Ase-Bapuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 3. lib.: ase-bapuru
205. Eta [izen] oek ardien belarrietan bein bata aurrera, eta gero bestea atzera erabilliaz, daukate egiñeratua
utsunerik bageko adieragarri txit zuzena. Izt C 221s. Eldu zanian ataira esetsi eutsan barriro lotsiak ta biurtu
zan atzera. Ur MarIl 59. Ez atzera begiratu; ez inguru oietan gelditu. Lard 20. Izutu eta pasuoak atzera emanaz.
Arr GB 102 Ain karidade sutuaz miretsi ta uzkurturik, atzera biurtu zan, eta aldatua oso, beste bat zala
ondorengo guzian, [...] bizi izandu zan. 'Volvió atrás el pie'. Aran SIgn 72. Lagunak atzera bialdurik.
'Despedidos los compañeros'. Ib. 18. Asko onela ekusten dira / esanez: "Konfesatzera? / Naiago nuke pausoa
egiñ / aurrera bañan atzera!". Xe 345. Gastua aurrera zijoan eta / komertziyua atzera. PE 151. Gizon bat
izanikan / sustantziya bera, / akuloz atera du / andriak atzera. EusJok 17. Zeintzuk etorri ziran gure kosta aldera
/ Al ebezan ontziak erre ta galtzera, / Ez bazenduz zuk arin bialdu atzera. AB AmaE 96. Eta sartu zan barrura
negarrez eta atzera begiratuaz. Apaol 85. Tira, Batxi, perretxikotxu barik: edo atzera, edo aurrera. A BGuzur
145. Erdian eta gañera eskuak atzera amarratuak dituzula, joan bear dezu. Ill Testim 23. Berrogei ta bost urte, /
egin det zartzera; / piska bat asi zaizkit / indarrak atzera. Tx B I 200. Sardeak garia bezala yaurtitzen du burutik
atzera, saietsez zelaia yotzeraño. Or Mi 59. [Zangurrubak] zin egin eban etzala geyago eguno buruz aurrera
iñon sartuko, buztanez atzera ibilli baño. Otx 59. Atzera begira gelditzen badira, galduak dira. Ir YKBiz 185.
Burua atzera itzul-betarik / ez du geroz atzematen. Or Eus 313. Adar ta kalpar eldu ta artzaiak / ba du lan
aurrera sartzen: / atzera tira egiten baitu, / ta arri-losan irristatzen. "Porque él hace fuerza atrás y resbala en la
losa". Ib. 416. Atzera, billauok! NEtx Antz 28. Azkenean, isildu zen; haren burua atzera erori eta han zegoen
mugitu gabe. Mde Pr 151. Tristea izan da azkenagurra. [...] Ta nekeak izan ditut arekiko penaz atzera ez
jotzeko. Txill Let 112. Atzera! zoiaze atzera, atzerago! Erkiag Arran 40. Baña bein berbea emonda ez egoan
atzera biurtuterik. Bilbao IpuiB 190. Eta atzera eman zuen martxa, kaminoan buelta eginik. Arti Ipuin 78. Andik
atzera, aulki-errenkada luzeak eta asko. Anab Aprika 32. Otseiñak irriz urhats bat eskumara, ezkerrera, edo
atzera, eta ihes egiten zion. Osk Kurl 43. Aurrera barik, atzera [goaz], barbaroen aroa berpiztera. Vill Jaink 83.
Soka bat bazuan muturretik lotuta, atzera tiran soldaduak bere eskutik zeukana. Salav 102. Tiro bakoitzean
kañoia atzera etortzen zan. Ib. 81. Beharrak eta indarrak batera joerazten ez gaituzteino [...], atzera begiratu
behar dugu, euskalkiak are gehiago elkarrengandik bazter ez daitezen. MIH 351.
v. tbn. Zab Gabon 26. Bv AsL 193. Ag G 203. Enb 172. Ldi IL 109. Zait Sof 50. Etxde AlosT 94. MAtx Gazt 50.
Ibiñ Virgil 117. Etxba Ibilt 462.
� (Tras tema nominal nudo). � Nere burua nua / betiko galtzera; / Matxora iyoko naiz / andik botatzera / duen
altuenetik / Gaztelu atzera. Bil 76.
� (Tras instr.). "Buruz atzera erori zen (AN-gip) [...] kokotez atzera (G-azp), okotzaz atzera (G-azp)" Gte Erd 9.
