pittoreske<br />
steegjes en de vele voorname herenhuizen<br />
getuigen nog van het roemrijke verleden,<br />
dat teruggaat tot het Mesolithicum. Zeker<br />
een bezoek waard is het uit de 18e eeuw<br />
daterende Hôtel Gaiffier d’Hestroy, dat<br />
sinds 1964 het Museum van oude kunsten<br />
(tegenwoordig TreM.a.) huisvest. Behalve<br />
enkele meesterwerken van schilder Henri<br />
Blès (ca. 1500-na 1550), die actief was in de<br />
Maasstreek, kun je er vooral, sinds 2010, de<br />
kerkschat van Oignies bewonderen. Het<br />
gaat om een vijftigtal stukken edelsmeedwerk<br />
uit de 13e eeuw, te danken aan Hugo<br />
d’Oignies, de laatste grote edelsmid uit<br />
de Maasstreek. Het ensemble kon worden<br />
vervaardigd dankzij financiële steun van<br />
bisschop Jacques de Vitry. In 1818 werd<br />
het toevertrouwd aan de Zusters van<br />
Onze-Lieve-Vrouw van Namen, die het<br />
later afstonden aan de Koning Boudewijnstichting,<br />
die de stukken in bewaring gaf<br />
aan het TreM.a.<br />
Een andere architecturale parel van de<br />
Waalse hoofdstad is het Hôtel de Groesbeeck-de<br />
Croix, in de 18e eeuw volledig<br />
heringericht door architect Jean-Baptiste<br />
Chermanne. Momenteel is daarin het<br />
Musée des Arts Décoratifs gevestigd. De<br />
vertrekken zijn voorzien van fraaie lambrisering,<br />
kostbaar marmer en Naamse<br />
meubelen, sterk beïnvloed door de Franse<br />
régence-stijl. De versiering van de woning,<br />
kenmerkend voor de tijd van de Verlichting,<br />
is intact gebleven. In de veel minder<br />
bekende kazernewijk met de nieuwe naam<br />
Novia, waar nog tot in 2024 werkzaamhe-<br />
Ihillat pelibusae nectati ipsunti busanti oribus qui<br />
Een reliekschrijn uit de Schat van Hugo d'Oignies, tentoongesteld<br />
in het TreM.a. © Koning Boudewijnstichting.<br />
den plaatsvinden, ligt het Africa Museum<br />
van Namen (MusAfrica), opgericht in 1912,<br />
met een rijke en verrassende collectie Afrikaanse<br />
objecten, hoofdzakelijk uit Congo.<br />
Het gaat onder meer om wapens, meubelen,<br />
alledaagse gebruiksvoorwerpen, muziekinstrumenten<br />
en rituele objecten.<br />
De beroemde bronzen schildpad, Op zoek naar Utopia (2003) van Jan Fabre, geïnstalleerd in 2015 op de<br />
Pointe du Grognon. © R.V.<br />
VAN ROPS TOT NU<br />
Het stadscentrum verlaten doe je natuurlijk<br />
niet zonder eerst nog een bezoek te brengen<br />
aan een van de beroemdste én beruchtste<br />
Namenaars, Félicien Rops (1833-1898).<br />
De kunstenaar stamde uit een katholieke<br />
Naamse familie. Zijn fameuze Pornokratès<br />
(1878) en zijn niet minder roemruchte Cent<br />
légers croquis sans prétention pour réjouir les<br />
honnêtes gens (1878-1881) schokten de con-<br />
35
Félicien Rops, Pornocratès. La Dame au cochon,<br />
1878, pastel, gouache en aquarel op papier, 75 x 48<br />
cm. © Provinciaal Museum Félicien Rops.<br />
Rops’ kunstwerken<br />
schokten de<br />
conformistische en<br />
godvrezende lokale<br />
gemeenschap.<br />
formistische en godvrezende lokale gemeenschap.<br />
Tegenwoordig heeft hij er zijn eigen<br />
museum, opgericht in 1987. Dankzij deze<br />
vakkundig beheerde instelling geniet de kunstenaar<br />
nu een reputatie die tot ver buiten<br />
de Belgische grenzen reikt. Het eveneens gerenoveerde<br />
Cultureel Centrum van Namen,<br />
intussen herdoopt tot Le Delta, beschikt nu<br />
over indrukwekkende zalen voor voorstellingen<br />
en zalen voor diverse doeleinden. Er<br />
vinden onder meer tal van thematentoonstellingen<br />
over hedendaagse kunst plaats.<br />
Even verder, aan de oever van de Samber,<br />
verrijst een imposant historisch gebouw<br />
in typische Maasstijl, volledig gerenoveerd<br />
in 2022: de Halle al’Chair (Vleeshal). Het<br />
dateert uit de 16e eeuw en was vroeger het<br />
huis van het machtige slagersgilde. Tegenwoordig<br />
bevindt zich daar de toeristische<br />
dienst. Op een steenworp ervandaan ligt<br />
het Théâtre Royal de Namur, volledig<br />
gerenoveerd in 1994-1998. Deze schouwburg<br />
in Italiaanse stijl dateert uit 1863. Het<br />
programma is zeer gevarieerd, met toneel,<br />
dans, circus en concerten.<br />
Bezoekers moeten zeker ook eens een<br />
wandeling langs het water maken. Er zijn<br />
nu gloednieuwe voetgangersbruggen aangelegd.<br />
Een ervan loopt langs een van de<br />
mooiste woningen uit de belle époque van<br />
de regio: Villa Balat. Je kunt er zelfs logeren.<br />
De kamers zijn naar verluidt heel bijzonder.<br />
Wie tot in Jambes gaat, moet er zeker een<br />
bezoek brengen aan Galerie Détour, die<br />
dit jaar haar vijftigste verjaardag viert en<br />
dat doet met een terugblik op de zowat<br />
vierhonderd kunstenaars van wie er werk<br />
werd tentoongesteld. Tot slot mogen we<br />
het legendarische Cheval Bayard (Ros<br />
Beiaard) niet vergeten, het voorwerp van<br />
tal van heldendichten in de christelijke<br />
Middeleeuwen. Dit beeld, gemaakt voor<br />
de Wereldtentoonstelling van 1958 door<br />
de Belgische beeldhouwer Olivier Strebelle<br />
(1927-2017), toen nog veelbelovend, werd<br />
geïnstalleerd aan de oever van de Maas,<br />
onder aan de Pont des Ardennes, te danken<br />
aan architect Roger Bastin.<br />
Zicht op de tentoonstelling 100 ans d'art minimalisme en Belgique (2022), in Le Delta in Namen. © Le Delta.<br />
36
Zicht op de Villa Balat, Quai de Meuse 39, Namen. © Expedia.<br />
BEZOEKEN<br />
Galerie Detour<br />
www.galeriedetour.be<br />
Le Delta<br />
www.ledelta.be<br />
Société Archéologique de Namur<br />
www.lasan.be<br />
TreM.a/ Museum van oude kunsten<br />
www.museedesartsanciens.be<br />
Africa Museum van Namen/ MusAfrica<br />
www.musafrica.net<br />
Musée Félicien Rops<br />
www.museerops.be<br />
Musée Archéologique en Musée des Arts<br />
Décoratifs (Les Bateliers)<br />
www.namur.be<br />
Villa Balat<br />
www.villabalat.be<br />
Iconisch Antica<br />
Antica Namur <strong>2023</strong> wordt ‘iconisch’. De<br />
46e editie richt immers de schijnwerpers<br />
op werken die een stempel hebben<br />
gedrukt op de beweging waartoe ze<br />
behoren. Het is amper te geloven dat<br />
sommige kunstenaars of werken een<br />
cruciale rol hebben gespeeld in de<br />
geschiedenis van hun beweging, maar<br />
daarbuiten grotendeels onbekend zijn.<br />
Aan de hand van de rode draad ‘Iconic’<br />
wil Antica de diversiteit van de kunstdisciplines<br />
belichten en er alle geheimen<br />
van onthullen. De exposanten dragen<br />
elk hun steentje bij en nemen een<br />
‘iconisch’ werk op in hun selectie. De<br />
diversiteit van de disciplines en visies<br />
zorgt voor een eclectische en gevarieerde<br />
selectie, naar het evenbeeld van<br />
de beurs.<br />
Een digitale route leidt de bezoekers<br />
desgewenst naar die stukken op de betreffende<br />
stands, dankzij QR-codes en<br />
een plan met pijltjes. Twintig galeries,<br />
die voor het eerst of opnieuw deelnemen,<br />
voegen zich dit jaar bij de exposanten<br />
die er vaste klant zijn. Zo is er<br />
Antiques Emporium, gespecialiseerd in<br />
glaswerk in art-nouveau- en art-decostijl.<br />
De Fondation Albert Vandervelden<br />
laat ons dan weer kennismaken met<br />
pareltjes van de grootste edelsmeden,<br />
meubelmakers, beeldhouwers en schilders<br />
die hun stempel hebben gedrukt<br />
op de geschiedenis van het Prinsbisdom<br />
Luik, van de Middeleeuwen tot nu.<br />
Galerie Ary Jan uit Parijs presenteert<br />
‘Iconisch’ werk<br />
in de 46e editie<br />
van Antica<br />
Namur.<br />
oriëntalistische en 19e-eeuwse schilders<br />
en galerie Francis Janssens van<br />
der Maelen pakt uit met Europees<br />
edelsmeedwerk, samen met kunstobjecten<br />
en zilverwerk in art-decostijl. Bij<br />
Thomas Deprez Fine Arts krijgen we<br />
moderne Belgische schilders en meubelen<br />
in art-nouveaustijl te zien. Sinds<br />
het begin vormen oude en moderne<br />
kunst de pijlers van deze beurs, die<br />
het gros van zijn bezoekers (meer dan<br />
twintigduizend in 2022) lokt via de exposanten<br />
en galeriehouders. Er is ook<br />
een hedendaags aanbod, gaande van<br />
meubelen en schilderijen tot keramiek<br />
en foto’s. (cd)<br />
Antica Namur<br />
www.antica.be<br />
11-11 t/m 19-11<br />
Set offervazen (Hsun-ok) in de vorm van een<br />
stūpa, Birma, begin 20e eeuw, bamboe en<br />
teakhout. © Famarte / Antica Namur.<br />
37
Camille Claudel<br />
Een exclusieve markt<br />
Het krachtige, gedurfde en visionaire<br />
oeuvre van Camille Claudel werd<br />
te lang overschaduwd door haar<br />
tumultueuze levenswandel.<br />
Tegenwoordig geniet de beeldhouwer<br />
eindelijk de erkenning die ze verdient.<br />
The Art Institute in Chicago houdt<br />
momenteel een grote tentoonstelling<br />
over haar. Daarna zijn de<br />
geselecteerde werken te zien in het J.<br />
Paul Getty Museum in Los Angeles.<br />
Intussen biedt Galerie Malaquais in<br />
Parijs drie uitzonderlijke stukken van<br />
haar te koop aan, in het kader van de<br />
beurs FAB Paris.<br />
TEKST: GWENNAËLLE GRIBAUMONT<br />
Camille Claudel, L’Abandon, kleine versie, 1886-1905, brons, editie #13, te zien bij Galerie Malaquaisop<br />
FAB Paris. Foto: Frédéric Fontenoy-Alkama.<br />
Al sinds haar kinderjaren was<br />
Camille Claudel (1864-1943) dol<br />
op boetseren met klei. Voortdurend<br />
aangemoedigd door<br />
haar vader ging ze in de leer bij verschillende<br />
meesters om haar techniek steeds<br />
verder te verfijnen, zoals in 1882 bij Alfred<br />
Boucher en vervolgens bij Auguste Rodin.<br />
Toen al werd ze beschouwd als een veelbelovend<br />
talent. Haar eerste werken, Vieille<br />
Hélène en Paul à 13 ans, maakten meteen<br />
een diepe indruk. Artistiek bleken leerling<br />
en leermeester op dezelfde golflengte te<br />
zitten. De 24 jaar jongere Camille wordt<br />
zijn medewerker, muze en uiteindelijk ook<br />
minnares. Zo’n tien jaar lang werkten ze in<br />
hetzelfde atelier.<br />
In 1886, toen de amoureuze passie nog<br />
volop brandde, creëerde ze een van haar<br />
meesterwerken, Sakountala, dat een elkaar<br />
innig omhelzend koppel uitbeeldt. Kort<br />
daarna verraste ze met La Valse (1889-<br />
38
Camille Claudel, Femme accroupie, 1884–85. Musée Camille Claudel, Nogent-sur-Seine. Foto: Marco Illuminati.<br />
1893), haar belangrijkste werk, gekenmerkt<br />
door een doordacht onevenwicht en<br />
vloeiende vormen die laten zien hoe virtuoos<br />
ze wel was. Deze sculptuur getuigt ook<br />
van haar hang naar technische perfectie,<br />
kleurrijke materialen en mise-en-scène.<br />
Geleidelijk aan ontworstelde Claudel zich<br />
aan de invloed van haar minnaar, om zich<br />
volledig aan haar eigen carrière te kunnen<br />
wijden. In 1892 kwam het tot een definitieve<br />
breuk. Juist toen creëerde ze een<br />
groep die een afspiegeling van die breuk<br />
vormde, L’Âge mûr (1894-1900), waarbij<br />
een geknielde vrouw (de jeugd) tevergeefs<br />
probeert een rijpe man tegen te houden<br />
die wordt weggeleid door de schikgodin<br />
Clotho (de ouderdom). Het was een bittere<br />
allegorie van het vlieden van de tijd en het<br />
meedogenloze lot – een geliefd thema van<br />
de symbolisten. In deze bijzonder dynamische<br />
compositie vloeit alle spanning<br />
samen in de handen die naar elkaar reiken.<br />
Camille Claudel creëerde ongeveer tachtig<br />
modellen, waarvan slechts een handvol tijdens<br />
haar leven in brons werd gegoten.<br />
MANNELIJKE DISCIPLINE<br />
Nog steeds strevend naar perfectie ging<br />
Camille Claudel later nieuwe onderwerpen<br />
behandelen. Zo transcendeerde ze momenten<br />
uit het dagelijks leven in Les Causeuses<br />
en Rêve au coin du feu. Ze werd rechtstreeks<br />
geïnspireerd door de Japanse kunst, met<br />
name door Hokusai en zijn wereldberoemde<br />
werk De grote golf van Kanagawa. Vaak<br />
verrieden haar werken ook de invloed van<br />
art nouveau, door het doordachte gebruik<br />
van sierlijk gebogen lijnen. Haar stijl was<br />
dermate modern dat haar werken beter<br />
passen bij onze tijd dan bij de hare.<br />
Aan het begin van de 20e eeuw werd de<br />
beeldhouwkunst nog steeds gezien als<br />
een mannelijke discipline. Claudel had het<br />
dan ook moeilijk om de eindjes aan elkaar<br />
te knopen. Financieel belandde ze steeds<br />
dieper in de nesten. Weldra zou haar<br />
werk te lijden krijgen onder haar mentale<br />
problemen, nog gevoed door haar wrok<br />
tegen Rodin. Een en ander leidde tot een<br />
vroegtijdig einde van haar carrière. Omdat<br />
ze aan achtervolgingswaan leed, werd ze<br />
in 1913 opgenomen in een psychiatrische<br />
inrichting in de Vaucluse. Die gedwongen<br />
opneming deed het heilige vuur in haar<br />
volledig uitdoven. Ze overleed er in 1943,<br />
eenzaam en vergeten.<br />
39
Camille Claudel, La Valse (Allioli), ca. 1900. Privécollectie.<br />
Foto: Musée Yves Brayer.<br />
Camille Claudel, Tête d’Implorante, ca. 1894, plaaster, hoogte: 13,5 cm. Provenance : Louise Claudel, zus van<br />
de kunstenaar, te zien bij Galerie Malaquaisop FAB Paris. Foto Frédéric Fontenoy-Alkam.<br />
La Valse (1889-1893)<br />
getuigt van haar<br />
hang naar technische<br />
perfectie, kleurrijke<br />
materialen en miseen-scène.<br />
EEN EXCLUSIEVE MARKT<br />
Camille Claudel was als kunstenaar actief<br />
van 1880 tot 1913. In die periode creëerde<br />
ze ongeveer tachtig modellen. Slechts weinig<br />
van die modellen werden tijdens haar<br />
leven in brons gegoten. Ze klopte aan bij<br />
tal van gieters, maar ving vaak bot. Enkel<br />
kunsthandelaar Eugène Blot mocht van<br />
haar een vijftiental modellen gieten, vanaf<br />
1904. Later zou hij die drie keer tentoonstellen.<br />
Camille Claudel werd herontdekt<br />
aan het einde van de jaren 70. In het<br />
decennium erop werd ze populair bij het<br />
grote publiek dankzij boeken, tentoonstellingen<br />
en een film, met Isabelle Adjani en<br />
Gérard Depardieu, respectievelijk in de rol<br />
van Camille Claudel en Auguste Rodin.<br />
De laatste jaren zien we opnieuw een toenemende<br />
belangstelling voor haar oeuvre,<br />
wellicht ook door de grotere interesse die<br />
vrouwelijke kunstenaars nu wereldwijd genieten.<br />
In 2017 opende in Nogent-sur-Seine<br />
een aan haar gewijd museum de deuren. In<br />
november van datzelfde jaar ging bij Artcurial<br />
een uitzonderlijk ensemble van twintig<br />
werken onder de hamer, met een opbrengst<br />
van 3,6 miljoen euro, meer dan driemaal<br />
zoveel als verwacht. Van de aangeboden<br />
stukken ging 95% de deur uit. Twaalf stukken<br />
werden in voorverkoop genomen door<br />
zes Franse instellingen. Het klapstuk van<br />
de veiling, L’Abandon, ging van de hand<br />
voor 1,2 miljoen euro. Ook opvallend was<br />
La Petite châtelaine à la natte courbe, met<br />
een richtprijs van 50.000-70.000 euro, maar<br />
gekocht door een verzamelaar voor 492.000<br />
euro. Bijna evenveel succes had Etude II<br />
pour Sakountala, gekocht door het Musée<br />
d’Orsay voor 462.000 euro. Het is nu meteen<br />
ook Claudels duurste terracottawerk.<br />
FORSE PRIJSSTIJGING IN ZICHT?<br />
Galerie Malaquais in Parijs is gespecialiseerd<br />
in figuratieve beeldhouwkunst van eind 19e<br />
eeuw en begin 20e eeuw. Daar is ook het Comité<br />
Claudel gevestigd. De galerie werkt aan<br />
een overzichtscatalogus van haar oeuvre en<br />
presenteert straks drie sculpturen van Claudel<br />
op de beurs FAB Paris. Die zullen zeker<br />
op de nodige aandacht kunnen rekenen.<br />
Galeriedirecteur Jean-Baptiste Auffret is blij<br />
te hebben kunnen deelnemen aan de verrijking<br />
van prestigieuze museumcollecties:<br />
“De recentste verkoop dateert van vorig jaar.<br />
The Art Institute uit Chicago kocht toen in<br />
onze galerie een prachtige buste van poly-<br />
40
‘De belangstelling<br />
voor het werk van<br />
Camille Claudel<br />
zit in de lift en de<br />
prijzen stijgen’<br />
JEAN-BAPTISTE AUFFRET<br />
chroom gips voorstellende Paul Claudel, de<br />
broer van Camille. Het gaat om een absoluut<br />
meesterwerk. Wij hebben dit werk ontdekt<br />
en hebben het meer dan een jaar bestudeerd<br />
voordat we het aan potentiële kopers lieten<br />
zien. We zijn trots dat The Art Institute bij<br />
ons is komen aankloppen voor de aankoop<br />
van een eerste sculptuur van Claudel. Idem<br />
trouwens voor het Nationalmuseum in<br />
Stockholm, dat van ons een stuk over een<br />
mooi onderwerp kocht met als titel Rêve au<br />
coin du feu (1899-1905).”<br />
Hoe ziet de galeriehouder de markt van<br />
Claudels werken evolueren? “Het eerste wat<br />
ik zou willen benadrukken, is dat het om<br />
een zeer kleine markt gaat, want er is amper<br />
volume. Per jaar worden slechts twee tot drie<br />
belangrijke stukken te koop aangeboden. Het<br />
gaat om stukken gegoten toen Claudel nog<br />
leefde. Tel je daar nog de na haar dood gegoten<br />
stukken bij, dan zijn het er een tiental,<br />
echt bijzonder weinig. Bovendien wordt haar<br />
productie de laatste jaren nog zeldzamer.”<br />
Wanneer we hem vragen wat de gemiddelde<br />
prijs van een werk van Camille Claudel is,<br />
antwoordt hij zonder aarzelen: “De prijs van<br />
het verlangen! Het is moeilijk om algemene<br />
financiële conclusies te trekken, net omdat<br />
er amper een markt is. De enige zekerheid is<br />
dat de belangstelling voor haar werk in de lift<br />
zit en de prijzen stijgen. De mooiste stukken<br />
brengen makkelijk een miljoen euro op.”<br />
Een meer genuanceerde mening over die<br />
markt krijgen we te horen bij Bruno Jaubert,<br />
hoofd van de afdeling impressionistische en<br />
moderne kunst bij Artcurial, die de stabiliteit<br />
ervan benadrukt: “De laatste zes jaar is de<br />
vraag naar werken van Camille Claudel stabiel<br />
gebleven, maar het aanbod is wel gekrompen.<br />
De recordprijzen die we haalden van 2013 tot<br />
2018 werden nog niet overtroffen. De meest<br />
gezochte van de beroemde modellen, zoals<br />
L’Abandon, La Valse en L’Implorante, zijn die<br />
gegoten aan het begin van de 20e eeuw. Die<br />
kunnen nog altijd meer dan een miljoen euro<br />
opbrengen.” En dat is beduidend meer dan de<br />
na haar dood gegoten stukken en de recente,<br />
van mindere kwaliteit.<br />
BEZOEKEN<br />
Camille Claudel<br />
t/m 19-02<br />
The Art Institute<br />
Chicago<br />
www.artic.edu<br />
Camille Claudel<br />
02-04 t/m 21-07<br />
J. Paul Getty Museum<br />
Los Angeles<br />
www.getty.edu<br />
Veelbelovend: FAB Paris<br />
Eind deze maand opent de grootste<br />
Franse beurs van kunst en antiek weer zijn<br />
deuren. Nog maar de tweede editie en nu<br />
reeds onder een nieuwe naam: FAB Paris.<br />
In februari 2022 beslisten La Biennale<br />
des Antiquaires (opgericht in 1956 onder<br />
impuls van André Malraux) en Fine Arts<br />
Paris, een in 2017 opgerichte en veelbelovende<br />
beurs, de krachten te bundelen,<br />
onder een nieuwe naam: Fine Arts Paris &<br />
La Biennale, nu FAB Paris. De nieuwe formule<br />
was een schot in de roos. Ze beantwoordde<br />
helemaal aan de verwachtingen<br />
van een publiek dat steeds veeleisender<br />
wordt. De tweede editie vindt dus plaats<br />
onder een andere naam en op een andere<br />
plaats, met ook nieuwe exposanten.<br />
Alles wijst erop dat de beurs flink in de lift<br />
zit. Alle kunstdisciplines komen er aan bod,<br />
van de oudheid tot nu. Er nemen 110 galeries<br />
aan deel, maar liefst een kwart meer<br />
dan vorig jaar. De met zorg geselecteerde<br />
exposanten komen uit twaalf verschillende<br />
landen. Een veelzeggend cijfer: 43 galeries<br />
nemen voor het eerst deel. Aan kandidaatdeelnemers<br />
is zeker geen gebrek. De beurs<br />
staat bekend om de uitgelezen kwaliteit<br />
van de gepresenteerde stukken en de vele<br />
verzamelaars en museumconservators van<br />
over de hele wereld die er speciaal voor<br />
naar Parijs komen.<br />
Voorzitter Louis de Bayser steekt zijn ambities<br />
niet onder stoelen of banken: “FAB<br />
Paris zet de ontwikkeling voort door een<br />
sterkere aanwezigheid van specialiteiten<br />
als etnische kunst, Aziatische kunst en archeologie,<br />
altijd met een strenge selectie<br />
van de exposanten. Groeien is leuk, maar<br />
je mag de lat zeker niet lager leggen.”<br />
De beurs lanceert voortdurend nieuwe initiatieven,<br />
zoals een Semaine des Arts, die<br />
plaatsvindt buiten het beursgebouw en<br />
waar tal van musea en privé-instellingen<br />
van de Lichtstad aan deelnemen: Centre<br />
Pompidou, Institut de France, Opéra Garnier,<br />
Musée de l’Armée, Musée National<br />
Jean-Jacques Henner, Atelier Constance<br />
Guisset, Jeu de Paume, Fondation d’Art<br />
Contemporain Daniel et Florence Guerlain<br />
en École des Arts Joailliers-Van Cleef &<br />
Arpels. Een andere nieuwigheid is dat de<br />
beurs nu voor het eerst ook een ‘gastkunstenaar’<br />
verwelkomt, met name de<br />
internationaal befaamde cellist Gautier<br />
Capuçon. (gg)<br />
FAB Paris<br />
22-11 t/m 26-11<br />
Grand Palais Ephémère<br />
Parijs<br />
www.fabparis.com<br />
Armand-Albert Rateau, Set van twee paar panelen,<br />
1925, hout, bruine en gouden lak, 240 x 52 cm.<br />
© Galerie Anne-Sophie Duval, Frankrijk. Foto:<br />
Maxime Riché.<br />
41
Marilyn Minter<br />
Subversief snoepgoed<br />
Het werk van de Amerikaanse<br />
kunstenaar Marilyn Minter houdt<br />
het midden tussen hyperrealisme<br />
en abstractie. Ze verkent de<br />
raakvlakken van feminisme en<br />
verlangen, in een uitgesproken<br />
moderne stijl, nooit bang om te<br />
provoceren. Green Pink Caviar is<br />
daarvan een treffende illustratie.<br />
TEKST: GWENNAËLLE GRIBAUMONT<br />
Haar carrière begon toen ze aan de<br />
universiteit van Florida studeerde.<br />
Ingaand tegen de conventies<br />
creëerde ze een reeks foto’s over<br />
het allesbehalve stichtelijke dagelijks leven<br />
van haar moeder (Coral Ridge Towers). Toen<br />
reeds trok Marilyn Minter (°1948) met haar<br />
werk de aandacht van Diane Arbus. Nadat<br />
ze een diploma had behaald aan de kunstafdeling<br />
van de universiteit in Syracuse,<br />
verhuisde de jonge vrouw in 1976 naar New<br />
York, waar ze ging samenwerken met de<br />
Duitse expressionistische schilder Christof<br />
Kohlhofer. Het commerciële succes bleef<br />
evenwel uit en tien jaar later ging het koppel<br />
uit elkaar. Aan het einde van de jaren 80<br />
vroeg Marilyn Minter zich af: “Zouden schilderijen<br />
van naakte vrouwen een andere<br />
betekenis hebben, mochten ze zijn geschilderd<br />
door vrouwen?” Ze ging nog verder:<br />
“Waarom mijden vrouwelijke kunstenaars<br />
pornografie?” Wellicht is het simpele antwoord<br />
dat dit soort beelden gemaakt wordt<br />
door mannen, voor magazines die zich<br />
richten tot een publiek van mannen.<br />
Eigenzinnig als ze was, maakte Minter<br />
niettemin de reeks Porn Grid, bestaande<br />
uit vier panelen met daarop gedetailleerde<br />
fellatiotaferelen. Van actie kwam reactie: de<br />
fotograaf haalde zich meteen de woede van<br />
de feministen op de hals. Die beschuldigden<br />
haar ervan de porno-industrie een duwtje<br />
in de rug te geven. Minter begreep de kritiek<br />
niet. Ze wilde enkel het creatieve spectrum<br />
van vrouwen verruimen en tegelijk ook bewijzen<br />
dat seksueel provocerende beelden<br />
een nefast effect hebben op de carrière van<br />
jonge vrouwelijke kunstenaars. “Ben je een<br />
jonge kunstenaar en werk je met seksueel<br />
getinte beelden, dan worden de mensen gek.<br />
Maar ben je oud, dan vinden ze dat geweldig”,<br />
vertelde ze in een artikel verschenen in<br />
Artforum, in april 2015. In de jaren 90 werkte<br />
ze haar stijl verder uit. Haar nog steeds<br />
pornografisch getinte beelden kregen iets<br />
glamoureus. Recentelijker maakte ze foto’s<br />
van figuren uit de popcultuur, achter glas,<br />
met waterdruppels en zuurstokkleuren.<br />
Lady Gaga, Miley Cyrus en Pamela Anderson<br />
behoren tot haar beroemdste modellen.<br />
“Ik ben geen militante kunstenaar. Ik ben<br />
gewoon een schilder, een kunstenaar die<br />
toevallig ook een militant is. Het zijn twee<br />
parallelle activiteiten in mijn leven”, vertelde<br />
ze in 2020 in een video gemaakt ter gelegenheid<br />
van haar tentoonstelling in Montpellier.<br />
KUSSEN EN LIKKEN<br />
In 2009 maakte Marilyn Minter Green Pink<br />
Caviar, een subversieve video waarin een<br />
reeks vrouwenmonden te zien is, met tongen<br />
bedekt door glinsterende snoepjes. Op<br />
bijzonder suggestieve wijze kussen en likken<br />
die lippen en tongen het glazen oppervlak.<br />
De kunstenaar was op het idee gekomen<br />
om te schilderen met de tong. Haar modellen<br />
kregen felgekleurde snoepjes te eten.<br />
De kleurstoffen vermengden zich met het<br />
speeksel, waardoor een stroperige, gekleurde<br />
substantie ontstond die de tong opnam,<br />
zoals een penseel dat zou doen, en vervolgens<br />
overbracht op het glazen oppervlak.<br />
In het oeuvre van Marilyn Minter zijn<br />
verschillende constanten te zien: erotiek,<br />
voyeurisme en ongemak. De tongen likken<br />
De kunstenaar was<br />
op het idee gekomen<br />
om te schilderen<br />
met de tong.<br />
het glas alsof ze proberen erdoorheen te<br />
dringen, tot in de ruimte waar de kijker zich<br />
bevindt. Dit procedé – een beeld vereeuwigd<br />
via glas – tref je vaak aan in Minters oeuvre.<br />
De kunstenaar vroeg de modellen wel hun<br />
adem in te houden, om te vermijden dat ze<br />
het glas zouden bewasemen. Er is ook een<br />
intellectuele dimensie aan die beelden: de<br />
ademhaling, als metafoor voor het leven.<br />
Minter zaait voortdurend verwarring<br />
tussen schone kunsten en commerciële<br />
kunst. Ze haalt haar inspiratie uit de massamedia,<br />
zoals de televisie en reclame. De<br />
verzadigde kleuren en de ‘glossy’, waterige<br />
textuur doen meteen denken aan de modewereld<br />
en de cosmetica-industrie. De<br />
Amerikaanse speelt graag met contradicties.<br />
Schoonheid wordt gepaard aan het<br />
groteske, duidelijkheid verandert in iets<br />
abstracts, snoeplust verandert in afkeer.<br />
Een hallucinatorische video, waarin wordt<br />
gespeeld met de fragmentatie van het<br />
lichaam en de seksualisering ervan, werd<br />
onder meer vertoond op een groot scherm<br />
op Times Square (New York) en Sunset<br />
Boulevard (Los Angeles). Fragmenten ervan<br />
werden ook gebruikt als achtergrond<br />
bij de opening van de tournee Sticky &<br />
Sweet van Madonna (2009). Het jaar erna<br />
werd de video een heel jaar lang afgespeeld<br />
in de ingang van het MoMA.<br />
SURFEN<br />
www.marilynminter.net<br />
42
Marilyn Minter, Green Pink Caviar, 2009, hd-video, 7’45’’. © de kunstenaar. Met toestemming van Salon 94, New York.<br />
43
Martin Wong<br />
Herontdekte held<br />
van de tegencultuur<br />
Martin Wong schilderde tijdsbeelden van zijn omgeving, zowel in<br />
San Francisco als in New York. Dit kind van immigranten was openlijk<br />
gay. In 1999 overleed hij op 53-jarige leeftijd aan de gevolgen van<br />
aids. Malicious Mischief is de eerste omvangrijke solotentoonstelling<br />
buiten de VS. De laatste etappe van de reizende Europese expositie<br />
is het Stedelijk Museum in Amsterdam.<br />
TEKST: CHRISTINE VUEGEN<br />
Martin Wong, My Secret World 1978-1981, 1984. Met toestemming van de Martin Wong Foundation en P.P.O.W, New York. © Martin Wong Foundation.<br />
44
Voor het eerst wordt in Europa<br />
uitgebreid ingezoomd op het<br />
oeuvre van de Amerikaans-Chinese<br />
kunstenaar Martin Wong<br />
(1946-1999). De reizende tentoonstelling is<br />
een initiatief van KW Institute for Contemporary<br />
Art in Berlijn, in samenwerking met<br />
Museo Centro de Arte Dos de Mayo in Madrid,<br />
Camden Art Centre in Londen en het<br />
Stedelijk Museum in Amsterdam en heeft<br />
als curatoren de Nederlander Krist Gruijthuijsen<br />
en de Spanjaard Agustín Pérez<br />
Rubio. De tentoonstellingstitel Malicious<br />
Mischief is geleend van een losjes geschilderd<br />
portret: een stoere gevangenisbewaker<br />
in uniform, wiens hand in zijn broek<br />
verdwijnt. Homo-erotische fantasieën<br />
verschijnen in schilderijen van gevangenissen,<br />
brandweerlieden en politiemannen.<br />
Soms subtiel en soms meer expliciet.<br />
Queerthematiek en inclusie van minderheden:<br />
het oeuvre lijkt uitstekend aan te<br />
sluiten bij de eigentijdse openheid van<br />
de kunstwereld die de dominantie van de<br />
witte mannelijke heterokunstenaar doorbreekt.<br />
Eerst en vooral wordt Martin Wong<br />
naar voren geschoven als een belangrijke<br />
stem in de Amerikaanse tegencultuur. In<br />
de VS exposeerde hij al twintig jaar voor<br />
zijn dood in galeries als P.P.O.W. in New<br />
York. De erkenning steeg. In 1998 was er<br />
een retrospectief in het New Museum in<br />
New York. Heel wat later, in 2013, bracht<br />
de kunstenaar Danh Vō een eerbetoon aan<br />
Martin Wong door diens archief van schetsen,<br />
schilderijen en objecten te presenteren<br />
in het Guggenheim Museum in New<br />
York. In 2015 volgde het eerste postuum<br />
retrospectief in het Bronx Museum in die<br />
stad. Sindsdien blijft de erkenning stijgen.<br />
TEGELIJK OUTSIDER EN INSIDER<br />
Martin Wong groeide op in San Francisco,<br />
waar in de jaren zestig de tegencultuur van<br />
de opkomende hippiebeweging floreerde.<br />
Hij volgde een opleiding keramiek en<br />
grafiek aan de Humboldt State University<br />
in Californië. Daarna pendelde hij heen en<br />
weer tussen San Francisco en Eureka, de<br />
hoofdstad van Humboldt County. In die<br />
tijd ging hij geregeld aan de slag als ‘Human<br />
Instamatic’, waarbij mensen zich op<br />
straat door hem konden laten portretteren.<br />
Voor vijf dollar kregen ze een handgetekend<br />
portret en voor twintig dollar extra<br />
een geschilderd portret. Hij maakte ook<br />
posters en decors voor de gay theatergroepen<br />
The Cockettes en Angels of Light. Zijn<br />
kunst was eigenlijk altijd gericht op de gemeenschap.<br />
Hij begon in die periode meer<br />
en meer te schilderen. In 1978 besloot hij<br />
te verhuizen naar New York.<br />
Een sleutelwerk is het schilderij My Secret<br />
World 1978-1981 uit 1984. Wong woonde<br />
bij zijn aankomst in New York bijna drie<br />
jaar in een kamer van het toenmalige<br />
Meyer’s Hotel, waar hij nachtportier was in<br />
ruil voor gratis verblijf. De kamer was zijn<br />
atelier, zijn geheime wereld. De kunstenaar<br />
laat ons binnenkijken door twee ramen in<br />
de grauwe rode baksteengevel. Die rode<br />
bakstenen van de gebouwen in New York<br />
worden een terugkerend motief. Diverse<br />
Een kamer in<br />
het Meyer’s Hotel,<br />
onderwerp van<br />
My Secret World<br />
1978-1981,<br />
is zijn atelier, een<br />
geheime wereld.<br />
boekenruggen op het schilderij verraden<br />
zijn interesses, van vliegende schotels tot<br />
Bruce Lee. Aan de muren hangen schilderijen<br />
van hem, waaronder een ander sleutelwerk,<br />
een versie van zijn schilderij met<br />
de handen uit 1980. In gebarentaal laten ze<br />
