12.12.2012 Views

contexto histórico y cultural en el estudio de la enfermedad mental

contexto histórico y cultural en el estudio de la enfermedad mental

contexto histórico y cultural en el estudio de la enfermedad mental

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

596<br />

[REV. MED. CLIN. CONDES - 2012; 23(5) 593-599]<br />

En términos muy amplios, <strong>la</strong>s recom<strong>en</strong>daciones establecidas a fines <strong>de</strong> los<br />

90’s y comi<strong>en</strong>zos <strong>de</strong> este siglo, se podrían resumir <strong>de</strong> <strong>la</strong> sigui<strong>en</strong>te manera:<br />

1. Es necesario saber reconocer los síntomas actuales <strong>de</strong> <strong>de</strong>presión y<br />

sus causas.<br />

2. Se requiere efectuar un diagnóstico explícito <strong>de</strong> <strong>de</strong>presión.<br />

3. Necesidad <strong>de</strong> educación d<strong>el</strong> paci<strong>en</strong>te y su familia, <strong>en</strong>fatizando que <strong>la</strong><br />

<strong>de</strong>presión es una <strong>en</strong>fermedad tratable.<br />

4. Promoción d<strong>el</strong> compromiso d<strong>el</strong> paci<strong>en</strong>te y su familia con <strong>el</strong> tratami<strong>en</strong>to<br />

<strong>el</strong>egido.<br />

5. Evaluar <strong>el</strong> progreso d<strong>el</strong> paci<strong>en</strong>te <strong>de</strong> manera regu<strong>la</strong>r y sistemática.<br />

Es difícil responsabilizar a los médicos y otros profesionales <strong>de</strong> <strong>la</strong> APS<br />

<strong>de</strong> no ofrecer <strong>el</strong> sufici<strong>en</strong>te estímulo para que <strong>el</strong> paci<strong>en</strong>te y <strong>la</strong> familia<br />

accedan a psicoterapia, consejería u otros apoyos basados <strong>en</strong> <strong>la</strong> comunidad<br />

que pudies<strong>en</strong> co<strong>la</strong>borar <strong>en</strong> <strong>la</strong> disminución d<strong>el</strong> estrés <strong>de</strong> orig<strong>en</strong><br />

psicosocial. La falta crónica <strong>de</strong> recursos, <strong>la</strong>s priorida<strong>de</strong>s urg<strong>en</strong>tes y <strong>la</strong><br />

influ<strong>en</strong>cia aún muy po<strong>de</strong>rosa <strong>de</strong> un mod<strong>el</strong>o biomédico exclusivo, actúan<br />

<strong>de</strong> manera contraria a tal disposición.<br />

Aunque <strong>el</strong> propósito <strong>de</strong> este capítulo estará c<strong>en</strong>trado más bi<strong>en</strong> <strong>en</strong> aspectos<br />

<strong>de</strong> manejo terapéutico, es preciso hacer algunos com<strong>en</strong>tarios<br />

respecto d<strong>el</strong> diagnóstico. Como hemos seña<strong>la</strong>do <strong>de</strong>s<strong>de</strong> <strong>el</strong> principio, no<br />

sólo no existe un concepto unitario <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>presión a través d<strong>el</strong> transcurso<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> historia, sino que ha existido una multitud <strong>de</strong> visiones sobre<br />

<strong>el</strong><strong>la</strong>, todas <strong>de</strong>p<strong>en</strong>di<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> una mirada <strong>de</strong> época y con difer<strong>en</strong>tes sesgos<br />

i<strong>de</strong>ológicos. Si bi<strong>en</strong> los manuales diagnósticos y estadísticos actuales<br />

(ICD-10 y DSM-IV) no <strong>de</strong>bieran constituirse <strong>en</strong> textos capaces<br />

<strong>de</strong> remp<strong>la</strong>zar <strong>la</strong> riqueza clínica y psicopatológica <strong>de</strong> cada cuadro, a fin<br />

<strong>de</strong> cu<strong>en</strong>tas son <strong>la</strong>s estructuras que marcan un conjunto <strong>de</strong> <strong>de</strong>finiciones<br />

vig<strong>en</strong>tes y cons<strong>en</strong>suadas sobre lo que <strong>en</strong>teremos por tal o cual <strong>en</strong>fermedad<br />

o los sub-tipos d<strong>en</strong>tro <strong>de</strong> <strong>el</strong><strong>la</strong>s. La C<strong>la</strong>sificación Internacional <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s Enfermeda<strong>de</strong>s, <strong>en</strong> su 10ª versión, <strong>en</strong> <strong>el</strong> Capítulo <strong>de</strong> <strong>la</strong>s Trastornos<br />

