Ase-Bapuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 3. lib.: ase-bapuru
Berg. v. 1 aseki (2), asaro. Cf. ase (I, 2).
� Cómodamente. � Bakotxak baña bere tokia / illunpetan yo nai gero / gaba osoan an uzkurturik / lo egiteko
asero. Atutxa Mugarra "Urrunetik" (ap. DRA).
�2. "(V-oroz-ger-gip), holgado" A. "Erropei eta zapatei buruz bakarrik entzun dut. Holgado. Zapata asero
xamarrak erosi mutikuei, hazten dare eta" Elexp Berg.
aserotasun. "(V-oroz-ger-gip), holgura" A.
aserotu. "(V-oroz-ger-gip), aflojar, poner holgadamente" A.
haserra-erraz, haserre-erraz. � Propenso a enfadarse, irascible. v. haserrekor. � Emendik dator sarri
komulgatua gatik irautea bizitza epelean, ez aurreratzea birtuteko bidean, beren buruben ildura edo mortifikazio
gutxi edukitzea, aserra-errazak izaitea. Mg CC 232. Aserre erraza ta sutsuba bada, begiratu biar dau ezi daben
edo ez bere jenijo bizi ta gaistua. Mg CO 33. Beazuna bera eztitu; / gizon sutsua otzitu; / aserre erraza bigundu:
/ okerrena ere zuzendu. Mg in VMg 104 (tbn. en Zav Fab RIEV 1909, 34).
haserrakor. v. haserrekor.
haserraldi. v. haserrealdi.
haserramendu. � Enfado, cólera. v. haserre (2). � Ahal bada, eta zein ere estakuruz nahi den, eztiozozula zure
bihotza ideki haserramenduari. SP Phil 231 (He 231 kolerari). Nola aitak bere umeari emero eta bihotzez egiten
diotzan eranzunek hagitz indar geiago baitute haren oneratzeko eta eginbideratzeko, ezen ez haserramenduek.
Ib. 238.
haserratu. v. haserretu.
aserrazi. v. haserrearazi.
haserre (V, G, B, L, BN; SP, Lar, Añ, Dv (V, G), H), hasarre (V, G, B, L; Deen I 515, Añ, H). Ref.: A (asarre,
aserre); Iz ArOñ; Etxba Eib (asarria); Holmer ApuntV (asarre); Elexp Berg (asarre).
� Tr. De uso general, excepto en textos suletinos. Hasta el s. XIX (h)aserre es casi la única variante
documentada; el único ejemplo anterior de (h)asarre es de Gasteluçar (hay tbn. (h)asarretu, -atu en TAV 3.1.20
(Pamplona, 1609), Urte, Chourio, Baratciart o Mihura). Durante la primera mitad de dicho siglo sigue siendo,
por mucho, más frecuente (h)aserre en todos los dialectos; hay (h)asarre en Monho, fray Bartolomé y J.J.
Moguel (en este último junto con aserre). Ya en la segunda mitad del s. XIX emplean (h)asarre autores como
Duvoisin, Hiribarren, J. I. Arana, Udarregi o Arbelbide, pero hay (h)aserre en Duhalde, Lardizabal, Uriarte,
Arrue y Beovide, por ejemplo. En el s. XX (h)asarre es ya más frecuente que (h)aserre (algunos autores como
Enbeita, Txirrita, Orixe, Zaitegi y San Martin emplean ambas formas). Hay aserre sin aspiración inicial en
Leiçarraga, Etcheberry de Ziburu y Gasteluçar. En DFrec hay 68 ejs. de haserre y 45 de (h)asarre.
I (Sust.). � Enfado, riña; discusión, disputa; cólera, ira. "Haserrez dago, il est en colère" SP. "Cólera",
"contienda", "riña" Añ. "Il exprime tout sentiment de colère, de fâcherie, d'irritation, de fureur, d'humeur, etc."
H. "Asarria, enojo", "asarriak, cuestiones, diferencias, pleitos. Gizaldi onetan izan ditugun asarriak, esan be
ezindakuak" Etxba Eib. En AxN se explica liskarrik (358) por asarrerik. v. haserretasun, haserrekuntza. �
Ezen gizonaren aserreak Iainkoaren iustiziá eztu konplitzen. "Courroux". Lç Iac 1, 20. Hetarát inguru behaturik
aserrerekin. Lç Mc 3, 5. Zein deitzen baita Ira per vitium, biziozko hira, bekhatuzko haserrea, arrazoiñaren
kontrakoa, intenzione gaixtotakoa. Ax 279 (V 186). Indar gabeko kolera, haserrea eta mendekatzeko desira. Ib.
332 (V 220). Kolera, eta aserre sobradua entendimentua galerazaiten deskuenak. Cap 70. Indargabearen
aserrea, hur errea. O Pr 631. Dala ira, aserre, ta gorrotoaz; dala gorputzeko atsegin loi eragabeaz. Cb
Eg II 173. Baña bere euskera klaru, egoki ta errikoai akomodatu, ta zegokienean: texto edo latiñik batere gabe,
aserre edo inkietaziorik alerik gabe. Cb EBO 60.
� (s. XIX) Alan lurreko sari eskintza labur batzuk gaiti, kenduko liratez aserre, bizkortasun ta pasino txarrak.
Mg CO 37. Uste dogu alan bere, egin dogula zerbait Errepublikiaren alderako, gordiaz geure burubak onen
aserre ta burdiña odoltsuti. Mg PAb 213. Sukaldera banoa, / Etxe neskameak / Nereganatzen ditu / Bere
aserreak. Mg in VMg 107. Emen ausitzen dira beren aserreak, niri zaburik eragin gabe. VMg 80. Lenengo, artu
bildur andia Jangoikoaren justizia ta aserreari. Añ EL 1 40. Aserrearen kontra, Pazienzia. Añ CatAN 59.
Ainbeste aserre eta bendeku dollor ikusten bada. Gco I 438. Ez da emakumearen ira eta aserrea baña
andiagorik. AA I 582. Eztakizu, au ez egitera, gure gañera etorriko dirala Jaunaren aserre ta madarikazio
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
12