de titel lezen: Psychiatrists Testify: Demon<br />
Dogs Drive Man to Murder, een krantenkop<br />
over de seriemoordenaar Son of Sam.<br />
Later schilderde Wong meermaals handen<br />
die spreken in de gebarentaal voor doven,<br />
een taalkundige minderheidsgroep. Hij begon<br />
ermee toen een dove hem in de metro<br />
een kaartje gaf met het gebarentaalalfabet.<br />
‘Schilderijen voor slechthorenden’, zo<br />
noemde hij die werken. In de baksteenbalk<br />
boven het rechterraam verkondigt de<br />
ingegrifte tekst: ‘It was in this room that<br />
the world’s first paintings for the hearing<br />
impeared came into being.’<br />
GEVARIEERD OEUVRE<br />
Andere werken in de kamer afgebeeld op<br />
My Secret World 1978-1981 getuigen van<br />
zijn belangstelling voor het lot, divinatie<br />
en toeval. Een zwarte poolbiljartbal<br />
met het cijfer 8 heeft als achtergrond een<br />
baksteenmuur. Het is een schilderij uit<br />
1978 getiteld Tell My Troubles to the Eight<br />
Ball (Eureka). Een latere versie uit 1981<br />
met dezelfde titel is zowel picturaal als<br />
inhoudelijk meer dynamisch en gelaagd.<br />
Uit de in brand gevlogen bal laaien oranje<br />
vlammen op. De achtergrond is een zwarte<br />
kosmos met sterrenbeelden, wat wijst op<br />
zijn interesse in astrologie. Het tafereel is<br />
omzoomd met een geschilderde fries van<br />
schedelachtige hoofden, die doen denken<br />
aan Munch.<br />
Wong verwerkte veel invloeden, van<br />
kunstgeschiedenis tot allerhande taalsystemen,<br />
codes en symbolen. De belangrijkste<br />
inspiratiebron was wat hij om zich<br />
heen zag. Onder andere in de aftakelende<br />
wijk Lower East Side, waar vrienden en<br />
kennissen van hem werden opgepakt door<br />
de politie of stierven aan aids en drugs.<br />
Via zijn vriend, de dichter, toneelschrijver<br />
en acteur Miguel Piñero (1942-1988), was<br />
hij opgenomen in de Puerto Ricaanse gemeenschap.<br />
Wong interesseerde zich ook<br />
voor graffitikunst en schonk zijn grote verzameling<br />
daarvan aan het Museum of the<br />
City of New York. Na de aidsdiagnose in<br />
1994 verhuisde hij naar zijn familie in San<br />
Francisco, waar hij tot op het laatst bleef<br />
schilderen. Hij liet een gevarieerd oeuvre<br />
na: een dikwijls grimmig tijdsbeeld, doorspekt<br />
met sociale kritiek, donkere humor<br />
en psychedelische motieven en kleuren.<br />
BEZOEKEN<br />
Martin Wong – Malicious Mischief<br />
03-11 t/m 01-04<br />
Stedelijk Museum<br />
Amsterdam<br />
www.stedelijk.nl<br />
LEZEN<br />
Martin Wong: Malicious Mischief,<br />
samengesteld door Krist Gruijthuijsen<br />
en Agustín Pérez Rubio, Verlag der<br />
Buchhandlung Walther und Franz<br />
König, 2022, Engels, 352 pagina’s, ISBN<br />
9783753303406. Prijs: € 45.<br />
45
Kunst in het<br />
Derde Rijk<br />
Fremdkörper in de geschiedenis<br />
Met de tentoonstelling Kunst in<br />
het derde rijk – Verleiding en<br />
afleiding buigt Museum Arnhem<br />
zich over een blinde vlek in de<br />
kunstgeschiedenis. Steunden deze<br />
kunstenaars het naziregime? En wat<br />
is hun werk waard? We vroegen het<br />
de samenstellers van de expositie.<br />
TEKST: BEN HERREMANS<br />
Udo Wendel, Die Kunstzeitschrift, 1939-40, 110 x 85 cm. Collection Deutsches Historisches Museum, Berlijn.<br />
Foto: A. Psille.<br />
Al stak er ook protest op, vier jaar<br />
geleden kende de tentoonstelling<br />
Design van het Derde Rijk<br />
in Design Museum Den Bosch<br />
veel bijval. Almar Seinen cureerde toen de<br />
expositie. Hij is nu co-curator van Kunst<br />
in het derde rijk – Verleiding en afleiding<br />
in Museum Arnhem (in de titel is ‘derde<br />
rijk’ door de samenstellers bewust niet in<br />
kapitalen geschreven, red.). Aan de hand<br />
van zo’n negentig werken schetst de tentoonstelling<br />
een beeld van de kunst die in<br />
Duitsland tijdens het naziregime (1933-<br />
1945) werd gemaakt en getoond.<br />
“Museum Arnhem is gespecialiseerd in de<br />
verschillende vormen van het realisme in<br />
de eerste helft van de 20e eeuw”, zegt Jelle<br />
Bouwhuis, conservator moderne kunst bij<br />
Museum Arnhem. “Kunst in het derde rijk<br />
verkent deze realistische kunst in een politieke<br />
context. Het is een periode in de kunstgeschiedenis<br />
die lange tijd is genegeerd en<br />
waarvan weinig mensen iets afweten. Wij<br />
willen informeren over deze blinde vlek.”<br />
Maar het naziregime wordt toch vooral<br />
met entartete kunst geassocieerd.<br />
46
Adolf Ziegler, Die Vier Elemente, vóór 1937 , triptiek, 171 x 282 cm. Bayerische Staatsgemäldesammlungen, Pinakothek der Moderne, München.<br />
Bouwhuis: “Het belasteren van modernistische<br />
kunst, dat wil zeggen alle eigentijdse<br />
kunst die internationaal was, expressionistisch,<br />
kubistisch, abstract of maatschappijkritisch,<br />
was een onderdeel van de<br />
nazipropaganda.”<br />
“De nationaalsocialisten wezen deze kunst<br />
af als een product van een cultuur in verval,<br />
gemaakt door mensen van een minderwaardig<br />
ras of dragers van een decadente<br />
cultuur, zoals het Amerikaanse kapitalisme”,<br />
vult Seinen aan. “Alleen een Duitse cultuur<br />
die vrij was van volksvreemde smetten<br />
kon een gezonde en edele kunst voortbrengen.<br />
Entartete kunst werd het voorwerp<br />
van lastertentoonstellingen.”<br />
Bouwhuis: “Het regime polariseerde<br />
kunststromingen. Op 18 juli 1937 opende<br />
Hitler het Haus der Deutschen Kunst in<br />
München met de eerste Große Deutsche<br />
Kunstausstellung. Wat verderop, in het<br />
galeriegebouw aan de Hofgarten, werd de<br />
beruchte lastertentoonstelling Entartete<br />
Kunst gehouden, waar ongeveer zeshonderd<br />
werken met spottende commentaren<br />
aan de schandpaal werden genageld. De<br />
nationaalsocialisten toonden de begunstigde<br />
en de gehekelde kunst gelijktijdig op<br />
loopafstand van elkaar.”<br />
‘Alleen een Duitse cultuur die vrij was<br />
van volksvreemde smetten kon een<br />
gezonde en edele kunst voortbrengen’<br />
ALMAR SEINEN<br />
Waarom was dat tegenprogramma nodig?<br />
Seinen: “Propagandaminister Joseph<br />
Goebbels had de tentoonstelling bevolen<br />
als opzettelijk contrast met de Große Deutsche<br />
Kunstausstellung.”<br />
KUNST ALS POLITIEK INSTRUMENT<br />
De revolutie op het gebied van de beeldende<br />
kunst hield in feite slechts een terugkeer<br />
naar academische tradities in. Bouwhuis:<br />
“Om het traditionele te kunnen benadrukken<br />
als bewijs van een nieuwe Duitse cultuurproductie,<br />
was het nodig een andere,<br />
progressieve kunststroming te veroordelen.”<br />
Wat stelde de toegelaten kunst voor?<br />
Seinen: “Alleen klassieke kunststijlen en realisme<br />
waren nog toegestaan: conservatief<br />
academisme, zoals dat sinds de 19e eeuw<br />
werd onderwezen. De meerderheid van de<br />
kunstenaars die deelnamen aan de eerste<br />
Große Deutsche Kunstausstellung was rond<br />
1870-80 geboren.”<br />
Bouwhuis: “Ook thematisch moest de<br />
kunst dienstbaar zijn aan de nazi-ideologie.<br />
Folkloristische boeren- en burgertaferelen,<br />
perfecte arische mensen, gespierde<br />
arbeiders, wulpse naakte vrouwen, het<br />
geïdealiseerde Duitse landschap met<br />
bergtoppen en grazige weiden, mythologische<br />
scènes, goed gelijkende portretten,<br />
afbeeldingen van dieren en bloemenstillevens.<br />
De kunst in het Derde Rijk is in<br />
veel opzichten nostalgisch, romantisch,<br />
anekdotisch.”<br />
De propaganda ligt er niet vingerdik op.<br />
Op welke manier ondersteunde zo’n<br />
klassieke kunst de nationaalsocialistische<br />
ideologie?<br />
Bouwhuis: “Wie zo’n landschap buiten de<br />
context ziet waarin wij het presenteren,<br />
47
Claus Bergen, Im Kampfgebiet des Atlantik, 1941, 183 x 324 cm. Collection Deutsches Historisches Museum, Berlin. Foto: A. Psille.<br />
‘De kunst in het<br />
Derde Rijk is in veel<br />
opzichten nostalgisch,<br />
romantisch,<br />
anekdotisch’<br />
JELLE BOUWHUIS<br />
merkt misschien niet hoe het de ideologie<br />
kon ondersteunen. Die historische context<br />
leggen we op de tentoonstelling duidelijk<br />
uit. De jaarlijkse Große Deutsche Kunstausstellung<br />
toonde op 6000 vierkante meter het<br />
wereldbeeld van het nationaalsocialistische<br />
regime: het begrip ‘Heimat’, de rol van het<br />
gezin, arbeiders, landschappen, boeren en<br />
soldaten. Subtiel propageerden de tentoonstellingen<br />
een geromantiseerde voorstelling<br />
van het alledaagse leven van werk en gezin<br />
en de heroïsering van een atletisch lichaam.<br />
Een ogenschijnlijk perfecte wereld.”<br />
Seinen: “Andere kunstwerken behandelden<br />
onmiskenbaar macht en oorlog. We tonen<br />
daar voorbeelden van, zoals enkele monumentale<br />
werken die de industriële vooruitgang<br />
illustreerden, een stadsgezicht met<br />
straten vol hakenkruisbanieren en taferelen<br />
met soldaten op het slagveld. Een schilderij<br />
van Adolf Reich beeldt een oorlogsinvalide af<br />
als verheerlijking van het offer dat hij bracht.”<br />
Afleiding en verleiding, zegt de titel van<br />
de tentoonstelling.<br />
Bouwhuis: “De tentoonstelling belicht hoe<br />
het regime kunst als politiek instrument gebruikte.<br />
Ze wil inzichtelijk maken hoe kunst in<br />
het Derde Rijk kon uitgroeien tot een machtig<br />
middel om het brede publiek te verleiden tot<br />
het nationaalsocialisme en het af te leiden van<br />
de misdadige praktijken van het regime.”<br />
Seinen: “Het doeltreffend inzetten van<br />
kunst als propaganda uitte zich op velerlei<br />
wijzen. De Große Deutsche Kunstausstellung<br />
was een nationaal evenement: van<br />
1937 tot en met 1944 werd de expositie<br />
elke zomer massaal bezocht. In 1942, in<br />
volle oorlog, telde men 850.000 bezoekers.<br />
Delen van de tentoonstelling reisden na<br />
München door naar andere locaties.”<br />
LUCRATIEVE HANDEL IN OORLOGSTIJD<br />
“Drukwerk zoals tentoonstellingscatalogi,<br />
kunsttijdschriften en ansichtkaarten zorgden<br />
voor een constante popularisering van<br />
de tentoongestelde werken”, vertelt Bouwhuis.<br />
“Ze stonden in het visuele geheugen<br />
van een hele generatie.”<br />
Wie zijn de kunstenaars die zich dit lieten<br />
aanleunen? Wat dreef hen?<br />
Seinen: “In Duitsland waren naar schatting<br />
14.000 beeldende kunstenaars ingeschreven<br />
in de ‘Reichskunstkammer’. Er waren overtuigde<br />
nationaalsocialisten bij, maar overwegend<br />
ging het om ‘meelopers’ die zich<br />
aanpasten. Ze gedroegen zich diplomatiek,<br />
want hun relatie met het regime was fragiel<br />
en ze konden zich geen misstap veroorloven.<br />
Voor een grote groep veranderde er<br />
weinig: dat ging om kunstenaars die sowieso<br />
al werkten in een traditionele stijl en<br />
nu konden profiteren van staatssteun.”<br />
48
‘Na de oorlog was<br />
alle kunst uit de<br />
nazitijd ineens fout’<br />
JELLE BOUWHUIS<br />
“De Große Deutsche Kunstausstellung gaf de<br />
aandacht voor beeldende kunst een enorme<br />
impuls en was maatgevend voor de carrières<br />
van veel kunstenaars”, zegt Bouwhuis.<br />
“Hun werken werden tegen hoge prijzen<br />
aangekocht door particulieren en bovenal<br />
door de partijtop. Daarnaast werden ze op<br />
grote schaal gereproduceerd, gecatalogiseerd<br />
en besproken in kunsttijdschriften.<br />
Het was een heus kunstbedrijf. Honderden<br />
kunstenaars verwierven grote bekendheid<br />
en kenden commercieel succes. Ongeveer<br />
2500 namen minstens één keer deel aan de<br />
Große Deutsche Kunstausstellung. Het is interessant<br />
om te zien wat ze deden voor 1933<br />
en na 1945. Daarover is weinig bekend.”<br />
Wat is er na de oorlog van hen en hun<br />
kunst geworden?<br />
Seinen: “Sommigen werden met de nek<br />
aangekeken, afhankelijk van hoe excessief<br />
ze het regime hadden gesteund.”<br />
Bouwhuis: “Na de oorlog vond een inversie<br />
plaats: alle kunst uit de nazitijd was ineens<br />
fout. Vanwege de associatie met nationaalsocialistische<br />
cultuurpolitiek werden<br />
kunstenaars uit die periode grotendeels genegeerd,<br />
zeker door de kunstmusea. Ze komen<br />
marginaal of helemaal niet voor in de<br />
geschiedenisboeken over moderne kunst.”<br />
MARKTWAARDE<br />
Of de kwaliteit van hun werk een plaats in<br />
de kunstgeschiedenis verdient, is misschien<br />
de grootste vraag, vindt Bouwhuis. “In ieder<br />
geval is er op de tentoonstelling werk te<br />
zien van kunstenaars die in de vergetelheid<br />
raakten omdat hun stijl met het naziregime<br />
ten onder ging. Over het algemeen maakten<br />
zij geen specifieke nazikunst. Het gros<br />
werkte voordien al in de realistische stijl.”<br />
Waar werden de werken voor deze<br />
tentoonstelling gehaald?<br />
Bouwhuis: “De kern van de selectie van<br />
kunstenaars is bepaald door werken die op<br />
de diverse edities van de Große Deutsche<br />
Kunstausstellung te zien waren. De meeste<br />
werden aangekocht door de staat, doorgaans<br />
in naam van Hitler. Ze worden nu<br />
beheerd door het Deutsches Historisches<br />
Museum in Berlijn, dat voor deze ten-<br />
Tentoonstellingsaffiche Entartete Kunst in 1937<br />
in München.<br />
toonstelling de meeste werken in bruikleen<br />
geeft. Andere bruikleengevers zijn de<br />
Pinakothek der Moderne in München en<br />
enkele particulieren.”<br />
Wat is de marktwaarde van deze kunst?<br />
Seinen: “Allerlei veilinghuizen bieden deze<br />
kunst aan, Hermann Historica bijvoorbeeld.<br />
Het is soms gissen naar de bedoelingen<br />
van de koper. Niet iedereen koopt deze<br />
werken voor hun kunsthistorische waarde.<br />
Deze kunst trekt foute mensen aan, is in<br />
trek in uiterst rechtse kringen, waar ze<br />
het leuk vinden om een nazigerelateerd<br />
object in huis te hebben. Ook mensen<br />
met belangstelling voor parafernalia uit<br />
de Tweede Wereldoorlog komen erop af.<br />
Een realistische taxatie van deze werken is<br />
niet mogelijk. Er zijn geen referenties. Deze<br />
kunst is een fremdkörper in de kunstgeschiedenis,<br />
ze is niet officieel bijgeschreven.<br />
Sommige dingen gaan voor te veel<br />
geld weg omdat iemand dat, om welke<br />
redenen ook, heel graag wil. Andere dingen<br />
zijn spotgoedkoop, als je het afzet tegen de<br />
kwalitatieve waarde van het werk. Maar er<br />
is zeker een markt voor deze werken.”<br />
BEZOEKEN<br />
Adolf Reich, Das größere Opfer, 1943, 230 x 260 cm. Collection Deutsches Historisches Museum, Berlijn. Foto: A. Psille.<br />
Kunst in het derde rijk – Verleiding<br />
en afleiding<br />
12-11 t/m 24-03<br />
Museum Arnhem<br />
www.museumarnhem.nl<br />
49
COPYRIGHT PHOTO GALERIE ZÈBRE – STAND F16<br />
11-19 NOV – NAMUR EXPO<br />
GET YOUR TICKET NOW > ANTICA.BE<br />
SUPPORTED BY
Galerie<br />
Tandem<br />
Art Nouveau en Art Deco<br />
ATELIER BART VERBEKE CommV<br />
RESTAURATIE VAN KUNSTWERKEN<br />
42 jaar professionele passie<br />
Galerie Tandem neemt deel<br />
aan de beurs Antica Namur<br />
van 9 t/m 19 november<br />
en presenteert daar o.a.<br />
dit chryselephantine beeld<br />
van Chiparus.<br />
ANTICA NAMUR<br />
stand H08<br />
Galerie Tandem<br />
Anholtseweg 47<br />
NL 7081 CL Gendringen<br />
tel 0315 237419<br />
tandembv@gmail.com<br />
www.glass-artnouveau.com<br />
Marine, olie op doek: 165 x 134 cm, sign. Francois Musin<br />
(1820-1888) afname vergeelde vernis<br />
CHIPARUS “Balancing Act”<br />
Art Deco Doesburg<br />
Meipoorstraat 1, Doesburg<br />
open van don. t/m zat.<br />
vanaf 13.00 uur<br />
www.artdecodoesburg.com<br />
Adolf Lootensstraat 2, 9031 Drongen, <strong>België</strong><br />
tel. 09/223 49 54 - 0477/48 66 79<br />
atelier.bart.verbeke@telenet.be<br />
www.atelierbartverbeke.be<br />
CITY WALK GENT<br />
Opendeurdagen galerieën & antiquairs<br />
25-26 NOV<br />
11U-19U<br />
2-3 DEC<br />
11U-19U<br />
www.ganda21.be<br />
ganda21.be ganda21.be
Museum tips<br />
Geïnspireerd door art nouveau<br />
10-11 t/m 10-03<br />
Bozar<br />
Brussel<br />
www.bozar.be<br />
Tekeningen<br />
van Bruegel<br />
tot Rubens<br />
17-11 t/m 18-02<br />
Museum<br />
Plantin-Moretus<br />
Antwerpen<br />
www.museumplantin<br />
moretus.be<br />
De in Parijs wonende Canadese Kapwani Kiwanga (°1978) is een conceptuele<br />
multimediakunstenaar die werkt met geluid, film, performance en objecten. Veel<br />
werken zijn gebaseerd op archiefonderzoek. De kunstenaar is niet enkel geboeid<br />
door het verleden, maar ook door de toekomst. Haar werken gaan over postkoloniale<br />
hedendaagse samenlevingen. Zo koos ze voor Flowers for Africa dezelfde<br />
soorten bloemen die ooit werden gebruikt bij ceremonies en manifestaties rond<br />
de onafhankelijkheid van Afrikaanse landen. Samen met de expo Victor Horta en<br />
de grammatica van de art nouveau in Bozar presenteert Kiwanga een nieuw werk,<br />
met als centraal stuk een tapijt met een decoratief bloemenpatroon. De versiering<br />
van deze vloerbedekking is geïnspireerd op de art nouveau en verwijst naar de<br />
gemeenschappelijke geschiedenis van gebieden waar botanische soorten voorkwamen<br />
die later ook in <strong>België</strong> werden ingevoerd. (ah)<br />
Kapwani Kiwanga, Seed bank, 2020, geweven wol en geëmailleerde keramiek. © de kunstenaar.<br />
Foto: Kristien Daem.<br />
De meeste kunstenaars waren ook volleerde<br />
tekenaars. Ze tekenden om hun modellen te<br />
bestuderen, maakten schetsen van composities,<br />
oefenden op details en maakten ook<br />
gravures. Maar wellicht tekenden ze soms<br />
gewoon voor hun plezier. Virginie D’Haene,<br />
de curator van de tentoonstelling Van crabbelinge<br />
tot carton, selecteerde een fraai<br />
ensemble meesterwerken uit de collecties van<br />
het Museum Plantin-Moretus, aangevuld met<br />
tekeningen uit Vlaamse privécollecties. “De<br />
bezoeker wordt uitgenodigd verder te kijken<br />
dan het uitgebeelde onderwerp en zich af te<br />
vragen waar die tekeningen voor dienden en<br />
waarom de kunstenaar bepaalde materialen,<br />
technieken en formaten koos”, verduidelijkt<br />
ze. Het geheel vormt een verbluffend én<br />
representatief overzicht van de Vlaamse tekenkunst<br />
in de 16e en 17e eeuw, met werk van<br />
onder meer Pieter Bruegel de Oudere, Jacob<br />
Jordaens en Rubens (met een schetsboekje<br />
van toen hij twaalf was!), maar ook van minder<br />
bekende kunstenaars. Sommige tekeningen<br />
waren nooit eerder te zien. (ah)<br />
Hendrik Van Balen, Diana en Actaeon. © Museum<br />
Plantin-Moretus.<br />
In de loop der seizoenen<br />
12-11 t/m 17-03<br />
MACS<br />
Hornu<br />
www.mac-s.be<br />
Lionel Estève, Les saisons.<br />
© de kunstenaar.<br />
Toen Lionel Estève (°1967) werd uitgenodigd om werk tentoon te stellen in het MACS, maakte hij eerst<br />
een verkenningsronde door het gebouw, waarvan de twee grote zalen met elkaar zijn verbonden door<br />
een lange gang die visueel geopend is naar de buitenwereld. Zonneschijn, regen, duisternis, de opeenvolging<br />
van de seizoenen: je kunt het er allemaal mooi volgen. De kunstenaar heeft ervaring met het<br />
intuïtief inspelen op de structuur van een gebouw, de lichtinval en de sfeer. Hier heeft hij zich toegespitst<br />
op een reeks tegengestelden: droog en vochtig, warm en koud, helder en donker. Estève heeft her<br />
en der materialen bijeengesprokkeld en er onder meer een installatie mee gecreëerd, speciaal voor dit<br />
museum. Die bestaat uit duizenden dunne, licht geïriseerde kabels, vastgezet aan de muur, in de vorm<br />
van een druppel of traan. (ah)<br />
52
De Middeleeuwen<br />
van Gustave Moreau<br />
15-11 t/m 12-02<br />
Musée Gustave Moreau<br />
Parijs<br />
www.musee-moreau.fr<br />
De omgekeerde<br />
wereld van Adriaen<br />
van de Venne<br />
t/m 21-04<br />
Zeeuws Museum<br />
Middelburg<br />
www.zeeuwsmuseum.nl<br />
Deze tentoonstelling presenteert<br />
meer dan 85 werken<br />
van Gustave Moreau<br />
(1826-1898) die getuigen<br />
van zijn fascinatie voor de<br />
Middeleeuwen. Al te vaak<br />
heeft men gedacht dat de<br />
Franse kunstenaar enkel<br />
geïnteresseerd was in<br />
mythologische en bijbelse<br />
taferelen. In de tijd van<br />
Moreau vatte men weer<br />
belangstelling op voor het<br />
middeleeuwse verleden.<br />
De kunstenaar was zelf<br />
uitermate geboeid door de<br />
restauratie van de kathedraal<br />
Notre-Dame, onder<br />
leiding van Eugène Violletle-Duc,<br />
en de roman die<br />
Victor Hugo erover schreef.<br />
Leergierig als hij was, putte<br />
hij uit allerlei bronnen,<br />
vooral in musea, bibliotheken<br />
en in zijn eigen documentatie,<br />
maar ook op zijn reis naar Italië (1857-1859) en tijdens zijn verblijf in <strong>België</strong><br />
en Nederland (1888). Grote doeken heeft hij nooit geschilderd over middeleeuwse<br />
geschiedenis of legenden, maar zijn oeuvre was wel bijzonder origineel, doordat hij<br />
tal van werken verrijkte met romaanse of gotische motieven. (ah)<br />
Gustave Moreau, Ange voyageur, grafiet, waterverf, gouache op korrelig velijnpapier.<br />
Parijs, Musée Gustave Moreau, inv. 441.<br />
Zegt u de naam Adriaen van de Venne weinig?<br />
Daar kan u zelf verandering in brengen na een<br />
bezoek aan de grote overzichtstentoonstelling<br />
De omgekeerde wereld van Adriaen van de<br />
Venne in het Zeeuws Museum. De 17e-eeuwse<br />
kunstenaar, ook wel bekend als Adriaen Pietersz<br />
van de Venne, werd geboren rond 1589 in<br />
Delft en overleed na 1662 in Den Haag. Hij staat<br />
vooral bekend om zijn humoristische genrestukken,<br />
stillevens en politieke satire. Hij was ook lid<br />
van Pictura, een genootschap van kunstenaars<br />
en schrijvers dat actief was in de 17e eeuw. Zijn<br />
veelzijdige artistieke benadering omvatte schilderijen,<br />
tekeningen, etsen en gedichten. Hij is<br />
vooral bekend om zijn satirische werk, waarin hij<br />
maatschappelijke en politieke thema’s op humoristische<br />
wijze belichtte. Directe aanleiding voor<br />
deze tentoonstelling is het 400-jarig jubileum<br />
van het verschijnen van de dichtbundel Zeeusche<br />
Nachtegael, een samenwerkingsproject van<br />
verschillende Zeeuwse dichters, waaronder Jacob<br />
Cats en Johan de Brune.<br />
Adriaen van de Venne, Kinderen spelend op het<br />
abdijplein in Middelburg, gravure. Collectie Zeeuws<br />
Archief.<br />
De allereerste moderne roman<br />
22-11 t/m 25-03<br />
Musée Guimet<br />
Parijs<br />
www.guimet.fr<br />
Kamerscherm met zes vleugels, illustratie voor Genji Monogatari,<br />
Momoyama-tijdperk, eind 16e-begin 17e eeuw, privécollectie.<br />
Foto: Marc Boyadjian.<br />
De Heian-periode (794-1185) staat bekend om haar uiterst geraffineerde<br />
hofkunst en bruisende kunstscene. Voor vrouwen was dit ook een periode<br />
van grote vrijheid en dat leidde tot het ontstaan van een vrouwelijke literatuur,<br />
uniek in de Japanse geschiedenis. De beroemdste tekst, Genji Monogatari,<br />
geschreven aan het begin van de 11e eeuw door de vrouwelijke dichter<br />
Murasaki Shikibu, wordt thans beschouwd als het meest representatieve<br />
werk van de klassieke Japanse literatuur en de eerste moderne roman ter<br />
wereld. Een tentoonstelling in Musée Guimet laat zien waarom dat zo is, met<br />
uitgelezen objecten die verwijzen naar deze roman, zoals lakwerk, prenten,<br />
stoffen, kimono’s, sculpturen, schilderijen en kostbare objecten, afkomstig<br />
uit het het museum en verschillende Franse en Japanse collecties. Koningin<br />
Marie-Antoinette verzamelde dozen van lak met daarop taferelen uit de Genji.<br />
Deze roman, een mijlpaal in de Japanse cultuur, heeft tal van kunstenaars<br />
en ambachtslui geïnspireerd, tot in onze tijd. De invloed ervan is zelfs te zien<br />
in nieuwe kunstvormen, zoals de manga. (ah)<br />
53
Museum tips<br />
Kwetsbare en<br />
sublieme natuur<br />
25-11 t/m 07-04<br />
Kunstmuseum<br />
Wolfsburg<br />
www.kunstmuseum.de<br />
Kleurenbad<br />
04-11 t/m 03-03<br />
Museum Frieder Burda<br />
Baden-Baden<br />
www.museumfrieder-burda.de<br />
Paolo Pellegrin (°1964) is een van de bekendste en meest bekroonde documentairefotografen<br />
van onze tijd, omdat hij in zijn aan de realiteit ontleende<br />
beelden steevast een ziel en esthetische emotie wil leggen. “Ja, natuurlijk<br />
gaat het om landschappen en natuur, maar ik wil die transformeren. (…) Ik<br />
zoek het sublieme”, zei hij over het ensemble te zien op de tentoonstelling<br />
Fragile Wonders. Na een expeditie naar Antarctica in 2017 wilde Pellegrin een<br />
fotoreeks over het Antropoceen maken. Een jaar lang richtte hij zijn lens op<br />
de natuur, van IJsland tot Groenland, van Sicilië tot Zuid-Tirol en van Namibië<br />
tot Costa Rica. Dat leverde prachtige beelden op van onder meer een<br />
reusachtige ijsberg, gloeiend hete lava, dorre landschappen, een weelderige<br />
plantengroei, reusachtige vogelzwermen en onbekende dierensoorten. De<br />
fotograaf tovert beelden van een kwetsbare natuur om tot een visueel verbluffende<br />
reis door onbekende gebieden. (ah)<br />
Een bezoek aan de tentoonstelling van Nicolas<br />
Party (°1980) in Museum Frieder Burda staat<br />
garant voor een heel aparte beleving. De strakke<br />
geometrische vormen van de ruimten, met witte<br />
oppervlakken badend in het licht, zijn beschilderd<br />
met felle kleuren, typerend voor het palet van de<br />
Zwitserse kunstenaar. In alle ruimten van het museum<br />
heeft hij kleurrijke en illusionistische fresco’s<br />
geschilderd. Voor de bezoeker is dit dan ook een<br />
bijzonder sfeervolle ruimtelijke ervaring, één groot<br />
kleurenbad, nog kracht bijgezet door een selectie<br />
schilderijen die Party heeft gecreëerd op koper, te<br />
vergelijken met kleine, draagbare schilderijen en<br />
iconen, traditiegetrouw bestemd voor privégebruik<br />
door gelovigen. (ah)<br />
Nicolas Party, Swamp, 2022, zacht pastel op linnen, 150 x 200<br />
cm. © de kunstenaar. Met toestemming van Xavier Hufkens,<br />
Brussel. Foto: HV Studio.<br />
Paolo Pellegrin, Iceland. Reykjanes Peninsula. Fagradalsfjall Volcano, 2021. © de kunstenaar.<br />
Magnum Photos.<br />
Poëzie in design<br />
22-11 t/m 21-04<br />
MAK<br />
Wenen<br />
www.mak.at<br />
Felice Rix Ueno, WW-Stoff Gespinst, 1924. © MAK.<br />
De productie van de Wiener Werkstätte wordt al te vaak binnen de perken van de<br />
art-nouveauperiode gesitueerd. Het in 1903 door Josef Hoffmann en Koloman<br />
Moser opgerichte atelier bleef evenwel tot in 1932 opvallende stukken produceren.<br />
Het is in die tweede periode dat het werk van Felice Rix-Ueno (1893-1967) zijn volle<br />
ontwikkeling bereikte. Ze studeerde aan de Kunstgewerbeschule in Wenen, waar<br />
ze les kreeg van Hoffmann. In 1914 vroeg hij haar te komen werken in de Wiener<br />
Werkstätte. Tot aan het opdoeken ervan creëerde ze er honderden ontwerpen, van<br />
stoffen, behang en emailwerk tot speelgoed en accessoires voor huiselijk gebruik.<br />
Haar stijl is uitgesproken poëtisch en getuigt van een sterke onafhankelijkheid.<br />
Nadat ze was getrouwd met een Japanse medewerker van Hoffmann, verhuisde<br />
ze samen met hem naar Japan, waar ze haar eigen ontwerpinstituut oprichtte. Dat<br />
zou een niet te onderschatten invloed uitoefenen op de moderne grafische vormgeving<br />
in het land van de rijzende zon. (ah)<br />
54
Rakajoo<br />
t/m 07-01<br />
Paleis van Tokio<br />
Parijs<br />
www.palaisdetokyo.com<br />
Een icoon van<br />
haar generatie<br />
t/m 21-01<br />
Museum voor<br />
Schone<br />
Kunsten<br />
Montreal<br />
www.mbam.qc.ca<br />
Rakajoo (°1986) woont<br />
en werkt in Choisy-le-<br />
Roi. Zoals zijn bijnaam<br />
in de Afrikaanse taal<br />
Wolof suggereert, is<br />
zijn schilderkunst koppig.<br />
Zoals een streepje<br />
dat opduikt waar de<br />
grammatica het niet<br />
verwacht, combineert<br />
en verbindt het<br />
onsamenhangende<br />
dynamieken en put<br />
hij uit zijn intieme<br />
ervaring om een<br />
collectief verhaal te<br />
vertellen. Het streepje<br />
dat het schilderij van<br />
Rakajoo zou kunnen<br />
beschrijven, is het<br />
streepje dat verdwijnt<br />
als we het hebben<br />
over Afropéanité, een<br />
woord dat is ontstaan<br />
uit een samentrekking<br />
van Afrikaans en<br />
Europees. In navolging<br />
van de geschriften van<br />
auteurs Johnny Pitts<br />
en Leonora Miano, is Rakajoo’s schilderkunst geworteld in deze Afropese ziel,<br />
gekenmerkt door dualiteit en pluralisme: tegelijkertijd Afrikaans en Europees<br />
zijn, maar ook beide zijn, samen, zonder dissociatie. (cd)<br />
Rakajoo, 1982, 2015, olieverf op doek. © van de kunstenaar. Foto: Stéphane Bisseuil.<br />
In haar tijd werd ze beschouwd als een van de<br />
belangrijkste kunstenaars van haar generatie, maar<br />
tegenwoordig is ze lang niet meer zo bekend. Maar<br />
het heel aparte en visionaire oeuvre van Marisol,<br />
geboren als Maria Sol Escobar (1930-2016), is bijzonder<br />
boeiend. Deze overzichtstentoonstelling, die<br />
volgend jaar van Canada naar de VS en vervolgens<br />
naar Toledo reist, laat ons zien hoe boeiend het<br />
wel is. Marisol werd geboren in Parijs, als kind van<br />
Venezolaanse ouders. Ze volgde een opleiding aan<br />
de Académie Julian en aan de Académie des Beaux-<br />
Arts in Parijs en vanaf 1950 aan de Hans Hoffmann<br />
School in New York. In die tijd begon ze sculpturen<br />
te creëren. De expo Marisol. A Retrospective<br />
besteedt veel aandacht aan haar werk uit de jaren<br />
60, dat van grote originaliteit getuigde. Ze creëerde<br />
levensgrote houten beelden, beïnvloed door de<br />
precolumbiaanse kunst, die bekende personen<br />
voorstelden en aanleunden tegen de popart. Vanaf<br />
de jaren 70 gaf ze blijk van een sterk engagement,<br />
met thema’s als de broosheid van het milieu, sociale<br />
rechtvaardigheid, feminisme en oorlog. (ah)<br />
Marisol, Vrouwen en hond, 1963-1964. New York, The<br />
Whitney Museum of American Art. © Estate of Marisol/<br />
Artists Rights Society (ARS), New York. Digital image licensed<br />
by Scala/ Art Resource, NY.<br />
Byzantium<br />
en de Afrikaanse invloeden<br />
19-11 t/m 03-03<br />
The Metropolitan<br />
Museum of Art<br />
New York<br />
www.metmuseum.org<br />
Stuk van een mozaïek voorstellende<br />
Ktisis, 500-550. © The Metropolitan<br />
Museum of Art.<br />
De geschiedenis wordt voortdurend herschreven, dankzij onderzoek, nieuwe ontdekkingen, maar<br />
ook door een andere kijk op de betrekkingen tussen beschavingen. Zo dacht men lange tijd dat het<br />
machtige Byzantijnse rijk (330-1453) hoofdzakelijk een mix van westerse en oosterse invloeden vertoonde,<br />
waarbij onder meer de westerse religie versmolt met oosterse filosofieën. De tentoonstelling<br />
Africa & Byzantium laat zien dat sommige delen van Afrika eveneens een grote invloed hebben<br />
gehad op dat rijk. Aan de hand van een boeiend ensemble werken, zoals mozaïeken, keramiek,<br />
manuscripten, schilderijen en luxeobjecten, laten de curators zien hoe Byzantium, Noord-Afrika,<br />
Egypte, Ethiopië en Nubië elkaar wederzijds hebben beïnvloed. Het is tegelijk ook een kennismaking<br />