M<strong>en</strong>tales y d<strong>el</strong> Comportami<strong>en</strong>to (ICD-10), consi<strong>de</strong>rará como “episodio<br />

<strong>de</strong>presivo” a una condición que cump<strong>la</strong> criterios específicos:<br />

f32: Episodio <strong>de</strong>presivo<br />

En los episodios típicos, tanto leves como mo<strong>de</strong>rados o graves, <strong>el</strong> paci<strong>en</strong>te<br />

sufre un <strong>de</strong>caimi<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> ánimo, con reducción <strong>de</strong> su <strong>en</strong>ergía y<br />

disminución <strong>de</strong> su actividad. Se <strong>de</strong>terioran <strong>la</strong> capacidad <strong>de</strong> disfrutar,<br />

<strong>el</strong> interés y <strong>la</strong> conc<strong>en</strong>tración, y es frecu<strong>en</strong>te un cansancio importante,<br />

incluso <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> <strong>la</strong> realización <strong>de</strong> esfuerzos mínimos. Habitualm<strong>en</strong>te<br />

<strong>el</strong> sueño se hal<strong>la</strong> perturbado, <strong>en</strong> tanto que disminuye <strong>el</strong> apetito. Casi<br />

siempre <strong>de</strong>ca<strong>en</strong> <strong>la</strong> autoestima y <strong>la</strong> confianza <strong>en</strong> si mismo, y a m<strong>en</strong>udo<br />

aparec<strong>en</strong> algunas i<strong>de</strong>as <strong>de</strong> culpa o <strong>de</strong> ser inútil, incluso <strong>en</strong> <strong>la</strong>s formas<br />

leves. El <strong>de</strong>caimi<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> ánimo varia poco <strong>de</strong> un día al sigui<strong>en</strong>te, es discordante<br />

con <strong>la</strong>s circunstancias y pue<strong>de</strong> acompañarse <strong>de</strong> los así l<strong>la</strong>mados<br />

síntomas somáticos, tales como <strong>la</strong> pérdida d<strong>el</strong> interés y <strong>de</strong> los s<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>tos<br />

p<strong>la</strong>c<strong>en</strong>teros, <strong>el</strong> <strong>de</strong>spertar matinal con varias horas <strong>de</strong> ant<strong>el</strong>ación<br />

a <strong>la</strong> hora habitual, <strong>el</strong> empeorami<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>presión por <strong>la</strong>s mañanas,<br />

<strong>el</strong> marcado retraso psicomotor, <strong>la</strong> agitación y <strong>la</strong> pérdida d<strong>el</strong> apetito, <strong>de</strong><br />

peso y <strong>de</strong> <strong>la</strong> líbido. El episodio <strong>de</strong>presivo pue<strong>de</strong> ser calificado como leve,<br />

mo<strong>de</strong>rado o grave, según <strong>la</strong> cantidad y <strong>la</strong> gravedad <strong>de</strong> sus síntomas.<br />

Si consi<strong>de</strong>ramos los criterios d<strong>el</strong> Manual Diagnóstico y Estadístico <strong>de</strong><br />

los Trastornos M<strong>en</strong>tales, IV versión (DSM-IV) para <strong>el</strong> mismo episodio,<br />

t<strong>en</strong>dremos una <strong>de</strong>finición simi<strong>la</strong>r, aunque con ligeras variaciones.<br />

Criterios para <strong>el</strong> episodio <strong>de</strong>presivo mayor<br />

A. Pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> cinco (o más) <strong>de</strong> los sigui<strong>en</strong>tes síntomas durante un período<br />

<strong>de</strong> 2 semanas, que repres<strong>en</strong>tan un cambio respecto a <strong>la</strong> actividad<br />

previa; uno <strong>de</strong> los síntomas <strong>de</strong>be ser:<br />

1. un estado <strong>de</strong> ánimo <strong>de</strong>presivo o<br />

2. pérdida <strong>de</strong> interés o <strong>de</strong> <strong>la</strong> capacidad para <strong>el</strong> p<strong>la</strong>cer.<br />