� Norbait ona betor len-bai-len, eta eskuak sorbaldaz atzera lotu bezazkio. Zait Sof 90.
b) (Estar, etc.) atrás, retrasado, remiso. "Izketan atzera heldu da (AN-gip)" Gte Erd 233 (s.v. (ez da) normala).
"Erloju au atzera dago (G-azp-goi, AN-gip) [...] atzera dabil (V-gip)" Ib. 29. Cf. infra (B). � Aurrera aditzen
eztana atzera dago. "Qui no mira adelante atrás está". RS 423. Noizbait Moretek dinoan legez / egon zara atzera.
/ Zek ekarri zaitu orain / dekretoa egitera, / bai Bizkaia iltera? BBizk 5. Ruperto Erromako Erregea iltzeko
zorian zegoen, baña asko bezela, Oleazioa artzeko gogo gutxirekin, ta oidana, atzera. Cb Eg III 239. Jaungoikua
aserraturik daukana, dago atzera baru egiteko, dabil al daizan atxakijen billa, ez joateko. Astar II 248.
Orregaitik dagoz ain atzera komulgetako. Ib. 232. Edonor, dan lotsagalduko, azartu edo atrebidubena bada ere,
zerbait atzera egongo da, bere barruko gurari zitala esan edo adi erazoteko. Ib. 142. Atzera egozan beti
Eleixakuen eske juateko. Ur MarIl 86. Atzenean, len atzera egon bazan ere, Jaunaren legea beteko bazuen, iru
gauza agindu bearrean arkitu zan. Lard 207. Añ azkenetan zegoela, eziñ sinistu zuten, eta mandatua añ laster
parrokiara bialtzeko atzera zeuden. Arr May 101. Ez bere kulpaz, baizik guraso ordekoak kontuzkoak etziralako,
animako gauzetan atzera samar zebillen. Goñi 23. Gari gorria atzera duzu oraino, erantzun zion saskigilleak;
baño aize onek balirau, igitaiak bear egiñen digute. Or Mi 87. Ikusiko dezute zeñen atzera gelditzen diren
erderazko itzak. JMB ELG 129. Aristotelesen garaian Jakintzak atzera-samar zebiltzan, eta ala barkakizun da
ori uste izanagatik. Vill Jaink 61. Amaika gizon bada, / Mororen antzera, / eginbearrekotan / oso atzera, /
ezbearretan berriz / gogor jokaera. NEtx LBB 313.
c) En adelante. � Obia izango al naiz / emendik atzera. Lasarte in Uzt Noiz 118.
B) (Adj.). Retrasado; retraído. "(Ha que) flema de hombre!, gizonaren atzerea, (AN) gibela!" Añ. "Oso atzeria
zan, era muy retrasado --un niño-- en aprender a hablar" Iz ArOñ. "Retrasado. Txikittan ori oso atzeria zan da
ikusi oiñ noraiño aillegau dan" Elexp Berg. v. 1 atzeran, atzeka. � Zuk onegaz ardurarik artu ez daruazu, aztu
jatzu gazte-urteetan ikasija, ta onlan zagoz ain atzeria. Mg PAb 162. Zelan Jangoikuaren gauzeetarako nagi ta
atzeria izan danak, artuko dau bizitza barri iraungarri bat? Mg CO 219 (Mg CC 148 gauzeetarako nagia ta
atzeratua). Zegaitik bestiori eleisarako? Biarrian atzeria ta makala dalako, azienda edo doterik ez daukalako?
JJMg BasEsc 214. Dantzarako aurrerea, laietan da araketan da bedar ebaten ibilteko bere atzerea edo atzerana
ez. A BGuzur 117. Oñatin eztute onelako gauzarik egundaño ikasi, oso itxutuak eta atzereak daude ango
gizonak. Ag G 219. Ikusten neban batzuk atzeriak (atrasados) egozala ta bat bere bez nik nai neban bestean.
Ormetxe EEs 1916, 66 (ap. DRA). Gurasoen bildurragaitik baiño ezpa zan bere, asko ziran, naita berandu izan,
eskolako atetaraiño beintzat joaten ziranak. [...] Ikasle atzera oneek zituan Nikanor-ek gogoko. Erkiag BatB 18.
Berbetan atzera samarra zan, eta enparauko lagunak, burla ta barre egiten eben aren lepo. Ib. 183. Atzera
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
401