met de rijke cultuur van het middeleeuwse Afrika. (ah)<br />
55
Museum agenda<br />
Centrale<br />
△ L’art de rien<br />
23-11 till 17-03<br />
△ Sofhie Mavroudis. A<br />
bread in the wall<br />
23-11 till 17-03<br />
△ vitrine: Antoine<br />
Waterkeyn “Sapristi,<br />
Sorcellerie et saint<br />
Sacrilège”<br />
till 05-11<br />
Centre culturel<br />
Coréen<br />
△ Pop the Bubbles, Blur<br />
the Boundaries<br />
till 29-12<br />
CIVA<br />
△ Power<br />
till 25-02<br />
Design Museum<br />
△ Christophe<br />
Gevers. L’architecture<br />
du détail<br />
till 10-03<br />
KMKG<br />
△ Josef Hoffmann. Sous<br />
le charme de la beauté<br />
till 14-04<br />
△ Georgië: een verhaal<br />
van ontmoetingen<br />
till 18-02<br />
△ Andro Wekua<br />
till 18-02<br />
KMSK<br />
△ In the Eye of the<br />
Storm. Modernism in<br />
Ukraine 1900-1930s<br />
till 28-01<br />
MAD<br />
△ Jaime Hayon. NUEVO<br />
NOUVEAU<br />
till 27-01<br />
Maison des arts<br />
△ Dressing<br />
till 26-11<br />
△ Dressing<br />
till 26-11<br />
△ Résonances. Rencontre<br />
entre l’Art nouveau et le<br />
design plastique<br />
till 14-01<br />
MIMA<br />
△ Jean Jullien. Studiolo<br />
till 31-12<br />
Marijn Van Der Poll, Do Hit Chair, 2000. © de kunstenaar. Te zien in CID in Hornu.<br />
Antwerpen<br />
Extra City Kunsthal<br />
△ Double Voiced<br />
till 19-11<br />
FOMU<br />
△ Grace Ndiritu<br />
reimagines the fomu<br />
collection<br />
till 07-01<br />
△ Her Voice - Echoes of<br />
Chantal Akerman<br />
till 10-03<br />
△ James Barnor - Studio<br />
of Life<br />
till 10-03<br />
KMSKA<br />
△ Een hommage aan<br />
Gilberte Ghesquière<br />
till 07-01<br />
M HKA<br />
△ Gordon Matta-Clark.<br />
Museum in Motion<br />
till 05-04<br />
△ Elene Chantladze &<br />
Nata Janberidze/ Keti T<br />
oloria<br />
till 07-01<br />
△ Dorothy Iannone<br />
till 21-01<br />
MAS<br />
△ Stad in oorlog.<br />
Antwerpen, 1940 - 1945<br />
till 12-11<br />
Museum De Reede<br />
△ Kurt Peiser<br />
till 04-12<br />
Museum Mayer van<br />
den Bergh<br />
△ Conversations:<br />
hedendaagse en<br />
historische meesters in<br />
dialoog<br />
10-11 till 03-03<br />
Plantin Moretus<br />
△ Hendrik Van Balen,<br />
Diane et Actéon<br />
17-11 till 18-02<br />
Brugge<br />
Concertgebouw<br />
Brugge<br />
△ Archill Kikodze &<br />
Barbara De Coninck<br />
till 14-01<br />
Brussels<br />
Argos centre for<br />
audiovisual arts<br />
△ Aay Liparoto. Small<br />
Acts of Violence & Trevor<br />
Mathison. From Signal<br />
To Decay<br />
till 23-12<br />
Art & Marges<br />
△ Adalberto Colarelli &<br />
Shen Özdemir<br />
till 05-11<br />
Autoworld<br />
Museum<br />
△ Bugatti Unseen<br />
till 05-11<br />
Bibliotheca<br />
Wittockiana<br />
△ L’Immortalité<br />
chimérique. Camille De<br />
Taeye in de boeken<br />
till 24-01<br />
Botanique<br />
△ Paul Gérard. Rue<br />
Monrose, 62 : la chambre<br />
l’enfant le train<br />
till 03-12<br />
BOZAR<br />
△ Kapwani Kiwanga.<br />
Inspiration Art nouveau<br />
10-11 till 10-03<br />
△ Antoni Tàpies. ‘La<br />
Pratique de l’Art’<br />
till 07-01<br />
△ The Avant-garde in<br />
Georgie<br />
till 14-01<br />
△ Meggy Rustamova<br />
Adeishvili. Deda Ena<br />
till 14-01<br />
Fondation A<br />
△ Ursula Schulz-Dornburg<br />
till 17-12<br />
Fondation blan<br />
△ Lionel Vinche. Journal<br />
intime<br />
till 27-01<br />
Fondation<br />
Boghossian - Villa<br />
Empain<br />
△ Water<br />
till 10-03<br />
Fondation CAB<br />
△ QUINQUAGESIMUM<br />
till 25-11<br />
Fondation Foulon<br />
△ Jacques Henri<br />
Lartigue. Moments<br />
suspendus<br />
till 14-01<br />
Grand-Place<br />
△ Small is Beautiful.<br />
Miniature Art Exhibition<br />
till 31-12<br />
ISELP<br />
△ Maen Florin. Strange<br />
Paradise<br />
till 02-12<br />
Joods Museum<br />
van <strong>België</strong><br />
△ Erwin Blumenfeld.<br />
Photography 1930 -1950<br />
till 04-02<br />
△ Shoshana Walfish.<br />
Illusive Bodies<br />
till 18-02<br />
Musée BELvue<br />
△ À la recherche de...<br />
La fin du monde. Une<br />
expédition climatique à<br />
bord de la ‘Belgica<br />
till 04-02<br />
Musée van Buuren<br />
△ Xavier Mary. Echoes<br />
from Daedalus’ Gardens<br />
till 26-11<br />
Tour & Taxis<br />
△ Tintin, l’aventure<br />
immersive<br />
till 07-01<br />
WIELS<br />
△ Thea Djordjadze. The<br />
ceiling of a courtyard<br />
till 07-01<br />
△ Francis Alÿs. The<br />
Nature of the Game<br />
till 07-01<br />
Wittockiana<br />
△ Camille De Taeye dans<br />
les livres. L’Immortalité<br />
chimérique<br />
till 24-01<br />
Charleroi<br />
BPS22<br />
△ Laurence Dervaux<br />
till 07-01<br />
Musée<br />
de la<br />
Photographie<br />
△ Bertrand Meunier.<br />
Erased<br />
till 28-01<br />
56
△ Virginie Nguyen<br />
Hoang. Ukraine, La vie<br />
en guerre<br />
till 28-01<br />
Deinze<br />
Mudel<br />
△ Antoon De Clerck.<br />
Visuele hygiëne<br />
till 21-01<br />
△ A Pro Pot, III<br />
till 21-01<br />
Deinze<br />
Mdd<br />
△ wegens verbouwingen<br />
extra muros: Maria<br />
Blondeel in Gevaert-<br />
Minne<br />
till 19-11<br />
△ Woning Van<br />
Wassenhove:<br />
△ Mark Manders.<br />
The Absence of Mark<br />
Manders<br />
till 19-11<br />
Drogenbos<br />
FeliXart<br />
Museum<br />
△ Shifting sceneries<br />
till 28-01<br />
Eupen<br />
IKOB<br />
△ Marcin Dudek.<br />
Akumulatory<br />
till 26-11<br />
Gaasbeek<br />
Kasteel van<br />
Gaasbeek<br />
△ Ne mobliez mie<br />
till 05-11<br />
Gent<br />
Dr. Guislain Museum<br />
△ Zonder titel<br />
till 04-02<br />
Huis van Alijn<br />
△ 90’s<br />
till 21-04<br />
Kunsthal /<br />
Caermersklooster<br />
△ Agnieszka Kurant.<br />
Errorism<br />
till 31-12<br />
SMAK<br />
△ Jan Van Imschoot. The<br />
End Is Never Near<br />
till 03-03<br />
△ Het Brievenproject van<br />
Joseph Willaert<br />
till 07-01<br />
Grand Hornu<br />
MACS<br />
△ Lionel Estève. Au fil du<br />
saisons<br />
12-11 till 17-03<br />
CID<br />
△ Home made. Create,<br />
produce, live<br />
till 11-02<br />
Hasselt<br />
C-Mine<br />
△ Veldwerkers.<br />
Ontwerpkamer<br />
till 31-12<br />
MMH<br />
△ We need to talk abaut<br />
fashion<br />
till 18-02<br />
Z33<br />
△ Jef Geys fait l’école<br />
till 18-02<br />
△ Classroom<br />
till 18-02<br />
△ This Is US<br />
till 18-02<br />
Knokke-Heist<br />
Cultuurcentrum<br />
Scharpoord<br />
△ Tom D. Jones. True<br />
Wildlife<br />
till 12-11<br />
Koksijde<br />
Stichting George<br />
Grand<br />
△ Joëlle Dubois. Private<br />
Parts<br />
till 07-01<br />
La Hulpe<br />
La Fondation Folon<br />
△ Jacques Henri Lartigue.<br />
Moments suspendus<br />
till 14-01<br />
La Louvière<br />
Ianchelevici<br />
△ natur1 de la nature<br />
till 10-12<br />
Keramis<br />
△ Julie Decubber.<br />
Tessons Exquis<br />
till 21-01<br />
Leuven<br />
M Leuven<br />
△ Dieric Bouts.<br />
Beeldenmaker<br />
till 14-01<br />
Universiteitsbibliotheek<br />
△ Kennis aan de Ketting<br />
till 14-01<br />
Liège<br />
Cité Miroir<br />
△ Enjeux humains<br />
till 28-01<br />
au 3ème millénaire<br />
till 07-01<br />
Mechelen<br />
Stedelijke Musea<br />
△ C0N10UR<br />
till 05-11<br />
Menen<br />
CC De Steiger<br />
△ Yvonne Serruys:<br />
Beeldhouwer van de<br />
nieuwe vrouw<br />
till 17-12<br />
Middelkerke<br />
Cultuurstek<br />
△ La Isla Bonita<br />
till 05-11<br />
Mons<br />
Les Anciens Abattoirs<br />
△ MENTORS<br />
18 -11 till 18-01<br />
Mons Memorial<br />
Museum<br />
△ Didier Mahieu. La<br />
laine et l’eau<br />
till 14-04<br />
Namur<br />
DELTA<br />
△ Dedans/Dehors,<br />
contre-vues sur la prison<br />
till 28-01<br />
Le Pavillon<br />
△ Capture #2<br />
till 14-01<br />
Musée de la Vie<br />
walonne<br />
△ Upcycling<br />
till 07-01<br />
Résonance<br />
till 07-01<br />
Seneffe<br />
Chateau de Seneffe<br />
△ Monsieur Plant. Think<br />
nature<br />
till 01-06<br />
Strombeek<br />
Cc Strombeek<br />
△ Tschabalala Self |<br />
Mashid Mohadjerin<br />
till 10-12<br />
Tongeren<br />
Gallo-romeins<br />
museum<br />
△ L’Antiquité en couleurs<br />
till 02-06<br />
Tournai<br />
Musée des Beaux-<br />
Arts<br />
△ Isabelle Detournay. Le<br />
Travail et la Maison<br />
till 06-11<br />
Tamat<br />
△ Jacques Trovic. Un<br />
humaniste, témoin de<br />
son temps.<br />
till 28-01<br />
Zulte<br />
Roger Raveel<br />
Museum<br />
△ Maurice Wyckaert &<br />
Roger Raveel<br />
till 21-01<br />
La Boverie<br />
△ Bill Viola. Sculptor of<br />
Time<br />
till 28-04<br />
Musée Félicien Rops<br />
△ Au travail! Ateliers<br />
d’artistes en Belgique<br />
till 10-03<br />
Louvain-la-<br />
Neuve<br />
Musée L<br />
△ The Grid – Trame ·<br />
Grille · Matrice<br />
till 11-02<br />
Marcinelle<br />
Bois du Cazier<br />
△ Révélations.<br />
till 10-12<br />
Oostende<br />
Mu.ZEE<br />
△ Anna Boch. Een<br />
impressionistische reis<br />
till 05-11<br />
Orval<br />
Abbaye d’Orval<br />
△ Raoul Ubac &<br />
Christophe Louergli.<br />
Mariemont<br />
Elodie Antoine, Lipstick, 2015. © de kunstenaar. Met toestemming van<br />
Aeroplastics Contemporary. Te zien in de De Centrale in Brussel.<br />
Musée royal de<br />
Mariemont<br />
△ Mari en Syrie.<br />
Renaissance d’une cité<br />
Stuur de gegevens voor december/<br />
januari door naar christophe.<br />
dosogne@ips.be vóór 05/11.<br />
57
Kunst inzicht<br />
Galerie Geukens & De Vil – #052<br />
Geukens & De Vil<br />
gooit het roer om<br />
Kunsthistorici Yasmine Geukens en Marie-Paule<br />
De Vil hebben 25 jaar lang met hart en ziel hun<br />
galerie geleid in de Belgische en internationale<br />
hedendaagse kunstwereld. Recent hebben ze<br />
besloten dat het tijd is om fundamenteel van koers<br />
te veranderen. Galerie Geukens & De Vil stopt en<br />
wordt Geukens & De Vil Projects.<br />
Yasmine Geukens en Marie-Paule De Vil. Foto: Sarah Van Looy.<br />
Vanwaar deze beslissing?<br />
“Het lijkt ons dat na de covidlockdowns<br />
de hele maatschappij,<br />
en dus ook de kunstwereld,<br />
in een hogere versnelling is<br />
terechtgekomen. Alles gebeurt<br />
in zo’n hoog tempo en onder<br />
steeds grotere druk van zowel<br />
verzamelaars en kunstenaars<br />
als beursorganisaties, dat we<br />
continu het gevoel hadden<br />
achter de feiten aan te hollen.<br />
Tegelijk wil je relevant blijven<br />
maar hoe sneller alles gaat, hoe<br />
minder tijd er is voor diepgaand<br />
onderzoek en constructieve<br />
dialoog. Door het succes en de<br />
sociale relevantie van projecten<br />
zoals Ecce Homo (2017-2018)<br />
en Finis Terrae (2022-<strong>2023</strong>) zijn<br />
we tot het besef gekomen dat<br />
we meer voldoening halen uit<br />
langdurige projecten die in de<br />
diepte gaan, eerder dan uit de<br />
snelle opvolging van de ene<br />
solo-expo na de andere. Als<br />
kunsthistorici genoten we van<br />
het feit dat deze projecten ons<br />
terugbrachten naar de beeldende<br />
kunst vanuit de geschiedenis:<br />
hedendaagse kunst in dialoog<br />
met oude meesters. Dit besef<br />
en de bewuste keuze niet meer<br />
verder te willen werken in het<br />
huidige ritme hebben ons doen<br />
besluiten om in het laatste deel<br />
van ons professioneel leven een<br />
nieuwe uitdaging aan te gaan<br />
en het roer nog eens radicaal<br />
om te gooien.”<br />
Verdwijnen hiermee ook de<br />
fysieke plekken in Knokke en<br />
Antwerpen?<br />
“Beide galeries zullen inderdaad<br />
op termijn verdwijnen. We<br />
willen een andere, vrije manier<br />
van werken: niet gebonden<br />
aan de muren van een vaste<br />
galerie maar ook niet aan vaste<br />
kunstenaars. We willen over de<br />
grenzen van het galeriewezen<br />
heen kijken en werken aan out<br />
of the box- en cross-overprojecten,<br />
onbeperkt in tijd en vrij<br />
in concept, vanuit onze verschillende<br />
persoonlijke interesses.”<br />
Liggen er al concrete projecten<br />
of samenwerkingen op tafel?<br />
“Momenteel zitten we nog in<br />
het ideeënstadium. We willen<br />
ons de nodige tijd gunnen om<br />
eerst alles los te laten, het hoofd<br />
helemaal leeg te maken om zo<br />
plaats te geven aan nieuwe input<br />
en concrete invullingen. We<br />
houden allebei van schoonheid,<br />
of het nu de schoonheid is van<br />
een oud object, de natuur, een<br />
schilderij, een zin in een boek,<br />
een vorm, of zelfs in smaken en<br />
geuren. We zijn op zoek naar<br />
sociaal relevante projecten en<br />
inspirerende samenwerkingen<br />
waar we onze kennis en ervaring<br />
in de kunstwereld kunnen verbroederen<br />
met zoveel andere<br />
boeiende facetten in het leven.<br />
Als voorloper van wat mogelijk<br />
komen gaat, zijn er in oktober<br />
twee projecten gestart, Echoes<br />
‘Liever langdurige projecten<br />
die in de diepte gaan dan<br />
de ene solo-expo na de andere’<br />
in Knokke en in Antwerpen<br />
Beyond Borders – Isabel Miquel<br />
Arques in dialogue with Virginia<br />
Woolf, die het normale expogegeven<br />
overstijgen en als een<br />
soort van transitiemomenten<br />
kunnen gezien worden.”<br />
Wat betekent deze switch<br />
voor de kunstenaars die jullie<br />
vertegenwoordigen?<br />
“Zij waren natuurlijk de eersten<br />
die op de hoogte werden gebracht.<br />
We hebben ze allemaal<br />
individueel gesproken in éénzelfde<br />
week. Dat was een bijzonder<br />
pittige week vol emoties en<br />
waarschijnlijk het moeilijkste<br />
deel van de stopzetting van de<br />
galerie. We hebben het geluk<br />
dat we een grote vertrouwensband<br />
hebben opgebouwd<br />
met onze kunstenaars omdat<br />
de meeste samenwerkingen<br />
vele jaren geduurd hebben,<br />
hetgeen geen evidentie is in<br />
de heersende kunstwereld:<br />
verzamelaars en galeriehouders<br />
die een kunstenaar volgen<br />
doorheen zijn ontwikkeling zijn<br />
eerder zeldzaam geworden. We<br />
beseffen natuurlijk dat we de<br />
veilige grond onder hun voeten<br />
wegnemen, zeker bij de jongere<br />
kunstenaars waar we recentelijk<br />
een samenwerking mee zijn<br />
aangegaan. We hebben dan<br />
ook voorgesteld, aan zij die<br />
dit wensen, om hen verder te<br />
begeleiden in hun zoektocht<br />
naar een nieuwe galerie. We<br />
zullen zeker hun werk blijven<br />
promoten en steunen waar we<br />
kunnen. De laatste expo in onze<br />
galerie in Antwerpen heet The<br />
Long Goodbye, omdat het toch<br />
geen definitief adieu is van de<br />
kunstwereld en van onze kunstenaars<br />
als dusdanig. Het wordt<br />
als het ware een hulde aan de<br />
kunstenaars van de galerie.”<br />
Isabel Miquel Arques –<br />
Beyond Borders II:<br />
Virginia Woolf<br />
t/m 18-11<br />
The Long Goodbye –<br />
Group show celebrating the<br />
artists of the gallery<br />
25-11 t/m 31-12<br />
Geukens & De Vil<br />
Antwerpen<br />
www.geukensdevil.com<br />
58
Galerie tips<br />
Kleurrijke landschapstapijten<br />
van Vera Vermeersch<br />
12-11 t/m 03-12<br />
Tussen de plooien van<br />
het landschap is een<br />
solo van Vera Vermeersch<br />
in De Queeste<br />
Art, de galerie in<br />
het landelijke dorpje<br />
Abele. Het is welbekend<br />
dat ze een telg is<br />
van de kunstenaarsfamilie<br />
Vermeersch en<br />
dat ze in haar atelier<br />
in Gent handgetufte<br />
tapijten maakt. Haar<br />
eigen creaties zijn<br />
dikwijls landschappen,<br />
meestal Italiaanse en<br />
geabstraheerd. In de<br />
eigentijdse kunstwereld is er een opleving van landschapsschilderkunst, denk maar<br />
aan Etel Adnan of Tessa Perutz. Zo bezien zijn Vera’s landschappen van verschillende<br />
soorten wol heel hedendaags. De nieuwe landschapstapijten zijn kleurrijk, sterk<br />
geabstraheerd en psychologisch geladen. Kijk maar naar Giorni Felici. Er komt werk<br />
bij van haar project uit 2020, dat inzoomt op de plooienval in Het Lam Gods van Van<br />
Eyck. Bovendien toont de groepsexpo Insolite nieuw werk van galeriekunstenaars<br />
als Evelien Hiele, Carlos Morago en Marc Ronet. (cv)<br />
Vera Vermeersch, Giorni Felici II, <strong>2023</strong>, wol en fluoracryl boord in reliëf, 79 x 90 cm.<br />
Met toestemming van Vera Vermeersch en De Queeste Art.<br />
Prijsindicatie: tussen € 1000 en € 10.000<br />
De Queeste Art<br />
Abele/Watou<br />
www.dequeeste-art.be<br />
Aanstormend<br />
talent<br />
Rexy Tseng<br />
12-11 t/m 17-12<br />
Uitstalling<br />
Art Gallery (Villa)<br />
Genk<br />
www.uitstalling.com<br />
Uitstalling Gallery<br />
pakt uit<br />
met de eerste<br />
solo buiten<br />
Azië van Rexy<br />
Tseng (°1989,<br />
Taipei, woont<br />
in Taiwan en de<br />
VS). Galerieoprichter<br />
Danny<br />
Weckx zag vorig<br />
jaar de museale solo Pain and Pleasure in het<br />
Taipei Fine Arts Museum: een samenspel van<br />
schilderijen en grote bewegende installaties,<br />
onder andere twee robotarmen die een fallusvormige<br />
bokszak aan flarden knuppelen. Met<br />
een fijne portie absurdisme wordt de op hol<br />
slaande maatschappij aangekaart, en het gaat<br />
hard over menselijke verlangens en excessen.<br />
In de Villa, een van de van de drie Uitstallinglocaties<br />
in Genk, presenteert Rexy Tseng de<br />
expositie The Little Death. De kleine dood in<br />
alle betekenissen, niet alleen als term voor het<br />
orgasme. Nieuwe schilderijen verkennen de relatie<br />
tussen seksualiteit en verval, maar ook het<br />
‘memento mori’ zoals in 17e-eeuwse stillevens.<br />
Er komt nog een sculpturaal stilleven bij, een<br />
nieuwe installatie. Een oprukkende kunstenaar,<br />
die in 2024 resideert in de Boghossianstichting<br />
in Brussel. (cv)<br />
Rexy Tseng, After Delight, <strong>2023</strong>, olieverf op doek,<br />
100 x 100 x 5 cm. Met toestemming van de kunstenaar<br />
en Uitstalling Gallery. Prijsindicatie: tussen € 5000 en<br />
€ 30.000<br />
De laatste expo’s bij Zeno X<br />
15-11 t/m 23-12<br />
Zeno X Gallery<br />
Antwerpen Borgerhout en Zuid<br />
www.zeno-x.com<br />
Yun-Fei Ji, Around the Table, <strong>2023</strong>,<br />
olieverf op linnen, 61 x 45,7 cm. Met<br />
toestemming van Zeno X Gallery.<br />
Prijsindicatie: voor Yun-Fei Ji tussen<br />
$ 15.000 en $ 45.000, voor Hyun-Sook<br />
Song tussen € 15.000 en € 50.000, voor<br />
Kees Goudzwaard tussen € 2500 en<br />
€ 40.000.<br />
Zeno X Gallery stopt. De galerie in Antwerpen van onder meer Luc Tuymans en Anne-Mie Van<br />
Kerckhoven groeide uit tot een van de beste in <strong>België</strong> en ver daarbuiten. Een wereldreputatie en<br />
een geweldige neus voor keigoede kunstenaars. De laatste exposities voor de sluiting zijn drie<br />
solo’s. Nieuwe schilderijen van de Chinees-Amerikaanse kunstenaar Yun-Fei Ji hebben wat van<br />
oude Chinese meesters, maar de thema’s zijn tegelijk existentieel en actueel. De vrouwen die in<br />
Around the Table een maaltijd delen zijn een collectief en kunnen alleen samen ingehuurd worden<br />
als werkkracht, zo steunen ze elkaar. De andere solo in de ruimtes in Borgerhout toont hoe Oost en<br />
West samenkomen in schilderijen van de Zuid-Koreaanse Hyun-Sook Song uit Hamburg. Op het<br />
Zuid, waar de galerie in 1981 begon, exposeert de Nederlandse schilder Kees Goudzwaard uit Antwerpen.<br />
Een abstractie van gekleurd papier en tape, denk je. Maar de composities zijn minutieus<br />
geschilderde trompe-l’oeils, die ook knipogen naar de 17e-eeuwse fijnschilderkunst. (cv)<br />
59
Galerie tips<br />
Nico Vaerewijck<br />
04-11 t/m 03-12<br />
Cecilia Jaime<br />
Gallery<br />
Gent<br />
www.ceciliajaimegallery.com<br />
Magische wereldbouwer<br />
Augustin Rebetez<br />
18-11 t/m 24-02<br />
Stieglitz19<br />
Antwerpen<br />
www.stieglitz19.be<br />
Er is iets veranderd<br />
in de<br />
schilderkunst van<br />
Nico Vaerewijck.<br />
Zijn solotentoonstelling<br />
bij<br />
Cecilia Jaime in<br />
Gent inviteert het<br />
publiek om deel<br />
te nemen aan zijn<br />
meest recente<br />
artistieke reis, en<br />
dat is een nieuw<br />
avontuur in zijn<br />
werk. De Oost-Vlaamse kunstenaar (°1977) wordt al<br />
een tijdje meer en meer bekend dankzij schilderijen<br />
die vertrekken van historische en andere<br />
foto’s of filmstills, een vaak online gevonden beeld<br />
dat hem verrast. Het is een soort maatschappijonderzoek<br />
en tegelijk een exploratie van de schilderkunst.<br />
Dikwijls verdwijnt het onderwerp bijna<br />
in de verf. Een plant, een tuinstoel, een persoon:<br />
de schilderijen kunnen overkomen als fragmenten<br />
van een film, die de kijker zelf kan invullen. Zijn<br />
nieuwe reeks is gebaseerd op zelfgemaakte foto’s<br />
van een Noord-Amerikaanse reis in 2022 met zijn<br />
gezin. Het wordt een persoonlijker narratief. En<br />
hij experimenteert hier met de materialiteit van<br />
de verf, wat resulteert in intensere en soms meer<br />
abstracte beelden. (cv)<br />
Nico Vaerewijck, Villa Angie-2018, <strong>2023</strong>, olieverf op linnen,<br />
175 x 145 cm. Met toestemming van de kunstenaar en Cecilia<br />
Jaime Gallery. Prijs: € 6400.<br />
Opnieuw een bijzondere<br />
omgang met fotografie<br />
in Stieglitz19, deze keer<br />
wel heel bijzonder. De<br />
tweede solo van Augustin<br />
Rebetez (°1986) belooft<br />
een magische mix van<br />
fotografie, schilderkunst,<br />
houten boxen, sculpturen<br />
en tapijten. De Zwitserse<br />
kunstenaar uit de Jura<br />
werd tien jaar geleden<br />
bekroond met de Grand<br />
Prix Images Vevey, de<br />
belangrijke internationale<br />
fotografieprijs. Maar hij<br />
is een totaalkunstenaar,<br />
een wereldbouwer die alle<br />
mogelijke media combineert<br />
en wereldwijd exposeert.<br />
Exposities van hem<br />
nemen de bezoeker mee<br />
in een vreemd universum.<br />
Nogal mysterieus, bizar<br />
en donker, maar het is ’m<br />
te doen om het verwekken van regenererende energie. Het is een kolkende<br />
energie waarbij je denkt aan allerhande culturen, dadaïsme of Afrikaanse<br />
kunst, punk of oude rituelen. Een voorbeeld van fotowerk is een door hem<br />
beschilderd lichaam dat hij fotografeerde, en dat is ook het coverbeeld van<br />
de monografie Le cœur entre les dents: (manifeste primitif) uit 2020. (cv)<br />
Augustin Rebetez, Untitled, 2018. Met toestemming van Stieglitz19. Prijsindicatie: tussen<br />
€ 2000 en € 3000.<br />
De verleidelijke vijver van Tom Hallet<br />
24-11 t/m 17-12<br />
Pizza Gallery<br />
Antwerpen<br />
www.pizzagallery.be<br />
Tom Hallet, Intermediary (the siblings),<br />
2022, potlood op papier, 75 x 57 cm. Met<br />
toestemming van de kunstenaar en Pizza<br />
Gallery. Prijsindicatie: tussen € 2500 en<br />
€ 3500.<br />
Bloedmooie tekeningen en vleesachtige sculpturen, waaruit soms planten groeien. Het springt<br />
almaar meer in het oog dat Tom Hallet (°1990, woont in Brussel) een opkomende kunstenaar is:<br />
de voorbije zomer een kleine solo in het M HKA in Antwerpen, eerder onder meer een expo als<br />
M-resident in museum M in Leuven en in maart 2024 een duoshow in Netwerk in Aalst. In 2014<br />
was hij een van de pas afgestudeerde kunstenaars in Currents #2 in Marres in Maastricht, waar hij<br />
een puntgaaf tekstwerk presenteerde bij een zwarte bak water, als een gestileerde sarcofaag of<br />
een zwarte poel. Nu komt hij voor de dag met een sprookjesachtige vijver. Aqua Sodom, zijn eerste<br />
soloshow in Pizza Gallery, nodigt de bezoeker uit aan een kristalheldere vijver, waar najaden,<br />
geesten en demonen drinken, baden en afkoelen in het frisse water. Queerthema’s vermengen<br />
zich met mythologie en vervloeien in een universele ondervraging van de complexiteit en ambiguïteit<br />
van onze identiteit. (cv)<br />
60
Natuur en abstractie<br />
t/m 22-12<br />
Galerie de la Béraudière<br />
Brussel<br />
www.delaberaudiere.com<br />
Laurent<br />
Dupont<br />
t/m 10-12<br />
Gauli Zitter<br />
Brussel<br />
www.gaulizitter.com<br />
Galerie de la Béraudière<br />
presenteert in Nature &<br />
abstraction een uitermate<br />
gevarieerd ensemble<br />
werken. Het gaat om een<br />
deel van de artistieke<br />
productie van de 20e<br />
eeuw in al haar vormelijke<br />
diversiteit: vormen geïnspireerd<br />
op de natuur en<br />
radicaal abstracte werken,<br />
van dierensculpturen<br />
van Rembrandt Bugatti<br />
en Femme, oiseaux van<br />
Miró tot La Dinde Jaune<br />
van Soutine. De natuur<br />
is hier te bewonderen in<br />
haar rijke diversiteit van<br />
vormen en kleuren. In de<br />
loop van de tentoonstelling<br />
zie je ook hoe ze door de heel eigen visie van Max Ernst verandert in iets wat<br />
al even onrustbarend als bekoorlijk is. De natuur, die eeuwige bron van inspiratie,<br />
kan ook een bron van herinnering worden, zoals in de werken van Jean Dubuffet,<br />
die treffend de textuur van aarde, water, stenen, bladeren, mist en dauw wist<br />
te suggereren. We krijgen ook werken te zien van Jean Fautrier, Antoni Tàpies,<br />
Dadamaino en Evelyne Axell, met uitgeknipte figuren en vormen die typerend<br />
zijn voor de popart van de jaren 60. Al die verschillende visies getuigen van de<br />
niet-aflatende dialoog tussen kunstenaars en de natuur. (gg)<br />
Evelyne Axell, Le Perroquet, 1971, acryl, formica en plexiglas, met originele lijst, 107 x 94 cm.<br />
© Galerie de la Béraudière. Prijs op aanvraag.<br />
Kenmerkend voor<br />
het oeuvre van<br />
Laurent Dupont<br />
(°1976, Luik) is<br />
de conceptuele<br />
benadering van het<br />
schilderen. De kunstenaar<br />
presenteert<br />
een nieuwe reeks<br />
her en der bijeengesprokkelde<br />
kartonnen<br />
dozen, beschilderd<br />
met acrylverf<br />
om ze er weer te<br />
doen uitzien zoals ze<br />
oorspronkelijk waren. Door die ‘renovatie’ krijgen<br />
ze meteen ook iets dubbelzinnigs. Het is niet echt<br />
meer karton dat men ziet. De dozen zijn zorgvuldig<br />
geselecteerd volgens hun vorm en de connotaties<br />
die ze oproepen door de opschriften. Al kopiërend<br />
creëert hij een trompe-l’oeil. Voor andere reeksen<br />
betrekt Dupont zijn studenten en collega’s in het<br />
artistieke proces, door zichzelf te plaatsen in een<br />
ketting van kopieën die studenten hebben gemaakt<br />
van schilderijen. Van 2012 tot 2016 creëerde<br />
de kunstenaar de reeks ‘Objets de …’, met voorwerpen<br />
bijeengesprokkeld en getransformeerd in<br />
steden als Los Angeles, Wenen, Praag en Vilnius,<br />
waarna ze ter plekke werden tentoongesteld. Al die<br />
voorwerpen beschilderde hij zorgvuldig beschilderd<br />
met verschillende lagen acrylverf, waardoor<br />
ze er bijna uitzagen als iets in 3D-druk. (gg)<br />
Laurent Dupont, Plantje, 2020, acrylverf op kartonnen doos,<br />
74,5 x 47 x 31 cm. Met toestemming van de kunstenaar en<br />
Braunsfelder. Foto: Mareike Tocha. Prijsindicatie: € 3.000<br />
tot 5.000.<br />
Bewust bizar<br />
09-11 t/m 22-12<br />
Laurentin Gallery<br />
Brussel<br />
www.galerie-laurentin.com<br />
Kunstenaar Lionel Sabatté (°1975, Toulouse) woont en werkt in Parijs. In 2003 studeerde hij daar af<br />
aan de École Nationale Supérieure des Beaux-Arts. Over zijn oeuvre is al menige tentoonstelling<br />
georganiseerd, niet alleen in Europa, maar ook in de VS en Azië. Dit is zijn tweede expo in Galerie<br />
Laurentin, met nooit eerder tentoongestelde experimentele werken: monumentale doeken van<br />
zijde, gedrenkt in pigment, salamanders en roofvogels van brons en nieuwe oxidaties op papier, een<br />
techniek die typerend is voor deze kunstenaar. Sabatté onderscheidt zich door het gebruik van zeer<br />
ongewone materialen, zoals roest, haren, as en stof. Hij beeldt bizarre, niet zelden hybride wezens<br />
uit, zoals feniksen, dieren met hoorns, leeuwen, paarden, kruipende wezens. Zijn werk kun je ook zien<br />
als een reflectie over hergebruik en de plaats die we innemen in onze omgeving. (gg)<br />
Lionel Sabatté, Champ d’oiseau<br />
(detail), brons, uniek werk (gieterij Chapon),<br />
192 cm hoog. © Laurentin Gallery.<br />
Prijsindicatie: € 1.000 tot 25.000.<br />
61
Galerie tips<br />
Dialoog<br />
met het<br />
materiaal<br />
18-11 t/m 14-01<br />
Galerie<br />
Marie-Ange Boucher<br />
Brussel<br />
www.galeriemab.com<br />
De kunstenaar ontschorst<br />
16-11 t/m 03-12<br />
Kapel van Boondaal<br />
Brussel<br />
www.culture.ixelles.be<br />
Deze niet te missen<br />
tentoonstelling<br />
presenteert<br />
een fraai ensemble<br />
sculpturen<br />
van Robin Vokaer<br />
(°1966). De kunstenaar<br />
gebruikt<br />
afwisselend hout,<br />
wit Carraramarmer,<br />
roestvrij<br />
staal, brons en<br />
zelfs gips in nu eens transparante, dan weer<br />
uiterst geraffineerde werken, met sierlijke<br />
kronkelingen of stukken die de typerende<br />
structuur van eikenhout mooi doen uitkomen.<br />
Vokaer bekent dat de aankomst van<br />
een mooi stuk hout in zijn atelier hem nooit<br />
onberoerd laat. Hij verkent de massa ervan<br />
en bestudeert de afmetingen. Hij ‘luistert’<br />
naar het hout en probeert zo goed mogelijk<br />
de structuur ervan te benutten. Dé prioriteit<br />
is ervoor te zorgen dat de identiteit en de ziel<br />
van de boom bewaard blijven. Voordat hij de<br />
knoop doorhakt, wikt en weegt hij de verschillende<br />
opties. Daarna begint het fysieke<br />
werk. Beweging na beweging verkent hij<br />
het innerlijk van de materie. Soms biedt de<br />
materie weerstand, maar steeds weer dringt<br />
ze haar eigen ritme op. Zo ontstaat er een<br />
boeiende dialoog tussen de beeldhouwer en<br />
het hout. (gg)<br />
In haar werk wil Nathalie Campion<br />
(°1964) zowel de kracht als<br />
de kwetsbaarheid van de natuur<br />
tot uitdrukking brengen. In de<br />
Kapel van Boondaal (Elsene)<br />
presenteert ze een nooit eerder<br />
tentoongestelde installatie,<br />
geïnspireerd door de natuur en<br />
de universele band die we met<br />
haar en met elkaar hebben. Na<br />
een jaar van diep nadenken over<br />
haarzelf en haar kunst vormt<br />
Campion de artistieke materie nu<br />
om tot een spiegel van de pracht<br />
en onmetelijkheid van de natuur<br />
en van de ontelbare antwoorden<br />
die erin te vinden zijn. Stap voor<br />
stap leidde die analyse ertoe dat<br />
ze haar praktijk anders ging aanpakken,<br />
waarna haar verbeelding<br />
des te rijker werd. Het genadeloos<br />
in vraag stellen van het<br />
eigen werk was een onmisbare<br />
loutering en veroorzaakte een innerlijke breuk, een barst waaruit nu verborgen stukken<br />
van haarzelf tevoorschijn kunnen komen, zoals het vruchtbare leven dat schuilgaat<br />
onder de schors van een boom. (Barbara Cuglietta, <strong>2023</strong>) (gg)<br />
Nathalie Campion, Porcelain installation (detail), <strong>2023</strong>, Kapel van Boondaal, Elsene. © de kunstenaar.<br />
Met toestemming van de kunstenaar en Lee Bauwens.<br />
Robin Vokaer, zonder titel (detail), 2021, sculptuur van<br />
eikenhout, 85 x 171 x 65 cm. Foto: Vincent Everarts.<br />
Met toestemming van Robin Vokaer en Galerie Marie-Ange<br />
Boucher. Prijsindicatie: € 2.600 en 22.000.<br />
Bevroren beweging<br />
19-11 t/m 22-12<br />
Lee Bauwens Gallery<br />
Brussel<br />
www.leebauwens.com<br />
Net als het leven is creativiteit iets dat voortdurend verandert. Het is die energie, dat concept<br />
van de levensstroom, die de leidraad vormt voor de Italiaanse kunstenaar Paola Pezzi (°1963). Die<br />
