Ase-Bapuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 3. lib.: ase-bapuru
saihestuko hartu behar lukeen bidetik. MIH 88.
- ASE-ASE EGIN. Saciar(se), hartar(se) completamente. � Ezin komulgatu naizanean, Elizan sartuaz,
Sagrariora fedeko begiak eramanaz, ase ase egin ta indartzen naiz. Mg CC 225. Askok eta askok jan ala jan
arren, ase ase egiten ezpadira [...], uste dabe baru egiten dabeela. Astar II 247. Makiña bat bidar aparittarako
ogirik be ixan ez, eta jaten emon ta ase-ase egindda eratzo biarrian, iñon diran ipuiñak esan eta lo-erazo egitten
euskun guri attak! Otx 57. Ase-ase egin zituzten beren urdaillak. Berron Kijote 213.
� Maitetuten dauz Zugatzgilleak / Bere zugatzak munduan, / Euriaz ase ase eginda, / Egarri diran orduan. AB
AmaE 466.
- ASEEGI. Llenarse demasiado. � Ediren duzu eztia, ian ezazu bada neurriz, asko duzun bezain bertze eta ez
gehiago, ase-egirik okha eztagizun, ahotik bihur eztezazun. Ax 137 (V 90). Villasante da ase eginik, aunque en
la edición original se lee claramente . En AxN se explica este ejemplo por geiegi aserik.
- ASE EGON. Estar saciado. � Gaitz da alfer, aise, eta ase egoitea, eta haragiaren bekhatutik eskapatzea. Ax
409 (V 266). Aski dút: orréki nago áse ta kontént. LE Ong 37v.
� "Ase giri giri, hartura plena. [Zeruan] ase giri girian egoin zara Jangoikoaren etxe gartako ondasun-jenero
guzien abundanzias (388)" LE-Ir.
- ASE ETA BETE. Hartar(se), saciar(se). "Loc. vbal. que tiene el sentido de 'darse un hartazgo'. Gabonetan ase
ta bete urte guztirako" Etxba Eib. v. asebete. � Oraingo onetan, beintzat bear yoat / ase ta bete nik sabel gosea.
Zav Fab RIEV 1907, 533. Goizetik arrats aspertzen ez da / jan eranean jendea: / gaur langilleak, ase ta bete, /
txit urri degu nekea. Echag 220. Uste dek noski, Turko, / aizela kondea, / orrela bizitzeko / ase ta betea. It Fab
24. Bisitatu zuen sarritan ikustaldi ederrakin, bai eta ere poz-atsegiñ eziñ esan-alakoakin ase ta bete. 'Colmó de
inexplicables delicias'. Aran SIgn 28. Eraso zion Iñigo gureari galanki errietan eta gaizki-esaka ase eta bete
arte. Ib. 33. Eziñ esan alako atsegiñez ase eta betea geratu oi zan. Ib. 46. Bera ase ta bete, / zakurra gosiak. Noe
37. Zelan diruzale baten egarria ez dan ase eta betetan, aberastasun andiak berak euki arren bere. Itz Azald
151. Ase ta beteak txosnetatik ertetzean, salobre ta goseztoak jartzen dira aien tokietan. Ag G 181. Alare talo
mordo bat egin, jan eta zerbait ase ta bete giñanean, ez baserri batean, baizik gaztelu batean sartzeko ere prest
giñan. Urruz Zer 52. Etxe onian bauke / Nai zenbat gauze; / Diñue: Gabon bonbon, / Ase ta bete. / Areik dana
ganezka... / Gu, barriz, gose. Enb 97. Behar zituen begiak erne atxiki, gogoa ase eta batatzeko [sic, ¿por
betetzeko?] laster areago ikusiko ez zuen irudi maitagarriaz. Mde HaurB 14. Jana neurtu bearrik / Etzan gaur
ainbeste, / nai gendun klasetikan / ase ta bete. Uzt Sas 49. Don Kijotek bere urdailla ase ta bete egin zuanean,
onelatsuko arrazoietan itz-egin zuan. Berron Kijote 124. Itz ematen dizut zure naiaren eskari guziak ase ta
beteko ditudala. Ib. 190.
� Gaztetasunaren erdian denak sentipen au izatea, tira, ezta arritzekoa. Baiña egunez asea eta betea iltzen den
agureak? Vill Jaink 111.
- ASE ETA BETEAN (EGON, IBILI...), ASEAN ETA BETEAN (Dv). (Estar) saciado. "Asean eta bethean, à
bouche que veux-tu" Dv � A. � Eta iltzen oi dira / gaztetasunean, / bizi nai dutelako / ase ta betean. It Fab 79.
Asko ezagun dute zure senar gizajoan masalla ertzak ase eta betean dabillela. Apaol 119. O! esan nuen, nere /
aitaren etxean / zenbat mirabe diraden / ase ta betean, / ni, ango semea, emen / nagon bitartean / otzak eta
goseak / ozta ozta illean. Ezale 1897, 106.
� "Asean eta bethean du lakhet, c'est dans la bombance qu'il se plaît" Dv.
- ASE-EZIN. v. ase-ezin.
- ASE-EZINDAKO. "Insaciable, ase-ezindako diruzalia, madarikatua" Etxba Eib. "Ase ezinddako egarrixa
daukat" Elexp Berg.
- ASE-EZINE(Z)KO. Insaciable. v. ase-ezin. � Ase-eziñezko egarriakin. "Sed insaciable". Otag CancB III 335.
Malmuzkeri, iruzurkeri eta saldukeri utsa, barruban daruezan askogureak eta ase-eziñeko griñak beteteko
olakoxiak ixaten erazota dagozalako. Otx 21. Bai, gizona den bezala nai ba dugu ikusi, ase eziñezko bere
gutiziekin ar dezagun. Vill Jaink 134. Ase eziñeko milla egarri gogo barrenean garraxika eukitzea. NEtx LBB
52.
- ASE-LEKU. � Horra ene premiaren ase-lekhua, Espiritu saindua. Harb 194.
- ASE-NAHI. Deseo, gana de saciar(se). Cf. asegale. � Irazeki baitzitzaidan gazterik, lurreko gauzetan nolabait
ase-naia. Or Aitork 37. Neuk e baneukan aspaldi ontan / sabeletik ase-nai. Uzt Noiz 79. Hay un ej. más en
DFrec.
- ASE-TRUK. (Trabajar) a cambio de manutención. v. JAN-TRUKE, MANTENU-TRUKE, TRIPA-TRUKE. �
Berekin eremanak zituen Parisetik eta bertzetarik [...]; ase truk; eta frango bertzalde, jornal ona pagatuz. HU
Zez 181.
- ASETZEKE. Sin saciar. � Emakume ezkongai ura Ameriketako lasaikerian jaioa ta azia zan aldetik, bere
gizakume-griña asetzeke zegoen artean. NEtx LBB 71.
- ASE-URTE. Año de abundancia. � Zazpi bei ederrak zazpi urte dira; eta zazpi galburu ederrak zazpi aseurte
dira. Ol Gen 41, 26 (Dv nasaiziazko urthe).
- ASEXE (Con suf. aprox. -xe). � Behin Augusto Enperadorea zerraielarikan, eta azkeneko hesturara ekharriak
zeduzkan denboran, eta asetzen jarri ziren ondoan, elkhar hil zuten, erdi asexe zirenean, batzuek harmaz,
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
4