Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Sikh Virsa, Calgary 26. October 2022
Í≥‹≈Ï Á∂ ¿∞ºÿ∂ «¬«Â‘≈√’≈apple
‹◊Â≈apple «√≥ÿ ◊apple∂Ú≈Ò È∂ Í≥‹≈Ï
«Úº⁄ ÈÚ∆∫ Âapple∑ª Á∆ «¬«Â‘≈√’≈apple∆
Á≈ Ó∞º„ Ï≥«È∑¡≈ ¡Â∂ Ӻ˒≈Ò∆È
Ì≈appleÂ, Í≥‹≈Ï ¡Â∂ «√º÷ «¬«Â‘≈√
Ï≈apple∂ Ô≈Á◊≈apple∆ ÷Ø‹ ’≈apple‹ ’∆Â∂Õ
AH ¡◊√ ˘ ¿∞È∑ª Á∂ ⁄Ò≈‰∂
È≈Ò Í≥‹≈Ï Á∆ «¬«Â‘≈√’≈apple∆ Á≈
«¬’ Ô∞º◊ ıÂÓ ‘Ø «◊¡≈ ‘ÀÕ
ÍÃØÎÀ√apple ‹◊Â≈apple «√øÿ ◊apple∂Ú≈Ò
Á∂ √Ó∞º⁄∂ ’øÓ ”Â∂ Șapple Ó≈apple«Á¡ª
’¬∆ ◊ºÒª ¿∞ºÌapple ’∂ √≈‘Ó‰∂
¡≈¿∞∫Á∆¡ª ‘ÈÕ “Íø‹≈Ï
«¬«Â‘≈√” ¡Â∂ “«√º÷ «¬«Â‘≈√”
Á≈ ’ج∆ Ú∆ ¡«‹‘≈ ͺ÷ È‘∆∫
‘ØÚ∂◊≈ «‹√ Ï≈apple∂ ÍÃØÎÀ√apple ◊apple∂Ú≈Ò
È∂ È≈ «Ò«÷¡≈ ‘ØÚ∂Õ ¿∞È∑ª Á∂ ’øÓ
˘ ¿∞√ ÍÃ√≥◊ ÂØ∫ Úº÷ ’apple’∂ Ú∆ È‘∆∫
Ú∂«÷¡≈ ‹≈ √’Á≈ «‹√ ˘ «√º÷
«¬«Â‘≈√ Ò∂÷È Á∆ Íapple≥Íapple≈ Á≈
Ó∞º„ √Ó«fi¡≈ ‹ªÁ≈ ‘ÀÕ «¬√ Ò∂÷È
Íapple≥Íapple≈ Á∂ ÁØ Ó‘ºÂÚÍ»appleÈ Èª¡
‘È: ÍÃØÎÀ√apple ◊ø‚≈ «√≥ÿ ¡Â∂ ÍÃØÎÀ√apple
ÎΩ‹≈ «√≥ÿ «‹È∑ª È∂ «√º÷ «¬«Â‘≈√
Ò∂÷È ˘ “¡≈Ë∞«È’/Ó≈‚appleÈ”
«ÁÙ≈ ÚºÒ apple∞«⁄ ’appleÈ Á∆ Úº‚∆
Ú⁄ÈϺËÂ≈ «Á÷≈¬∆Õ
“¡≈Ë∞«È’Â≈Ú≈Á∆/ Ó≈‚appleÈÚ∆”
ÚºÒ apple∞«⁄ «¬√ Ò∂÷È Íapple≥Íapple≈ ˘
◊apple∂Ú≈Ò È∂ ¡≈͉∆¡ª √Ó∞º⁄∆¡ª
«Ò÷ª «Úº⁄ ‘Øapple «Ú√Â≈apple ¡Â∂
‚»øÿ≈¬∆ Á∂‰ Á∆ ’Ø«ÙÙ ’∆Â∆Õ
◊apple∂Ú≈Ò È∂ ¡≈͉∆ Í∆¡Àº⁄.‚∆.