stroom dringt door in de sobere materialen die ze gebruikt en verleent die een heel aparte uitstraling.<br />
De idee van transformatie is altijd aanwezig in haar werk. De vorm en het materiaal versmelten<br />
ook altijd tot een dynamisch geheel. In een ironisch en discreet, maar nooit stil spel creëert Pezzi<br />
(re)creatieve werken die doen denken aan de primitieve en spontane gebaren in denkbeeldige<br />
kinderspelletjes. Een beetje alsof we terugkeren naar de bron van alles. Het resultaat zijn ‘sponzen’<br />
van staal, polyurethaan, wattenstaafjes, hout, vilt of potloden, in een bevroren toestand van<br />
beweging. Ze zijn als een soort schrift waarmee kleine verhalen worden verteld over metamorfose,<br />
kenmerkend voor het leven én het oeuvre van Paola Pezzi. (Elisabeth Martin, 2017) (gg)<br />
Paola Pezzi, Grofgrein, 2022, lint op<br />
multiplex, 85 x 65 x 10 cm. Met toestemming<br />
van de kunstenaar en de Lee<br />
Bauwens Gallery. Prijsindicatie: € 4.000<br />
tot 18.000.<br />
62
Kunst inzicht<br />
Victor Le Fell – #053<br />
Victor Le Fell<br />
vermenigvuldigt<br />
de kansen<br />
Victor Le Fell is het klassieke voorbeeld van hoe een<br />
opvoeding haar werk kan doen. Geïnspireerd door zijn<br />
ouders leidt Le Fells levenspad door de kunstwereld.<br />
Een verhuizing van zijn galerie naar De Zavel luidt een<br />
nieuw hoofdstuk in met boeiende opportuniteiten. Een<br />
gesprek met de oprichter.<br />
Foto: Stephane Fedorowsky.<br />
Kunt u ons iets vertellen over<br />
de geschiedenis en de missie<br />
van Galerie Le Fell?<br />
“De galerie is pas twee jaar<br />
geleden ontstaan, in de rue<br />
Lanfray 15, naast de vijvers van<br />
Elsene. Ik raakte in de ban van<br />
deze ruimte, die alle kenmerken<br />
had van een intieme galerie<br />
met veel cachet, aangezien<br />
het gebouw een beschermd<br />
historisch monument is, gebouwd<br />
door architect Léon Delune<br />
in 1898. Het gebouw deed<br />
me ook denken aan de Flat Iron<br />
Building in New York, een stad<br />
waar ik zes jaar heb gewoond<br />
en waar ik bijzonder dol op<br />
ben, en een extra teken om<br />
de galerie op deze locatie te<br />
vestigen. Maar mijn liefde voor<br />
kunst gaat terug tot mijn kindertijd:<br />
we woonden ongeveer<br />
tien jaar boven de galerie van<br />
mijn vader, Galerie Jean-Marie<br />
Le Fell, dus mijn eerste stop na<br />
school was altijd daar. Mijn hele<br />
jeugd lang had ik het geluk om<br />
naar rommelmarkten, beurzen,<br />
musea en galeries over de hele<br />
wereld te gaan. Vanaf mijn 11e<br />
jaar vond ik het erg leuk om de<br />
galerie te runnen wanneer de<br />
gelegenheid zich voordeed.<br />
Het was dus heel natuurlijk dat<br />
ik me op dit beroep richtte.<br />
Mijn professionele ervaring was<br />
altijd op het gebied van kunst,<br />
aanvankelijk in de fotografie,<br />
zoals in agentschappen en galeries,<br />
waarna ik in New York de<br />
start-up Artolease heb opgezet,<br />
waarin ik kunst in bedrijven<br />
bracht via verhuur en leasing.<br />
Toen ik terugkeerde naar Parijs,<br />
nam ik het management over<br />
van een galerie aan de Avenue<br />
Matignon, maar altijd met het<br />
verlangen en de droom om mijn<br />
eigen galerie te openen, wat ik<br />
twee jaar geleden gelukkig kon<br />
doen in Brussel.”<br />
Wat voor soort kunstwerken<br />
vind je in galerie Le Fell en hoe<br />
selecteer je de kunstenaars en<br />
hun werk?<br />
“Er zijn werken van de jaren 1930<br />
tot nu, waaronder sculpturen, tekeningen,<br />
schilderijen en binnenkort<br />
ook foto’s. De artistieke richting<br />
van de galerie is tweeledig:<br />
enerzijds wil ik kunstenaars (her)<br />
ontdekken wier werk voornamelijk<br />
uit de jaren 40 tot 60 stamt, met<br />
een voorliefde voor de lyrische<br />
en geometrische abstracties uit<br />
die periode, en anderzijds wil ik<br />
levende tijdgenoten tentoonstellen<br />
op wiens werk ik verliefd ben<br />
geworden. Ik besteed veel tijd<br />
aan het zorgvuldig selecteren van<br />
complementaire kunstenaars om<br />
een harmonieuze en coherente<br />
dialoog te creëren die emotie<br />
oproept.”<br />
‘Mijn hele jeugd had ik het geluk<br />
rommelmarkten, beurzen, musea<br />
en galeries over de hele wereld<br />
te kunnen bezoeken’<br />
Waarom heb je ervoor gekozen<br />
om de galerie te verhuizen naar<br />
dit nieuwe gebied in de buurt<br />
van de Place du Grand Sablon?<br />
“Ik was op zoek naar een<br />
veel grotere ruimte, omdat ik<br />
kunstenaars toon die werken in<br />
semi-monumentale en monumentale<br />
beeldhouwkunst, en<br />
ik had een heel sterk verlangen<br />
om een ruimte te vinden<br />
waarin de mogelijkheden voor<br />
scenografie werden vermenigvuldigd.<br />
De nieuwe galerie biedt<br />
al deze mogelijkheden, met een<br />
oppervlakte van meer dan 165<br />
m² op twee niveaus, inclusief<br />
een grote tuin waarin het de bedoeling<br />
is semi-monumentale<br />
werken tentoon te stellen. Toen<br />
deze ruimte beschikbaar kwam,<br />
greep ik dan ook mijn kans! De<br />
ligging op slechts vijf minuten<br />
lopen van de Grote Zavel was<br />
een onmiskenbaar voordeel.”<br />
Welke tentoonstellingen of<br />
speciale evenementen heeft u<br />
gepland voor bezoekers in de<br />
nabije toekomst?<br />
“Vanaf half november presenteert<br />
de galerie een tentoonstelling<br />
van werken van de<br />
Belgische beeldhouwer Johan<br />
Baudart (°1961) in duo met<br />
abstracte werken van de Duitse<br />
kunstenaar Jacques Nestlé<br />
(1907-1991). In januari houden<br />
we voor het eerst een volledig<br />
fotografische tentoonstelling,<br />
die plaatsvindt tijdens de route<br />
van het Fotofestival Brussel,<br />
maar het thema houd ik nog<br />
even een verrassing voor jullie.<br />
Wordt vervolgd.”<br />
Johan Baudart en Jacques<br />
Nestlé<br />
15-11 t/m 15-12<br />
Victor Le Fell<br />
Brussel<br />
www.galerielefell.com<br />
63
Galerie agenda<br />
Jorge Queiroz, Shape of the echo #3, <strong>2023</strong>. © de kunstenaar en Galerie Nathalie Obadia. Te zien bij<br />
Galerie Nathalie Obadia in Brussel.<br />
Antwerpen<br />
Annie Gentils Gallery<br />
△ Lise Duclaux. Les abeilles et<br />
les fleurs indociles<br />
till 05-11<br />
Ars Belga<br />
△ Melodic Motion<br />
till 05-11<br />
Callewaert<br />
Vanlangendonck Gallery<br />
△ Informal art in Belgium<br />
till 19-11<br />
Coppejans Gallery<br />
△ Wido Blokland<br />
till 26-11<br />
Galerie De Zwarte Panter<br />
△ Dr. Hugo Heyrman. De<br />
poreuze grenzen van de<br />
realiteit<br />
till 05-11<br />
Galerie Raf van Severen<br />
△ Laurenz Coninx. Another day<br />
in paradise<br />
till 19-11<br />
Galerie Vrijdag<br />
△ Anna Rudolf. Tekeningen<br />
till 22-12<br />
GNYP Gallery<br />
△ Kate Pincus-Whitney<br />
till 05-11<br />
Ibasho<br />
△ Casper Faassen<br />
till 19-11<br />
Pizza Gallery<br />
△ L’étang enchanteur de Tom<br />
Hallet<br />
24-11 till 17-12<br />
Statius PR<br />
△ Coady Brown<br />
till 11-11<br />
Tim Van Laere Gallery<br />
△ Adrian Ghenie<br />
till 25-11<br />
Zeno X Gallery<br />
△ Dernières expos chez Zeno X<br />
15-11 till 23-12<br />
Brugge<br />
Galerie Pinsart<br />
△ Johan Clarysse: this obscure<br />
object<br />
till 05-11<br />
Bornem<br />
Centrum voor<br />
constructivisme en<br />
concrete kunst<br />
△ Dirk Verhaegen. Neatly<br />
disturbed<br />
till 17-12<br />
Brussels<br />
Almine Rech<br />
△ Larry Poons. Recent Paintings<br />
till 04-11<br />
△ Umar Rashid. If there's been<br />
a way to build it, There'll be<br />
a way to destroy it, Things<br />
are not all that out of<br />
control. L'époque Totalitaire<br />
part one.<br />
till 13-01<br />
Art22 Gallery<br />
△ Jean-Guy Lattraye. …Things<br />
till 26-11<br />
Arthus Gallery<br />
△ Ana Paúl, Olga Sabko,<br />
Nadine Dewart-Meeus. Forest<br />
till 25-11<br />
Ballon Rouge<br />
△ Pei-Hsuan Wang. Gratitude<br />
Is A Colored Vessel<br />
till 11-11<br />
Baronian<br />
△ Charles-Henry Sommelette.<br />
Greenkeerper<br />
till 05-11<br />
△ Da Torino & Yann Bronder<br />
till 10-11<br />
Belfius Art Gallery<br />
△ inspired by Love<br />
11-11 till 22-06<br />
Belgian Gallery<br />
Brussels<br />
△ Bijl & Noiret-Thomée.<br />
Joyeuse impertinence<br />
17-11 till 16-12<br />
Bernier/Eliades<br />
△ Misheck Masamvu.<br />
Pivot<br />
till 16-12<br />
Centrale vitrine<br />
△ Sapristi, Sorcellerie<br />
et saint Sacrilège<br />
till 05-11<br />
Centre d'art<br />
de Rouge-Cloître<br />
△ Anne Brouillard et Mélanie<br />
Rutten<br />
till 26-11<br />
Chapelle de Boondael<br />
△ Autofiction: dans<br />
la peau de l’écorce<br />
16-11 till 03-12<br />
Chez Olivia<br />
△ JardinS d'Hiver<br />
till 21-01<br />
Dauwens & Beernaert<br />
Gallery<br />
△ Loïc Van Zeebroek<br />
till 10-12<br />
Eleven Steens<br />
△ Cattelain, Dufour & Lanzini.<br />
Le masque de Camille<br />
till 14-01<br />
Esther Verhaeghe<br />
△ Christophe Bourdeaux<br />
till 24-11<br />
Exit 11<br />
△ L'heure bleue<br />
till 12-11<br />
Fondation CAB<br />
△ Albert Baronian<br />
Quinquagesimun, exposition<br />
de groupe<br />
till 25-11<br />
Galerie Art Forum<br />
△ Michael Kravagna en Jhemp<br />
Bastin<br />
till 17-11<br />
Galerie de la Béraudière<br />
△ Nature et abstraction,<br />
Un parcours éclectique<br />
dans la production artistique<br />
du XX siècle<br />
till 22-12<br />
Galerie Emilie Dujat<br />
△ Benoit Adam. Tout doit<br />
disparaître<br />
till 09-11<br />
Galerie Eric Mouchet<br />
△ Louis-Cyprien Rials.<br />
Fondation<br />
till 16-12<br />
Galerie été 78<br />
△ Pauline Caplet. La montagne<br />
est si grande qu’elle pourrait<br />
m’avaler<br />
till 11-11<br />
Galerie Faider<br />
△ Rainer Gross. Installation<br />
Variation Transformation<br />
till 04-11<br />
Galerie Greta Meert<br />
△ David Claerbout. Birdsong<br />
09-11 till 03-02<br />
Galerie La Forest Divonne<br />
△ Valerie Novelo. Anatomie<br />
d'un Paysage<br />
till 09-12<br />
Galerie La Patinoire<br />
Royale Bach<br />
△ Ken Ohara & Melissa Shook<br />
till 22-12<br />
Galerie Le Fell<br />
△ Racines<br />
till 04-11<br />
Galerie Lmno<br />
△ Adrien Lucca. Dentelles<br />
spectrales<br />
till 18-11<br />
64
Galerie Lorelei<br />
△ Pol Fraiture et Jean Mathot<br />
02 till 29-11<br />
Galerie Marie-Ange<br />
Boucher<br />
△ Robin Vokaer<br />
18-11 till 14-01<br />
Galerie Martine Ehmer<br />
△ Silvain. A True Story<br />
till 12-11<br />
Galerie<br />
Nathalie Obadia<br />
△ Jorge Queiroz. Shape the<br />
echo and other works<br />
till 16-12<br />
Galerie Templon<br />
△ Claude Viallat. Quelques pas<br />
de côté<br />
till 04-11<br />
△ Antoine Roegiers. La brûlure<br />
de l'éveil<br />
till 23-12<br />
Gallery Sofie<br />
Van den Bussche<br />
△ Christian Noirfalise en Luc<br />
Vandevelde Lux. Duologue<br />
till 11-11<br />
Gauli Zitter<br />
△ Laurent Dupont. Boxes<br />
till 10-12<br />
Hangar<br />
△ Close Enough, New<br />
Perspectives from 12 Women<br />
Photographers of Magnum<br />
till 16-12<br />
△ Georges Rousse. Rising<br />
Circles<br />
till 16-12<br />
Huberty<br />
& Breyne<br />
△ Morris. 100 ans, 100 œuvres<br />
01-12 till 27-01<br />
△ Dominique<br />
Corbasson & Philippe<br />
Berthet<br />
till 25-11<br />
Husk Gallery<br />
△ Hanne Lydia Opøien<br />
Figenschou. Twisted<br />
05-11 till 23-12<br />
In-Gate Gallery<br />
△ Konstantin Totibadze.<br />
History of the Present<br />
09-11 till 23-12<br />
Isabelle de Borchgrave<br />
△ Œuvres récentes<br />
till 16-12<br />
Jonathan F. Kugel<br />
△ James B. Webster. Bestiary<br />
till 04-11<br />
La Peau de l'ours<br />
△ Bosphorus<br />
till 16-12<br />
△ Les nouveaux sauvages<br />
till 25-11<br />
La Verrière<br />
△ Cristof Yvoré. Coi<br />
till 04-11<br />
Laurentin Gallery<br />
△ Lionel Sabatté<br />
09-11 till 22-12<br />
Le Salon d'art<br />
△ Benjamin Monti. grattepapiers<br />
till 10-11<br />
Lee-Bauwens Gallery<br />
△ Nathalie Campion - extra<br />
muros à la Chapelle de<br />
Boendael<br />
16-11 till 20-12<br />
△ Paola Pezzi. The sculptures<br />
are born like sprouts…<br />
19-11 till 22-12<br />
L'Enfant Sauvage<br />
△ Stéphanie Petitjean &<br />
Antonio Jiménez Saiz. Ici<br />
s’achève la nuit<br />
till 10-12<br />
Mineta art house<br />
△ Denyse Willem. Re-création<br />
till 18-11<br />
Odradek Residence<br />
△ Vermeiren, Remy, Riofrio,<br />
Bauer & Llosa. Des formes<br />
s'interconnectent<br />
till 28-03<br />
OV Project<br />
△ Helene Appel & Nadia<br />
Guerroui<br />
till 04-11<br />
Marc Minjauw Gallery<br />
△ The Borders: new European<br />
Art Movement<br />
till 25-11<br />
Pierre Marie Giraud<br />
△ Daisuke Iguchi<br />
23-11 till 22-12<br />
△ Jan Girel<br />
till 11-11<br />
Rodolphe Janssen<br />
△ David Adamo &<br />
Léon Wuidar<br />
till 16-12<br />
Schönfeld Gallery<br />
△ Frans Masereel & Albert<br />
Pepermans<br />
05-11 till 23-12<br />
Spazio Nobile<br />
△ Ann Beate Tempelhaug. Solo<br />
show<br />
till 19-11<br />
The Palm Beach<br />
△ Véronique Cordonnier. Carré<br />
capital<br />
10-11 till 23-12<br />
Xavier Hufkens<br />
△ Ulala Imai. Memory<br />
till 04-11<br />
△ Sterling Ruby. Drowse<br />
murmurs<br />
till 16-12<br />
Zedes art gallery<br />
△ David Crunelle.<br />
Hopelessness<br />
till 23-11<br />
Charleroi<br />
Galerie Jacques<br />
Cerami<br />
△ Tomeu Coll. As Bestas<br />
till 02-12<br />
Dinant<br />
Galerie Wery<br />
△ Didier Mahieu<br />
till 28-01<br />
Doische<br />
Galerie des Collines<br />
△ Jean-Michel Desterke et<br />
Jean Delcourt<br />
19-11 till 17-12<br />
Genk<br />
Uitstalling Gallery<br />
△ Rexy Tseng, un talent<br />
émergent<br />
12-11 till 17-12<br />
Gent<br />
Barbé Gallery<br />
△ Joost Pauwaert<br />
till 26-11<br />
Tatjana Pieters<br />
△ Ria Bosman, Anneke Eussen,<br />
Eva Robarts<br />
till 12-11<br />
David Adamo, Zonder titel (banaan), 2021. Brons, acrylverf, 44 x 22 cm. © de kunstenaar en rodolphe janssen.<br />
Foto: Hugard & Vanoverschelde. Te zien bij Rodolphe Janssen in Brussel.<br />
65
Galerie agenda<br />
Ieper<br />
Het Perron<br />
△ I try to imagine how your<br />
texture felt like<br />
till 12-11<br />
Knokke-Heist<br />
QG Gallery<br />
△ Ongoing Group Show<br />
till 04-11<br />
Stephane Simoens<br />
△ Jinyong Park.<br />
Words and Numbers<br />
till 06-11<br />
Kortrijk<br />
Be-Part<br />
△ Gideon Kiefer.<br />
I’m Lost in A Forest<br />
till 07-01<br />
Liège<br />
Galerie<br />
Les Drapiers<br />
△ Soie<br />
till 16-12<br />
Galerie Satellite<br />
△ Kristof Thomas. Apparatus<br />
of joy<br />
till 19-11<br />
Musée Wittert<br />
Uliège<br />
△ Anne Rondia & Marc<br />
Wendelski<br />
till 23-12<br />
Mons &<br />
La Louvière<br />
BeCraft & Keramis<br />
△ Mentors<br />
19-11 till 18-02<br />
Namur<br />
Galerie Détour<br />
△ (25+50) + (25-50) =<br />
50e anniversaire<br />
till 10-11<br />
Oosteeklo<br />
Galerie William Wauters<br />
△ Dirk Vander Eecken.<br />
'Watervliet V'<br />
till 26-11<br />
Oostende<br />
Galerie P.<br />
△ Uomo<br />
till 12-11<br />
Oudenburg<br />
De 11 lijnen<br />
△ Nairy Baghramian<br />
till 28-01<br />
Sint-Amandsberg<br />
Terrain Vague<br />
△ Julie & Damien Gernay<br />
till 31-12<br />
Verviers<br />
Galerie HVL<br />
△ Jean Lequeu<br />
till 04-11<br />
Villers-la-Ville<br />
Abbaye de Villers<br />
△ Pierre Debatty<br />
till 10-03<br />
Wijnegem<br />
Axel Vervoordt Gallery<br />
△ Waqas Khan, Jaffa Lam,<br />
Pierre Culot and Tsuyoshi<br />
Maekawa<br />
till 13-01<br />
Sterling Ruby, FLOWER (8350), <strong>2023</strong>, keramiek. Foto: Robert Wedemeyer.<br />
© de kunstenaar en Xavier Hufkens. Te zien bij Xavier Hufkens in Brussel.<br />
GALERIE ALBERT 1er<br />
sinds 1952<br />
MICHEL DEMART<br />
Les nouveaux venus<br />
Expositie van 4 november tot 3 december <strong>2023</strong><br />
Van dinsdag tot zaterdag van 13 tot 19u – Zondag van 14 tot 18h<br />
Stuur de gegevens voor december/januari door<br />
naar christophe.dosogne@ips.be vóór 05/11.<br />
www.galerie-albert1er.be<br />
02/ 512 19 44 — Info@galerie-albert1er.be<br />
Magdalenasteenweg 45 – 1000 Brussel<br />
66
Maandag 13 november<br />
Schilderijen, Meubilair, Kunstobjecten<br />
van XVI e eeuw. t.e.m. XIX e eeuw<br />
VEILINGHUIS<br />
MAISON JULES<br />
VEILING KUNST, ANTIEK & VINTAGE<br />
VEILING<br />
Za 25 & zo 26 november om 11u<br />
TENTOONSTELLING<br />
Vrijdag 10.11 10 tot 18u<br />
Zaterdag 11.11 10 tot 18u<br />
Zondag 12.11 10 tot 18u<br />
CONTACT<br />
Rodolphe de Maleingreau d’Hembise, rdm@haynault.be<br />
Bertrand Leleu, bl@haynault.be<br />
9, Stallestraat, 1080 Ukkel, 02 842 42 43<br />
Ivan Khlebnikov<br />
Zilveren en geëmailleerde doos<br />
CONSTANT PERMEKE<br />
J. Geirnaert<br />
DVC<br />
AUCTIONS<br />
Zandloperstraat 10 (Kerkhofstraat) - GENT - +32 9 224 14 40<br />
dvc@dvc.be - www.dvc.be<br />
VOLGENDE VEILING<br />
11 & 12 november <strong>2023</strong><br />
met verkoop nalatenschap mevr. A. Reuni<br />
ten voordele van ‘Artsen zonder Grensen’<br />
EXPOSITIE: 3 t.e.m.7 november<br />
AMEDEE CORTIER<br />
ANNA DE WEERT<br />
LUC PEIRE<br />
J. Brusselmans C. Raaphorst<br />
Kijkdagen vanaf vrijdag 17 november<br />
ONLINE BIDDING MOGELIJK<br />
HEILIG-KRUISPLEIN, ST.-AMANDSBERG (GENT)<br />
ruime parking voor de deur<br />
www.maisonjules.be<br />
info@maisonjules.be - Tel. 0475/45 86 23 & 0478/84 30 58
Veilingtrend:<br />
online only<br />
Daartoe gedwongen door de<br />
lockdowns hebben tal van<br />
veilinghuizen hun verkoop tijdens<br />
de coronapandemie volledig via<br />
internet georganiseerd. Die verliep<br />
niet alleen vlot, maar lokte ook<br />
nieuwe klanten. Toch is het nog niet<br />
allemaal digitaal wat de klok slaat.<br />
TEKST: GILLES BECHET<br />
Corneille, Compositie, 1949, olieverf op paneel, 39 x 30 cm. Christie's, Amsterdam, online veiling, 07 t/m 21-11.<br />
© Christie's Images Ltd. Richtprijs: € 30.000-50.000.<br />
Het contact met het publiek in<br />
een zaal, de spanning voorafgaand<br />
aan het toewijzen van een<br />
lot, de hamer van de veilingmeester<br />
die neergaat, het maakt allemaal<br />
deel uit van de charme van het vak. Toch<br />
zijn er dingen veranderd. De lockdowns,<br />
die in maart 2020 plots werden afgekondigd,<br />
hebben de veilinghuizen ertoe gebracht<br />
alles in te zetten op onlineveilingen.<br />
Helemaal nieuw was dat natuurlijk niet.<br />
Grote veilinghuizen als Christie’s en Sotheby’s<br />
hadden eerder al veilingen georganiseerd<br />
die volledig via internet verliepen,<br />
zonder veilingmeester en gespreid over<br />
een langere duur. “We zijn daarmee begonnen<br />
in 2011, maar dat was vrij zeldzaam”,<br />
zegt Pauline Haon, associate director<br />
van Christie’s <strong>België</strong>. “Een paar keer per<br />
jaar veilden we zo stukken van mindere<br />
waarde, zoals foto’s, prenten en edities.”<br />
Deborah Quackelbeen, general manager<br />
van Sotheby’s Belgium, vertelt dat in 2019<br />
68
Jannis Kounellis, Zonder titel, 1985-1995, ijzer, lood, canvas zakken en koper (gasfles), 213,4 x 375,9 x 12,7 cm. Christie's, Milaan, online veiling, van 23-11 tot 03-12.<br />
© Christie's Images Ltd. Richtprijs: € 200.000-300.000.<br />
EEN HEUS EVENEMENT<br />
De pandemie heeft de kaarten dus<br />
herschud. We hebben nu een gezond<br />
evenwicht tussen zaalveilingen en onlineveilingen.<br />
Quackelbeen: “De keuze<br />
voor een veiling in een zaal of via internet<br />
hangt af van verschillende factoren, zoals<br />
de timing, de categorie waartoe een werk<br />
behoort en de kalender. Om te komen tot<br />
een zo goed mogelijk resultaat moet je al<br />
die factoren zorgvuldig wikken en wegen.”<br />
Dit jaar hield Christie’s al 155 veilingen in<br />
een zaal en 132 online. Veilingen die men<br />
vóór de pandemie nog in een zaal zou<br />
hebben gehouden, organiseert men nu via<br />
internet, met even goede resultaten.<br />
Hoewel onlineveilingen hun voordelen<br />
afdoende hebben bewezen, zijn er nog<br />
altijd heel wat veilinghuizen die hun verkopingen<br />
in een zaal niet willen schrappen,<br />
omdat die hun heel eigen charme<br />
hebben. Ze zijn op zich soms een heus<br />
evenement, dat kan rekenen op de nodige<br />
media-aandacht. “We hebben onze onlinezo’n<br />
30% van de Sotheby’s-veilingen online<br />
verliep. “Die waren toegespitst op de luxesector,<br />
wijnen, juwelen, handtassen, en<br />
verder ook foto’s en prenten.”<br />
De technologische middelen waren reeds<br />
voorhanden. De lockdowns hebben er<br />
vooral toe geleid dat die nog beter werden<br />
afgesteld en dat de digitalisering in een<br />
stroomversnelling belandde. Zo hield<br />
Christie’s in juli 2020 de veiling One, gewijd<br />
aan de kunst van de 20e eeuw. Die verliep<br />
gelijktijdig in Hongkong, Parijs, Londen en<br />
New York. In elk van die steden werd een<br />
aantal werken gepresenteerd. Haon: “Alles<br />
werd gefilmd. Was een veilingmeester in<br />
Londen aan zet en kwam er een bod uit<br />
Hongkong, dan was dat in realtime te zien<br />
op een scherm.” De veiling leverde in totaal<br />
$ 420 miljoen op. Voor 94% van de lots<br />
bood zich een koper aan.<br />
Veilingen van schilderijen van oude en<br />
hedendaagse meesters, volledig online en<br />
zonder veilingmeester, zitten duidelijk in<br />
de lift, met steeds grotere opbrengsten. Zo<br />
veilde Christie’s op 30 juli 2020 tien werken,<br />
waaronder The Stars van Michaël Borremans,<br />
toegewezen voor £ 237.500, terwijl<br />
De aanbidding der koningen van Pieter<br />
Bruegel van de hand ging voor £ 551.250.<br />
Enkele maanden later ging een diamant,<br />
na 31 keer bieden, de deur uit voor $ 2 miljoen,<br />
meteen het hoogste bedrag ooit voor<br />
een online geveild juweel.<br />
‘Bieders op<br />
onlineveilingen<br />
houden ook van dat<br />
‘in-your-pocket’-<br />
gevoel: meteen<br />
kunnen bieden, waar<br />
ze zich ook bevinden,<br />
via hun smartphone’<br />
PAULINE HAON, CHRISTIE’S<br />
69
‘Sommige<br />
verkopers zagen<br />
de technologie eerst<br />
nog als een rem,<br />
maar inmiddels zien<br />
ze de voordelen in<br />
van een tool die alles<br />
vlotter laat verlopen’<br />
DEBORAH QUACKELBEEN,<br />
SOTHEBY’S<br />
ervaring benut om onze klanten nieuwe<br />
toepassingen aan te bieden, waardoor ze<br />
een betere kijk hebben op de stukken die<br />
onder de hamer zullen gaan, met ook extra<br />
info”, zegt Haon. “De zaalveilingen worden<br />
opgenomen door een speciaal team en<br />
verwerkt tot een film, die de mensen thuis<br />
kunnen volgen, in aangename omstandigheden,<br />
zoals ze dat tijdens de pandemie<br />
zouden hebben gedaan.” De grote avondveilingen<br />
van dure topwerken bij Christie’s<br />
zijn tegenwoordig live te volgen via internet,<br />
met een gemiddelde van zo’n 280.000<br />
belangstellenden. Haon: “Toen ik een<br />
veiling in New York bijwoonde, zag ik plots<br />
op het scherm Biding Belgium. Dat was<br />
een Belgische verzamelaar die de veiling<br />
volgde via zijn smartphone en bedacht dat<br />
het zo duur nog niet was en dus maar een<br />
bod deed.”<br />
GEEN ‘ONLINE ONLY’<br />
Bij Christie’s in Amsterdam verlopen alle<br />
veilingen tegenwoordig volledig online,<br />
maar ze worden wel nog steeds voorafgegaan<br />
door een tentoonstelling. “Die<br />
veilingen hebben we, net als die in Milaan,<br />
op touw gezet tijdens de pandemie en<br />
we hebben toen vastgesteld dat dit even<br />
goed ging als veilingen in een zaal”, vertelt<br />
Haon. “Dus hebben we besloten om dan<br />
maar alles via internet te laten verlopen.<br />
Door de plaats waar ze worden georganiseerd,<br />
zijn die veilingen toegespitst<br />
op specifieke werken. Zo is Amsterdam<br />
gespecialiseerd in onder meer schilderijen<br />
van kunstenaars van de Cobra-beweging.”<br />
AAG verkiest de voordelen van beide<br />
systemen te behouden. Na de pandemie<br />
is het Amsterdamse veilinghuis teruggekeerd<br />
naar fysieke veilingen, maar die zijn<br />
wel te volgen via internet. De klanten die<br />
ter plaatse komen, verkiezen de sfeer van<br />
het fysieke contact. Tegelijk kan het publiek,<br />
aldus AAG, nu al veel beter omgaan<br />
met internet, waardoor andere geïnteresseerden<br />
de veiling kunnen volgen vanuit<br />
pakweg Spanje of Italië. Het veilinghuis<br />
stelt ook vast dat de tentoonstellingsdagen<br />
‘flink wat volk blijven lokken’, zelfs internationale<br />
klanten, die dus niet opkijken<br />
tegen een verre verplaatsing. De fysieke<br />
veilingen zijn dus helemaal terug, maar<br />
toch is er veel veranderd. Zo is de papieren<br />
catalogus vervangen door een veel groter<br />
aanbod van beelden online. Zo kan AAG<br />
meteen ook meer middelen besteden aan<br />
de onlinepromotie, waardoor ze nieuwe<br />
klanten kunnen bereiken.<br />
De toegenomen onlineactiviteiten tijdens<br />
de pandemie hebben niet alleen gezorgd<br />
voor een geografische verschuiving, maar<br />
ook voor een verschuiving wat leeftijd<br />
betreft. “We mochten zo’n 40% nieuwe kopers<br />
verwelkomen, een jongere generatie<br />
die geïnteresseerd is in kunst en die we<br />
vóór de pandemie niet konden bereiken”,<br />
stelt Quackelbeen verheugd vast. Het is<br />
wellicht ook omdat geïnteresseerden via<br />
een onlineplatform minder beducht zijn<br />
om een eerste bod te doen dan op een<br />
fysieke veiling, vermoedt Haon: “Bieders<br />
op onlineveilingen houden ook van dat<br />
‘in-your-pocket’-gevoel: meteen kunnen<br />
bieden, waar ze zich ook bevinden, via hun<br />
smartphone.”<br />
Giuseppe Bernardino Bison, Venetië, zicht op de Molo met de Punta della Dogana en de basiliek van Santa Maria della Salute in de verte; Venetië, zicht op het Canal<br />
Grande met de Rialtobrug. Sotheby's, Londen, online verkoop, 20-09-<strong>2023</strong>. Sotheby's. Prijs (samen): £ 27.940 (€ 34.000).<br />
70
Andy Warhol, Sandro Botticelli (Geboorte van Venus, 1482), serie 'Details van schilderijen uit de Renaissance'. Sotheby's, Londen, online verkoop, 26-09-<strong>2023</strong>. Sotheby's.<br />
Prijs: £ 228.600 (€ 278.000).<br />
Er verschenen dus enthousiaste nieuwe<br />
kandidaat-kopers op de markt, maar bij<br />
de verkopers viel er toch enige aarzeling<br />
te bespeuren. Die waren niet altijd even<br />
overtuigd van het belang van een onlineveiling.<br />
In 2020 haalde Sotheby’s $ 577<br />
miljoen binnen met zijn onlineveilingen.<br />
In 2022 was dat $ 580 miljoen. Quackelbeen:<br />
“Sommige verkopers zagen de<br />
technologie eerst nog als een rem, maar<br />
inmiddels zien ze de voordelen in van<br />
een tool die alles vlotter laat verlopen. Nu<br />
vinden ze het normaal een lot met een<br />
waarde van een paar miljoen euro online<br />
te koop aan te bieden.” Ze verwacht dat<br />
de onlineveilingen en de zaalveilingen ongeveer<br />
op hetzelfde niveau zullen blijven:<br />
“Het publiek heeft altijd graag een fysiek<br />
AAG verkiest de voordelen van beide<br />
systemen te behouden. Na de pandemie<br />
is het Amsterdamse veilinghuis<br />
teruggekeerd naar fysieke veilingen,<br />
maar die zijn wel te volgen via internet.<br />
contact met de werken. Na twee jaar was<br />
het wel een beetje uitgekeken op die onlineactiviteiten<br />
en wilde het graag weer<br />
een fysieke beleving. De grote nieuwigheid<br />
is dat verzamelaars dankzij de digitale<br />
middelen van tegenwoordig nu beter<br />
op de hoogte en onafhankelijker zijn.”<br />
71
Te koop:<br />
drie Cézannes<br />
Zicht op Forever Young, <strong>2023</strong>, in museum Langmatt. © Museum Langmatt.<br />
72
In de Angelsaksische wereld is<br />
‘deaccessioning’ (ontzamelen)<br />
bij musea al lang een courant<br />
fenomeen. Maar op het Europese<br />
vasteland is het veel minder<br />
gebruikelijk. Een Zwitserse<br />
stichting doet deze maand drie<br />
meesterwerken van Paul Cézanne<br />
van de hand. In de hoop echter dat<br />
er slechts één van verkocht hoeft te<br />
worden. We verklaren ons nader.<br />
TEKST: CHRISTOPHE DOSOGNE<br />
Paul Cézanne, Quatre pommes et un couteau, 1885, olieverf op doek. © Christie’s Images Ltd.<br />
Richtprijs: $ 7.000.000-10.000.000 (€ 6.700.000-9.500.000).<br />
De stichting Langmatt Sidney<br />
und Jenny Brown is gevestigd<br />
in Baden, in het kanton Aargau,<br />
ten noordwesten van Zürich, in<br />
Villa Langmatt, gebouwd aan het begin<br />
van de 20e eeuw. In 1987 werd de woning<br />
overgedragen aan de stad, die in ruil het<br />
onderhoud ervan voor zijn rekening moest<br />
nemen. De instelling beheert intussen de<br />
aanzienlijke collectie impressionistische<br />
kunst van Sidney en Jenny Brown, hoofdzakelijk<br />
bijeengezameld in de periode<br />
1908-1919. In de decennia erna werden<br />
nog enkele andere werken aangekocht. In<br />
wat nu het Museum Langmatt is, vinden<br />
geregeld tentoonstellingen van hedendaagse<br />
kunst en activiteiten voor het grote<br />
publiek plaats. Hoewel er jaarlijks zo’n<br />
twintigduizend bezoekers over de vloer<br />
komen, slaagt de instelling er ternauwernood<br />
in alle uitgaven te dekken, voor<br />
onder meer het onderhoud van de ouder<br />
wordende woning, te danken aan de beroemde<br />
Zwitserse architect Karl Moser<br />
(1860-1936), en het omliggende park.<br />
Toen de stichting Langmatt in 2017 krap bij<br />
kas zat, pakte ze uit met het programma Future<br />
Langmatt, een campagne bedoeld om<br />
oplossingen te vinden om haar toekomst<br />
te verzekeren. Met steun van het kanton<br />
Aargau en derden heeft de stad Baden toen<br />
besloten bij te dragen tot de restauratie van<br />
het eigendom. De stichting zelf verbond zich<br />
ertoe een duurzaam en financieel levens-<br />
vatbaar fonds op te richten dat de werking<br />
van het museum moest verzekeren. Op 18<br />
juni <strong>2023</strong> mocht de bevolking stemmen<br />
over het project. Ruim 80% stemde voor, een<br />
verrassend hoge score. Museum Langmatt<br />
zal volgend jaar een aanzienlijk bedrag (10<br />
miljoen Zwitserse frank) krijgen voor de<br />
renovatie en restauratie van het beschermde<br />
gebouw en de aanpassing ervan aan de<br />
hedendaagse energienormen. In 2026 zou<br />
het museum dan weer zijn deuren kunnen<br />
openen. Dat probleem was dus alvast van<br />
de baan, maar er restte nog de kwestie van<br />
het interne beheer van de instelling en de<br />
bewaring van de collecties, ten laste van de<br />
stichting Langmatt.<br />
EEN VERRASSENDE OPLOSSING<br />
Omdat de stichting hiervoor de financiële<br />
slagkracht miste, koos ze voor de oplossing<br />
van ‘deaccessioning’: het op de markt brengen<br />
van een deel van de collecties. Ze hoopt<br />
zo voldoende middelen te verwerven om<br />
haar toekomstige werking te verzekeren.<br />
Op advies van en met de hulp van veilinghuis<br />
Christie’s heeft ze de eigen collecties<br />
doorgelicht, en dan vooral het vijftigtal impressionistische<br />
schilderijen. Al snel kwam<br />
één naam uit de bus: Cézanne.<br />
De directeur van Museum Langmatt,<br />
historicus Markus Stegmann, legt uit hoe<br />
dat besluit tot stand kwam: “Het is zeker<br />
niet van harte dat we verkopen. Voor<br />
onze instelling, en trouwens ook voor de<br />
‘De marktwaarde<br />
