Ase-Bapuru - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 3. lib.: ase-bapuru
austerri" Añ. "Aratostetako zorakerixen ondoren, Auts-eguna penitenzia ekitzeko" Etxba Eib. "Gaur autsegune,
denak autse artzera" Izeta BHizt2. v. hausterre, HAUSTE-EGUN. � Zelako eskubideak emoten dituz Okela-
Buleak? Garizumako eta barueguneko egun guztietan okelea jan al izatekoa, ez izanik auts-eguneko egubaztena.
Itz Azald 118. Eta zeintzuk egun dira Buldarik ez dabenentzat aragia iztekoak? Urte guztiko barikuak; autseneguna;
Garizumako zapatuak. KIkV 78 (KIkG 63 austerre-eguna). Auts(ar)en egunean txakurrak eta katuak
bere barau egiten dabe. A EY I 58. Autz-eguna zan baten juan zan oittutzen eban elizara. Etxba Ibilt 463.
- HAUTS ERRE. v. hausterre (2).
- HAUTS-ESNE. "Auts-ezne (V-m-oroz-ple), cocimiento que se usa para lejía, para pediluvios y para curar las
herradas mohosas" A. v. HAUTS-UR.
- HAUTS-ESNETU. "Autz-esnetu: Au egiten zan lenengo matasak zuritzeko: ur otzetan autzakiñ euki" Iz LinOñ.
- HAUTSETAN. En polvo. � Ontza bat urre autsetan zuala Medellinera joateko asmoa artu zuan. JAIraz Bizia
85.
- HAUTS ETA HUTS (GELDITU, BIHURTU...). (Quedarse...) en nada. � Edertasuna, azaleko gauza bezala,
autsa ta utsa zan ta onena ere auts ta uts biurtu zan. Cb Eg III 378. Aien eraso guziak gaindu al-izan ditut eta
aiek erantsi dizkidaten okerrak, auts eta uts gelditu dira. NEtx LBB 116. Egia da ez garela oso fio, ezta egilea
bera ere, ez ote litzaizkiokeen helburu eder horiek berak hauts eta huts bihurtuko. MIH 335.
- HAUTSEZ-IPURDI. "Autsez eperdi (V-ger), atropelladamente, con todo empeño" A Apend. "Autsez-eperdi
ibilli, arrastrarse en el trabajo" Ib. "Autsez eperdi ibili, andar de cabeza, haciendo todo lo posible" Alt Eusk 1925,
71. "Atropelladamente hacer las cosas, zarra parra gauzak egin (V-gip), [...] autsez iperdi (V-ger)" A EY III
250. "Autsez-iperdi (V-ger), a freir espárragos, lit. de culo al polvo" Otx voc. � Andrandi gaxuak, bakaldunaren
erremuskadeaz, autseziperdi urten ziran jauregittik katu buztija baño epelago. Otx 53. Ikusirik gu gixasemiok,
puxika andittuben antz-antzera, edozein zistadak ustu ta autsez-iperdi botaten gattuzala. 'Mandarlas a paseo'. Ib.
96. Autseziperdi aterako gayauzak emetik eta urkamendira bialdu. 'Nos echará a cajas destempladas'. Ib. 136.
- HAUTSEZKO. "Cernada de albéitares, para las caballerias, autsezko loizokia" Lar. "Qui est de cendre" Dv.
� Landa ta urien ederra izana [...] / euli t'eltxoen zer-jana / t'odol ta autsezko miña zan. Gand Elorri 99.
- HAUTS-GAI. Principio del polvo. � Lurra, zelaiak eta lurbirako autsgaiak ere oraindik egiteko zeuzkanean.
Ol Prov 8, 26 (Dv lurraren erroak, BiblE lehen hautsa).
- HAUTS-KALDAR. v. hauskaldar.
- HAUTS-KOLORE, HAUSKOLORE (Aq). Color grisáceo, similar al del polvo o la ceniza; de este color.
"Blanquizo" Aq 1039. v. hauskara. � Ez guzia belxa, ez guzia xuria, baina hauts kolorea duena. Harb 425.
