11.01.2013 Views

IDENTIDADE TIMORENSE

IDENTIDADE TIMORENSE

IDENTIDADE TIMORENSE

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Nelson Santos<br />

Embaixador ba UE<br />

U<br />

niaun Europeia (UE) hari<br />

nudar konsequencia Segunda<br />

Guerra munidal nebe<br />

baseia ba prinsipiu parseria<br />

social, enkonomika no politika<br />

hodi bele promove dame, demokrasia<br />

no prosperidade iha Europa. Parseria<br />

estadu membru hahu iha 1951, ho<br />

membru fundador nem.<br />

Ohin, sekulu 21, UE iha membru 27<br />

inkluindo Portugal, nebe representa<br />

poder ekonomikuu no politiku bot<br />

tebes iha mundo.<br />

Tan ne’e UE, iha papel importante<br />

tebes iha political internasional, liu liu<br />

ba area governansaun diak, seguransa,<br />

desenvolvimento ho hari dame.<br />

UE hanesan bloku politiku no<br />

ekonomiku hahu nia apoiu ba Timor-<br />

Leste desde 1999.<br />

Husi tempu transisaun 1999-2002 fo<br />

apoiu bot ba estabelizasaun, rekonstrusaun,<br />

dialogo, luta hatun kiak no<br />

mos fo apoiu humanitariu liu ba<br />

refugiados sira fila mai fali Timor-<br />

Leste. Para alem de, UE mos fo<br />

apoiu politiku makas iha forum multilateral<br />

seluk, liu-liu atraves de nia<br />

membru sira iha Konselho de Seguranca<br />

ho orgaun seluk importante<br />

Nacoes Unidas nian.<br />

Ohin loron, UE kontinua fo apoiu no<br />

kooperar makas nafatin ho Timor-<br />

Leste. Para alem de apoiu politiku,<br />

UE representa 5 dos maiores parseiros<br />

de desenvolvimento iha Timor-<br />

Leste. UE nia prioridade nebe servisu<br />

besik ho governu maka hanesan<br />

sektor: sekuransa alimentar, demokrasai,<br />

governasaun no kapasitasaun,<br />

desenvolvimento rural no sektor<br />

saude.<br />

Iha 2005, Timor-Leste nia Parlamentu<br />

Nasional ratifika Akordu Cotonou.<br />

Akordu ida neh, reforsa liu tan<br />

kooperasaun Timor-Leste ho UE. Liu<br />

husi akordu ne’e, Timor-Leste mos<br />

tama iha grupo ACP (Afrika, Karaibas<br />

no Pasifiku) nebe iha membru 78 ke<br />

bele hetan benefisiu husi fundu<br />

Europeu no mos bele hetan acesso<br />

favoravel ba produtu hotu excepto<br />

armamentus tama ba merkadu Europa.<br />

Akurdu Cotonou hanesan akordu<br />

parseria ACP-UE ho durasaun husi<br />

2000-2020. Akordu neh define parseria<br />

kompletu nebe baseia ba ai-rin/<br />

pilar nebe kaer ba malu: kooperasaun<br />

ba desenvolvimentu, kooperasaun<br />

ekonomika ho komersiu no promosaun<br />

iha area politika nebe efekti-<br />

Relasaun Timor-Leste ho Uniao Europeia<br />

vu liu. Atu hatudo importansia no reforsa<br />

nafatin relasuan UE ho Timor-<br />

Leste maka ita hari kedas ita nia<br />

Embaixada hamutuk ho UE desde<br />

hahu ita nia restauransaun independensia,<br />

Maio 2002.<br />

Ohin loron, Embaixada/Missao Timor<br />

-Leste kontinua servisu makas atu<br />

hametin nafatin relasaun diak entre<br />

UE ho Timor-Leste.<br />

UE mos atu hametin liu tan relasaun,<br />

hari nia delegasaun permanente iha<br />

Timor-Leste.<br />

Iha 2007 atraves de assinatura MoU,<br />

governo Timor-Leste fo “Casa Europa”<br />

ba Komisaun Europeia.<br />

Iha 2008, EU ho TL assina addenda<br />

dokumen-to estratejiku ba pais no<br />

Dezembro 2010 – №3<br />

Diplomasia<br />

programa indikativu (2008-2013)<br />

nebe aumenta tan apoiu Euro 18<br />

miliaun.<br />

Hanesan, futuro Embaixador Timor-<br />

Leste ba UE, hau nia prioridade bot<br />

maka atu hametin nafatin amizade no<br />

valores nebe existe iha entre TL ho<br />

UE, liu-liu halo buat hotu para TL<br />

naran bele diak nafatin entre estadus<br />

membrus.<br />

Katak ita bele nasaun kik, kiak no<br />

estratejikamente dok husi poltika<br />

internasional mai be ita mos iha fatin<br />

iha politika internasional. Timor-Leste<br />

labele sente isolado husi rai seluk.<br />

Prioridade ita tan maka kuda nafatin<br />

amizade diak ho estadu membrus<br />

hanesan Portugal, Irlanda, nebe desde<br />

uluk tempu resistensia sempre hatudu<br />

sira nia preokupasaun, solidadiredade<br />

no fo apoiu ba ita.<br />

Atraves de amigos sira, ita tende servisu<br />

makas atu bele hametin nafatin<br />

ita nia interesse iha orgaun 3 importante<br />

hanesan Parlamentu Europeu,<br />

Komisaun no Koselhu Europeu.<br />

Timor-Leste hanesan rai kik tende<br />

aproveita fatin hanesan UE atu bele<br />

nafatin avansa nia interesse nacional.<br />

Atu bele kuda iha estadu membros<br />

no mos ho amigo sira, consolidasasaun<br />

ita nia independensia no halo<br />

Timor-Leste nia presensa diak iha<br />

UE.<br />

Ikus liu, Timor-Leste ho UE (membros),<br />

apesar de geograficamente<br />

dok malu, ita iha valores fundamentais<br />

nebe hanesan no proteje iha<br />

Constituicao.<br />

Valores sira ne maka ita nia fiar metin<br />

ba democracia, direitos humanos,<br />

justica, dame no prosperidade iha<br />

mundo tomak.<br />

25

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!