van Cézanne is<br />
momenteel een van<br />
de grootste’<br />
MARKUS STEGMANN<br />
meeste andere Europese musea, is zoiets<br />
heel ongewoon, enkel ingegeven door een<br />
dringende noodzaak. We moesten hoe dan<br />
ook 40 miljoen Zwitserse frank (ruim 41,5<br />
miljoen euro) bijeen zien te brengen voor<br />
ons dotatiefonds. Dat is het minimumbedrag<br />
om een rente te kunnen krijgen die<br />
ons jaarlijks een miljoen Zwitserse frank<br />
zal opleveren, om de verdere werking van<br />
het museum te verzekeren.”<br />
Maar waarom viel de keuze op Cézanne,<br />
terwijl de instelling onder meer ook werken<br />
van Fragonard bezit, alsook een groot<br />
aantal stukken van Chinees porselein, zeer<br />
73
Paul Cézanne, Fruits et pot de gingembre, ca. 1890-1893, olieverf op doek. © Christie’s Images Ltd.<br />
Richtprijs: $ 35.000.000-55.000.000 (€ 33.500.000-52.500.000).<br />
Fruits et pot de<br />
gingembre behoort tot<br />
de bijzonder gewilde<br />
reeks stillevens,<br />
tegenwoordig<br />
beschouwd als zijn<br />
artistieke hoogtepunt.<br />
gewild op de veilingmarkt? Stegmann: “De<br />
marktwaarde van Cézanne is momenteel<br />
een van de grootste. Door de zeldzaamheid<br />
van zijn werken op de markt, het cruciale<br />
belang van zijn oeuvre voor de geschiedenis<br />
van impressionistische en moderne kunst<br />
en dankzij de prestigieuze en onberispelijke<br />
herkomst van onze collecties is hij van<br />
onschatbare waarde. Bovendien wilden<br />
we zo weinig mogelijk werken van de hand<br />
doen. Enkel met Cézanne konden we ons<br />
financiële doel bereiken, door slechts een<br />
handvol werken te verkopen. De werken die<br />
we hebben geselecteerd voor de verkoop<br />
zijn eersteklas in vergelijking tot het geheel<br />
van zijn oeuvre, maar behoren toch niet tot<br />
de belangrijkste van onze collectie, die niet<br />
minder dan negen Cézannes telt, waarvan<br />
er minstens vier een grotere artistieke<br />
waarde hebben.”<br />
HET BESTE VAN CÉZANNE<br />
De werken die op 9 november bij Christie’s<br />
in New York van de hand gaan, zijn:<br />
Fruits et pot de gingembre (ca. 1890-1893),<br />
een opvallend werk, dat ondanks de forse<br />
richtprijs van 35 tot 55 miljoen dollar (33,5<br />
tot 52,5 miljoen euro) zeker op de nodige<br />
belangstelling zal kunnen rekenen, Quatre<br />
pommes et un couteau (1885), een werk<br />
dat het favoriete thema van de schilder<br />
uitbeeldt, met een richtprijs van 7 tot 10<br />
miljoen dollar (6,7 tot 9,5 miljoen euro)<br />
en La mer à L’Estaque (ca. 1878-1879), een<br />
conventioneler werk, met een bescheidener<br />
richtprijs van 3 tot 5 miljoen dollar (2,8<br />
tot 4,7 miljoen euro). Het zijn drie zeldzame<br />
parels op de markt van de moderne en<br />
impressionistische kunst.<br />
Toch moeten potentiële kopers niet te<br />
vroeg juichen, want het doel is het beoogde<br />
bedrag zo snel mogelijk binnen te halen,<br />
het liefst door slechts één werk te verkopen<br />
aan de meestbiedende. In samenspraak<br />
met Christie’s is besloten om, bij wijze van<br />
uitzondering, de veiling te beginnen met<br />
Fruits et pot de gingembre, dat het grootste<br />
commerciële potentieel heeft. Stegmann:<br />
“Christie’s was zo vriendelijk in te stemmen<br />
met een unieke procedure, waarbij de drie<br />
werken het ene na het andere ter veiling<br />
worden aangeboden. Zodra we 40 miljoen<br />
Zwitserse frank hebben binnengehaald,<br />
zal wat nog overblijft niet meer worden geveild.<br />
We hopen van harte dat Fruits et pot<br />
de gingembre zal volstaan. Mocht dit werk<br />
naar een andere instelling gaan, dan zou<br />
dat fantastisch zijn.”<br />
74
Twee van de drie<br />
Cézannes die straks<br />
bij Christie’s onder de<br />
hamer gaan, werden<br />
gekocht in Parijs,<br />
bij de beroemde<br />
kunsthandelaar<br />
Ambroise Vollard.<br />
Dat scenario is zeker niet uitgesloten.<br />
Het beroemde schilderij behoort tot een<br />
beperkt aantal werken dat Cézanne schilderde<br />
aan het einde van de jaren 1880 en<br />
het begin van de jaren 1890. De meester<br />
schilderde het waarschijnlijk in het atelier<br />
dat hij gebruikte in de woning van zijn<br />
ouders, aan de rand van Aix-en-Provence,<br />
waar hij ook zijn befaamde reeks Joueurs<br />
de cartes schilderde. Cézanne bereikte<br />
toen een nieuw niveau van raffinement in<br />
het schilderen van stillevens, met een rijke<br />
complexiteit wat kleuren en ruimtelijke<br />
indeling betreft. Dit schilderij behoort tot<br />
de bijzonder gewilde reeks stillevens, tegenwoordig<br />
beschouwd als zijn artistieke<br />
hoogtepunt, samen met de reeks Baigneuses<br />
en de gezichten op de Montagne Sainte-Victoire.<br />
Voor Max Carter, vicevoorziter<br />
van de afdeling kunst uit de 20e en 21e<br />
eeuw bij Christie’s, gaat het hoe dan ook<br />
om ‘een van de belangrijkste en mooiste<br />
stillevens van Cézanne die ooit onder de<br />
hamer zijn gegaan’. Stegmann: “Sidney en<br />
Jenny Brown hebben al vroeg blijk gegeven<br />
van een uitzonderlijke flair voor de toen<br />
opkomende kunstbeweging genaamd impressionisme,<br />
zoals blijkt uit hun aankoop<br />
van tal van meesterwerken in de eerste<br />
twee decennia van de 20e eeuw.”<br />
en Julius Exter. Om al die werken van groot<br />
formaat onderdak te kunnen bieden, vroegen<br />
ze Karl Moser in 1906 de woning die<br />
hij voor hen had gebouwd uit te breiden<br />
met een speciale tentoonstellingsruimte.<br />
Kort na de opening ervan spitste de artistieke<br />
belangstelling van het koppel zich<br />
volledig toe op het Franse impressionisme.<br />
Vanaf 1908 kochten ze onder begeleiding<br />
van de Zwitserse schilder en kunsthandelaar<br />
Carl Montag (1880-1956) werken van<br />
Gauguin, Renoir, Pissarro, Monet, Sisley,<br />
Degas, Cassatt en Cézanne van diverse<br />
verzamelaars en Parijse galeries. Tegen<br />
1919 hadden ze al de meeste werken van<br />
hun huidige collectie in huis.<br />
Het was evenwel pas aan het begin van de<br />
jaren 30 dat ze twee van de drie Cézannes<br />
kochten die straks bij Christie’s onder de<br />
hamer gaan, met name in Parijs, bij de beroemde<br />
kunsthandelaar Ambroise Vollard.<br />
De grote passie die het koppel voor die<br />
kunstenaars koesterde, zou, samen met<br />
de zorgvuldige bewaring van hun werken,<br />
leiden tot het ontstaan van een van de<br />
grootste collecties van impressionistische<br />
kunst in Zwitserland. Behalve schilderijen<br />
en een klein aantal sculpturen verzamelde<br />
het echtpaar ook meubelen van diverse<br />
tijdperken, zilverwerk en oud porseleinwerk<br />
en legde daarnaast een opmerkelijke<br />
collectie Chinese stukken van keramiek<br />
aan, daterend van de Han-dynastie tot<br />
de Qing-dynastie. Die objecten vertegenwoordigen<br />
een aanzienlijk deel van hun<br />
collectie, nog steeds te zien in Museum<br />
Langmatt. Wellicht zal de heropening van<br />
het museum, in 2026, een nieuw publiek<br />
lokken, dat zich graag wil onderdompelen<br />
in de sfeer van het begin van de 20e eeuw<br />
bij het bewonderen van meesterwerken<br />
die het nog niet (goed) kent.<br />
VEILING<br />
20th Century Evening Sale<br />
09-11<br />
Christie’s<br />
New York<br />
www.christies.com<br />
SURFEN<br />
www.langmatt.ch<br />
EEN INDRUKWEKKENDE <strong>COLLECT</strong>IE<br />
Sidney Brown (1865-1941) en Jenny Sulzer<br />
(1871-1968), beiden afkomstig uit Winterthur,<br />
trouwden in 1896. Jenny Brown<br />
was zelf ook bezig met kunst. Ze schilderde<br />
graag in haar atelier in de Villa Langmatt.<br />
Dankzij haar geoefende oog speelde<br />
ze een cruciale rol in de uitbouw van de<br />
collectie kunstwerken die het koppel zou<br />
bijeenzamelen. De eerste kunstbeweging<br />
die aanvankelijk de basis van de collectie<br />
zou vormen, is de Münchener Secession,<br />
met werken van Franz von Stuck, Leo Putz<br />
Zicht op de expositie Herzkammer (2020), in museum Langmatt. © Museum Langmatt..<br />
75
SINDS 1707<br />
MODERNE EN<br />
HEDENDAAGSE KUNST<br />
JUWELEN, HORLOGES<br />
Prestige-veilingen<br />
Palais Dorotheum Wenen<br />
28 november – 1 december<br />
Dorotheum Brussel<br />
Honorine d‘Ursel, +32-2-514 00 34<br />
honorine.dursel@dorotheum.be<br />
www.dorotheum.com<br />
Jean-Michel Folon, Het pad,<br />
brons, € 120.000 – 180.000<br />
veiling 29 november <strong>2023</strong><br />
Palais Dorotheum Wenen +43 1 515 60-570<br />
Hamburg | Düsseldorf | München | Rome | Milaan | Londen | Parijs | Brussel | Praag | Genève
Meester van het Heilig Bloed (actief te Brugge rond 1520) Gevleugeld altaar met de voorstelling van Onze-Lieve-Vrouw met<br />
het Kind in het midden en de Heilige Elisabeth van Hongarije links en een schenker rechts, de Annunciatie aan de buitenzijden.<br />
Olieverf op hout, 73 x 106 cm. Veiling op 18 november. Schatting: 400.000 - 450.000 €<br />
225 JAAR<br />
VEILINGEN TE KEULEN<br />
16 nov. 400 jaar omgekeerde glasschilderkunst; 150 jaar modern glas: een Duitse privécollectie<br />
16 nov. Juwelen en exclusieve Horloges 17 nov. Decoratieve Kunst 18 nov. Oude Meesters<br />
1/2 dec. Modern and Contemporary Art Evening Sale /Day Sale 1 dec. Fotografie<br />
26 nov.–8 dec. Contemporary online 9 dec. Aziatische Kunst 25 nov.–15 dec. Aziatische Kunst online<br />
Kijkdagen te Brussel: 26–28 okt.<br />
Keulen, Neumarkt 3 T +49-221-92 57 290 info@lempertz.com www.lempertz.com<br />
Brussel , Grote Hertstraat 6 T +32-2-514 05 86 brussel@lempertz.com
Bonhams<br />
veilt collectie<br />
Van Pauwvliet<br />
Op 21 november gaat bij Bonhams<br />
in Londen een uitzonderlijk<br />
ensemble meubelen, zilverwerk,<br />
porseleinwerk, uurwerken en<br />
een grote bibliotheek onder de<br />
hamer. Het gaat om de collectie<br />
van de Amsterdamse verzamelaar<br />
Cornelis Paulus van Pauwvliet, die<br />
ons meteen ook laat kennismaken<br />
met een minder bekend hoofdstuk<br />
uit de geschiedenis van de<br />
Nederlandse sierkunst.<br />
TEKST: CHRISTOPHE DOSOGNE<br />
Klok van Julien Le Roy, Parijs, kast door A. Dubois, midden 18e eeuw, geciseleerd en verguld bronzen ornament,<br />
218 x 55 x 31 cm. © Bonhams. Richtprijs: £ 70.000-100.000 (€ 81.000-115.000).<br />
De collectie van Cornelis Paulus<br />
van Pauwvliet omvat onder meer<br />
Nederlandse en Franse kunstobjecten<br />
en schilderijen van uitgelezen<br />
kwaliteit. Ze werden in een halve<br />
eeuw bijeengebracht en zorgvuldig bewaard<br />
in zijn woning in Amsterdam, niet<br />
ver van het Rijksmuseum. De kunstwerken<br />
zijn een afspiegeling van de evolutie van<br />
de Nederlandse stijl in de loop van de 18e<br />
eeuw, een periode die nog weinig bestudeerd<br />
is. Zo is er de invloed van de Franse<br />
stijl op de Nederlandse interieurs, door de<br />
komst van Franse hugenoten in Nederland<br />
in de jaren 1700, nadat Lodewijk XIV in<br />
1685 het edict van Nantes had herroepen<br />
en zo een einde maakte aan de religieuze<br />
tolerantie. Die invloed is duidelijk te zien<br />
in de collectie, met werk van erkende<br />
Nederlandse vaklui, geïnspireerd door de<br />
Franse tradities.<br />
78
Théo Van Rysselberghe, Quai à Veere, 1906, olieverf op doek. © Bonhams. Richtprijs: 300.000-500.000 £ (€ 347.000-580.000).<br />
De drie topstukken worden toegeschreven<br />
aan Matthijs Horrix (1735-1809), die het<br />
grootste en beroemdste atelier van Den<br />
Haag had en trots verkondigde dat zijn<br />
productie ‘in de stijl van Parijs’ was, een<br />
stijl die Van Pauwvliet mateloos bewonderde.<br />
In de 18e eeuw was Horrix de beroemdste<br />
meubelmaker van Den Haag. Hij werd<br />
geboren in Duitsland, maar omstreeks<br />
1761 vestigde hij zich in de Nederlandse<br />
stad. Daar werd hij in 1764 lid van het meubelmakersgilde.<br />
Zijn atelier bevond zich in<br />
de Spuistraat. Vanaf 1770 groeide zijn handel<br />
in omvang én veelzijdigheid. In 1771<br />
was Horrix niet alleen meubelmaker, maar<br />
ook maker van Spaanse stoelen en behanger.<br />
In feite kon hij vanaf dan alle meubels<br />
vervaardigen die voor de inrichting van<br />
een huis nodig waren. Dat werd bijzonder<br />
op prijs gesteld door zijn klanten, ook door<br />
het hof van de stadhouder en zijn entourage,<br />
die net als de rest van Europa dol waren<br />
De kunstwerken zijn een afspiegeling van<br />
de evolutie van de Nederlandse stijl in<br />
de loop van de 18e eeuw, een periode die<br />
nog weinig bestudeerd is.<br />
op de Parijse mode. Het uithangbord van<br />
zijn zaak loog er trouwens niet om: ‘In de<br />
commode van Parijs’.<br />
Zijn bedrijf werd na zijn dood overgenomen<br />
door zijn neef Pieter Paulus Horrix<br />
(1767-1840). Op de veiling in Londen kan<br />
men onder meer bieden op twee Nederlandse<br />
commodes uit de tijd van Lodewijk<br />
XVI, met een versiering van geciseleerd en<br />
verguld brons, en een bovenkant van grijs<br />
marmer, typerend voor de geraffineerde<br />
productie van Matthijs Horrix. Die zouden<br />
respectievelijk £ 25.000 tot 30.000 en<br />
£ 30.000 tot 50.000 (€ 36.000 tot 60.000)<br />
moeten opbrengen. Nog geraffineerder<br />
is een Nederlands Mazarin-bureau uit de<br />
tijd van Lodewijk XIV, zeer waarschijnlijk<br />
afkomstig uit het atelier van de Parijse<br />
meubelmaker Aubertin of Renaud Gaudron.<br />
Dit zou £ 40.000 tot 70.000 (€ 48.000<br />
tot 85.000) in het laatje moeten brengen.<br />
BUITENLANDSE INVLOEDEN<br />
Het Nederlandse zilverwerk waarop men<br />
in Londen kan bieden, omvat onder meer<br />
vaatwerk en tabaksdozen van verschillen-<br />
79
Plaquette, Delft, ca. 1750-1760, aardewerk met gegoten<br />
rand, 43 x 36,5 cm. © Bonhams.<br />
Richtprijs: £ 6.000-8.000 (€ 7.000-9.300).<br />
De verzameling omvat<br />
stukken van erkende<br />
Nederlandse vaklui,<br />
geïnspireerd door de<br />
Franse tradities.<br />
de tijdperken. Ook het zilverwerk verraadt<br />
de invloed van buitenlandse vaklui op de<br />
Nederlandse productie. Zo zijn er stukken<br />
van de Zweed Johannes Schiotling, die zich<br />
omstreeks 1762 in Amsterdam vestigde en<br />
verschillende edelsmeden in dienst had,<br />
zowel in Zweden als in Duitsland. Een<br />
bierkan uit 1767, versierd met een bloemenslinger,<br />
bloemen en schelpen, heeft<br />
een richtprijs van £ 30.000 tot 50.000.<br />
Verder is er een zeldzame en indrukwekkende<br />
collectie uurwerken, olieverfschilderijen<br />
uit de 19e en 20e eeuw, met<br />
daarop landschappen en zeegezichten,<br />
en objecten van Delfts aardewerk. Zo<br />
kan men bieden op een uiterst zeldzaam<br />
tafelhorloge met muziekmechanisme<br />
van de Amsterdammer Rutgerus van<br />
Meurs (1736-ca. 1795), met een richtprijs<br />
van £ 30.00-50.000. Een regulateur van de<br />
Fransman Julien Le Roy (1686-1759), met<br />
een versiering van geciseleerd en verguld<br />
brons, en een kast vervaardigd omstreeks<br />
het midden van de 18e eeuw door Adrien<br />
Dubois, een Parijse meubelmaker die hierin<br />
gespecialiseerd was, zouden £ 80.000<br />
tot 120.000 (€ 97.000 tot 145.000) moeten<br />
opbrengen. Le Roy, de horlogemaker<br />
van koning Lodewijk XV, werd door zijn<br />
tijdgenoten beschouwd als de meest invloedrijke<br />
van zijn tijd. Hij werd opgeleid<br />
door zijn vader. Op dertienjarige leeftijd<br />
Kees van Dongen, Deauville, le champ de courses, ca. 1935, olieverf op doek. © Bonhams. Richtprijs: 300.000-500.000 £ (€ 347.000-580.000).<br />
80
Aubertin of Renaud Gaudron, bureau mazarin, Lodewijk XIV-periode, 17e eeuw, ebbenhout, vruchtenhout, sycamore, buxus en been ingelegd met marqueterie.<br />
© Bonhams. Richtprijs: £ 40.00-70.000 (€ 46.000-81.000).<br />
Geraffineerd: een<br />
Nederlands Mazarinbureau<br />
uit de tijd van<br />
Lodewijk XIV.<br />
maakte hij al zijn eerste pendule. Dat was<br />
in 1699, nadat ze waren verhuisd naar Parijs.<br />
In 1713 werd hij benoemd tot meester<br />
in het Parijse gilde van de horlogemakers.<br />
Later werd hij jurylid van dat gilde en van<br />
1735 tot 1737 was hij ook jurylid van de<br />
Société des Arts. Hij slaagde erin de Britse<br />
horlogemakers, tot dan toe superieur, te<br />
overtroeven. Na de slag bij Fontenoy (1745)<br />
zei Voltaire tegen een van zijn zonen: “De<br />
maarschalk van Saksen en uw vader hebben<br />
de Britten verslagen.”<br />
Als specialist van de repetitiehorloges perfectioneerde<br />
Le Roy de compensatieslinger<br />
van de pendule en vond de zogenaamde<br />
horizontale klok voor openbare gebouwen<br />
uit. Een andere uitvinding was een draagbare<br />
universele zonnewijzer met kompas<br />
en regelaar van de noordpijl. Hij werkte<br />
bovendien samen met de beste vaklui.<br />
Voor de kasten waren dat André-Charles<br />
Boulle, Robert Osmond, Balthazar Lieutaud<br />
en Antoine Foullet, voor de bronzen<br />
versiering Jacques Caffieri en Jean-Joseph<br />
de Saint-Germain en voor de wijzerplaten<br />
ging het om Antoine-Nicolas Martinière en<br />
Nicolas Jullien. Doordat hij bevriend was<br />
met de Britse horlogemakers Henry Sully<br />
en William Blakey konden verschillende<br />
uitmuntende Britse en Nederlandse horlogemakers<br />
aan de slag in de Parijse ateliers.<br />
Werk van hem is zelden te vinden op de<br />
markt en is zeer in trek bij liefhebbers.<br />
Op het veilingmenu staan verder Le<br />
Champ de Course (1935) van Kees van<br />
Dongen en Quai à Veere (1906) van de Belgische<br />
kunstenaar Théo Van Rysselberghe,<br />
elk met een richtprijs van £ 300.000 tot<br />
500.000 (€ 370.000 tot 605.000). Eveneens<br />
het vermelden waard: een selectie plaquettes<br />
van Delfts aardewerk, het ene daterend<br />
van 1740-1760, met een richtprijs van<br />
£ 7.000-9.000 (€ 8.500-11.000), het andere,<br />
met geschulpte profielrand, daterend van<br />
omstreeks 1750-1760, met een richtprijs<br />
van £ 6.000-8.000 (€ 7.200-9.600).<br />
VEILING<br />
Cornelis Paulus van Pauwvliet.<br />
An Important Dutch Collection<br />
21-11<br />
Bonhams<br />
Londen<br />
www.bonhams.com<br />
Joannes Winter, koffiepot, Amsterdam, 1733, zilver.<br />
© Bonhams. Richtprijs: £ 30.00-50.000 (€ 35.000-<br />
58.000).<br />
81
Veilingen<br />
Wereldwijd<br />
$ 1.100.000 (€ 1.043.000), kosten<br />
inbegrepen<br />
Sally Muir en Joanna Osborne, Black Sheep<br />
Jumper, 1981. Sotheby’s, New York, 14-09.<br />
© Sotheby’s Art Digital Studio.<br />
CHF 174.000 (€ 182.000)<br />
Rogier Van der Weyden (atelier), De<br />
heilige Lucas tekent de Madonna, ca.<br />
1462, olieverf op paneel, 40,3 x 30,3<br />
cm. Koller, Zürich, 20-09. © Koller.<br />
€ 62.000<br />
Brabant, Antwerpen, Retabel met het lijdensverhaal van Christus,<br />
ca. 1500-1530, 112 x 130 x 23 cm (open). Millon OVV, Parijs, 20-09.<br />
© Millon.<br />
AFGELOPEN<br />
Design schittert<br />
bij Artcurial<br />
Op 12 september hield Artcurial<br />
twee veilingen van design. De eerste<br />
was gewijd aan het Braziliaanse<br />
design, de tweede was een eerbetoon<br />
aan de Finse designer Paavo<br />
Tynell (1890-1973). Veilingmeester<br />
van dienst was Stéphane Aubert.<br />
De totale opbrengst bedroeg<br />
€ 1,85 miljoen, kosten inbegrepen.<br />
Een uitzonderlijke hanglamp<br />
met 48 grote vlokken, Snowflake<br />
(model 143), van Paavo Tynell,<br />
veranderde van eigenaar voor<br />
€ 334.560. Dat is drie keer meer<br />
dan experts hadden verwacht. Wat<br />
Braziliaans design betreft, was er<br />
een grote tafel van José Zanine<br />
Caldas (1919-2001), toegewezen<br />
voor € 56.047, inclusief kosten. De<br />
aanpasbare bibliotheekkast Kovacs<br />
van Jorge Zalszupin (1922-2020)<br />
ging de deur uit voor € 47.232,<br />
kosten inbegrepen.<br />
De pull van Lady Di<br />
bij Sotheby’s<br />
Op 14 september kon men bij<br />
Sotheby’s in New York bieden<br />
op de beroemde, met schapen<br />
versierde pullover van rode wol<br />
die prinses Diana droeg in<br />
1981, kort na haar verloving met<br />
prins Charles. Na een verwoede<br />
biedstrijd op internet werd het<br />
lot uiteindelijk afgehamerd op<br />
$ 1,1 miljoen, kosten inbegrepen.<br />
Dat is ongeveer veertien<br />
keer meer dan de hoogste<br />
richtprijs ($ 80.000). Het is meteen<br />
ook een veilingrecord voor<br />
een kledingstuk van dit type.<br />
De prinses had de pullover<br />
beschadigd en hem teruggestuurd<br />
naar de ontwerpers. Het<br />
vervangexemplaar droeg Lady<br />
Di in 1983. Ontwerper Joanna<br />
Osborne ontdekte de pull in<br />
de lente van <strong>2023</strong>, toen ze op<br />
haar zolder zocht naar een oud<br />
patroon. Ze besloot toen het<br />
kledingstuk te laten veilen bij<br />
Sotheby’s.<br />
Een werk uit het<br />
atelier van Van der<br />
Weyden bij Koller<br />
De Zwitserse neurochirurg Sylvia<br />
Legrain (1936-2022) bewaarde<br />
samen met haar man Fred<br />
Legrain (1930-2018) hun grote<br />
kunstcollectie in hun woning<br />
in Wabern, nabij Bern. Een van<br />
de kostbaarste stukken van dat<br />
ensemble is een paneel met de<br />
heilige Lucas, die men herkent<br />
aan zijn symbool, de stier, links<br />
onderaan. Op 20 september<br />
ging het onder de hamer bij<br />
Koller, in Zürich. Volgens Hélène<br />
Mund, een specialist van de<br />
Vlaamse schilderkunst, maakte dit<br />
olieverfschilderij wellicht deel uit<br />
van een tweeluik bestemd voor<br />
persoonlijk devotioneel gebruik.<br />
Het andere paneel stelt de<br />
Madonna en het Kind Jezus voor.<br />
De Belgische kunsthistoricus ziet<br />
een verwantschap met een ander<br />
paneel waarop de evangelist het<br />
portret van de Madonna tekent<br />
en dat deel uitmaakt van een<br />
retabel. Dat werk schilderde Van<br />
der Weyden omstreeks 1435-<br />
1450. Het wordt thans bewaard<br />
in het Museum of Fine Arts in<br />
Boston. Volgens Mund diende de<br />
schilder voor beide werken zelf als<br />
model voor de heilige Lucas (een<br />
courante praktijk in zijn atelier) en<br />
zou de voorbereidende tekening<br />
ook van hem kunnen zijn. Het<br />
thema van de heilige Lucas die<br />
het portret van de Madonna<br />
tekent, wordt geassocieerd met<br />
het schildersgilde, waarvan Lucas<br />
de beschermheilige was. Mogelijk<br />
was het bewuste tweeluik<br />
bestemd voor het Brusselse gilde.<br />
De richtprijs bedroeg CHF 80.000-<br />
120.000, maar de nieuwe eigenaar<br />
bood er CHF 174.000 voor.<br />
Een mooie<br />
Antwerpse retabel<br />
in Drouot<br />
Op 20 september ging veilinghuis<br />
Millon over tot de verkoping van<br />
een collectie bijeengezameld<br />
in een kwarteeuw tijd door een<br />
kenner van filosofie en theologie.<br />
Spiritualiteit is wat alle werken<br />
van dit ensemble met elkaar<br />
verbond. Een van de topstukken<br />
was een retabel daterend van het<br />
einde van de Middeleeuwen, een<br />
fraai staaltje van het technische<br />
meesterschap van de Brabantse<br />
beeldhouwers. In de vroegere Nederlanden<br />
waren rijke steden als<br />
Brussel, Antwerpen en Mechelen<br />
gespecialiseerd in deze productie,<br />
waarbij houtsnijwerk werd<br />
gecombineerd met polychrome<br />
vleugels. In de 15e en 16e eeuw<br />
werden dergelijke fraaie stukken<br />
uitgevoerd naar alle delen van<br />
Europa. Hier heeft de kunstenaar<br />
de apostel Johannes afgebeeld<br />
terwijl hij de Maagd ondersteunt,<br />
in de nabijheid van Maria<br />
Salome, Maria van Klopas en<br />
een geknielde Maria Magdalena.<br />
We herkennen ook Stephaton,<br />
de centurion die de gekruisigde<br />
Christus een in azijn gedrenkte<br />
spons aanreikt, en Longinus, de<br />
Romeinse soldaat die de zijde<br />
van Christus doorboorde met<br />
een lans. De personages op de<br />
82
$ 1.381.000 (€ 1.310.000)<br />
Grote Longquan Kinuta-vaas, China, Zuidelijke<br />
Song-dynastie, 12e-13e eeuw, zeegroene<br />
faience. Christie’s, New York, 21-09. © Christie’s<br />
Images Ltd.<br />
$ 1.332.600 (€ 1.256.800)<br />
Fernando Botero, En la plaza, olieverf op<br />
doek. Christie’s, New York, 28-09.<br />
© Christie’s Images Ltd.<br />
HK$ 24.045.000 (€ 2.900.600)<br />
Nicolas Party, Still Life, 2015. Sotheby’s, Hongkong, 05-10.<br />
© Sotheby’s Art Digital Studio.<br />
vleugels zijn kenmerkend voor de<br />
‘maniëristische’ late gotiek, met<br />
kleren met opvallende vouwen,<br />
kostbare, contrastrijke kleuren<br />
en elegante lijnen. Wellicht zijn<br />
ze geschilderd door iemand<br />
uit de entourage van Cornelis<br />
Engebrechtsz (ca. 1462-1527), een<br />
Nederlandse schilder van Vlaamse<br />
afkomst. Het lot ging van de hand<br />
voor € 62.000, een bod dat binnen<br />
de richtprijzen bleef.<br />
Aziatische kunst<br />
in New York bij<br />
Christie’s<br />
Van 19 tot 22 september hield<br />
Christie’s in New York een reeks<br />
veilingen van Aziatische kunst, met<br />
een totale opbrengst van $ 17,5<br />
miljoen (€ 16,6 miljoen). Wat meubelen<br />
en kunstobjecten betreft,<br />
was er een bod van $ 1 miljoen<br />
voor een uiterst zeldzame Chinese<br />
stoel uit de tijd van de Mingdynastie<br />
(17e eeuw), gemaakt van<br />
huanghuali-hout, afkomstig uit<br />
het tropische eiland Hainan. Op<br />
21 september was er een bod van<br />
$ 1,38 miljoen (€ 1,3 miljoen) voor<br />
een bijzonder mooie Longquan<br />
Kinuta-vaas van zeegroene<br />
faience, daterend uit de tijd van<br />
de Zuidelijke Song-dynastie (1127-<br />
1279) en behorend tot de collectie<br />
van Mineo Hata, een handelaar<br />
in antiquiteiten. In totaal bracht<br />
die collectie $ 2,94 miljoen (€ 2,79<br />
miljoen) in het laatje.<br />
Keramiek van<br />
Picasso bij Christie’s<br />
De veiling van keramieken voorwerpen<br />
van Picasso bij Christie’s<br />
in Londen op 26 september, was<br />
een schot in de roos. In totaal<br />
bracht die £ 1,88 miljoen (€ 2,16<br />
miljoen) op. Dé blikvanger was een<br />
Vase aztèque aux quatre visages,<br />
toegewezen voor £ 107.000, bijna<br />
het dubbele van de laagste richtprijs.<br />
Tal van richtprijzen werden<br />
ruimschoots overtroffen. De<br />
concurrentie tussen de kandidaatkopers<br />
was bijzonder hevig,<br />
misschien niet toevallig omdat<br />
het dit jaar vijftig jaar geleden is<br />
dat Picasso overleed. Zo ging een<br />
Lampe femme van de hand voor<br />
£ 53.000, meer dan vijf keer zoveel<br />
als verwacht.<br />
Botero in de<br />
schijnwerpers<br />
bij Christie’s<br />
De op 15 september overleden<br />
Fernando Botero (1932-<strong>2023</strong>),<br />
bekend om zijn geschilderde figuren<br />
van een geweldige omvang,<br />
blijft de duurste Colombiaanse<br />
kunstenaar op veilingen. In 2022<br />
was hij volgens Artprice de 79e<br />
best verkopende kunstenaar ter<br />
wereld, met een totale omzet<br />
van $ 27 miljoen (tegenover 22<br />
miljoen in 2019). De meeste van<br />
zijn werken gaan onder de hamer<br />
in de Verenigde Staten. Denken<br />
we maar aan de werken die op 28<br />
september laatstleden bij Christie’s<br />
in New York van de hand gingen<br />
op een veiling van Latijns-Amerikaanse<br />
kunst, die in totaal $ 13,2<br />
miljoen (€ 12,4 miljoen) opbracht.<br />
Er gingen toen ook twee werken<br />
van Botero onder de hamer: En<br />
la plaza, toegewezen voor $ 1,3<br />
miljoen (€ 1,2 miljoen) en Man eating,<br />
afgehamerd op $ 1,07 miljoen<br />
(€ 1,01 miljoen).<br />
Pijnlijke verrassing<br />
voor Sotheby’s in<br />
Hongkong<br />
Op 5 oktober ging bij Sotheby’s<br />
in Hongkong de collectie van de<br />
stichters van het Long Museum<br />
onder de hamer. Ondanks enkele<br />
records was de veiling verre van<br />
succesvol. Tal van prestigieuze lots<br />
werden niet verkocht. De totale<br />
opbrengst bleef dan ook onder de<br />
verwachtingen. Het door Amedeo<br />
Modigliani geschilderde portret<br />
van Paulette Jourdain (1919) ging<br />
na een hevige biedstrijd de deur<br />
uit voor HK$ 273 miljoen (€ 33,5<br />
miljoen). Toen zag het er nog<br />
veelbelovend uit voor de topstukken<br />
van de Chinese megaverzamelaars<br />
Liu Yiqian en Wang Wei.<br />
Helaas bleef de opbrengst steken<br />
op HK$ 544,5 miljoen (€ 68,5<br />
miljoen). Dat is veel minder dan<br />
wat experts hadden verwacht.<br />
Minder dan 80% van de aangeboden<br />
stukken werd verkocht.<br />
Veel stukken werden trouwens<br />
ingetrokken. De totale opbrengst<br />
bedroeg ongeveer 60% van de<br />
laagste richtprijs, vastgesteld op<br />
HK$ 747 miljoen (€ 94,5 miljoen).<br />
Sommige analisten gewaagden in<br />
Artnet News zelfs van ‘een bloedbad’.<br />
Rekening houdend met het<br />
grote aantal werken dat onder de<br />
hamer ging met een prijsgarantie,<br />
moet Sotheby’s volgens hen meer<br />
dan $ 10 miljoen (€ 9,4 miljoen)<br />
neertellen.<br />
83
Veilingen<br />
Wereldwijd<br />
RICHTPRIJS: CHF 90.000-130.000<br />
(€ 94.000-135.000)<br />
Köchert, broche, ca. 1890-1895, robijnen en<br />
diamanten. Sotheby’s, Genève, 06 & 07-11.<br />
© Sotheby’s Art Digital Studio.<br />
RICHTPRIJS: $ 35.000.000-50.000.000<br />
(€ 33.000.000-47.220.000) CHF 174.000 (€ 182.000)<br />
Diamant Bleu Royal, gewicht: 17,61 karaat. Christie’s, Genève, 07-11.<br />
© Christie’s Images Ltd.<br />
RICHTPRIJS: op aanvraag.<br />
Mark Rothko, Untitled (Red, Orange<br />
and Pink), 1968, olieverf op papier<br />
overgebracht op doek, 85,1 x 65,4 cm.<br />
Christie’s, New York, 09-11. © Christe’s<br />
Images Ltd.<br />
OP KOMST<br />
Een keizerlijke en<br />
koninklijke collectie<br />
bij Sotheby’s<br />
Na de val van de Franse monarchie,<br />
in 1870, werd het Weense<br />
hof al snel het meest prestigieuze<br />
van Europa. Door zijn pracht<br />
en praal lokte het koninklijke<br />
families van over het hele<br />
continent. Op 6 en 7 november<br />
gaat Sotheby’s over tot de veiling<br />
van de grootste en meest<br />
prestigieuze Weense juwelencollectie<br />
die ooit onder de hamer<br />
ging. De stukken stammen uit<br />
de grootste koninklijke families<br />
van Europa, verbonden met de<br />
Oostenrijkse Habsburg-dynastie.<br />
Het ensemble omvat meer dan<br />
tweehonderd juwelen. Het is de<br />
eerste keer in bijna een eeuw dat<br />
het weer opduikt. De verrassend<br />
intacte collectie werd onlangs<br />
ontdekt in een bankkluis. Elk stuk<br />
verkeert nog in zijn oorspronkelijke<br />
staat. Experts schatten de<br />
waarde van deze uitzonderlijke<br />
collectie op CHF 3 tot 5 miljoen<br />
(€ 3,1 tot 5,2 miljoen). Ze is van<br />
één eigenaar, maar bestaat uit<br />
juwelen die ooit toebehoorden<br />
aan aartshertogin Margaretha<br />
Sophie van Oostenrijk (1870-<br />
1902), aartshertogin Maria Immaculata<br />
van Oostenrijk-Toscane<br />
(1878-1968), aartshertogin Maria<br />
Theresia van Oostenrijk-Teschen<br />
(1845-1927), tsaar Ferdinand I van<br />
Bulgarije (1861-1948) en prinses<br />
Maria Louisa van Bourbon-Parma<br />
(1870-1899). Een van de topstukken<br />
is een prachtig corsagejuweel<br />
in de vorm van een bloemkroon,<br />
versierd met uitgelezen<br />
echte parels, geschonken aan<br />
aartshertogin Maria Theresia van<br />
Oostenrijk-Teschen, ter gelegenheid<br />
van haar huwelijk in 1865<br />
(richtprijs: CHF 270.000-450.000).<br />
Dit is zonder twijfel het belangrijkste<br />
