Ase-Bapuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 3. lib.: ase-bapuru
5) Además, hay un pequeño grupo de ejs. algo dispares en que bada aparece ocupando el segundo lugar, tras el
verbo: Dagigun ihes, bihur gaitezin gibelat [...]. Zeren Iainkoa bere alde dute iende hauk. Abiatu zen bada
gibelat, eman zioen ihesari, baiña alferrik. Ax 211 (V 142); Nahi baduzu, badaidikezu, eta baldin egiten
ezpaduzu, seiñale da, eztuzula nahi. Erranen duzu: "Nahi nuke bada, eta indazu zenbait erremedio". Ib. 268 (V
179); Zuk hazi ona eta garbia erein zenduen [...], baiña badakusagu, on harekin batean sorthu dela gaixtoa ere.
Nahi duzu bada goazin, eta gaixto hura athera dezagun [...]? Ib. 120 (V 79); Anhitz ongi eta ontasun egiten
deratzu zeure Iaungoikoak: hazten, mantenatzen eta bizirik edukitzen zaitu. Ez litzateke bada arrazoin, zuk ere
[...]? Ib. 181 (V 123). En oraciones afirmativas, esta construcción es frecuentísima en Leiçarraga; p. ej.: Ioan
zedin bada, eta has zedin predikatzen (Mc 5, 20), Ian zezaten bada, eta resasia zitezen (Mc 8, 8), Gertha zedin
bada, hark Iainkoaren aitzinean bere aldian sakrifikadoregoa exerzitzen zuenean, [...] zorthea eror baitzekión
[...] (Lc 1, 8s).
6) No encontramos en Axular, sin embargo, otras colocaciones posibles de bada: así, los primeros ejs. en que
aparece en final de oración son, al parecer, de mediados del s. XVIII tanto al Norte como al Sur (Haraneder,
Larreguy, Cardaveraz, etc.). Parece ser que la tendencia a retrasar bada en la frase se ha acentuado desde
entonces hasta hoy.
Es de señalar que con bada se realiza, al menos en algunos dialectos, uno de los escasos contextos en que el
orden vb. principal + ez + vb. aux. se conserva; cf. EGLU II 493: "Ordena hori bera gordetzen da, egungo
egunean ere, harridura tankerako moldea duten zenbait ezezko erretorikotan, esan nahi baita, baiezko hanpatua
gordetzen dutenetan eta sarri askotan ba(da) lotura hitzaren arrimua izaten duten horietan: hilda gelditu ez da ba!
nola gogoratuko ez naiz ba horretaz!".
� Hire admonizionéz ez remonstranzéz konturik eztiagu egin. Bekhatu egin diagu bada, Iauna, ta anhitz
maneraz ofensatu ukhan augu. Lç Ins A 5v. Baina [fedea] hazi eta entretenitu ere behar du, gerotik gerora
augmenta dadinzat. Bada, haren hatzeko, fortifikatzeko eta augmentatzeko, Iaunak emaiten drauzkigu
Sakramenduak. Ib. F 2r. Nolatan bada, ezpa zer moienez Iainkoaren gogarako ahal dirate? Ib. D 1v. Iesus Krist
hire Seme gure Iaunak, hiri guregatik bere gorputza sakrifiziotan ofrendaturik rekonziliatu ukhan garauzkik.
Behezak bada, Iauna, Krist eurearen begithartera, eta ez guregana. Ib. A 6v. Hautarik bada, errak, zeinek hura
maiteago ukhanen du? Lç Lc 7, 42. Egun batean, bada, Silvia joan zan Silvero bisitaetan. Lazarraga 1142r.