Hauk othe dire Jesusi / tresna egiñ berriak, / arropa ilhun, odolstatu, / hauts kolore nahasiak! Gç 83. Alabena
kotxenilla gorri da, eta abereska hori hauts kolore. Ip Dial 18 (Dv hauskara). Tximistak argi duan aldiro / ageri
dira auts-kolore: / auts ori, iralkiz, Jainkoak euri / berez biurtu dezake. "Toman un color acenizado". Or Eus
263. Lanho itsusi bat hedatu zen, egun batez, arratsalde erditan, zuri zuria lehenik, ilhun ilhuna gero, eta
azkenean, dena hauts kolore. Barb Sup 141. Auts kolore antza zunan odei bildurgarri arek. Or QA 74. Zerua
auts kolore / ego-aldetik; / argia zikin zetorren / zeru-sapaitik. NEtx LBB 227.
� (Hauts-koloreko). � Bizkitartean garaustikaia [= 'grana'] gorria da, eta aberetxo ori auts kolorekoa. It Dial
18 (Ur auts kolorekua). Arauntza mendian ere badira auts-koloreko Marmol-arri pin ederrak. Izt C 55. Autskoloreko
ubel batekin / amarratuba gerriya. Tx B II 35. Ibai ertzean aldizka aldizka egazti ankaluze batzuek,
garzak edo, zurik eta auts kolorekoak. JAIraz Bizia 42. Ume indioak, orlegi auts kolorekoak, motxantzak. Ib.
70s. Kazkabarrak Izarpeko atari aldea goiztxo zuritu, ta goiko ta beko aizeak, auts koloreko laiño pilloak
inguratu zizkieten otzaren lagun. NEtx LBB 95.
� Bere adiskidiak eman zion tunika, gozo ta biguña iduritzen zitzaion; beragatik ura ere trokatu zuan auts
kolorezko latzago batengatik. Bv AsL 57.
- HAUTS-LAINO. Nube de polvo. v. HAUTS-HODEI. � Ta laisterraldian auts-lañoak izkutatzen gure yauziak.
'Un tourbillon de poudre enveloppe nos bonds'. Or Mi 14. Erriak arrotzen zuen auts-laño-tartean kuzkurturik,
belaunak bi eskuen tartean. 'Dans le brouillard de poussière'. Ib. 14s. Aizealdi laisterrak, mendiak eta basoak
isastu ondoren, auts-lañoak arrotzen ditue bideetan. TAg Uzt 130.
- HAUTS-MARRA(T)S. "Autsmarras (V), trapo de la colada" A. Cf. Mg PAb 55: Serbilleta orainguen ordian
eztaukazu imini baño aus zapi edo marrats bat loitu etzaitian. v. HAUTS-OIHAL.
- HAUTS-NAHI-ABAR. "Auts nai abar egiten dot putz, soplo con todas mis fuerzas (V-m)" A EY III 338.
- HAUTS-HODEI, HAUTSEZKO H. Nube de polvo. v. HAUTS-LAINO. � Eta auts-odei tartean an ageri
ziren aurrena laisterka ardi umedunak, [...] arrotzen zuten autsez, antxu ta ille-aari otzan estaltzen zituztela. Or
Mi 42. Aldegiten dute zabaldian barna auts-odei tartean. Atzetik doakie zaldizko-sail bizkorra. Auts-odeia laister
txarotzen da. Ib. 49. Aren aparejuak apurtu ta autsezko odei baltz-lodiak zerurantz bialdu bearra! Bilbao IpuiB
22. Orixe zan ark ikusiriko auts-odeia, artaldeak urbildu ziran arte ez bait-ziran autsetan nabari. Berron Kijote
195.
- HAUTS-OIHAL. Cernadero, paño usado para colar la lejía de ceniza al lavar la ropa. "Auts-oial (Sal), trapos
que cubren el barril de la colada" A. "Autsuiyela, el trapo de ceniza (en la colada)" Iz Als. Cf. VocNav: "Ausorial,
nombre que dan al cenicero de la colada, es decir a la pieza de paño que colocada en el recipiente de la colada,
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
659