juweel uit de 19e eeuw dat<br />
de laatste jaren onder de hamer<br />
ging. Andere topstukken zijn een<br />
prachtige broche versierd met<br />
twee echte parels, de ene in de<br />
vorm van een knop, de andere<br />
in druppelvorm (richtprijs: CHF<br />
270.000-450.000), en een collier<br />
bestaande uit vijf rijen echte<br />
parels (richtprijs: CHF 140.000-<br />
220.000).<br />
Een blauwe<br />
diamant bij<br />
Christie’s<br />
Door de toenemende vraag en<br />
het dalende aanbod is de prijs<br />
van gekleurde diamanten van<br />
topkwaliteit de laatste jaren<br />
exponentieel gestegen. De Bleu<br />
Royal wordt dé blikvanger op de<br />
komende veiling die Christie’s op<br />
7 november houdt in Genève, onder<br />
de titel ‘Magnificent Jewels’.<br />
De diamant weegt 17,61 karaat en<br />
is geslepen in een perfect symmetrische<br />
peervorm. De steen is<br />
van een rijke blauwe kleur en van<br />
een onberispelijke zuiverheid.<br />
Het gaat om een van de meest<br />
uitzonderlijke die ooit is opgedolven.<br />
Deze in een ring gezette<br />
diamant maakt al een halve eeuw<br />
deel uit van een grote privécollectie.<br />
Het is de eerste keer dat hij<br />
wordt geveild.<br />
De inboedel van<br />
Maison Sémonville<br />
bij Aguttes<br />
Op 8 november gaat Aguttes,<br />
in Neuilly-sur-Seine, over tot de<br />
verkoping van de inboedel van<br />
Maison Sémonville, een appartement<br />
gelegen in een voornaam<br />
herenhuis in Parijs. Het interieur<br />
werd volledig heringericht door<br />
interieurarchitecten John Coury<br />
en Florent Maillard. De inboedel<br />
bestaat uit objecten, meubelen<br />
en kunstwerken, daterend van de<br />
oudheid tot nu. Alles samen gaat<br />
het om 150 lots, met richtprijzen<br />
van € 100 tot € 30.000. Het is een<br />
hommage aan de Oriënt, met onder<br />
meer 92 gravures van Charles<br />
de Ferriol, de Franse ambassadeur<br />
uitgestuurd door Lodewijk XIV<br />
naar het Ottomaanse hof, een<br />
Allegorie van de Oriënt van de<br />
Antwerpse schilder Jan Boeckhorst<br />
(1604-1668) en een paar doeken<br />
van Andrea Vicentino, een schilder<br />
uit de Italiaanse Renaissance.<br />
De collectie van<br />
Emily Fisher<br />
Landau bij<br />
Sotheby’s<br />
Op 8 en 9 november houdt Sotheby’s<br />
in New York twee uitzonderlijke<br />
veilingen gewijd aan de<br />
collectie van Emily Fisher Landau<br />
(1901-<strong>2023</strong>), een van de grootste<br />
verzamelaars en mecenassen van<br />
de 20e eeuw. Het klapstuk is een<br />
schilderij van Pablo Picasso voorstellende<br />
zijn muze, Marie-Thérèse<br />
Walter, met een richtprijs van<br />
meer dan $ 120 miljoen (€ 113,4<br />
miljoen). Het werk dateert uit 1932,<br />
een cruciaal jaar in de carrière van<br />
Picasso. Femme à la montre is een<br />
van de belangrijkste werken van<br />
zijn hand dat ooit onder de hamer<br />
ging. Men kan ook bieden op<br />
werk van andere grote namen uit<br />
de 20e eeuw, zoals Piet Mondriaan,<br />
Andy Warhol, Jasper Johns,<br />
Willem de Kooning, Mark Rothko,<br />
Cy Twombly en Ed Ruscha. Verder<br />
is er ook werk van jongere kunstenaars<br />
die Emily Fisher Landau<br />
bewonderde en steunde.<br />
84
RICHTPRIJS: $ 500.000-800.000<br />
(€ 472.000-756.000)<br />
Egon Schiele, Knebenbildnis (Herbert<br />
Reiner), gouache, waterverf en potlood<br />
op papier, 45,6 x 32,2 cm. Christie’s, New<br />
York, 09-11. © Christie’s Images Ltd.<br />
RICHTPRIJS: $ 15-20 miljoen<br />
(€ 14,15-18,86 miljoen)<br />
Fernand Léger, Le 14 juillet ou la maison<br />
sous les arbres, 1912-1913, olieverf op doek.<br />
Phillips, New York, 14-11. © Phillips.<br />
RICHTPRIJS: € 4-6 miljoen<br />
Jean-Honoré Fragonard, Un sacrifice antique of Le sacrifice au Minotaure,<br />
ca. 1765, olieverf op doek. Artcurial, Parijs, 22-11. © Artcurial.<br />
De Reitmancollectie<br />
bij<br />
Christie’s<br />
In het kader van een week van<br />
uitzonderlijke veilingen gaat<br />
Christie’s in New York op 9<br />
november over tot de verkoping<br />
van tien stukken uit de collectie<br />
van Ivan en Geneviève Reitman.<br />
Een ervan is Femme endormie,<br />
een portet van Marie-Thérèse<br />
Walter geschilderd door Pablo<br />
Picasso (richtprijs: $ 25-35<br />
miljoen). Het ensemble komt<br />
uit de Californische woning van<br />
Ivan Reitman, die als regisseur<br />
wereldwijd succes oogstte met<br />
films als Ghostbusters. De negen<br />
andere werken zijn te danken<br />
aan Europese avant-gardisten,<br />
expressionisten en hedendaagse<br />
kunstenaars. Het gaat met name<br />
om Mark Rothko, Willem de<br />
Kooning, Jean Dubuffet, Loie<br />
Hollowell, Brice Marden, Richard<br />
Diebenkorn, Agnès Martin, Joan<br />
Snyder en Saul Steinberg. Experts<br />
verwachten dat het geheel<br />
zo’n $ 60 miljoen (€ 56,7 miljoen)<br />
zal opbrengen.<br />
Zes belangrijke<br />
werken van Schiele<br />
bij Christie’s<br />
in New York<br />
Op 9 en 11 november gaan bij<br />
Christie’s in New York zes belangrijke<br />
werken op papier van Egon<br />
Schiele (1890-1918) onder de hamer.<br />
Ze werden onlangs terugbezorgd<br />
aan de familie van de rechtmatige<br />
eigenaar, de Weense cabaret- en<br />
filmster Fritz Grünbaum. Op de<br />
avondveiling van 9 november,<br />
gewijd aan de 20e eeuw, kan men<br />
bieden op drie aquarellen. Op<br />
de veiling van impressionistische<br />
en moderne werken op papier,<br />
op 11 november, gaat dan weer<br />
een tekening onder de hamer.<br />
Deze uitzonderlijke werken, die<br />
de evolutie van de kunstenaar in<br />
sleuteljaren (1910-1915) laten zien,<br />
behoorden tot de uit honderden<br />
werken bestaande collectie die Fritz<br />
Grünbaum – op wie naar verluidt<br />
het personage Joel Gray uit de musical<br />
Cabaret is geïnspireerd – had<br />
verzameld in Wenen, in de eerste<br />
decennia van de 20e eeuw. De collectie<br />
werd onder dwang verkocht<br />
toen Oostenrijk in 1938 werd geannexeerd<br />
door nazi-Duitsland. Fritz<br />
Grünbaum en zijn vrouw werden<br />
gedeporteerd naar het concentratiekamp<br />
van Dachau, waar ze om<br />
het leven kwamen.<br />
De Triton Collection<br />
Foundation<br />
bij Phillips<br />
Op 14 november worden bij Phillips<br />
in New York dertig werken van<br />
de Triton Collection Foundation<br />
geveild die de hele 20e eeuw<br />
omspannen. Er zitten enkele fraaie<br />
staaltjes van impressionistische,<br />
moderne en naoorlogse kunst<br />
bij, met name Femme en corset<br />
lisant un livre (1914-1917) van Pablo<br />
Picasso, La bouteille de Bass (ca.<br />
1911-1912) van Georges Braque,<br />
en Untitled (ca. 1954) van Joan<br />
Mitchell. Men kan ook bieden op<br />
Le 14 juillet (1912-1913) van Fernand<br />
Léger. De Fondation Triton Collection<br />
geniet een uitstekende reputatie<br />
door haar scherpe inzicht bij<br />
de aankoop van kunstwerken. Het<br />
ter veiling aangeboden ensemble<br />
getuigt van kwaliteit, relevantie,<br />
zeldzaamheid en is representatief<br />
voor het geheel van de collectie.<br />
De meeste werken gingen nooit<br />
eerder onder de hamer.<br />
Een meesterwerk<br />
van Fragonard<br />
bij Artcurial<br />
Op 22 november houdt de afdeling<br />
oude en 19e-eeuwse meesters van<br />
Artcurial een prestigieuze veiling<br />
in Parijs, ter gelegenheid van de<br />
beurs Fine Arts Paris & La Biennale.<br />
Men kan er onder meer bieden op<br />
Un sacrifice antique (ook bekend<br />
als Le sacrifice au Minotaure),<br />
een meesterwerk van de Franse<br />
schilder Jean-Honoré Fragonard<br />
(1732-1806), al meer dan een eeuw<br />
zorgvuldig bewaard in dezelfde<br />
familie (richtprijs: € 4-6 miljoen).<br />
Dit onstuimige werk, tegelijk<br />
dramatisch en sensueel, en snel en<br />
zelfverzekerd geschilderd, getuigt<br />
van meesterschap. In 1761 keerde<br />
Fragonard terug van een verblijf<br />
van vijf jaar in Rome. Volleerd<br />
als hij toen was, wilde hij Parijs<br />
veroveren en dat kon alleen maar<br />
door ambitieuze historiestukken<br />
te schilderen. Corésus et Callirhoé<br />
was een bravourestuk van de jonge<br />
kunstenaar, maar de Sacrifice au<br />
Minotaure, geschilderd omstreeks<br />
1765, wordt – net als Renaud dans<br />
les jardins d’Armide en Renaud<br />
dans la forêt enchantée – door<br />
kunsthistorici beschouwd als zijn<br />
hoogtepunt als historieschilder.<br />
Eerder maakte het al deel uit van<br />
de prestigieuze Walferdin-collectie<br />
en daarna van de collectie van<br />
Jacques Doucet.<br />
85
€ 56.000<br />
Verrassend afgehamerd<br />
Als Romeins politicus en neef van Cato<br />
van Utica vocht Brutus (85-42 v.Chr.)<br />
met de Pompejanen bij Pharsalus<br />
(48 v.Chr.). Later schaarde hij zich<br />
achter Julius Caesar, die hem pro-prefect<br />
van de provincie Gallia Cisalpina (46) en<br />
vervolgens stadspraetor (45) maakte. Omdat<br />
Caesar neigde de monarchie op te richten,<br />
nam Brutus samen met Cassius deel aan<br />
het complot (Ides van maart 44) om hem te<br />
vermoorden. Toen hij de dolk van Brutus naar<br />
zich toe zag geheven, riep Caesar, die zichzelf<br />
als zijn geestelijke vader beschouwde, uit: “Jij<br />
ook, mijn zoon”? Een paar jaar later pleegde<br />
Brutus zelfmoord nadat hij was verslagen<br />
in de Slag bij Philippi (42 v.Chr.), waarin het<br />
Republikeinse leger van Cassius en Brutus<br />
het opnam tegen het leger van Antonius en<br />
Octavianus, de erfgenamen van Caesar. Tot<br />
zover het historische plaatje... Een heel ander,<br />
meer anekdotisch maar niet minder verrassend<br />
verhaal vond afgelopen september<br />
plaats, ergens tussen Brugge en Gent, in de<br />
zaal van Flanders Auctions in Wingene. Een<br />
kruising tussen de Capitolijnse Brutus (ca. 275<br />
v.Chr.), bewaard in de Capitolijnse Musea in<br />
Rome, waaraan de kunstenaar waarschijnlijk<br />
de lange neus ontleende, en Michelangelo’s<br />
Brutus (ca. 1539), bewaard in het Nationaal<br />
Museum Bargello in Florence, voorzichtig geschat<br />
op € 2.000 tot € 3.000, vormde dit zeer<br />
fraaie beeld, ongedateerd en ongetekend, dat<br />
€ 56.000 opbracht (€ 70.000 inclusief kosten).<br />
Herkende de bieder het als het werk van een<br />
grote renaissancekunstenaar? Wie weet zien<br />
we het terug op BRAFA?<br />
Buste van de Romeinse senator Brutus, bruin<br />
gepatineerd brons, marmeren voet, 29 x 29 x 62 cm.<br />
Flanders Auctions, Wingene, 13 en 14-09.<br />
© Veilingen Vlaanderen.<br />
86
Veiling resultaten<br />
<strong>België</strong><br />
05-09 Chevrolet Corvette is favoriet bij Bernaerts<br />
€ 70.000<br />
Chevrolet Corvette C1, 1958, motor<br />
GM V8 283 c.i., 4638 cc 230 hp, automatic,<br />
17.653 miles. Richtprijs:<br />
€ 45.000-65.000. © Bernaerts.<br />
€ 55.000<br />
Chevrolet Corvette C1, 1954, motor<br />
GM Bleu Flame 6L 235,5 c.i. V, 3859 cc<br />
150 hp, automatic, 89.540 miles. Richtprijs:<br />
€ 45.000-65.000. © Bernaerts.<br />
De indrukwekkende collectie van 42<br />
auto’s (plus 1 go-kart en 2 wrakken)<br />
en zo’n 70 motorfietsen was het<br />
levenswerk van Marcel Sprangers,<br />
een Belgische industrieel die in de<br />
jaren 2000 begon met het verzamelen<br />
van oldtimers en in de loop<br />
der jaren zijn eigen privémuseum<br />
creëerde in Minderhout. De meest<br />
gegeerde bolides waren uiteindelijk<br />
de Chevrolets uit de collectie: een<br />
1964 Chevrolet Corvette Stingray<br />
coupé haalde zo € 46.000, een<br />
10-jaar oudere C1 werd toegewezen<br />
aan € 55.000, terwijl niet minder<br />
dan € 70.000 werd geboden<br />
voor de in koninklijk turkoois met<br />
witte vinnen geschilderde C1 uit<br />
1958. Andere hoogtepunten van de<br />
succesveiling waren een iconische<br />
Lincoln Zephyr twaalf coupé uit<br />
1939 (€ 45.000), een Auburn 8-90<br />
cabriolet sedan uit 1929 (€ 36.000),<br />
een Cadillac serie 61 cabriolet sedan<br />
uit 1939 (€ 28.000), een Pierce Arrow<br />
sedan uit 1930 (€ 26.000) en<br />
een Packard 640 coupé uit 1929 (€<br />
32.000). Ook <strong>België</strong>’s trots, een Minerva<br />
uit 1930, veranderde voor een<br />
mooie € 45.000 van eigenaar.<br />
11 en 12-09 Bijzondere uurwerken bij Horta<br />
€ 40.000<br />
Gouden, ovaalvormig kistje met<br />
op het geëmailleerde deksel een<br />
bloemencompositie. Vliegendoosje in<br />
het midden met links een (werkende)<br />
muziekdoos en rechts een horloge<br />
met drie wijzerplaten en deels<br />
geëmailleerde wijzers voor de uren<br />
en de seconden. De deksels van de<br />
zijdelen zijn geëmailleerd en tonen<br />
een fruitschaal, omringd met halve<br />
parels. Van Franse makelij, 7,8 x 3,3<br />
cm. Richtprijs: € 6.000-8.000. © Horta.<br />
€ 34.000<br />
Zakhorloge in de vorm van een<br />
amfoor, in goud en koningsblauw dat<br />
ook dienst doet als parfumflesje en<br />
vliegendoosje. Dubbele wijzerplaat<br />
(uren en ‘fast slow’) en raampje voor<br />
de tourbillon aan één kant. De andere<br />
kant vertoont vier personages in<br />
olieverf op metaal, met bovenin een<br />
automatisch luikje met daarachter<br />
een erotische scène. Van Franse makelij,<br />
14,7 x 5,7 cm. Richtprijs:<br />
€ 8.000-12.000. © Horta.<br />
11 en 12-09 Mooie vazen bij Galerie Moderne<br />
€ 5.000<br />
Rituele wijnkruik, bekend onder de<br />
naam ‘You’, archaïsch van stijl, peervormig,<br />
met bewegend gedraaid hengsel<br />
en vastgemaakt met een dubbele<br />
hazenkop. Versierd met chimaera’s en<br />
Taotie-maskers tegen een achtergrond<br />
van leiwens. Chinese kunst uit de<br />
Mingperiode, brons met donkerbruin<br />
patina, met goud ingelegd, hoogte: 26<br />
cm. Richtprijs: € 5.000-7.000. © Galerie<br />
Moderne.<br />
€ 4.500<br />
Grote vaas in zwart gevernist terracotta<br />
met rode figuren die een sater<br />
voorstellen met situla, thyrsus en<br />
tamboerijn. De achterzijde toont twee<br />
mannen in gesprek. Apulië, Magna<br />
Graecia, 4e eeuw vóór J.C., hoogte:<br />
7,5 cm. Richtprijs: € 2.500-3.000. ©<br />
Galerie Moderne.<br />
€ 2.500<br />
Charles Catteau (1880-1966), zeer<br />
zeldzame vaas uit 1929. Fijn keramiek<br />
met ivoorkleurige gecraqueleerde<br />
achtergrond en geometrisch bloemendecor<br />
in een dubbele fries.<br />
Gehandtekend, met merkstempel<br />
Keramis, hoogte: 22 cm. Richtprijs:<br />
€ 1.500-2.000. © Galerie Moderne.<br />
€ 4.000<br />
Florence Knoll (1917-2019), enfilade<br />
model 2554 M met vier deuren en leggers,<br />
1972. Onderstel in verchroomd<br />
staal, palissander en esdoorn, wit<br />
marmer. 65 x 190 x 45 cm. Richtprijs:<br />
€ 2.500-3.000. © Galerie Moderne.<br />
87
Veiling resultaten<br />
<strong>België</strong><br />
12 en 13-09 Een schitterend juweel bij Vanderkindere<br />
€ 18.000<br />
Indrukwekkende korsetversiering<br />
in geelgoud, 18 karaat en platina<br />
(onderverdeelbaar in 5 losse delen),<br />
ingelegd met een oudgeslepen saffier<br />
van ongeveer 8 karaat en roos<br />
geslepen diamanten, voor een totaal<br />
van ongeveer 15-20 karaat, in zijn<br />
oorspronkelijke etui, gehandtekend<br />
‘Léopold Vanstrydonck, joaillier du roi’,<br />
22 x 13,2 cm. Richtprijs: € 8.000-12.000.<br />
© Vanderkindere.<br />
€ 15.000<br />
Oude wijze die een Ruyi vasthoudt, in<br />
gepolychromeerd en verguld Chinees<br />
porselein, met vierpotige stoel in<br />
opengewerkt gezwart hout. Onder<br />
het vlak is een merk van zes karakters<br />
gestempeld. Van Chinese makelij,<br />
eind 19e eeuw, hoogte beeldje: 66<br />
cm. Richtprijs: € 1.500-2.000. © Vanderkindere.<br />
€ 7.000<br />
Belgische School, Le chat couché,<br />
vetkrijt en grafietpotlood op papier,<br />
monogram onderaan links VR voor<br />
(Théo) Van Rysselberghe, 14 x 18,5 cm.<br />
Richtprijs: € 400-600. © Vanderkindere.<br />
€ 13.500<br />
Op hout geschilderd icoon dat een<br />
Christusfiguur voorstelt met een<br />
riza in koperfiligraan en cloisonnéemail.<br />
Van Russische makelij, 18e<br />
eeuw, 31,5 x 27,5 cm. Richtprijs:<br />
€ 600-800. © Vanderkindere.<br />
13-09 Verrassingen bij Flanders Auctions<br />
€ 12.000<br />
André Arbus (1903-1969), salontafel<br />
in twee niveau’s, fineer op hout en<br />
gemonteerd met messing poten, gesigneerd,<br />
65 x 140 x 66 cm. Richtprijs:<br />
€ 1.000-1.500. © Flanders Auctions.<br />
€ 9.500<br />
Een antiek beeld van de Heilige Margareta<br />
van Antiochië, Gotisch, Brugge,<br />
15e eeuw, 14 x 26 x 87 cm. Richtprijs:<br />
€ 8.000-12.000. © Flanders Auctions.<br />
€ 7.500<br />
Een groot reliekenkruis met 12 verzegelde<br />
theca, Heilig Kruis, Apostel Petrus<br />
en Jacobus Major, en anderen, 1867,<br />
kruis met ebbenouten fineer, versierd<br />
met zilver, 11,5 x 28 x 66 cm. Richtprijs:<br />
€ 1.200-1.800. © Flanders Auctions.<br />
€ 9.500<br />
(Waarschijnlijk) Marie Isabelle De Keyser<br />
(1815-1879), Portret van een man,<br />
1881, olieverf op doek, gesigneerd Marie<br />
De Keyser xx, 40 x 55 cm. Richtprijs:<br />
€ 400-600. © Flanders Auctions.<br />
13-09 Mooie verrassingen bij Millon-Belgique<br />
€ 10.500<br />
Yuhuchunping-vaas in monochroom<br />
porselein ‘ossenbloed’, China,<br />
Daoguang-periode (1821-1850), merk<br />
en Daoguang-merk en periode.<br />
Richtprijs: € 1.500-2.000. © Millon<br />
Belgique.<br />
€ 8.500<br />
Grote wastafelfontein in Setoporselein,<br />
in witblauw email versierd<br />
met pauwen en gebladerte, handvat<br />
in de vorm van een leeuwenhond en<br />
schenkteut in de vorm van een vis.<br />
Japan, 19e eeuw, op houten sokkel in<br />
gesculpteerd Chinees hout, 19e eeuw.<br />
Gehandtekend onder het deksel: Kawamoto<br />
Masukichi en 'inscriptions sur<br />
le corps'. Richtprijs: € 1.200-1.500.<br />
© Millon Belgique.<br />
88
Fine Jewels<br />
Watches<br />
Decorative Art<br />
Fine Art<br />
Sale: 15–17 Nov. <strong>2023</strong><br />
Preview: 10 –13 Nov. <strong>2023</strong><br />
NATURAL PEARL NECKLACE<br />
Platinum, white and yellow gold<br />
1 natural saltwater pearl, 6 black opals,<br />
numerous diamonds and coloured stones<br />
Estimate: € 11,000 – 15,000<br />
Free Catalogues | Online Catalogues | Dates: www.van-ham.com<br />
Representative Netherlands /Belgium | Dr. Petra Versteegh-Kühner | Sterrenlaan 6 | B-3621 Rekem<br />
Tel. +32 89 7160 04 | Mobile +31 620 402187 | p.versteegh@van-ham.com<br />
89
Veiling resultaten<br />
<strong>België</strong><br />
15 en 16-09 Uitzonderlijke munten bij Jean Elsen<br />
€ 82.000<br />
Dollar, China, Republiek, Hung-hsien<br />
jaar 1, 1916, Tien-tsin, Yuan Shih-kai,<br />
type vliegende draak, in goud geslagen.<br />
Richtprijs: € 25.000. © Jean Elsen.<br />
€ 42.000<br />
Joseph Clément de Bavière, drievoudige<br />
dukaat, 1695, Luik. Uiterst<br />
zeldzaam. Richtprijs: € 30.000. © Jean<br />
Elsen.<br />
€ 30.000<br />
Ferdinand van Beieren, daalder van<br />
40 stuivers met de Maagd en Sint-<br />
Lambrecht, 1646, Luik. Slechts twee<br />
exemplaren van bekend. Richtprijs:<br />
€ 15.000. © Jean Elsen.<br />
€ 26.000<br />
Maximiliaan Hendrik van Beieren,<br />
ducaton, 1671, Luik. Proefmunt van het<br />
dubbele gewicht, uniek. Richtprijs:<br />
€ 10.000. © Jean Elsen.<br />
16-09 Een litho van Dotremont verrast bij Voglaire<br />
De grootste verrassing van de<br />
veiling van 16 september bij<br />
Damien Voglaire kwam wellicht<br />
met de opbrengst van € 8.500<br />
voor een lithografie van Christian<br />
Dotremont: Aperto apertissimo<br />
libro. Het werk werd geschat<br />
tussen € 1.000-1.500, maar de<br />
prijs werd al gauw opgedreven<br />
door het publiek in de zaal en op<br />
Drouot live. Ook de eigentijdse<br />
fotografiekunst deed het goed:<br />
voor Klanswoman (Grand Kaliff<br />
II) een mooi portret van Andres<br />
Serrano, werd het dubbele van<br />
de geschatte € 5.800 geboden.<br />
Een prachtige tekening van Léon<br />
Devos, La partie de carte, en een<br />
olieverfschilderij van een naakt<br />
door dezelfde kunstenaar werden<br />
afgeklopt voor € 2.600 en € 1.300.<br />
De bril van Folon, een dubbele<br />
lithografie op metaal in de vorm<br />
van een bril, haalde € 2.700 en<br />
het palet van de kunstenaar,<br />
opgedragen aan Jacques Nellens,<br />
veranderde voor € 1.600<br />
van eigenaar. Voorts vond een tekening<br />
van de nog jonge Geluck<br />
een koper voor € 1.600, de schitterende<br />
en zeldzame multiple<br />
van Marcel Mariën Oui, (Yes) and<br />
No werd geveild voor € 2.500 en<br />
de volledig beschilderde fiets<br />
van Jean-Luc Moerman reed de<br />
deur uit voor € 3.000. Een kleine<br />
aquarel van Anne Bonnet die op<br />
€ 200-300 geschat was, tartte<br />
elke prognose met een slotprijs<br />
van € 2.000.<br />
€ 8.500<br />
Christian Dotremont, Aperto apertissimo<br />
libro, 1973, lithografie in zwart,<br />
gedrukt op velijnpapier, opgavevermelding<br />
van de kunstenaar 1/10, gehandtekend<br />
en gemonteerd in zwart<br />
houten kader, 79 x 58,5 cm. Richtprijs:<br />
€ 1.500-2.000. © Damien Voglaire.<br />
18-09 Kunst scoort bij Haynault<br />
€ 35.000<br />
Joseph Savart (1735-1801)<br />
(toegeschreven aan). Uiterst<br />
zeldzame reeks van vier<br />
portretten van vrouwen uit<br />
Guadeloupe, 3 maart 1769,<br />
vier pastels op blauw papier,<br />
ingekaderd, elk portret is<br />
getiteld, gesitueerd ‘A la<br />
Guadeloupe’ en gedagtekend<br />
op het karton achter op<br />
het kader, elk 38,5 x 32,5 cm.<br />
Richtprijs: € 2.500-3.000.<br />
© Haynault.<br />
€ 27.000<br />
Vincente De Rego Monteiro (1899-<br />
1970), Le Chat et la tortue, gemengde<br />
techniek op papier, gemaroufleerd op<br />
paneel, gehandtekend, 55,5 x 46 cm.<br />
Richtprijs: € 4.000-6.000. © Haynault.<br />
90
Winter<br />
Tales<br />
Viewing Days<br />
30 | 11 - 4 | 12<br />
Sales<br />
5 | 12 - 2pm<br />
Winter Tales<br />
6 | 12 - 2pm & 7pm<br />
Works on Paper I & II<br />
René Heyvaert<br />
Est.: € 1 500 - 2 000<br />
7 | 12 - 2pm & 7pm<br />
Blind traveler finds<br />
a home: The Patrick<br />
Kuppens Works on<br />
Paper collection I & II<br />
Albéric Collin<br />
Est.: € 6 000 - 8 000<br />
Eugeen Van Mieghem<br />
Est.: € 8 000 - 10 000<br />
Werkhuyzen / Maison Franck<br />
Est.: € 3 000 - 4 000<br />
BERNAERTS AUCTIONEERS Verlatstraat 20 - 2000 Antwerpen - www.bernaerts.be<br />
LIVE.BERNAERTS.EU
Veiling resultaten<br />
<strong>België</strong><br />
23 en 24-09 Kleppers scoren goed bij Maison Jules<br />
De septemberveiling van Maison<br />
Jules in Gent kon de verwachtingen<br />
volledig inlossen. Op voorhand<br />
was er al heel wat belangstelling<br />
voor een groot doek van<br />
Modest Huys. Het roten van het<br />
vlas werd uiteindelijk toegewezen<br />
aan € 18.000. Een identiek resultaat<br />
kwam er voor een schitterend<br />
brons van George Minne. Zijn bekende<br />
beeld L’Orateur, uit de collectie<br />
Joseph De Blieck, wisselde<br />
na een spannende biedstrijd van<br />
eigenaar. Mooie resultaten waren<br />
er voor een grote pastel door de<br />
19e-eeuwse Franse feministe en<br />
femme fatale Amélie Beaury-Saurel<br />
(€ 5.500), maar evengoed voor<br />
een indrukwekkende keramiek<br />
van Gentenaar Frank Steyaert.<br />
Zijn museale hommage aan Karl<br />
Fulle, waarin brokstukken van de<br />
Berlijnse Muur waren verwerkt,<br />
haalde € 6.800. Een dubbelzijdige<br />
aquarel van Rik Wouters kon de<br />
bieders verleiden tot € 5.500 en<br />
een spiegelgladde urnevaas in<br />
rode ijzerhoudende sigillata-klei<br />
van Pierre Bayle werd afgehamerd<br />
op € 4.600. Eervolle vermeldingen<br />
gaan naar een werk van symbolist<br />
Jan Frans De Boever (Salomé,<br />
€ 2.800) en een reeks vroege<br />
Tintin-strips die allemaal tussen<br />
de € 1.000-2.400 werden afgehamerd.<br />
€ 18.000<br />
George Minne (1866-1941), L’Orateur,<br />
bronzen beeld met expo-etiket ‘Exposition<br />
des Beaux-Arts Venise 1926’,<br />
hoogte: 41 cm. Richtprijs: € 12.000-<br />
16.000. © Maison Jules.<br />
26-09 Bijzondere objecten bij Millon Belgique<br />
€ 32.000<br />
Théo Van Rysselberghe (1862-1926),<br />
Femme à la lecture, olieverf op<br />
paneel, gehandtekend, 55 x 40 cm.<br />
Richtprijs: € 8.000-12.000. © Millon<br />
Belgique.<br />
€ 3.100<br />
Mooie drankenkast met inlegwerk<br />
van edele houtsoorten, bolvormig<br />
en rustend op vier bronzen poten,<br />
binnenkant in glas, in goud<br />
beschilderd met wijnstokmotieven<br />
en steun in verguld brons,<br />
tweede helft 19e eeuw, hoogte:<br />
45 cm. Richtprijs: € 600-800.<br />
© Millon Belgique.<br />
28-09 Een Permeke bij Legros<br />
€ 21.000<br />
Constant Permeke (1886-1952),<br />
Bateliers, olieverf op doek, 64 x 80 cm.<br />
Richtprijs: € 10.000-12.000. © Legros.<br />
€ 5.500<br />
Grote wastafel op voet Napoléon III,<br />
in marmer en verguld brons, versierd<br />
met engeltjes, hoogte: 75 cm. Richtprijs:<br />
€ 1.500-2.000. © Legros.<br />
€ 3.400<br />
Jean Joseph Adolphe Gerard (1873-<br />
1946), Paysage de nuit, vieille ferme à<br />
la lisière de la Fagne, 1933, gemengde<br />
techniek op paneel, 42 x 52 cm. Richtprijs:<br />
€ 2.000-2.500. © Legros. € 3.200<br />
Voet van lessenaar in brons met voorstelling<br />
van een leeuw, 15e eeuw, 26 x<br />
24 cm. Richtprijs: € 300-400. © Legros.<br />
92
Collect-1/2pQ-Novembre.qxp_320 4/10/23 17:43 Page3<br />
OPENBARE VEILING<br />
14 & 15 NOVEMBER om 18u30<br />
Belangrijke olieverf op doek gemonteerd op doek "Vossenjachttafereel"<br />
Toegeschreven aan Frans Snijders. Vlaamse school<br />
17e-eeuw. Herkomst: familie Bergeyck. Afm.: 152 x 240 cm<br />
29 & 30 NOVEMBER <strong>2023</strong><br />
AZIATISCHE, EUROPESE & ISLAMITISCHE KUNST<br />
ntitled-1 3 10/10/<strong>2023</strong> 22:20<br />
Chsée de St-Job n° 638 - 1180 Bxl Tel : 02/372 92 19 - info@sdvu.be - www.sdvu.be<br />
M.Ingrand<br />
P.Heningsen<br />
A.Warhol<br />
F.Auzeil<br />
M.Berrocal<br />
Ch.Gevers<br />
Grote eivormige vaas in meerlaagse pasta<br />
versierd met paarse "Iris" op een gele achtergrond. Gesigneerd Gallé<br />
Frans werk. Periode: rond 1900. H.: 51 cm<br />
TENTOONSTELLING<br />
9, 10 EN 12 NOVEMBER<br />
VAN 10 TOT 18 U - GESLOTEN ZATERDAG 11/11<br />
HOTEL DE VENTES VANDERKINDERE S.A.<br />
685-687 ALSEMBERGSESTEENWEG - 1180 B RUSSEL<br />
PRIVÉ PARKING • TEL. 02 344 54 46<br />
info@vanderkindere.com<br />
w w w . v a n d e r k i n d e r e . c o m<br />
Ch & R Eames / Vitra J Wabbes<br />
H:<br />
161
Veiling resultaten<br />
<strong>België</strong><br />
29 en 30-09 Recordopbrengst voor een bijbel bij Van de Wiele<br />
€ 142.000<br />
Desiderius Erasmus, Novum Testamentum, 1516, Basel, tweetalige<br />
editie in Latijn en Grieks van het Nieuwe Testament, uitgegeven<br />
bij Johann Froben. Richtprijs: € 50.000-60.000. © Van de Wiele.<br />
In het jaar 1516 maakte Erasmus<br />
van Rotterdam haast met zijn<br />
Latijnse vertaling van de Griekse<br />
versie van het Nieuwe Testament.<br />
Bij Froben verscheen een<br />
tweetalige editie met een parallelle<br />
tekst in het Grieks en het Latijn<br />
met commentaren in het Latijn<br />
door Erasmus. De editie kreeg als<br />
titel Novum Instrumentum mee.<br />
Hoewel er ongeveer 1200 exemplaren<br />
gedrukt werden, komen ze<br />
slechts uiterst zelden op de markt.<br />
Op zaterdag 30 september werd<br />
een exemplaar verkocht op een<br />
veiling bij Van de Wiele in Brugge.<br />
De schatting was € 50.000-60.000,<br />
maar uiteindelijk behaalde de<br />
bijbel een prijs van € 142.000<br />
(excl. kosten). Er was voornamelijk<br />
belangstelling uit het buitenland.<br />
Op vrijdag 29 september ging<br />
een grote verzameling affiches<br />
en memorabilia van de Red Star<br />
Line onder de hamer. De Belgische<br />
Red Star Line zette veel in op<br />
reclame om zich te onderscheiden<br />
van andere rederijen. Potentiële<br />
landverhuizers werden verleid met<br />
kunstige affiches, die overal ten<br />
lande werden verspreid. Hoewel er<br />
ook andere artiesten voor de Red<br />
Star Line werkten, was Henri Cassiers<br />
toch wel de meest geliefde,<br />
met wie meer dan 25 jaar werd samengewerkt.<br />
Topstuk waren twee<br />
originele ontwerptekeningen, die<br />
werden afgehamerd op € 8.200.<br />
30-09<br />
Marcel Delmotte verrast bij Lhomme<br />
01-10<br />
Een vroege<br />
Van Gogh<br />
scoort bij New-Art<br />
€ 9.000<br />
Marcel Delmotte, L’Art, 1942, olieverf<br />
op doek, 149 x 113 cm. Geschat:<br />
€ 1.500-2.000. © Lhomme.<br />
€ 20.000<br />
René Magritte, Varno, onuitgegeven<br />
affiche voor de internationale tentoonstelling<br />
van Luik van 1930, 49,5 x 30 cm.<br />
Richtprijs: € 15.000-20.000. © Lhomme.<br />
€ 4.200<br />
James Ensor, potloodschets, dubbelzijdig.<br />
Geschat: € 2.000-3.000.<br />
© Lhomme.<br />
€ 1.500.000<br />
Vincent Van Gogh, Valavond in de<br />
Kempen, 1885, olieverf op papier, met<br />
certificaat, 18 x 23,5 cm. Richtprijs:<br />
€ 3.000.000-6.000.000. © New-Art.<br />
KUNST- EN<br />
ANTIEKVEILINGEN<br />
JORDAENS NV<br />
VEILINGEN<br />
DINSDAG 21 EN WOENSDAG 22 NOVEMBER<br />
VANAF 19 UUR<br />
KIJKDAGEN<br />
VRIJDAG 17 EN ZATERDAG 18 NOVEMBER<br />
VAN 10 TOT 17 UUR.<br />
ELKE MAAND OOK EEN ONLINE-ONLY VEILING<br />
Drabstraat 74 I 2640 Mortsel I info@jordaens.eu<br />
03 449 44 30 I Catalogi en livestream: www.jordaens.eu<br />
94
VEILING XXVIII – PIERRE MANGOT. EDELSMID VAN DE KONINGEN<br />
Woensdag 15 november om 14u<br />
Kunstwerken van de Middeleeuwen tot het einde van het Ancien Régime.<br />
Een selectieve catalogus met 50 lots rond een uniek stuk, gemaakt in 1535 door Pierre Mangot.<br />
Pierre Mangot (Tours ?, ca. 1485/1490 – Parijs ?, tussen 1551-1563). Goudsmid van François 1e.<br />
Zilver verguld, email, parelmoer en camee doosje. Lot 33. Richtprijs: € 400.000/ 600.000<br />
Zilveren groenteschotel met de<br />
keurmerken van Parijs (1775-<br />
1781) en van de zilversmid<br />
François Joubert.<br />
Richtprijs: € 8.000 / 10.000<br />
Henri IV à cheval. Brons met<br />
donker patine, 17e eeuw.<br />
Richtprijs: € 20.000 / 30.000<br />
Stenen hoek van een doopkapel<br />
versierd met een grimassenfiguur.<br />
Richtprijs: € 1.500 / 2.000<br />
Lot ivoor.<br />
XIVe eeuw (CITES)<br />
Hendrik de MEYER I (1600 - 1690),<br />
Richtprijs: € 6000 / 8000<br />
Expert Cabinet Fligny Paris voor het doosje, de gebeeldhouwde steen, de ruiter Henri IV en voor het ivoor<br />
Expert : Cabinet Turquin Paris voor het schilderij.<br />
Kijkdagen van dinsdag 7 tot en met zaterdag 11 november van 10.00 tot 18.00 uur<br />
en dinsdag 14 november van 10.00 tot 18.00 uur.<br />
52 rue de Bertransart, 6280 Gerpinnes<br />
Tel. +32 71 50 59 95 | +32 495 25 16 20<br />
info@mjvsoudant.be | www.mjvsoudant.be
Komende veilingen<br />
<strong>België</strong><br />
03 en 04-11 Literaire avant-garde bij Damien Voglaire<br />
De najaarsverkoop bij veilinghuis<br />
Damien Voglaire op 3 en 4<br />
november richt zich op de literaire<br />
avant-garde, te beginnen met<br />
een aantal boeken van Marcel<br />
Broodthaers, waaronder enkele<br />
in perfecte staat zoals Un coup<br />
de dés jamais n’abolira le hasard,<br />
Un jardin d’hiver, En lisant la<br />
Lorelei, Magie. Art et politique.<br />
Ook La Conquête de l’espace,<br />
een zeer zeldzaam werk van de<br />
