Mister Witt en el Cantón - Blog de Historia de España
Mister Witt en el Cantón - Blog de Historia de España
Mister Witt en el Cantón - Blog de Historia de España
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
RAMÓN J. SENDER MISTER WITT EN EL CANTÓN<br />
bi<strong>en</strong> tácitam<strong>en</strong>te interp<strong>el</strong>ados, <strong>de</strong>s<strong>de</strong> s<strong>en</strong>dos lugares <strong>de</strong> su <strong>de</strong>spacho, por los<br />
signos <strong>de</strong> una civilización pres<strong>en</strong>tada como antagónica: la ruda y <strong>el</strong> bargueño<br />
<strong>de</strong> Lorca, la v<strong>en</strong>da <strong>de</strong> la tragedia <strong>de</strong> Ibi.<br />
El segundo plano <strong>en</strong> que se <strong>de</strong>ja s<strong>en</strong>tir, <strong>en</strong> la nov<strong>el</strong>a, la pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> la<br />
civilización victoriana correspon<strong>de</strong> a un <strong>en</strong>torno social inmediato, que trasunta<br />
—con evid<strong>en</strong>te fid<strong>el</strong>idad histórica— la d<strong>en</strong>sidad <strong>de</strong> la pres<strong>en</strong>cia británica <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
puerto mediterráneo. Dos personajes tipifican este <strong>en</strong>torno social trasplantado<br />
<strong>de</strong> Inglaterra a Cartag<strong>en</strong>a: <strong>el</strong> cónsul Edmund Turner y <strong>el</strong> corresponsal <strong>de</strong> The<br />
Times <strong>en</strong>cargado <strong>de</strong> cubrir la información <strong>de</strong> la revolución cantonalista. Ambos<br />
personajes han sido objeto <strong>de</strong> s<strong>en</strong>das indagaciones históricas a partir <strong>de</strong> su<br />
pres<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> la nov<strong>el</strong>a <strong>de</strong> S<strong>en</strong><strong>de</strong>r.<br />
Juan Bautista Vilar ha docum<strong>en</strong>tado <strong>el</strong> arraigo <strong>de</strong> Turner <strong>en</strong> la provincia<br />
murciana así como su matrimonio, <strong>en</strong> 1862, con doña Manu<strong>el</strong>a Meseguer,<br />
“pert<strong>en</strong>eci<strong>en</strong>te a la más s<strong>el</strong>ecta sociedad murciana”; la consulesa que S<strong>en</strong><strong>de</strong>r<br />
nos pres<strong>en</strong>ta <strong>en</strong> <strong>el</strong> capítulo VIl <strong>de</strong> <strong>Mister</strong> <strong>Witt</strong> dista <strong>de</strong> ser, pues, un personaje<br />
real. En cuanto al corresponsal <strong>de</strong> The Times —que he <strong>en</strong>contrado<br />
m<strong>en</strong>cionado <strong>en</strong> un artículo <strong>de</strong> fondo d<strong>el</strong> periódico oficial <strong>de</strong> los cantonales<br />
como “doctor C. Austin“—, es un personaje histórico que ha v<strong>en</strong>ido a plantear a<br />
Jaime Pérez Montaner <strong>el</strong> problema <strong>de</strong> la r<strong>el</strong>ación exist<strong>en</strong>te <strong>en</strong>tre la narración<br />
s<strong>en</strong><strong>de</strong>riana y la versión <strong>de</strong> los hechos que aparece realm<strong>en</strong>te <strong>en</strong> las crónicas<br />
publicadas <strong>en</strong> <strong>el</strong> gran periódico inglés; problema al que me he referido <strong>en</strong> <strong>el</strong><br />
capítulo anterior <strong>de</strong> esta misma introducción. Tanto <strong>el</strong> cónsul —y aun su<br />
mujer— como <strong>el</strong> periodista inglés comparec<strong>en</strong> <strong>en</strong> la nov<strong>el</strong>a como s<strong>en</strong>dos<br />
trasuntos <strong>de</strong> otras tantas facetas <strong>de</strong> la civilización victoriana tal y como ésta<br />