Benturaetan, / ez al nax, bada, jauna, ni! Ib. (B) 1203v. Ea bada Andra, Abogada geurea, biortu egizuz geugana
zeure begi miserikordiosok. Bet 7 (para la misma oración, tbn. (h)ea bada en VJ 14, Gco I 465, Dh 87, CatB 12,
CatLlo 5, CatLuz 4, CatBus 6, CatAe 6, CatSal 7, CatR 7, Legaz 6, CatUlz 4 y ArgiDL 16; ots, bada en Mdg
159). Bada Iauna idukazu miserikordia guzaz. Ber Trat 94v. Egia duk, diotsa bada, o arima dongea, / aingeruak
huneraño egin perpaus emea. EZ Man I 52. Hain garratzki aiphatuak hitz egille iakiñak, / burleriak dire bada,
eta ez solas ziñak. Ib. 52. Arren, bada, Semearen / eskuñean zaudena, / Haren gana zaren, bada, / ararteko
xuxena. EZ Noel 144. Uraren izena bethi da bat, ez ordea ura. Zeren nola bethi baitoha, eta bethi aldatuaz, ezta
behin ere lehena. Ez eta bada gu ere, nola bethiere baikoazi, eta bethi aldatuaz eta muthatuaz, ezkara behin ere
lehenak. Ax 61 (V 40). Zegati bada esaten dozu dagoala zeruetan? Cap 37. Nik hanbatetan errana / nahi eztuna
sinhetsi, / aizel' onhetsi nizaz, / anhitz, Beltxarana? / Bada dela hori egia, / prest nun erakustera. O Po 29.
Badakit zure ontasunen / Eta dohainen gloria: / Bada zuk ere badakizu / Zer den ene malezia. Gç 92. Hau duk,
bada, mirakuillua! Ib. 180.
� (s. XVIII) Orai ikhusi behar dugu bada, zein pena eta neke handia den Munduan hanbat hitzkuntza mueta
diferent izateaz. ES 388. Deseo dut bada egun esplikatu Santiago Apostoloaren festibidadea. SermAN 1v. --
Jainkoak Mundua kreatu zuenean, haren beharrik bazuen? --Ez [...]. --Zergatik kreatu du bada Mundua?
CatLav 31s (V 24). --Aita egin zan gizon? --Ez, Aita. --Espiritu Santua egin zan gizon? --Ez, Aita. --Zein bada? -
-Bakarrik Semea, gizon eginta Jesu-Kristo deritzana. CatBurg 17. Haiñ kuraie guti duk bada, non eziñ yasan
bait dezakek Gurutze bat? He Gudu 106. Batzuek bekhatuaren esklabo dire, eta ez dute bere gatheak haustera
pensatzen ere. Bertze batzuek nahi lukete bada, esklabotasun hartarik ilkhi: bainan deus ez dute egiten bere
buruak libratzeko. Ib. 161. Zer bada! Nik bildu maixu guztien lorea, eta nik naastu edozeiñ Santuri dagokan
argipilla batean, Doktore guztien erpiña? Lar SAgust 4. Eia bada, ene anaie maitiak, guatzan alkharreki, Jesüs
gureki dateke. Mst III 56, 6. Ez, bada, ez da Kristo Jaunaren erresuma lurreko erresum laburren gisakoa. Mb
IArg I 341. "Orra, bada," esaten dizu S. Bernardok, "orra nolakoa gugandik ordañez Jesusek eskatzen duen
amorea. Ib. 109. Hitzez esaten duten bera gogoan dutela adirazten dute orien ibilkunz-bizitzak; bada bekatutik
urrun dabilz oriek. Ib. 288. Ai ene bada! Erretzen, illtzen, ler egiten det! Cb Eg II 123. Noiz artean, bada, noiz
artean banidadea billatuko det? Ib. 84. Jauna, nizaz naizun guzia egin dezakezu: bada, batetik erosi nazu ta zure
odolaren kostuan; ta bestetik, nik nere burua agindu ta borondate osoaz eman dizut. Ib. 50. Piedadea, arren,
Jauna, nere suerte desditxadu onetan. Ta bada, Aingeruak bezala, kastigatu ez nazu. Ib. 61. [Gure Azkoitiko
Eleizan kantatzen diran kantaak] ez debe beste erdera mordollosko abek ainbat merezi? Ez bada, Jainkoak nai
badeu [...] inprimitu bearko debe Deamutxoetan. GavS 6. Diozue uztarri pisu bat eman darotzuela: bada, nere
uztarria oraino pisuagoa izanen da. Lg I 340. Yakitekotzat ea Israelgo egiazko Jainkoa othe zen bada, hanbat
gaitz hei eman ziotena. Ib. 258. Ezin egon izan zarete bada, oren batez, enekin atzarriak? Lg II 257. Zer? erran
zion: ene gana heldu zare? Bathaia zaitzadan nahi duzu bada! zu, ni bathaiatu behar nindukezuna! Ib. 127s.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
943