kunstenaar in een oplage van<br />
55 exemplaren. Voor de liefhebbers<br />
van mooie boeken is er een<br />
Beckett gebonden door Delahaut,<br />
evenals het Portrait d’Antonin Artaud,<br />
vergezeld van een origineel<br />
werk van Fontana op gekleurde<br />
rhodoïd. De afdeling schilderijen<br />
bevat een groot en fraai olieverf<br />
op doek, Couple de Byzantins<br />
door Constant Montald, een<br />
groot werk van Eugène Laermans,<br />
Retour aux champs, en een klein<br />
aanbod Russische schilderijen uit<br />
de late 19e eeuw, waaronder een<br />
zeldzaam en mooi schilderij van<br />
Constantin Kryzhitsky. Ook wordt<br />
geveild Le désespéré van Léon<br />
Bloy, met een brief van de auteur,<br />
en La Divine Comédie geïllustreerd<br />
door Dalí. Tot slot is er een<br />
prachtig boek met vijf portretten<br />
van Picasso, geschilderd en gesigneerd<br />
door Lucien Clergue.<br />
13-11 Klassieke verkoop bij Haynault<br />
Voor de klassieke najaarsverkoop<br />
op 13 november biedt veilinghuis<br />
Haynault een mooie selectie<br />
aan. Het topstuk is ongetwijfeld<br />
een uitzonderlijke geëmailleerde<br />
zilveren doos van de Russische<br />
zilversmid Ivan Khlebnikov (1819-<br />
1881). Waarschijnlijk gemaakt voor<br />
een speciale opdracht, is het op<br />
elke zijde voorzien van bustes van<br />
mannen en vrouwen in hoogreliëf.<br />
Bestaande uit de originele<br />
lade en deksel, is het voorzien van<br />
de keurmerken van de goudsmid<br />
van de tsaar. Tegelijkertijd is er<br />
een selectie oude schilderijen<br />
die verzamelaars zal aantrekken,<br />
waaronder een zeer grote compositie<br />
van Paul Devos die een hondengevecht<br />
voorstelt, alsook een<br />
geanimeerd landschap van Isaac<br />
van Oosten. In de textielafdeling<br />
wordt veel verwacht van een 17eeeuws<br />
Aubusson-wandtapijt met<br />
een voorstelling van het landschap<br />
van een kasteel, naast een<br />
aantal mooie Kashan-tapijten. Tot<br />
slot zullen in de sectie Belgische<br />
schilderkunst kunstenaars als<br />
Pierre Paulus, Nicolaas Eekman<br />
en Marcel Dyf kunstliefhebbers in<br />
verrukking brengen.<br />
RICHTPRIJS: € 15.000-20.000<br />
Ivan Khlebnikov, doos met bustes van mannen en vrouwen<br />
in hoog reliëf, zilver en email. © Haynault.<br />
13 en 14-11 Fraaie schilderijen bij Horta<br />
De verkoop op 13 en 14 november<br />
bij Horta omvat uiteraard kunst<br />
en antiek, maar ook fijne wijnen.<br />
Naast een aantal mooie beeldhouwwerken<br />
van Philippe Wolfers<br />
en George Minne, worden ook<br />
enkele mooie oude en moderne<br />
schilderijen aangeboden. Onder<br />
de laatstgenoemden valt het<br />
verbazingwekkende boeket<br />
Seringen (1939) door Jean Brusselmans<br />
op (richtprijs: € 20.000-<br />
30.000), terwijl een zeer aantrekkelijk<br />
Stilleven met kreeften en<br />
fruit, toegeschreven aan Jasper<br />
Geerards (Vlaamse school uit de<br />
17e eeuw), geschat wordt tussen<br />
€ 10.000-15.000. De veiling omvat<br />
ook enkele mooie juwelen, met<br />
name ringen, waaronder een in<br />
geelgoud bezet met een briljantgeslepen<br />
diamant van ca. 2,94 karaat<br />
van Demaret, in de originele<br />
doos, gesigneerd en gemerkt<br />
(richtprijs: € 15.000-16.000).<br />
RICHTPRIJS: € 20.000-30.000<br />
Jean Brusselmans, Seringen, 1939, olieverf op doek, 90 x 70 cm. © Horta.<br />
96
14 en 15-11 Glaspasta bij Vanderkindere<br />
Op 14 en 15 november wordt in<br />
de veilingzaal bij Vanderkindere<br />
een breed gamma aan glaspasta<br />
getoond, van Daum Nancy tot<br />
Emile Gallé, Walter Nancy, Charles<br />
Schneider en Camille Trutié de<br />
Varreux. Glaspasta is een van<br />
de oudste glasblaastechnieken,<br />
herontdekt aan het einde van<br />
de 19e eeuw door de art-nouveaubeweging<br />
en de School van<br />
Nancy. Het onderzoek van Henry<br />
Cros (de broer van Charles) leidde<br />
ertoe dat hij als eerste een koudgevormde<br />
glaspasta ontwikkelde,<br />
die vervolgens door bakken verglaasd<br />
werd. François Décorchemont<br />
en Georges Despret deden<br />
kort daarna dezelfde ontdekking.<br />
Almaric Walter en Gabriel Argy-<br />
Rousseau waren de volgende. De<br />
glaspasta heeft een bijzondere<br />
korrel, een unieke textuur, waardoor<br />
een object ontstaat dat er<br />
min of meer keramisch uitziet.<br />
Het assortiment glaspasta’s in de showroom bij Vanderkindere. © Vanderkindere.<br />
15-11 Belangrijk renaissancestuk bij Soudant<br />
RICHTPRIJS: € 400.000-600.000<br />
Pierre Mangot, koffer, Parijs, 16e eeuw, vermeil, email, paarlemoer, halfedelstenen,<br />
9,5 x 11,5 x 8,5 cm. © Soudant.<br />
Het topstuk van de catalogusverkoop<br />
van 15 november bij Soudant<br />
is een belangrijk object uit de<br />
Franse Renaissance. Het is een<br />
kostbare vergulde doos, gemaakt in<br />
1535 door Pierre Mangot, de goudsmid<br />
van koning François I. Het is<br />
een primeur dat dit object wordt<br />
aangeboden, waarvan er slechts<br />
twaalf bekend zijn in de wereld! Dit<br />
object is uitzonderlijk complex, zoals<br />
expert Laurence Fligny aangeeft<br />
in haar analyse: “Deze nog onbekende<br />
doos is het werk van Pierre<br />
Mangot, oorspronkelijk afkomstig<br />
uit Tours, die zijn opleiding genoot<br />
in Blois in het atelier van Louis<br />
Duzen, goudsmid van Lodewijk<br />
XII. Hij was van jongs af aan nauw<br />
verbonden met koninklijke kringen<br />
en werd goudsmid van François<br />
I nadat hij een aantal jaren voor<br />
de moeder van de koning, Louise<br />
van Savoye, had gewerkt. Men<br />
denkt dat hij tussen 1528 en 1529<br />
naar Parijs verhuisde. Het is dan<br />
ook met de Parijse productie van<br />
deze kunstenaar dat deze luxueuze<br />
doos uit een Belgische collectie in<br />
verband moet worden gebracht.<br />
Het toont de decoratieve overdaad<br />
die typisch is voor deze bijzondere<br />
zilversmid, die erin slaagde verschillende<br />
materialen te combineren,<br />
zoals paarlemoer, halfedelstenen,<br />
verguld en geciseleerd zilver, met<br />
een uitgesproken voorliefde voor<br />
de Oudheid. Hij beeldde vaak<br />
bustes ‘à l’antique’ af, rechtstreeks<br />
ontleend aan de kunst van Noord-<br />
Italië, en, zoals hier, gebruikte hij<br />
graag intaglio’s die deden denken<br />
aan de Romeinse glyptiek.” Deze<br />
box vormt het hoogtepunt van een<br />
thematische verkoop van zo’n vijftig<br />
lots, die de decoratieve kunsten van<br />
de Middeleeuwen tot het einde van<br />
het Ancien Régime illustreren.<br />
22-11 Aziatische kunst bij Millon Belgique<br />
Op 22 november is er bij de Belgische<br />
vestiging van Millon een<br />
veiling van Aziatische kunst, waaronder<br />
een zeldzaam paar keizerlijke<br />
kopjes van monochroom geel<br />
Chinees porselein met Bajixiang<br />
ingesneden op de achterkant,<br />
Qing-dynastie, Yongzhengperiode<br />
(1723-1735). Geschat op €<br />
15.000-20.000. Ook een zeldzame<br />
Chinese porseleinen schaal,<br />
Ming-dynastie (ca. 1596-1605),<br />
met blauwwit geëmailleerde<br />
decoratie van vogels op een rots<br />
in bloei, is tussen de<br />
€ 1.000-1.500 waard.<br />
RICHTPRIJS: € 15.000-20.000.<br />
Zeldzaam paar keizerlijke kopjes,<br />
China, Qing-dynastie, Yongzhengperiode,<br />
18e eeuw, porselein.<br />
© Millon Belgique.<br />
97
Veiling resultaten<br />
<strong>België</strong><br />
25 en 26-11 Hedendaags Belgisch werk bij Maison Jules<br />
RICHTPRIJS: € 7.000-9.000<br />
Luc Peire (1916-1994), Fontenay, olieverf<br />
op doek, 60 x 50 cm.<br />
© Maison Jules.<br />
RICHTPRIJS: € 7.000-9.000<br />
Anna De Weert (1867-1950), Landschap<br />
met hooiopper, olieverf op doek, 38 x<br />
58 cm. © Maison Jules.<br />
Maison Jules brengt op 25 en 26<br />
november naar goede gewoonte<br />
een schare aan bekende kunstenaars<br />
onder de hamer. Dit keer is<br />
er bijzondere aandacht voor werken<br />
van Belgische hedendaagse<br />
kunstenaars. Er zijn originele<br />
werken van onder anderen Raoul<br />
De Keyser (2), Roger Raveel (gemengde<br />
techniek op papier) en<br />
een grote pastel uit 1920 van Jean<br />
Brusselmans. Luc Peire springt<br />
dan weer in het oog met een<br />
olieverf op doek, naast origineel<br />
werk van Jo Delahaut en Pol Mara.<br />
Er is voorts aandacht voor een<br />
opvallende keramiek, Nen Assenbak,<br />
van Jan Fabre. Van Constant<br />
Permeke wordt een vroeg werk uit<br />
1913, olieverf op karton, geveild.<br />
De Gentse symbolist Jan Frans De<br />
Boever wordt aangeboden met<br />
een werk uit zijn reeks Les Fleurs<br />
du Mal, naast beeldhouwer Geo<br />
Verbanck, de surrealist Gaston<br />
Bogaert en Igor Tcholaria. Ook de<br />
liefhebbers van Albert Saverys komen<br />
met vier grote werken zeker<br />
aan hun trekken.<br />
28-11 Hoogwaardige sieraden bij Millon<br />
Enkele zeer fijne juwelen zullen<br />
voor het grijpen liggen op de<br />
veiling van juwelen en uurwerken<br />
bij Millon Belgique op 28<br />
november. Deze omvatten twee<br />
uitzonderlijke ringen: één bezet<br />
met een prachtige 13,63 karaat<br />
natuurlijke saffier, geslepen in een<br />
suikerbroodvorm, van Birmese<br />
oorsprong, onbehandeld, geschat<br />
op € 180.000-200.000; de andere<br />
met een prachtige achthoekige<br />
smaragd van Colombiaanse oorsprong,<br />
10,59 karaat, zeer transparant,<br />
onbehandeld, geschat op<br />
€ 90.000-100.000. Dan is er nog<br />
een kleine maar uitzonderlijke<br />
broche in 18-karaats wit- en geelgoud,<br />
bezet met zes opmerkelijke<br />
duivenbloedkleurige robijnen<br />
uit Madagaskar, die geen enkel<br />
spoor van behandeling vertonen,<br />
geschat tussen € 170.000-190.000.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 170.000-190.000<br />
Uitzonderlijke broche in 18-karaats wit- en geelgoud, bezet met<br />
onbehandelde duivenbloedkleurige robijnen uit Madagaskar,<br />
GRS-rapport gedateerd 17-08-2020, 5,7 x 4,4 cm. © Millon Belgique.<br />
29 en 30-11 Aziatische en Europese kunst en antiek bij Coronari<br />
Tijdens de herfstmaanden pakt<br />
het veilinghuis Coronari Auctions<br />
uit met een grote tweedaagse<br />
Aziatische en Europese kunsten<br />
antiekveiling. Binnen het<br />
Europese aanbod valt in eerste<br />
instantie het originele werk Issue<br />
uit 2020 van Pierre Alechinsky op.<br />
Daarnaast kan ook een schilderij<br />
van Herman van Nazareth<br />
niet zonder vermelding blijven,<br />
evenals het zoals steeds kwalitatieve<br />
aanbod oude meesters.<br />
Naast een prachtig gesculpteerd<br />
gotisch meubel zal ook het uitgebreide<br />
aanbod boeken, wijnen<br />
en tapijten menig hart sneller<br />
doen slaan. Ook het gamma zilverwerk<br />
dient vermeld te worden,<br />
niet in het minst een uitzonderlijke<br />
gildebreuk van de schutters<br />
van Rotselaar. Het Aziatische<br />
aanbod moet voor bovenstaande<br />
kunstvoorwerpen en antiquiteiten<br />
geenszins onderdoen. Het<br />
kwalitatieve aanbod porselein zal<br />
ongetwijfeld veel internationale<br />
verzamelaars kunnen bekoren,<br />
met onder meer een sublieme<br />
‘Famille Verte’-vaas met pekingeenden<br />
in een lotusvijver<br />
en een ‘Famille Verte’-jardinière<br />
met poederblauwe fondkleur en<br />
voorstelling van de zijdeproductie,<br />
beiden Kangxi gemerkt en<br />
19e-eeuws.<br />
RICHTPRIJS:<br />
€ 100.000-150.000<br />
Pierre Alechinsky, Issue, 2020, inkt en<br />
acryl op papier gemaroufleerd op<br />
doek. © Coronari Auctions.<br />
98
05 t/m 07-12 Wintervertellingen bij Bernaerts<br />
RICHTPRIJS: € 1.500-2.000<br />
René Heyvaert (1929-1984), kalmpjes<br />
man!, potlood en aquarel, 36 x 27 cm.<br />
© Bernaerts.<br />
RICHTPRIJS: € 6.000-8.000<br />
Albéric Collin (1886-1962), Twee<br />
hinden, bronzen sculptuur met zwarte<br />
patina, verloren wastechniek, getekend<br />
en met gieterijstempel Valsuani,<br />
24,5 x 44,5 x 15,5 cm. © Bernaerts.<br />
Van 05 t/m 07 december organiseert<br />
veilinghuis Bernaerts haar<br />
Wintervertellingenveiling. Het<br />
aanbod overspant de eeuwen.<br />
Gaande van oude meesters zoals<br />
Cornelis de Vos en Matthys Naiveu,<br />
over bronzen van Albéric Collin<br />
en George Minne en schilderijen<br />
van Franz Courtens of Eugeen<br />
Van Mieghem, tot designmeubilair<br />
van Emile Veranneman en Roger<br />
Vanhevel, naast een reeks van<br />
vijf bijna levensgrote beelden van<br />
Hanneke Beaumont in terracotta.<br />
De sectie werk op papier zal dan<br />
weer nagenoeg integraal gewijd<br />
worden aan de collectie van<br />
wijlen Patrick Kuppens, die altijd<br />
eigenaar was van het belangrijke<br />
Gentse antiquariaat De Blinde<br />
Reiziger. Deze collectie omvat een<br />
belangrijke verzameling kunstenaarsboeken,<br />
zeldzame uitnodigingen<br />
en posters, gezochte<br />
catalogi en fotoboeken, edities en<br />
originele foto’s van kunstenaars<br />
en schrijvers zoals onder anderen<br />
Marcel Broodthaers, Bruce Nauman,<br />
Thierry De Cordier, James<br />
Lee Byars, Marcel Mariën, Tine<br />
Guns, Matthieu Ronsse, Antonin<br />
Artaud en Samuel Beckett.<br />
200X132 LOUIZA nov<strong>2023</strong> flamand.qxp_Mise en page 1 16/10/<strong>2023</strong> 17:19 Page1<br />
<br />
<br />
VEILING ONLINE : www.liveauctioneers.com<br />
www.drouot.com - www.invaluable.com<br />
www.lot-tissimo.com - www.auction.fr<br />
ZATERDAG 25 NOVEMBER <strong>2023</strong> OM 14:00 UUR ONLINE OPENBARE VERKOOP MET GESLOTEN DEUREN BRUSSEL<br />
HEDENDAAGSE KUNST STREET ART<br />
Hom NGUYEN (Né en 1972)<br />
<br />
<br />
KOPERSKOSTEN : 29% ttc<br />
(29% online)<br />
www.louizaauktion.com<br />
Bernard BUFFET (1928-1999)<br />
<br />
<br />
LOUIZA AUKTION & Associés<br />
<br />
<br />
www.louizaauktion.com<br />
Patrick RUBINSTEIN (Né en 1960)<br />
<br />
<br />
<br />
VERPAKKING EN VERZENDING VAN WERKEN<br />
OP AANVRAAG NA VERKOOP<br />
99
Auction calendar<br />
Belgium<br />
OCTOBER<br />
30-1 DVC GENT<br />
Klassieke veiling GENT<br />
30-8 MILLON BELGIQUE<br />
Bandes dessinées ONLINE<br />
NOVEMBER<br />
3 MAISON DES HUISSIERS DE JUSTICE<br />
Deurwaarderstukken<br />
BRUXELLES<br />
3-4 DAMIEN VOGLAIRE<br />
Peintures et livres BRUXELLES<br />
4 ABS VEILINGEN MECHELEN<br />
Deurwaarderstukken<br />
MECHELEN<br />
6 AMBERES<br />
Burgerveiling ANTWERPEN<br />
6 SALLE DE VENTES UCCLE SAINT-JOB<br />
Art contemporary & mobilier<br />
design BRUXELLES<br />
7 BERG VAN BARMHARTIGHEID<br />
Juwelen, muziekinstrumenten<br />
en wijn BRUSSEL<br />
10 MAISON DES HUISSIERS DE<br />
JUSTICE<br />
Deurwaarderstukken<br />
BRUXELLES<br />
11 DVC GENT<br />
Kunst en antiek GENT<br />
11 ABS VEILINGEN MECHELEN<br />
Deurwaarderstukken<br />
MECHELEN<br />
11-19 MILLON BELGIQUE<br />
Bandes dessinées ONLINE<br />
13 AMBERES<br />
Burgerveiling ANTWERPEN<br />
13 HAYNAULT<br />
Schilderijen, kunstobjecten<br />
en meubilair tot en met de<br />
19de eeuw BRUXELLES<br />
13 VENTES ELYSÉE<br />
Art et antique GRIVEGNÉE-<br />
LIÈGE<br />
13-14 GALERIE MODERNE<br />
Art et antique BRUXELLES<br />
13-14 HORTA<br />
Art et antique BRUXELLES<br />
14 BERG VAN BARMHARTIGHEID<br />
Juwelen BRUSSEL<br />
14 VENTES ELYSÉE<br />
Burgerveiling GRIVEGNÉE-LIÈGE<br />
14-15 VANDERKINDERE<br />
Art et antique BRUXELLES<br />
15 HORTA<br />
Vin BRUXELLES<br />
15 MJV SOUDANT<br />
PIERRE MANGOT - PARIS<br />
1535: The Sale l'Orfèvre des<br />
rois GERPINNES<br />
17 MAISON DES HUISSIERS DE<br />
JUSTICE<br />
Deurwaarderstukken<br />
BRUXELLES<br />
18 ABS VEILINGEN MECHELEN<br />
Deurwaarderstukken MECHELEN<br />
20 AMBERES<br />
Burgerveiling ANTWERPEN<br />
21 BERG VAN BARMHARTIGHEID<br />
Juwelen, schilderijen en<br />
bronzen BRUSSEL<br />
21-22 JORDAENS<br />
Kunst en antiek MORTSEL<br />
22 MILLON BELGIQUE<br />
Art Asiatique BRUXELLES<br />
24 MAISON DES HUISSIERS DE<br />
JUSTICE<br />
Deurwaarderstukken<br />
BRUXELLES<br />
25 ABS VEILINGEN MECHELEN<br />
Deurwaarderstukken<br />
MECHELEN<br />
25 LOUIZA AUKTION<br />
Hedendaagse kunst Street art<br />
Timed online veiling ONLINE<br />
25-26 MAISON JULES<br />
Kunst en antiek GENT<br />
26 GALERIE LA RÉGENCE<br />
Art et antique CHARLEROI<br />
27 AMBERES<br />
Burgerveiling ANTWERPEN<br />
28 BERG VAN BARMHARTIGHEID<br />
Klassieke veiling, juwelen<br />
BRUSSEL<br />
28 MILLON BELGIQUE<br />
Bijoux BRUXELLES<br />
29-30 CORONARI AUCTIONS<br />
Europese, Aziatische en<br />
Islamitische kunst<br />
NAZARETH<br />
29-6 ANTENOR AUCTION<br />
Couture online ONLINE<br />
30-11 BERNAERTS<br />
Timed online veiling ONLINE<br />
DECEMBER<br />
1 MAISON DES HUISSIERS DE JUSTICE<br />
Deurwaarderstukken<br />
BRUXELLES<br />
2 ABS VEILINGEN MECHELEN<br />
Deurwaarderstukken<br />
MECHELEN<br />
3 ANTENOR AUCTION<br />
Antenor VI: Paintings,<br />
furniture and works of art<br />
BRUXELLES<br />
3 MJV SOUDANT<br />
Antiquités et objets de<br />
collection ONLINE<br />
4 AMBERES<br />
Burgerveiling ANTWERPEN<br />
4 MILLON BELGIQUE<br />
Art BRUXELLES<br />
5 BERG VAN BARMHARTIGHEID<br />
Juwelen, fietsen en<br />
gereedschap BRUSSEL<br />
5-6 GALERIE ATHENA<br />
Kunst en antiek & juwelen<br />
BRUSSEL<br />
5-7 BERNAERTS<br />
Winter Tales ANTWERPEN<br />
6 FLANDERS AUCTIONS<br />
Kunst en antiek WINGENE<br />
6 HÔTEL DES VENTES MOSAN<br />
Art et antique + Vente<br />
bourgeoise ONLINE<br />
7 FLANDERS AUCTIONS<br />
Wijnen WINGENE<br />
7-9 SYLVIE'S WINE AUCTIONS<br />
Kerstveiling ANTWERPEN<br />
8 MAISON DES HUISSIERS DE JUSTICE<br />
Deurwaarderstukken<br />
BRUXELLES<br />
9 BERG VAN BARMHARTIGHEID<br />
Bijzondere veiling<br />
BRUSSEL<br />
9 JEAN ELSEN ET SES FILS<br />
Numismatique géneral<br />
BRUXELLES<br />
9 MOREL DE WESTGAVER<br />
Ansichtkaarten, prenten en<br />
boeken BRUXELLES<br />
9 ABS VEILINGEN MECHELEN<br />
Deurwaarderstukken<br />
MECHELEN<br />
10 MILLON BELGIQUE<br />
Bandes dessinées BRUXELLES<br />
10 MONSANTIC<br />
Art et antique MONS<br />
11 AMBERES<br />
Burgerveiling ANTWERPEN<br />
12 BERG VAN BARMHARTIGHEID<br />
Juwelen BRUSSEL<br />
The Netherlands<br />
OCTOBER<br />
30-2 MEDUSA AUCTIONEERS<br />
Kunst en antiek BREDA<br />
NOVEMBER<br />
2 RICHARD TER BORG<br />
Najaarsveiling GRONINGEN<br />
6 VENDU ROTTERDAM<br />
Design ROTTERDAM<br />
6-7 VAN ZADELHOFF<br />
Algemene veiling HILVERSUM<br />
6-8 MEDUSA AUCTIONEERS<br />
Najaarsveiling BREDA<br />
6-9 DE ELAND & DE ZON<br />
Kunst en antiek DIEMEN<br />
6-13 VEILINGHUIS KORENDIJK<br />
Kunst en antiek ONLINE<br />
7 VENDU ROTTERDAM<br />
Kunst en antiek ROTTERDAM<br />
8-21 VEILINGGEBOUW DE ZWAAN<br />
Grote kunst en antiekveiling<br />
ONLINE<br />
11 VAN SABBEN AUCTIONS<br />
Affiches HOORN<br />
13 VEILINGHUIS BOUWMAN<br />
Speelgoed ONLINE<br />
14 VENDUEHUIS DEN HAAG<br />
Old masters, 19th century &<br />
early modern DEN HAAG<br />
14-15 BURGERSDIJK & NIERMANS<br />
Boeken, prenten en<br />
tekeningen LEIDEN<br />
15 VENDUEHUIS DEN HAAG<br />
Old masters, 19th century &<br />
early modern ONLINE<br />
16 VENDUEHUIS DEN HAAG<br />
Indonesian Art DEN HAAG<br />
16 VENDUEHUIS DEN HAAG<br />
Old masters, 19th century &<br />
early modern ONLINE<br />
20-24 DERKSEN VEILINGBEDRIJF<br />
Kunst en antiek ARNHEM<br />
20-24 KORST VAN DER HOEFF<br />
Kunst en antiek<br />
'S-HERTOGENBOSCH<br />
21 VEILINGHUIS DE JAGER<br />
Kunst en antiek GOES<br />
21-24 BUBB KUYPER<br />
Boeken , prenten en<br />
tekeningen HAARLEM<br />
22 HESSINK'S FINE ART AUCTIONEERS<br />
Islamic, Indian & Southeast<br />
Asian Art HASSELT<br />
22-23 VEILINGHUIS DE JAGER<br />
Aziatica GOES<br />
25 DERKSEN VEILINGBEDRIJF<br />
Goud, zilver en brocante<br />
ONLINE<br />
27 AAG AUCTIONEERS<br />
Old masters to modernists<br />
AMSTERDAM<br />
27 VEILINGHUIS BOUWMAN<br />
Speelgoed ONLINE<br />
DECEMBER<br />
3 VEILINGHUIS PEERDEMAN<br />
Kunst en antiek ONLINE<br />
4-8 ZWIGGELAAR AUCTIONS<br />
Prenten, tekeningen, boeken<br />
AMSTERDAM<br />
4-23 MOART VEILINGHUIS<br />
Kunst en antiek ONLINE<br />
6-7 VEILINGHUIS OMNIA<br />
Kunst en antiek KOLMHAM/<br />
HOOGEZAND<br />
9-11 VENDUEHUIS DICKHAUT<br />
Kunst en antiek MAASTRICHT<br />
11 VENDUEHUIS DEN HAAG<br />
Books & prints ONLINE<br />
11 AAG AUCTIONEERS<br />
Post-War & Contemporary Art<br />
AMSTERDAM<br />
11-13 VEILINGHUIS KLINKHAMER<br />
Kunst en antiek GRONINGEN<br />
11-13 ADAMS AMSTERDAM AUCTIONS<br />
Kunst en antiek AMSTERDAM<br />
12 VENDUEHUIS DEN HAAG<br />
Winterauction: exclusive<br />
jewellery & exclusive silver<br />
ONLINE<br />
Austria<br />
NOVEMBER<br />
2 DOROTHEUM<br />
Erlesener Schmuck WIEN<br />
2 DOROTHEUM<br />
Jewellery and watches VIENNA<br />
2 DOROTHEUM<br />
Fashion by Florentina Leitner,<br />
21 looks inspired by artworks<br />
from Dorotheum VIENNA<br />
2 DOROTHEUM<br />
Exquisite jewellery VIENNA<br />
3 DOROTHEUM<br />
Jugendstil and 20th Century<br />
Arts and Crafts VIENNA<br />
6 DOROTHEUM<br />
Asiatische Kunst WIEN<br />
7 DOROTHEUM<br />
Fotografie WIEN<br />
7 DOROTHEUM<br />
Herbstauktion ONLINE<br />
7 DOROTHEUM<br />
Orientteppiche, Textilien &<br />
Tapisserien LINZ<br />
8 DOROTHEUM<br />
Antiquitäten ONLINE<br />
8 DOROTHEUM<br />
Möbel und Interieur ONLINE<br />
8-9 DOROTHEUM<br />
Druckgrafik und Multiples<br />
WIEN<br />
8-9 DOROTHEUM<br />
Schmuck und Uhren ONLINE<br />
9 DOROTHEUM<br />
Uhren, Technik, Kuriositäten<br />
& Photographica ONLINE<br />
9-10 DOROTHEUM<br />
Schmuck ONLINE<br />
13 DOROTHEUM<br />
Schmuck, Kunst &<br />
Antiquitäten ONLINE<br />
14 DOROTHEUM<br />
Design ONLINE<br />
14 DOROTHEUM<br />
Tischlein deck dich! ONLINE<br />
14 DOROTHEUM<br />
Schmuck & Uhren ONLINE<br />
14 DOROTHEUM<br />
Antiquitäten ONLINE<br />
16 DOROTHEUM<br />
Schmuck ONLINE<br />
16 DOROTHEUM<br />
Porzellan, Glas und<br />
Sammelgegenstände ONLINE<br />
20 DOROTHEUM<br />
Spielzeug ONLINE<br />
20 DOROTHEUM<br />
Schmuck, Kunst &<br />
Antiquitäten<br />
ONLINE<br />
20-22 DOROTHEUM<br />
Kunst, Antiquitäten, Möbel<br />
und Technik ONLINE<br />
21 DOROTHEUM<br />
Bilder ONLINE<br />
21 DOROTHEUM<br />
Silber ONLINE<br />
22 DOROTHEUM<br />
Antiquitäten ONLINE<br />
23 DOROTHEUM<br />
Schmuck und Uhren ONLINE<br />
24 DOROTHEUM<br />
Weihnachtsauktion<br />
"Armband- und<br />
Taschenuhren" INNSBRUCK<br />
24 DOROTHEUM<br />
Teppiche für Einrichter &<br />
Sammler ONLINE<br />
24 DOROTHEUM<br />
Die große Herbst-<br />
Weinauktion powered by<br />
Falstaff ONLINE<br />
27 DOROTHEUM<br />
Briefmarken und<br />
Ansichtskarten WIEN<br />
27 DOROTHEUM<br />
Möbel ONLINE<br />
27 DOROTHEUM<br />
Schmuck, Kunst &<br />
Antiquitäten ONLINE<br />
27 DOROTHEUM<br />
Autographen, Handschriften,<br />
Urkunden WIEN<br />
29 DOROTHEUM<br />
Antiquitäten ONLINE<br />
29 DOROTHEUM<br />
Kunst, Schmuck, Antiquitäten<br />
ONLINE<br />
30 DOROTHEUM<br />
Weihnachtsauktion Schmuck<br />
und Uhren ONLINE<br />
30 DOROTHEUM<br />
Bilder und Grafiken aller<br />
Epochen ONLINE<br />
30 DOROTHEUM<br />
Zeitgenössische Kunst II<br />
WIEN<br />
DECEMBER<br />
4 DOROTHEUM<br />
Schmuck, Kunst &<br />
Antiquitäten ONLINE<br />
4 DOROTHEUM<br />
Meisterzeichnungen und<br />
Druckgraphik bis 1900,<br />
Aquarelle, Miniaturen ONLINE<br />
4 DOROTHEUM<br />
Volkskunst, Skulpturen und<br />
Fayencen ONLINE<br />
4 DOROTHEUM<br />
100
november—december <strong>2023</strong><br />
Kunst, Antiquitäten, Möbel<br />
und Technik<br />
ONLINE<br />
5 DOROTHEUM<br />
Bilder ONLINE<br />
5 DOROTHEUM<br />
Handtaschen & Accessoires<br />
ONLINE<br />
6 DOROTHEUM<br />
Schmuck und Uhren WIENER<br />
NEUSTADT<br />
6 DOROTHEUM<br />
Antiquitäten ONLINE<br />
7 DOROTHEUM<br />
Teppiche für Einrichter und<br />
Sammler ONLINE<br />
7 DOROTHEUM<br />
Schmuck und Uhren ONLINE<br />
7 DOROTHEUM<br />
Adventauktion ONLINE<br />
7 DOROTHEUM<br />
Schmuck WIEN<br />
France<br />
OCTOBER<br />
13-3 CHRISTIE'S<br />
The collector: Paris ONLINE<br />
26-9 CHRISTIE'S<br />
Photographies & Lothar<br />
Schirmer's glamour collection<br />
ONLINE<br />
28-5 MILLON<br />
Bandes dessinees - l'univers<br />
d'Hergé<br />
ONLINE<br />
31-13 BONHAMS<br />
Hebdomadaire: Bijoux ONLINE<br />
31-14 CHRISTIE'S<br />
Handbags: the Paris edit<br />
ONLINE<br />
NOVEMBER<br />
1 SOTHEBY'S<br />
Design 17/20: furniture &<br />
works of art PARIS<br />
2 DE BAECQUE<br />
Intérieurs et décoration LYON<br />
2-16 AGUTTES<br />
Montres ONLINE<br />
2-17 CHRISTIE'S<br />
Maîtres Anciens : Peintures -<br />
Sculptures - Dessins ONLINE<br />
3 ADER<br />
Dessins modernes (Drouot)<br />
PARIS<br />
3 ARTCURIAL<br />
Oevres d'une collection<br />
privée PARIS<br />
3 MILLON<br />
Collection de monsieur<br />
Toulouse (Drouot) PARIS<br />
4 ARTCURIAL<br />
Moroccan & African spirit<br />
PARIS<br />
4 OSENAT<br />
L'esprit du XXe siècle (Drouot)<br />
FONTAINEBLEAU<br />
4-14 AGUTTES<br />
Rendez-vous classique ONLINE<br />
5 OSENAT<br />
Art Russe (Drouot) VERSAILLES<br />
6 ARTCURIAL<br />
Souvenirs historiques<br />
Phaléristique & armes de<br />
collection PARIS<br />
6 MILLON<br />
Art contemporain PARIS<br />
6 MILLON<br />
Fashion auction selection:<br />
autumn/winter <strong>2023</strong><br />
PARIS<br />
7 DE BAECQUE<br />
Photographies VILLEURBANNE<br />
7 MILLON<br />
Masters arts décoratifs du<br />
XX PARIS<br />
7 TAJAN<br />
Art urbain PARIS<br />
7 SOTHEBY'S<br />
Magnificence and Regality:<br />
The Princely Collection PARIS<br />
7-14 SOTHEBY'S<br />
Tableaux et Dessins 1400-<br />
1900 ONLINE<br />
8 AGUTTES<br />
La maison sémonville par<br />
John Coury et Florent Maillard<br />
NEUILLY<br />
8 DE BAECQUE<br />
Vente classique MARSEILLES<br />
8 CANNES ENCHÈRES<br />
Automobilia - poupée et<br />
jouets CANNES<br />
8 MILLON<br />
Histoire naturelle (Drouot)<br />
PARIS<br />
8 OSENAT<br />
Photographies et appareils<br />
photo (Drouot) PARIS<br />
8 PIASA<br />
After Alexandre Calder -<br />
53/100 PARIS<br />
8 PIASA<br />
Arts and Crafts - Made in<br />
America PARIS<br />
8 PIASA<br />
American design PARIS<br />
9 ADER<br />
Photographies (Drouot) PARIS<br />
9 DE BAECQUE<br />
Art nouveau et art deco<br />
MARSEILLES<br />
9 DE BAECQUE<br />
Intérieurs et décoration<br />
VILLEURBANNE<br />
9 LUCIEN PARIS<br />
Vente classique NOGENT<br />
9 MILLON<br />
Vente d'estampes NICE<br />
9-16 SOTHEBY'S<br />
Master Sculpture & Works of<br />
Art ONLINE<br />
9-22 CHRISTIE'S<br />
Gold Boxes ONLINE<br />
10 ALDE<br />
Collection d'un amateur<br />
- Livres de photographies<br />
ONLINE<br />
10 ARTCURIAL<br />
Amateurs et collectionneurs<br />
PARIS<br />
10 BEAUSSANT LEFEVRE<br />
Arts d'Asie (Drouot) PARIS<br />
10 DE BAECQUE & ASS<br />
Intérieurs et décoration<br />
(Drouot) PARIS<br />
10 DE BAECQUE & ASS<br />
Textiles # 14 LYON<br />
10 DROUOT ESTIMATIONS<br />
Ecrin de beaux bijoux<br />
(Drouot) PARIS<br />
10 GROS & DELETTREZ<br />
Bijoux et montres (Drouot)<br />
PARIS<br />
10 MILLON<br />
Collection Pierre Bonhomme<br />
(Drouot) PARIS<br />
10 MILLON<br />
Les arts de la table PARIS<br />
10-11 HVMC<br />
Archéologie, Armes<br />
Anciennes, Art Asiatique<br />
MONTE-CARLO<br />
10-17 SOTHEBY'S<br />
Design 17/20: Fine Silver<br />
ONLINE<br />
11 MILLON<br />
Bandes dessinées ONLINE<br />
11-12 OSENAT<br />
44E Salon de epoqu'auto<br />
(Drouot) LYON<br />
13 CHRISTOPHE JORON DEREM<br />
Vente classique (Drouot)<br />
PARIS<br />
14 ADER<br />
Ordres de chevalerie et<br />
décorations (Drouot) PARIS<br />
14 ARTCURIAL<br />
Livres & Manuscrits PARIS<br />
14 BEAUSSANT LEFEVRE<br />
Collection Robert et Isabelle<br />
de Strycker (Drouot) PARIS<br />
14 CANNES ENCHÈRES<br />
Livres anciens CANNES<br />
14 AUDAP & ASSOCIÉS<br />
Boulevard F. (Drouot) PARIS<br />
14 AUCTION ART RÉMY LE FUR &<br />
ASSOCIÉS<br />
Livres (Drouot) PARIS<br />
14 DROUOT ESTIMATIONS<br />
Objets de vitrine & orfèvrerie<br />
(Drouot) PARIS<br />
14 KÂ-MONDO<br />
Ribambelle de tours de<br />
poignets en or et bijoux<br />
(Drouot) PARIS<br />
14 MARIE-SAINT GERMAIN<br />
Curiosa dont 38<br />
daguerréotypes (Drouot)<br />
PARIS<br />
14 TESSIER & SARROU ET ASSOCIÉS<br />
Arts décoratifs du XXE siècle<br />
(Drouot) PARIS<br />
14 YANN LE MOUEL<br />
Photographie moderne et<br />
contemporaine (Drouot) PARIS<br />
14 MILLON<br />
Félix Nadar: ombre et lumière<br />
PARIS<br />
14 MILLON<br />
Mon ami Brassaï, signé<br />
Picasso PARIS<br />
15 ADER<br />
Art et utopie (Drouot) PARIS<br />
15 ALDE<br />
Beaux livres anciens PARIS<br />
15 ARTCURIAL<br />
Archéologie & Arts d’Orient<br />
PARIS<br />
15 BOISGIRARD-ANTONINI<br />
Presse-papiers, opalines et<br />
verrerie PARIS<br />
15 CHRISTIE'S<br />
Maîtres Anciens : Peintures -<br />
Sculptures - Dessins PARIS<br />
15 ERIC CAUDRON<br />
Mobilier et objets d'art<br />
(Drouot) (Drouot) PARIS<br />
15 FERRI & ASSOCIÉS<br />
Vente classique (Drouot) PARIS<br />
15 LIBERT ET ASSOCIÉS<br />
Vente classique (Drouot) PARIS<br />
15 MILLON<br />
Philatélie & cartes postales<br />
PARIS<br />
15 PIASA<br />
Art Moderne et<br />
Contemporain Africain PARIS<br />
15 PIASA<br />
Céramique moderne<br />
française PARIS<br />
15 SOTHEBY'S<br />
Collection Pascal Marziano,<br />
part II PARIS<br />
15 SOTHEBY'S<br />
Classic Design PARIS<br />
15 SOTHEBY'S<br />
Master Sculpture PARIS<br />
15 AGUTTES<br />
Art impressionniste et<br />
moderne NEUILLY<br />
15 VILLANFRAY POMMERY<br />
Vente cataloguée (Drouot)<br />
PARIS<br />
15-21 ARTCURIAL<br />
Hermès Vintage ONLINE<br />
15-29 AGUTTES<br />
Bagagerie ONLINE<br />
16 ADER<br />
Enluminures, livres anciens et<br />
modernes (Drouot) PARIS<br />
16 BOISGIRARD-ANTONINI<br />
Vente cataloguée NICE<br />
17 BEAUSSANT LEFEVRE<br />
Vente classique (Drouot) PARIS<br />
17 BEAUSSANT LEFEVRE<br />
Succession Susana et Joseph-<br />
André Metten (Drouot) PARIS<br />
17 COUTAU-BÉGARIE & ASS<br />
Bijoux-Objets de vitrine PARIS<br />
17 DE BAECQUE<br />
Poupées et jouets LYON<br />
17 DROUOT ESTIMATIONS<br />
Vente de collection (Drouot)<br />
PARIS<br />
17 GIQUELLO<br />
Avant gardes (Drouot) PARIS<br />
17 LYNDA TROUVÉ<br />
Bijoux (Drouot) PARIS<br />
17 LYNDA TROUVÉ<br />
Mobilier et objets d'art<br />
(Drouot) PARIS<br />
17 MORAND & MORAND<br />
Collection d'un amateur Art<br />
Africain (Drouot) PARIS<br />
17 PARIS ENCHÈRES - COLLIN DU<br />
BOCAGE<br />
Moa (Drouot) PARIS<br />
17-20 OSENAT<br />
Vente de l'angélus (Drouot)<br />
ONLINE<br />
18 ARTCURIAL<br />
L’Univers du créateur de<br />
Tintin PARIS<br />
18 ARTCURIAL<br />
Bandes Dessinées PARIS<br />
19 OSENAT<br />
Collection de Jean Louis<br />
Noisiez, l'empire (Drouot)<br />
FONTAINEBLEAU<br />
19 OSENAT<br />
Art moderne et contemporain<br />
(Drouot) VERSAILLES<br />
20 AUCTIE'S<br />
Arts classiques (Drouot) PARIS<br />
21 ADER<br />
Tableaux anciens (Drouot)<br />
PARIS<br />
21 BEAUSSANT LEFEVRE<br />
Le monde d'Augustin Rouart<br />
(Drouot) PARIS<br />
21 BLANCHET & ASSOCIÉS<br />
Bijoux montres art deco PARIS<br />
21 CANNES ENCHÈRES<br />
Art d'Asie CANNES<br />
21 CHRISTIE'S<br />
The Exceptional Sale PARIS<br />
21 EUVRARD & FABRE<br />
Bijoux et orfèvrerie (Drouot)<br />
PARIS<br />
21 EVE<br />
Cabinet de curiosités d'un<br />
amateur (Drouot) PARIS<br />
21 GIQUELLO<br />
Mobilier et objets d'art<br />
(Drouot) PARIS<br />
21 MARIE-SAINT GERMAIN<br />
Bijoux anciens et modernes<br />
PARIS<br />
21 MILLON<br />
Art moderne (Drouot) PARIS<br />