cobra r<strong>el</strong>ieve <strong>en</strong> la m<strong>en</strong>te d<strong>el</strong> autor: la obsesión <strong>de</strong> la propiedad privada y la<br />
obedi<strong>en</strong>cia burocrática, <strong>el</strong> formalismo vacío, la mezcla <strong>de</strong> imperial<br />
con<strong>de</strong>sc<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cia y <strong>de</strong> ignorancia <strong>de</strong> la realidad aj<strong>en</strong>a. Pero guardémonos <strong>de</strong><br />
ver <strong>en</strong> Mr. Turner o <strong>en</strong> <strong>el</strong> redactor <strong>de</strong> The Times meras comparsas <strong>de</strong>stinadas<br />
a <strong>en</strong>riquecer y prestar colorido a la estampa victoriana que <strong>en</strong>marca la silueta<br />
<strong>de</strong> <strong>Witt</strong>. En <strong>el</strong> discurso que protagoniza este último, correspon<strong>de</strong> al cónsul y al<br />
periodista un pap<strong>el</strong> <strong>de</strong> refer<strong>en</strong>cia, y <strong>el</strong>lo <strong>en</strong> un doble s<strong>en</strong>tido. Por una parte,<br />
fácilm<strong>en</strong>te se echa <strong>de</strong> ver <strong>en</strong> <strong>el</strong> cuerpo d<strong>el</strong> r<strong>el</strong>ato cómo uno y otro —<strong>el</strong><br />
periodista y <strong>el</strong> cónsul— sirv<strong>en</strong> a Jorge <strong>Witt</strong> <strong>de</strong> <strong>el</strong>em<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> contraste para<br />
<strong>de</strong>finir la importancia <strong>de</strong> su propia personalidad; para calibrar su “compet<strong>en</strong>cia”<br />
personal a partir <strong>de</strong> módulos y arquetipos propios <strong>de</strong> su misma civilización.<br />
Pero, por otra parte, <strong>el</strong> contraste <strong>de</strong> criterios y actitu<strong>de</strong>s que <strong>Witt</strong> asume<br />
sucesivam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> ambos, nos da la medida <strong>de</strong> algo más sutil;<br />
más ad<strong>en</strong>trado <strong>en</strong> los <strong>en</strong>tresijos <strong>de</strong> la compleja psicología d<strong>el</strong> personaje<br />
s<strong>en</strong><strong>de</strong>riano. Hablar, recordando a Unamuno, <strong>de</strong> una “quijotización <strong>de</strong> Sancho”,<br />
quiero <strong>de</strong>cir <strong>de</strong> una cantonalización <strong>de</strong> <strong>Witt</strong>, sería excesivo a todas luces. Pero,<br />
según mi propia lectura <strong>de</strong> la nov<strong>el</strong>a, cuando <strong>Witt</strong> se ofrece a las dudas<br />
internas d<strong>el</strong> periodista inglés como un posible “simpatizante <strong>de</strong> la revu<strong>el</strong>ta”<br />
(cap. VI); cuando <strong>el</strong> narrador nos informa <strong>de</strong> que, “ante <strong>el</strong> cónsul, <strong>Mister</strong> <strong>Witt</strong> se<br />
s<strong>en</strong>tía francam<strong>en</strong>te d<strong>el</strong> lado <strong>de</strong> los revolucionarios”, <strong>de</strong>fini<strong>en</strong>do al mismo tiempo<br />
<strong>el</strong> <strong>de</strong> los cartag<strong>en</strong>eros como “un movimi<strong>en</strong>to coher<strong>en</strong>te, lógico, fundado <strong>en</strong><br />
aspiraciones populares y dirigido por jefes políticos y militares <strong>de</strong> solv<strong>en</strong>cia <strong>en</strong><br />
<strong>el</strong> país” (cap. VII); cuando expone al mismo cónsul su cre<strong>en</strong>cia —cap. X— <strong>en</strong> la<br />
fecundidad <strong>de</strong> la embriaguez <strong>de</strong> las masas, <strong>en</strong> la capacidad creadora <strong>de</strong> las<br />
masas que estaba vi<strong>en</strong>do al otro lado <strong>de</strong> su balcón, <strong>Mister</strong> <strong>Witt</strong> está haci<strong>en</strong>do<br />
44