Nota: No se incluy<strong>en</strong> los síntomas que son c<strong>la</strong>ram<strong>en</strong>te <strong>de</strong>bidos a <strong>en</strong>fermedad<br />

médica o <strong>la</strong>s i<strong>de</strong>as d<strong>el</strong>irantes o alucinaciones no congru<strong>en</strong>tes<br />

con <strong>el</strong> estado <strong>de</strong> ánimo.<br />

1. Estado <strong>de</strong> ánimo <strong>de</strong>presivo <strong>la</strong> mayor parte d<strong>el</strong> día, casi cada día<br />

según lo indica <strong>el</strong> propio sujeto (p. ej., se si<strong>en</strong>te triste o vacío) o <strong>la</strong> observación<br />

realizada por otros (p. ej., l<strong>la</strong>nto). En los niños y adolesc<strong>en</strong>tes<br />

<strong>el</strong> estado <strong>de</strong> ánimo pue<strong>de</strong> ser irritable.<br />

2. Disminución acusada d<strong>el</strong> interés o <strong>de</strong> <strong>la</strong> capacidad para <strong>el</strong> p<strong>la</strong>cer <strong>en</strong><br />

todas o casi todas <strong>la</strong>s activida<strong>de</strong>s, <strong>la</strong> mayor parte d<strong>el</strong> día, casi cada día<br />

(según refiere <strong>el</strong> propio sujeto u observan los <strong>de</strong>más).<br />

3. Pérdida importante <strong>de</strong> peso sin hacer régim<strong>en</strong> o aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> peso<br />

(p. ej., un cambio <strong>de</strong> más d<strong>el</strong> 5 % d<strong>el</strong> peso corporal <strong>en</strong> 1 mes), o pérdida<br />

o aum<strong>en</strong>to d<strong>el</strong> apetito casi cada día. Nota: En niños hay que valorar <strong>el</strong><br />

fracaso <strong>en</strong> lograr los aum<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> peso esperables.<br />

4. Insomnio o hipersomnia casi cada día.<br />

5. Agitación o <strong>en</strong>l<strong>en</strong>tecimi<strong>en</strong>to psicomotores casi cada día (observable<br />

por los <strong>de</strong>más, no meras s<strong>en</strong>saciones <strong>de</strong> inquietud o <strong>de</strong> estar <strong>en</strong>l<strong>en</strong>tecido).<br />

6. Fatiga o pérdida <strong>de</strong> <strong>en</strong>ergía casi cada día.<br />

7. S<strong>en</strong>timi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> inutilidad o <strong>de</strong> culpa excesivos o inapropiados (que<br />

pued<strong>en</strong> ser d<strong>el</strong>irantes) casi cada día (no los simples autorreproches o<br />

culpabilidad por <strong>el</strong> hecho <strong>de</strong> estar <strong>en</strong>fermo).<br />

8. Disminución <strong>de</strong> <strong>la</strong> capacidad para p<strong>en</strong>sar o conc<strong>en</strong>trarse, o in<strong>de</strong>cisión,<br />

casi cada día (ya sea una atribución subjetiva o una observación aj<strong>en</strong>a).<br />

9. P<strong>en</strong>sami<strong>en</strong>tos recurr<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> muerte (no sólo temor a <strong>la</strong> muerte),<br />

i<strong>de</strong>ación suicida recurr<strong>en</strong>te sin un p<strong>la</strong>n específico o una t<strong>en</strong>tativa <strong>de</strong><br />

suicidio o un p<strong>la</strong>n específico para suicidarse.<br />

b. Los síntomas no cumpl<strong>en</strong> los criterios para un episodio mixto.<br />

C. Los síntomas provocan malestar clínicam<strong>en</strong>te significativo o <strong>de</strong>terioro<br />

social, <strong>la</strong>boral o <strong>de</strong> otras áreas importantes <strong>de</strong> <strong>la</strong> actividad d<strong>el</strong> individuo.<br />

D. Los síntomas no son <strong>de</strong>bidos a los efectos fisiológicos directos <strong>de</strong> una<br />

sustancia (p. ej., una droga, un medicam<strong>en</strong>to) o una <strong>en</strong>fermedad médica<br />

(p. ej., hipotiroidismo).<br />

E. Los síntomas no se explican mejor por <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> un du<strong>el</strong>o (p. ej.,<br />

<strong>de</strong>spués <strong>de</strong> <strong>la</strong> pérdida <strong>de</strong> un ser querido), los síntomas persist<strong>en</strong> durante<br />

más <strong>de</strong> 2 meses o se caracterizan por una acusada incapacidad funcional,<br />

preocupaciones mórbidas <strong>de</strong> inutilidad, i<strong>de</strong>ación suicida, síntomas<br />

psicóticos o <strong>en</strong>l<strong>en</strong>tecimi<strong>en</strong>to psicomotor.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!