21 NÉO ENCHÈRES<br />
Modern & contemporary<br />
south Asian art (Drouot) PARIS<br />
21 PHIDIAS<br />
Bijoux & intailles - meubles &<br />
ameublement PARIS<br />
21 TAJAN<br />
Arts décoratifs et design du<br />
XXE siècle PARIS<br />
21 SOTHEBY'S<br />
Important Design PARIS<br />
21-5 AGUTTES<br />
Or et bijoux ONLINE<br />
22 AGUTTES<br />
Art contemporain NEUILLY<br />
22 ALDE<br />
Reliures originales & Livres<br />
illustrés modernes PARIS<br />
22 APONEM<br />
Arts d'Asie (Drouot) PARIS<br />
22 ARTCURIAL<br />
Maîtres anciens & du XIXe<br />
siècle PARIS<br />
22 BONHAMS<br />
The Greek Sale PARIS<br />
22 CHRISTIE'S<br />
Livres rares et Manuscrits,<br />
incluant une sélection de la<br />
bibliothèque de la famille<br />
Rothschild PARIS<br />
22 MILLON<br />
Tribal Addiction PARIS<br />
22 MILLON<br />
Intérieurs & caractères PARIS<br />
22 PIASA<br />
Dessins, Tableaux anciens et<br />
Mobilier Objets d'Art PARIS<br />
23 DELON - HOEBANX<br />
Militaria, tableaux et objets<br />
d'art PARIS<br />
23 LUCIEN PARIS<br />
Le mobilier garnissant une<br />
propriété des bords de marne<br />
NOGENT<br />
23 OSENAT<br />
Collection de Jean Louis<br />
Noisiez, Numismatique<br />
(Drouot) PARIS<br />
23 DE BAECQUE<br />
Intérieurs et décoration<br />
VILLEURBANNE<br />
23 MILLON<br />
La face des rois (Drouot)<br />
PARIS<br />
23 MILLON<br />
101
Auction calendar<br />
Dessins de 1500 à 1900<br />
(Drouot) PARIS<br />
24 ADER<br />
Art impressioniste et<br />
moderne (Drouot) PARIS<br />
24 BEAUSSANT LEFEVRE<br />
Bijoux et orfèvrerie (Drouot)<br />
PARIS<br />
24 COUTAU-BÉGARIE & ASS<br />
Haute époque PARIS<br />
24 CRAIT + MÜLLER<br />
Art contemporain PARIS<br />
24 DE BAECQUE<br />
Art populaire (Drouot) PARIS<br />
24 FERRI & ASSOCIÉS<br />
Bibliothèque de Marcel<br />
Lecomte (Drouot) PARIS<br />
24 GROS & DELETTREZ<br />
Bijoux & montres (Drouot)<br />
PARIS<br />
24 MILLON<br />
Souvenirs historiques<br />
(Drouot) PARIS<br />
24 TESSIER & SARROU ET ASSOCIÉS<br />
Originaux de bande dessinée<br />
(Drouot) PARIS<br />
24-1 ARTCURIAL<br />
Mode & Accessoires ONLINE<br />
25 DE BAECQUE<br />
Vente classique LYON<br />
25 OSENAT<br />
Mobilier et objets d'art<br />
(Drouot) FONTAINEBLEAU<br />
25 TESSIER & SARROU ET ASSOCIÉS<br />
Albums de bande dessinée<br />
(Drouot) PARIS<br />
26 OSENAT<br />
L'esprit du XIXE siècle<br />
(Drouot) FONTAINEBLEAU<br />
26 OSENAT<br />
La royauté à Versailles<br />
(Drouot) VERSAILLES<br />
27 AGUTTES<br />
Instruments de musique et<br />
archets NEUILLY<br />
27 DE BAECQUE<br />
Tableaux anciens et<br />
modernes LYON<br />
27 L'HUILLIER & ASSOCIÉS<br />
Mode & Vintage (Drouot)<br />
PARIS<br />
27 MILLON<br />
Post war & art contemporain<br />
PARIS<br />
28 ADER<br />
Bijoux et montres (Drouot)<br />
PARIS<br />
28 AGUTTES<br />
Maîtres anciens NEUILLY<br />
28 APONEM<br />
Tableaux modernes et<br />
contemporains, Design PARIS<br />
28 ARTCURIAL<br />
Limited Edition PARIS<br />
28 ARTCURIAL<br />
Art Déco Design PARIS<br />
28 CANNES ENCHÈRES<br />
Timbres de collection et<br />
cartes postales anciennes<br />
CANNES<br />
28 COPAGES AUCTION PARIS<br />
Bijoux anciens et<br />
contemporain (Drouot) PARIS<br />
28 DE BAECQUE<br />
Bijoux anciens et modernes<br />
LYON<br />
28 DIGARD AUCTION<br />
Tableaux modernes et<br />
contemporains (Drouot)<br />
PARIS<br />
28 EVE<br />
Mobilier et objets d'art<br />
(Drouot) PARIS<br />
28 GROS & DELETTREZ<br />
Hermès Vintage (Drouot)<br />
PARIS<br />
28 OGER - BLANCHET<br />
Collections modernes<br />
(Drouot) PARIS<br />
28 TAJAN<br />
Art moderne PARIS<br />
28-7 BONHAMS<br />
Hebdomadaire: Bijoux ONLINE<br />
28-8 CHRISTIE'S<br />
Post-war et contemporary art<br />
ONLINE<br />
29 ADER<br />
Estampes anciennes et<br />
modernes (Drouot) PARIS<br />
29 ARTCURIAL<br />
Design Scandinave PARIS<br />
29 ART VALOREM<br />
Mobilier et objets d'art<br />
(Drouot) PARIS<br />
29 BONHAMS<br />
Design PARIS<br />
29 DELON - HOEBANX<br />
Vente classique (Drouot) PARIS<br />
29 CHRISTIE'S<br />
Design PARIS<br />
29 PIASA<br />
Scandinavian Design PARIS<br />
29 TAJAN<br />
Art contemporain PARIS<br />
29 SOTHEBY'S<br />
Livres et Manuscrits ONLINE<br />
30 AGUTTES<br />
Peintres d'Asie, oeuvres<br />
majeurs NEUILLY<br />
30 COUTAU-BÉGARIE & ASS<br />
Collection Jean et Violet<br />
Henson PARIS<br />
30 DE BAECQUE<br />
Collection Marcel Carbonel<br />
MARSEILLE<br />
30 MAGNIN WEDRY<br />
Tableaux modernes et<br />
contemporains, Design<br />
(Drouot) PARIS<br />
30 MAISON R&C<br />
Bijoux & montres de<br />
collection (Drouot) PARIS<br />
30-14 CHRISTIE'S<br />
Art of Asia ONLINE<br />
DECEMBER<br />
1 ADER<br />
Avant-garde japonaise<br />
(Drouot) PARIS<br />
1 BOISGIRARD-ANTONINI<br />
Meubles et objets d'art<br />
(Drouot) PARIS<br />
1 DE BAECQUE<br />
Mobilier et objets d'art<br />
(Drouot) PARIS<br />
1 PIASA<br />
Ceramic addict ONLINE<br />
1-7 SOTHEBY'S<br />
Art Contemporain ONLINE<br />
1-15 CHRISTIE'S<br />
Joaillerie Paris ONLINE<br />
2 ADER<br />
Livres de photographies<br />
(Drouot) ONLINE<br />
2 CANNES ENCHÈRES<br />
Mode et art de table CANNES<br />
2 COUTAU-BÉGARIE & ASS<br />
Chanson Française et<br />
internationale PARIS<br />
2 OSENAT<br />
Mode & luxe (Drouot)<br />
FONTAINEBLEAU<br />
3 OSENAT<br />
Les grands siècles (Drouot)<br />
VERSAILLES<br />
5 ARTCURIAL<br />
Art Moderne PARIS<br />
5 ARTCURIAL<br />
Art Contemporain PARIS<br />
5 BEAUSSANT LEFEVRE<br />
Antiquités (Drouot) PARIS<br />
5 BEAUSSANT LEFEVRE<br />
Livres (Drouot)<br />
PARIS<br />
5 BONHAMS<br />
Estampes et multiples PARIS<br />
5 COUTAU-BÉGARIE & ASS<br />
Ombrelles, parapluies,<br />
parasols-XVIIE-XXE siècles<br />
PARIS<br />
5 DE BAECQUE<br />
Livres LYON<br />
5 GROS & DELETTREZ<br />
Art moderne & contemporain<br />
PARIS<br />
5 GROS & DELETTREZ<br />
Arts décoratifs du XXE<br />
(Drouot) PARIS<br />
5 GROS & DELETTREZ<br />
Arts premiers (Drouot) PARIS<br />
5 TAJAN<br />
Livres, manuscrits et<br />
estampes PARIS<br />
5 TAJAN<br />
L'exceptionnelle collection<br />
privée de madame B PARIS<br />
6 AGUTTES<br />
Arts classiques NEUILLY<br />
6 ALDE<br />
Éditions originales des XIX et<br />
XX siècles PARIS<br />
6 ARTCURIAL<br />
Impressionniste et moderne<br />
PARIS<br />
6 ARTCURIAL<br />
Post-war et contemporain<br />
PARIS<br />
6 ARTCURIAL<br />
Twenty one contemporary<br />
PARIS<br />
6 CHRISTIE'S<br />
Post-war et contemporary<br />
art PARIS<br />
6 DE BAECQUE<br />
Mode et vintage - bijoux<br />
MARSEILLE<br />
6 DE BAECQUE<br />
Autographes LYON<br />
6 GROS & DELETTREZ<br />
Tableaux, mobilier & objets<br />
d'art (Drouot) PARIS<br />
6 PIASA<br />
Editions : estampes, livres<br />
illustrés, multiples PARIS<br />
6 PIASA<br />
Bijoux PARIS<br />
6 TAJAN<br />
Haute joaillerie PARIS<br />
6 TAJAN<br />
Horlogerie de collection PARIS<br />
7 ADER<br />
Armes anciennes et souvenirs<br />
historiques (Drouot) PARIS<br />
7 CANNES ENCHÈRES<br />
Bijoux anciens et modernes<br />
CANNES<br />
7 CHRISTIE'S<br />
Arts d'Afrique, d'Océanie et<br />
des Amériques PARIS<br />
7 DE BAECQUE<br />
Arts premiers (Drouot) PARIS<br />
7 LUCIEN PARIS<br />
Bijoux, objets d'art, mobilier<br />
NOGENT<br />
8 ADER<br />
Art décoratifs et sculptures du<br />
XXE siècle (Drouot)<br />
PARIS<br />
8 BEAUSSANT LEFEVRE<br />
Arts du XXE siècle (Drouot)<br />
PARIS<br />
8 GROS & DELETTREZ<br />
Bijoux & montres (Drouot)<br />
PARIS<br />
8 HVMC<br />
Importants Bijoux MONTE-<br />
CARLO<br />
8 HVMC<br />
Maroquinerie de Luxe MONTE-<br />
CARLO<br />
8-21 SOTHEBY'S<br />
Indochine ONLINE<br />
8-21 SOTHEBY'S<br />
Asian Arts / 5000 Years ONLINE<br />
10 OSENAT<br />
Les écrins de Versailles<br />
(Drouot) VERSAILLES<br />
10 OSENAT<br />
L'empire à Fontainebleau<br />
(Drouot) FONTAINEBLEAU<br />
Germany<br />
NOVEMBER<br />
7 GORNY & MOSCH<br />
Münzen, Medaillen und Lots<br />
von Antike bis Neuzeit<br />
ONLINE<br />
8 NAGEL AUKTION<br />
Schmuck & Uhren Highlights<br />
STUTTGART<br />
8-9 NAGEL AUKTION<br />
Alte Kunst & Antiquitäten<br />
Highlights STUTTGART<br />
9 NAGEL AUKTION<br />
Varia STUTTGART<br />
14 QUITTENBAUM<br />
Jugendstil - Art Déco: Glas,<br />
Möbel MÜNCHEN<br />
15 VAN HAM<br />
Decorative MÜNCHEN<br />
15 QUITTENBAUM<br />
Jugendstil - Art Déco:<br />
Skulpturen - Metall - Keramik<br />
- Silber MÜNCHEN<br />
15 QUITTENBAUM<br />
Mythologische Schönheiten<br />
Figürliche Keramik. Eine<br />
Privatsammlung. MÜNCHEN<br />
16 VAN HAM<br />
Fine jewels and watches<br />
MÜNCHEN<br />
17 VAN HAM<br />
Fine Art MÜNCHEN<br />
29 VAN HAM<br />
Evening sale MÜNCHEN<br />
29-30 VAN HAM<br />
Modern MÜNCHEN<br />
29-30 VAN HAM<br />
Post War MÜNCHEN<br />
29-30 VAN HAM<br />
Contemporary MÜNCHEN<br />
29-3 BASSENGE<br />
Kunst des 15. – 19.<br />
Jahrhunderts, Moderne Kunst<br />
und Zeitgenössische Kunst<br />
BERLIN<br />
DECEMBER<br />
1-2 DR. FISCHER KUNSTAUKTIONEN<br />
Kunst, Antiquitäten &<br />
Schmuck MÜNCHEN<br />
5 QUITTENBAUM<br />
Schools of Design MÜNCHEN<br />
6 BASSENGE<br />
Fotografie des 19. – 21.<br />
Jahrhunderts BERLIN<br />
6 QUITTENBAUM<br />
Moderne Kunst MÜNCHEN<br />
7 QUITTENBAUM<br />
Autorenschmuck &<br />
Künstlerschmuck MÜNCHEN<br />
7 QUITTENBAUM<br />
Sparkle & Shine<br />
Juwelenschmuck & Vintage<br />
Accessoires MÜNCHEN<br />
7-8 NAGEL AUKTION<br />
Asiatische Kunst Highlights<br />
STUTTGART<br />
London<br />
OCTOBER<br />
25-8 CHRISTIE'S<br />
The History of Western<br />
Music: Manuscripts from the<br />
Schøyen Collection ONLINE<br />
26-7 CHRISTIE'S<br />
Christie’s London Staff<br />
Auction ONLINE<br />
26-9 BONHAMS<br />
Text Me If You Can:<br />
Contemporary Editions X<br />
Woolwich Print Fair ONLINE<br />
27-6 BONHAMS<br />
The Marsh Collection: Art for<br />
the Literati ONLINE<br />
27-7 BONHAMS<br />
Culture, Country and Charity<br />
Chinese Art ONLINE<br />
27-8 BONHAMS<br />
Japan-Mania ONLINE<br />
NOVEMBER<br />
1 PHILLIPS<br />
Lucie Rie and Hans Coper,<br />
Exceptional Ceramics:<br />
Selections from the Estate of<br />
Jane Coper and the former<br />
Collection of Cyril Frankel<br />
LONDON<br />
1 SOTHEBY'S<br />
Important Chinese Art<br />
LONDON<br />
1 SOTHEBY'S<br />
China/5000 LONDON<br />
2 BONHAMS<br />
Fine Chinese Art LONDON<br />
2 BONHAMS<br />
Fine Japanese Art LONDON<br />
2 BONHAMS<br />
The Marsh Collection: Art for<br />
the Literati (Part II) LONDON<br />
2 BONHAMS<br />
Devotion: Culture, Country<br />
and Charity - Chinese Art<br />
LONDON<br />
102
november—december <strong>2023</strong><br />
3 BONHAMS<br />
The Golden Age of Motoring<br />
Sale LONDON<br />
3-13 BONHAMS<br />
The Forshaw Race Bib<br />
Collection & Other Property<br />
ONLINE<br />
3-15 BONHAMS<br />
Knightsbridge Jewels ONLINE<br />
6-15 BONHAMS<br />
Islamic and Indian Art ONLINE<br />
8 CHRISTIE'S<br />
Modern and contemporary<br />
Middle Eastern art part I<br />
LONDON<br />
9 SOTHEBY'S<br />
The Silk Road: Orientalist<br />
Paintings and Furniture from a<br />
Belgravia Residence<br />
LONDON<br />
14 BONHAMS<br />
Islamic and Indian Art LONDON<br />
14 BONHAMS<br />
Modern and Contemporary<br />
South Asian Art<br />
LONDON<br />
14-28 CHRISTIE'S<br />
Jewels Online:<br />
The London Edit ONLINE<br />
15 BONHAMS<br />
Modern and Contemporary<br />
Middle Eastern Art LONDON<br />
15 SOTHEBY'S<br />
The Leslie and Johanna<br />
Garfield Collection : A<br />
Celebration of David Hockney<br />
LONDON<br />
15 SOTHEBY'S<br />
Irish Art LONDON<br />
21 BONHAMS<br />
Cornelis Paulus van Pauwvliet:<br />
An Important Dutch<br />
Collection LONDON<br />
21 PHILLIPS<br />
Photographs LONDON<br />
21 SOTHEBY'S<br />
Modern British & Irish Art<br />
LONDON<br />
21-1 BONHAMS<br />
Books, Maps and Manuscripts<br />
ONLINE<br />
22 BONHAMS<br />
Modern British Art LONDON<br />
23 PHILLIPS<br />
Wired ONLINE<br />
24 SOTHEBY'S<br />
Fabergé, Gold Boxes, Vertu &<br />
Imperial Works of Art LONDON<br />
27-6 BONHAMS<br />
Travel & Exploration ONLINE<br />
28 BONHAMS<br />
Fine Decorative Arts LONDON<br />
29 BONHAMS<br />
Rock, Pop & Film LONDON<br />
29 BONHAMS<br />
Modern British and Irish Art<br />
LONDON<br />
29 BONHAMS<br />
Fine Clocks LONDON<br />
DECEMBER<br />
1 SOTHEBY'S<br />
Old Master Paintings Day<br />
Auction LONDON<br />
5 BONHAMS<br />
20th Century Decorative Arts<br />
LONDON<br />
5 PHILLIPS<br />
New Now LONDON<br />
5 SOTHEBY'S<br />
Ancient Sculpture and Works<br />
of Art LONDON<br />
5 SOTHEBY'S<br />
Books and Manuscripts From<br />
Medieval to Modern LONDON<br />
6 BONHAMS<br />
Prints and Multiples LONDON<br />
6 BONHAMS<br />
Old Master Paintings LONDON<br />
6 BONHAMS<br />
500 Years of European<br />
Ceramics LONDON<br />
6 BONHAMS<br />
The Grand Tour Sale<br />
LONDON<br />
7 BONHAMS<br />
London Jewels LONDON<br />
7 CHRISTIE'S<br />
The Sam Josefowitz<br />
Collection: Graphic<br />
Masterpieces by Rembrandt<br />
van Rijn<br />
LONDON<br />
7 CHRISTIE'S<br />
Ancient to Modern Art from<br />
the Mougins Museum of<br />
Classical Art, Part I LONDON<br />
7 SOTHEBY'S<br />
Old Master & 19th Century<br />
Paintings Evening Auction<br />
LONDON<br />
7 SOTHEBY'S<br />
European & British Paintings<br />
LONDON<br />
7-8 CHRISTIE'S<br />
Old Masters Part LONDON<br />
Switzerland<br />
NOVEMBER<br />
15-7 KOLLER<br />
Art Nouveau & Art Déco,<br />
Design, Fashion & Vintage,<br />
Silber, 20./21. Jh.<br />
ONLINE<br />
27 KOLLER<br />
Armband- und Taschenuhren<br />
Fountain Pen Fascination:<br />
Luxusschreibgeräte aus einer<br />
Schweizer Privatsammlung<br />
ZÜRICH<br />
28 KOLLER<br />
Asiatica: Himalaya, China,<br />
Japan, Indien, Südostasien<br />
ZÜRICH<br />
29 KOLLER<br />
Art Japan, Indien,<br />
Südostasien ZÜRICH<br />
30 KOLLER<br />
PostWar & Contemporary,<br />
Grafik & Multiples ZÜRICH<br />
DECEMBER<br />
1 KOLLER<br />
Impressionismus & Moderne,<br />
Schweizer Kunst ZÜRICH<br />
4 KOLLER<br />
Out of this world: Natural<br />
History, Space Exploration,<br />
Entertainment Memorabilia<br />
ZÜRICH<br />
4-7 PIGUET<br />
Vente classique ONLINE<br />
6-7 PIGUET<br />
Vente classique GENÈVE<br />
Fair calendar november—december <strong>2023</strong><br />
Austria<br />
France<br />
Italy<br />
Spain<br />
United Kingdom<br />
NOVEMBER<br />
NOVEMBER<br />
NOVEMBER<br />
NOVEMBER<br />
NOVEMBER<br />
9-13 Art & Antique Vienna<br />
VIENNA<br />
9-12 Paris Photo<br />
PARIS<br />
3-5 Artissima<br />
TURIN<br />
11-19 Feriarte Madrid<br />
MADRID<br />
13-19 BADA Fair<br />
LONDON<br />
Belgium<br />
21-26 Fine Arts Paris & La<br />
Biennale<br />
PARIS<br />
Luxembourg<br />
21-23 LOOP Barcelona<br />
BARCELONA<br />
United States<br />
NOVEMBER<br />
11-19 Antica Namur Fine Art<br />
Fair<br />
NAMUR<br />
24-26 art3f Brussels<br />
BRUSSELS<br />
25-26 GANDA<br />
GENT<br />
Germany<br />
NOVEMBER<br />
2-5 Discovery Art Fair<br />
Frankfurt<br />
FRANKFURT<br />
16-19 ART COLOGNE<br />
COLOGNE<br />
NOVEMBER<br />
10-12 Luxembourg Art Week<br />
<strong>2023</strong><br />
LUXEMBOURG<br />
Portugal<br />
NOVEMBER<br />
The Netherlands<br />
NOVEMBER<br />
1-5 Affordable Art Fair<br />
AMSTERDAM<br />
11-12 Verzameljaarbeurs<br />
UTRECHT<br />
18-19 National Art Days<br />
GORINCHEM<br />
OCTOBER<br />
5-9 Art Miami<br />
MIAMI<br />
7-9 Art Basel Miami Beach<br />
M<br />
5-10 SCOPE Art Show Miami<br />
MIAMI<br />
5-10 Photo Basel Miami<br />
MIAMI<br />
DECEMBER<br />
9-12 Lisbon Art Week<br />
LISBON<br />
19-26 PAN Amsterdam<br />
AMSTERDAM<br />
2-3 GANDA<br />
GENT<br />
8-10 31ste Internationale<br />
antiquarenbeurs van Belgïe<br />
MECHELENGENT<br />
103
Aanbevolen<br />
adressen<br />
Zoekers<br />
Restauratie<br />
METAALRESTAURATIE<br />
Restauratie van antieke metalen<br />
objecten, fototoestellen, projectoren,<br />
microscopen, automaten,…<br />
Specialisatie : klokken en horloges.<br />
Aanmaak van presentatiesystemen<br />
Geert Schumeth, GeertSchumeth@<br />
hotmail.com<br />
www.metaalrestauratie.com<br />
RESTAURATIEATELIER TEMPERA<br />
Tempera bvba, Aalst<br />
Aäron Uytterhaegen<br />
Restauratie van schilderijen op doek en<br />
paneel en gepolychromeerde beelden.<br />
Voor vrijblijvende deskundige beoordeling:<br />
tempera@telenet.be of 0494<br />
47 60 32<br />
www.temperarestauratie.be<br />
Inlijstingen<br />
VAN THIENEN CVBA<br />
Aanbeeldstraat 28, 1210 Brussel<br />
T. 02 230 27 16<br />
Artisanale productie van moderne,<br />
hedendaagse en oude kaders. Meer<br />
dan 600 modellen, gemaakt met<br />
de hand. Restauratie van oude en<br />
moderne kaders. Bladgoudvergulden.<br />
Uniek model op bestelling.<br />
www.van-thienen.be<br />
Art Handling<br />
Aangeboden<br />
Origineel kunstalbum –<br />
Paardenrassen – uitgegeven in 1898<br />
Zutphen Nl .41 afbeeldingen van Otto<br />
Eerelman ( 48 x 62 cm ). Chromolithographie<br />
van J.L.Goffart. Met<br />
beschrijving door E.A.L. Quadekker.<br />
Info 32 496 055066<br />
Particulier verkoopt drukgrafiek van:<br />
C.andriessen/ Kraguluy/ Cuixart<br />
/ Wittevrongel/ P.Van Gysegem/<br />
Marchoul/ L.Collet/ P.Caille/ Lismonde/<br />
J.P.Point/ L.Van Malderen/ Baeyens/<br />
E.Hoorne/ P.Mara/ e.v.a. Info:<br />
02/4283260<br />
Te koop van particulier: verzameling<br />
volkskunst van ca. 1600 lokvogels uit<br />
gans Europa in hout, kurk, balsa enz.<br />
ludofagus@gmail.com.<br />
Gezocht<br />
Gezocht: Werken (schilderijen, tekeningen)<br />
en gegevens (krantenartikels,<br />
brieven, foto’s, ...) over<br />
het leven van de Belgische schilder<br />
Albert Dupuis (1923-2010) voor een<br />
tentoonstelling en catalogus in het<br />
Charlier Museum. Contact: Michèle<br />
Schoonjans van de stichting F.A.D.<br />
gsm: 0478 71 62 96 of michele@<br />
micheleschoonjans.be of mailto:fondation.albert.dupuis.2010@gmail.com<br />
denast/nieuws/louis-thevenet” of<br />
denast@halle.be<br />
De Ecole d’Art in Waterloo zoekt<br />
voor de afdeling restauratie oude<br />
schilderijen (16e, 17e en 18e eeuw),<br />
beschadigd of in slechte staat (gaatjes,<br />
verfschilfers of -spaanders, slijtage,<br />
scheuren, kreuken in het doek of<br />
op het paneel). tel. 0472308106 of<br />
0491932094<br />
Om een catalogue raisonné samen te<br />
stellen van kunstschilder Ward Lernout<br />
(Tervuren) zijn we op zoek naar al zijn<br />
gesigneerde schilderijen en tekeningen.<br />
Graag hadden we via deze weg<br />
een oproep gedaan aan personen die<br />
in het bezit zijn van werken van Ward<br />
Lernout. Privacy wordt gegarandeerd.<br />
We hebben een afbeelding nodig (met<br />
GSM is ok) en bijkomend volgende<br />
informatie: titel, jaartal en afmetingen<br />
(zonder kader). Deze info kan<br />
doorgestuurd worden naar volgend<br />
emailadres: tille.lernout@telenet.be.<br />
Ik ben op zoek naar schilderijen en<br />
tekeningen van de Belgische kunstenaar<br />
Guillaume van Strydonck (1861-<br />
1937) voor aankoop, maar ook voor<br />
uitwisseling van gegevens over de<br />
kunstenaar en zijn schilderijen. Graag<br />
contact opnemen met Luc De Wilder,<br />
voorzitter heemkundekring Machelen.<br />
0499/46.23.52 of<br />
luc.de.wilder1@telenet.be<br />
Guy Poelvoorde zoekt schilderijen van<br />
Brugse schilders (o.a. Reckelbus), de<br />
Ierse school (o.a. Ballagh, O’Conor),<br />
Paul Permeke, Paul Klein, Gaston<br />
Bogaert en werken met de thema’s<br />
honden en paarden. 0475/393 498<br />
www.guyart.com.<br />
Flessenverzamelaar zoekt 17e-19e<br />
eeuwse glazen wijnflessen, liefst met<br />
glaszegel. Willy Van den Bossche,<br />
wvdbossche@telenet.be of GSM: +32<br />
473 37 24 94. https://www.facebook.<br />
com/profile.php?id=100080201273036<br />
ART ON THE MOVE<br />
Henri-Joseph Genessestraat 1, 1070<br />
BrusselTél. : 02 333 2411<br />
georges.merz@art-onthemove.be &<br />
stephane.merz@art-onthemove.be<br />
Gespecialiseerde en inclusieve dienstverlening:<br />
voor, gedurende en na<br />
het transport. Ophangen/hangen,<br />
bescherming & verpakking, beveiligde<br />
opslag, verzekering, nationaal &<br />
internationaal transport/verzending,<br />
douaneformaliteiten, enz...<br />
www.art-onthemove.be<br />
Museum<br />
MEM – MUSEUM VAN EROTIEK<br />
EN MYTHOLOGIE<br />
Dit museum in een mooi huis van de<br />
Zavel geeft een historisch overzicht van<br />
de erotische kunst in de loop der tijden<br />
sinds de oudheid tot hedendaags.<br />
Deze private collectie, toont zeldzame<br />
voorwerpen van allerlei aard : ivoren,<br />
schilderijen, skulpturen, griekse<br />
en romeinse antikwiteiten, japanse<br />
etsen, tekeningen , litho’s, werken van<br />
Belgische artiesten en andere curiosa.<br />
Sint-Annastraat, 32 (Zavel) Brussel<br />
T: +32(0)2/514.03.53<br />
E-Mail : info@m-e-m.be<br />
www.m-e-m.be<br />
De Musea van de Stad Luik wijden<br />
binnenkort een tentoonstelling aan<br />
de schilder Marguerite RADOUX (Luik<br />
1873 - Parijs 1943). Opgeleid aan de<br />
Academie van Luik, in Frankrijk vanaf<br />
1910, heeft zij vele portretten op haar<br />
naam staan, vaak van (elegante) vrouwen,<br />
musici, leden van haar familie en<br />
vrienden, die zij weergeeft in olieverf, in<br />
donkere tinten of, omgekeerd, op zeer<br />
geraffineerde en minimalistische wijze<br />
in pastel. Zij blinkt uit in de weergave<br />
van het clair-obscur en het kleur- en<br />
lichtspel van alledaagse taferelen in<br />
ter plekke geschetste “tableautins”,<br />
landschappen en stillevens. Haar stijl<br />
kan worden omschreven als post-impressionistisch,<br />
evoluerend naar<br />
fauvisme. Ze tekent meestal “Marg.<br />
Radoux”, soms MR of MRO. Contact:<br />
info@MargueriteRadoux.art of Sophie<br />
Wittemans, curator van de tentoonstelling,<br />
op 0479 91 11 28, margueriteradoux.org.<br />
In het kader van het project<br />
‘Thevenet 150’ zoekt Den AST (Archief,<br />
Streekmuseum en Toerisme Halle)<br />
schilderijen van Louis Thevenet voor<br />
fotografie en registratie in de databank.<br />
Ben je eigenaar of weet je er<br />
een hangen? Neem contact op met<br />
den AST via https://www.halle.be/<br />
104
Koninklijke Belgisch – Luxemburgse<br />
kamer van veilingzalen<br />
Veilingmeesters-Taxateurs, Makelaars en Deskundigen V.z.w. Opgericht In 1936<br />
Louizalaan 500, 1000 Brussel<br />
Tel. 0475-62 71 85<br />
Fax 02-741 60 70<br />
www.auctions-in-belgium.be<br />
info@auctions-in-belgium.be<br />
Uittreksel ledenlijst (Volledige lijst gratis verkrijgbaar op secretariaat hierboven)<br />
ANTWERPEN<br />
Amberes b.v.b.a<br />
(Dir. Rik Dupain - Marc<br />
Royer)<br />
Terninckstraat 6-8-10, 2000<br />
Antwerpen<br />
T.03/226.99.69 F.03/227.03.89<br />
www.amberes.be.<br />
Gecatalogeerde kunstveilingen,<br />
schattingen voor nalatenschappen<br />
en verzekering.<br />
Geïllustreerde catalogus.<br />
Wekelijkse burgerveilingen.<br />
Meer dan 35.000 loten<br />
toegewezen per jaar.<br />
Bernaerts Kunstveilingen<br />
(Dir. Ch. & P. Bernaerts)<br />
Verlatstraat 16-22, 2000<br />
Antwerpen<br />
T.03/248.19.21<br />
info@bernaerts.be<br />
www.bernaerts.be<br />
Oude, romantische &<br />
moderne meesters. Antiek,<br />
toegepaste kunsten, design,<br />
werk op papier. Live & online<br />
Expertises voor verdeling en<br />
verzekering.<br />
Campo & Campo<br />
(Dir. Guy Campo)<br />
Grote Steenweg 19-21, 2600<br />
Berchem<br />
T.03/218.47.77<br />
F.03/218.53.63<br />
guy@campocampo.be<br />
www.campocampo.be<br />
Vijf gecatalogeerde kunsten<br />
antiekveilingen, schilderijen,<br />
grafiek, beeldhouwwerken,<br />
kunst, meubelen,<br />
porselein, zilverwerk, tapijten,<br />
wijn e.a.<br />
DVC<br />
(Dir. D. Van Cappel)<br />
Ellermanstraat 36-38, 2060<br />
Antwerpen<br />
T.03/232.36.64<br />
F.03/234.22.14<br />
dvc@dvc.be<br />
www.dvc.be<br />
Gecatalogiseerde kunst- en<br />
antiekveilingen schattingen<br />
en expertises van nalatenschappen<br />
en verzekeringen.<br />
Jordaens N.V.<br />
(Dir. Rik Martens)<br />
Drabstraat 74, 2640 Mortsel<br />
T.03/449.44.30<br />
info@jordaens.eu<br />
www.jordaens.eu<br />
Openbare verkopingen van<br />
kunst, antiek, juwelen, wijn,<br />
collecties en inboedels.<br />
Taxatie voor verdeling en<br />
verzekering.<br />
BRUSSEL<br />
Arenberg Auctions<br />
(Dir. Henri Godts)<br />
Wolstraat 19 bus 2 - 1000<br />
Brussel<br />
T. 02-5441055<br />
info@arenbergauctions.com<br />
www.arenbergauctions.com<br />
Veilingen van zeldzame<br />
atlassen, boeken, prenten<br />
en tekeningen. Ook gehele<br />
bibliotheken, archieven en<br />
zeldzame manuscripten.<br />
Haynault Kunstveilingen<br />
(Dir. Rodolphe de<br />
Maleingreau d’Hembise)<br />
Stallestraat 9, 1180 Ukkel<br />
T.02/842.42.43<br />
info@haynault.be<br />
www.haynault.be<br />
Negen gespecialiseerde veilingen<br />
per jaar: juwelen, goud<br />
en zilverwerk (3x); munten<br />
penningen, verzamelingen<br />
en historische souvenirs (2x);<br />
schilderijen, kunstwerken uit<br />
Europa en Azië (4x).<br />
Lempertz 1798<br />
(Dir. Emilie Jolly)<br />
Grote Hertstraat 6,<br />
1000 Brussel<br />
T.02/514.05.86<br />
brussel@lempertz.com<br />
www.lempertz.com<br />
Schattingen en expertises<br />
van maandag tot vrijdag<br />
van 9:00 – 13:00 uur en van<br />
14:00 uur -17:00 uur.<br />
Hôtel de Ventes Horta<br />
(Dir. Dominique de Villegas)<br />
Roodebeeklaan 70/74, 1030<br />
Schaarbeek<br />
T.02/741.60.60<br />
F.02/741.60.70<br />
info@horta.be<br />
www.horta.be<br />
Maandelijkse gecatalogiseerde<br />
verkoop van antiek,<br />
kunst, juwelen en wijn.<br />
BA Auctions<br />
(Dir. Ph Serck)<br />
Ernest Allardstraat 7-9<br />
Zijstraat Zavel, 1000 Brussel<br />
T.02/511.53.24<br />
F. 02/503.62.10<br />
info@ba-auctions.com<br />
www.ba-auctions.com<br />
Verkoop van kunst en antiek.<br />
Specialist in klassieke en<br />
moderne Belgische kunst.<br />
Galerie Moderne<br />
(Dir. David & Jérôme Devadder)<br />
Parnassusstraat 3, 1050 Elsene<br />
T.02/511.54.15<br />
F.02/511.99.40<br />
info@galeriemoderne.be<br />
www.galeriemoderne.be<br />
Elf maandelijkse gecatalogiseerde<br />
verkopen.<br />
HENEGOUWEN<br />
Monsantic<br />
(Dir. Daniel Otten)<br />
Rue Grande 193b, 7020 Mons<br />
T.065/73.94.00<br />
F.065/73.94.09<br />
otten@monsantic.com<br />
www.monsantic.com<br />
Openbare gecatalogiseerde<br />
verkoop. Taxaties op woensdag,<br />
zaterdag of op afspraak.<br />
Gratis vervoer bij u thuis.<br />
LUIK<br />
Hôtel des Ventes Elysée<br />
(Dir. José & Ch. Fairon)<br />
Boulevard Cuivre et Zinc 28,<br />
4000 Luik<br />
T.04/221.09.09<br />
F. 04/221.15.05<br />
info@ventes-elysee.be<br />
www.ventes-elysee.be<br />
Maandelijkse openbare<br />
verkoop van antiek en<br />
kunstvoorwerpen, vintage,<br />
lederwaren, juwelen. Taxaties<br />
en ontvangst van maandag<br />
tot vrijdag van 9 tot 12 uur en<br />
van 13 tot 17 uur. Gesloten op<br />
woensdag.<br />
Légia Auction<br />
Rue de Cras-Avernas 12, 4280<br />
Hannut<br />
T. 019/63.55.59<br />
0495/87.99.01 (Bruno de<br />
Wasseige) - 0475/27.73.87<br />
(Vincent de Lange)<br />
contact@legia-auction.com<br />
www.legia-auction.com<br />
Openbare verkoop van kunst<br />
en antiek, tapijten, meubels,<br />
juwelen, schilderijen,<br />
Aziatische kunst.<br />
Gratis taxaties op afspraak.<br />
Librairie LHomme<br />
(Dir. David Lhomme)<br />
Rue des Carmes 9, 4000 Luik<br />
T.04/221.39.79<br />
F.04/222.24.19<br />
librairie@michel-lhomme.com<br />
www.michel-lhomme.com<br />
Kwaliteits antieke en<br />
moderne boeken, prenten,<br />
schilderijen, curiosa.<br />
Hôtel des Ventes Legros<br />
(Dir. Benoît Legros)<br />
Rue Peltzer de Clermont 41,<br />
4800 Verviers<br />
T. 087/33.01.00<br />
F.087.30.19.00<br />
info@venteslegros.com<br />
www.venteslegros.com<br />
Regelmatige verkoop van<br />
antiek en kunstwerken.<br />
Hôtel des Ventes Mosan<br />
(Dir. Maxence Nagant de<br />
Deuxchaisnes)<br />
Rue du Nord belge 9, 4020<br />
Luik<br />
T.04/344.91.70 - F.04/341.39.19<br />
www.hvm.be<br />
Gratis taxaties elke vrijdag<br />
van 9u tot 12u30 en van 14u<br />
tot 18u.<br />
NAMEN<br />
Salle de Ventes Rops<br />
(Dir. B. de Sauvage)<br />
Avenue d’Ecolys 2, 5020<br />
Namen<br />
T.081/74.99.88<br />
F.081/74.99.86<br />
www.rops.be<br />
www.rops-online.be<br />
Maandelijkse openbare<br />
verkoop van antiek en<br />
burgerveiling. Gratis taxaties<br />
aan huis op afspraak of in<br />
het veilinghuis elke dag<br />
van 9 tot 12 uur, behalve op<br />
maandag en donderdag.<br />
OOST-VLAANDEREN<br />
Coronari<br />
(Dir. Tim De Doncker)<br />
Steenweg 144/A, 9810<br />
Nazareth<br />
T. 09/3123240<br />
info@coronariauctions.com<br />
www.coronariauctions.com<br />
Coronari Auctions organiseert<br />
vier internationale kunst- en<br />
antiekveilingen per jaar.<br />
Gespecialiseerd in Europese,<br />
Aziatische en Islamitische<br />
kunst, met bijzondere aandacht<br />
voor Chinees porselein,<br />
oude meesters en schilderijen<br />
uit de 19e en 20e eeuw.<br />
Grote internationale uitstraling.<br />
Wetenschappelijke<br />
expertise. Schattingen,<br />
onderzoek, advies.<br />
DVC<br />
(Dir. D. Van Cappel)<br />
Zandlopersstraat 10, 9030<br />
Mariakerke<br />
Ook in Antwerpen<br />
T.09/224.14.40<br />
dvc@dvc.be<br />
www.dvc.be<br />
Gecatalogiseerde kunst- en<br />
antiekveilingen. Schattingen<br />
en expertises voor nalatenschappen<br />
en verzekeringen.<br />
Galerie en Veilingzaal<br />
Pictura b.v.b.a.<br />
Brusselsesteenweg 656, 9050<br />
Gentbrugge<br />
T.0475/74.49.25<br />
henk.vervondel@telenet.be<br />
www.pictura.be<br />
Loeckx auctioneers<br />
(Dir. Cécile La Pipe,<br />
Peter en Natan Loeckx)<br />
Ingelandgat 4, 9000 Gent<br />
T.09/223.37.93<br />
F.09/233.76.71<br />
info@loeckx.be<br />
www.loeckx.be<br />
International art & antiques<br />
auctions. Expertises.<br />
De Vuyst<br />
(Dir. Guy De Vuyst &<br />
Pascale Philips)<br />
Kerkstraat 22-54, 9160<br />
Lokeren<br />
T.09/348.54.40<br />
F.09/348.92.18<br />
www.de-vuyst.com<br />
info@de-vuyst.com<br />
Internationale veilingen<br />
en tentoonstellingen van<br />
17e eeuw tot hedendaagse<br />
kunst.<br />
Schattingen en expertises<br />
van nalatenschappen en verzekeringen.<br />
WAALS-BRABANT<br />
Salle de Ventes du<br />
Beguinage s.p.r.l.<br />
(Olivier Bolens - David Libotte)<br />
Avenue Vésale 11, 1300 Wavre<br />
T.02/218.17.42<br />
T. 01/0454944<br />
F.02/218.86.50<br />
info@svbeguinage.com www.<br />
salledeventesdubeguinage.<br />
be<br />
Online via Drouot digital.<br />
WEST-VLAANDEREN<br />
Carlo Bonte Auctions<br />
Kardinaal Mercierstraat 20,<br />
8000 Brugge<br />
info@carlobonte.be<br />
www.carlobonte.be<br />
T.050 33 23 55<br />
Internationale online.<br />
Kunst- en antiekveilingen,<br />
Asian art, western art,<br />
antiques, design.<br />
Advies bij verkoop, expertise,<br />
schattingen.<br />
Van de Wiele Auctions<br />
Groeninge 34, 8000 Brugge<br />
T.050 49 07 69<br />
auctions.vandewiele@proximus.be<br />
www.vdw-auctions.com<br />
Zeldzame drukken en handschriften,<br />
oude kaarten, atlassen,<br />
grafiek en schilderijen.<br />
Schattingen voor verzekeringen<br />
en nalatenschap.<br />
105
TBA<br />
CHRISTOPHE GEVERS<br />
1958<br />
Quattro Benelux - Altenaken, 11 - 3320 Hoegaarden<br />
T. +32 16 765400 - vossen@quattro-bnlf.com - www.be-classics.com
Change language