‚≈. Í∆‡apple ◊≈apple‚∆ Á∆ «È◊apple≈È∆
‘∂· “√’»Ò ¡≈¯ ¡Îapple∆’È ¡À∫‚
˙apple∆¡À∫‡Ò √‡º‚∆‹” (SOAS)
Òø‚È ÂØ∫ ‘≈«√Ò ’∆Â∆Õ ÍÛ∑≈¬∆
Â∂ ÷Ø‹ Á≈ «¬‘ ¿∞‘ √Óª Ú’Â
‘∞øÁ≈ ‘À ‹ÁØ∫ ’ج∆ Ú∆ ÷Ø‹≈appleÊ∆,
¡⁄∂ ¡Â∂ √∞⁄∂ ͺËapple ”Â∂,
«¬«Â‘≈√ apple⁄È≈ Á∂ „ø◊-
Âapple∆«’¡ª (Historical Craft) ˘
¡≈͉∆ √Ø⁄‰ «ÚË∆ «Úº⁄ √ÓØ
ÒÀ∫Á≈ ‘ÀÕ «‹È∑ª «¬«Â‘≈√’≈appleª
Á∆¡ª «Ò÷ª ¿∞‘ ÍÛ∑Á≈ ‘À, ¿∞È∑ª
Á∂ «¬«Â‘≈√’ ÍÃÚ⁄È Á≈ Ú∆ ¿∞√
Á∂ ÓÈ ¿∞ºÍapple ¡√apple ÍÀ∫Á≈ apple«‘≥Á≈
‘ÀÕ «¬√∂ ’≈appleÈ “¡À∫◊ÒØ √À’«√È”
«¬«Â‘≈√’≈apple∆ Á∆ ÍappleøÍapple≈ ¿∞È∑ª
Á∆ ¡≈͉∂ «ÚÙ∂ ÍÃÂ∆ Í‘∞ø⁄ Á≈
¡‡∞º‡ ¡≥◊ ω ◊¬∆Õ
¿∞È∑ª ”Â∂ «¬È∑ª «Ïë‡Ù
«¬«Â‘≈√’≈appleª, ÷≈√’apple «¬≥◊ÒÀ∫‚
«Úº⁄ apple⁄∂ ‹ªÁ∂ Ӻ˒≈Ò Ï≈apple∂ Ò∂÷È
Á∆ Íapple≥Íapple≈ Á≈ ¡√apple Á∂«÷¡≈ ‹≈
√’Á≈ ‘ÀÕ Íë√ºË «¬«Â‘≈√’≈apple
¬∆.¡Àº⁄ ’≈apple Á∆ Í∞√Â’
“«¬«Â‘≈√ ’∆ ‘À?” ˘ ¿∞‘
«¬«Â‘≈√’≈apple∆ Á∆ ’Ò≈ «√º÷‰
Ï≈apple∂ Ï‘∞ ӑºÂÚ «ÁøÁ∂ √ÈÕ
¬∆.¡Àº⁄ ’≈apple ¿∞‘ «¬«Â‘≈√’≈apple ‘À
«‹√ È∂ ¡º· «‹ÒÁª «Úº⁄ apple»√∆
«¬È’Ò≈Ï Á≈ «¬«Â‘≈√ «Ò«÷¡≈
‘ÀÕ ¡º‹-’ºÒ∑ ¬∆.¡Àº⁄. ’≈apple Á∆
¡appleÁ≈√ Á≈ ÓÂÒÏ ‘À,
Ï∂ÈÂ∆, ¡apple˜ , ‹ØÁÛ∆Õ ÍÃØÎÀ√apple
√ÂÏ∆apple «√øÿ ‹∆ ’«‘≥Á∂ ‘È,
¡appleÁ≈√ Á≈ ¡appleÊ ÍÃ≈appleÊÈ≈ È≈ÒØ∫
Ï‘∞ºÂ ¿∞º⁄≈ ‘ÀÕ ¡appleÁ≈√ Á∆¡ª
Í«‘Ò∆¡ª Í≥‹ Â∞’ª Â∂ ¡ºË∆ Â∞’
‹Ø ’Ò◊∆Ëapple ‹∆ È∂ apple⁄∆¡ª ‘È,
¿∞√ «Úº⁄ «’√∂ Âapple∑ª Á∆ ÂÏÁ∆Ò∆
¿∞«⁄ ȑ∆∫Õ ¡appleÁ≈√ «Úº⁄
Í«‘Ò∆¡ª √ºÂ Â∞’ª «‹È∑ª «Úº⁄
◊∞apple» √«‘Ï≈È ˘ «Ë¡≈«¬¡≈
«◊¡≈ ‘À ¡Â∂ «Í¤Ò∆¡ª ÁØ
Â∞’ª, È≈È’ È≈Ó ⁄Û∑Á∆ ’Ò≈
Â∂apple∂ Ì≈‰∂ √appleϺ Á≈ ÌÒ≈,
’«‘‰≈ ˜apple»apple∆ ‘ÀÕ ¤Ø‡∆ ÂØ∫ ¤Ø‡∆
¡appleÁ≈√ ’«‘≥«Á¡ª Ú∆ «¬√ ◊ºÒ
Á≈ «Ë¡≈È appleº÷‰≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ
«√º÷ ¡appleÁ≈√ ˘ «Â≥È «‘º«√¡ª
«Úº⁄ Úø«‚¡≈ «◊¡≈ ‘ÀÕ Í«‘Ò∂
«‘º√∂ Á∆¡ª G Â∞’ª «Úº⁄ ¡’≈Ò
Í∞apple÷ Ú≈«‘◊∞apple», Á√ª ◊∞apple»
«¬√ Í∞√Â’ ÂØ∫ ¡º◊∂ Òøÿ ’∂
«¬«Â‘≈√’≈appleª È∂ «¬«Â‘≈√
«Ò÷‰ Á∆¡ª «ÚË∆¡ª ˘ ‘Øapple Ú∆
¡◊ª‘ ÂØ«apple¡≈ ‘À ¡Â∂ √Ó≈‹
«Ú«◊¡≈È Á∂ ‘Øapple ÷∂Âappleª, «‹Ú∂∫
√ث١≈ÒØ‹∆ Â∂ ¡À∫ÊappleØÍ≈ÒØ‹∆ Â∂
√≈«‘ Á∂ ÷∂Âappleª È≈Ò «¬«Â‘≈√
Á∂ ◊∞øfiÒÁ≈apple „ø◊ª È≈Ò ‹∞Û∂ ‘؉
Á∆ Ú∆ ◊ºÒ ’∆Â∆ ‘ÀÕ ¡º‹
Ì≈Ù≈ ¡Â∂
«¬«Â‘≈√ Á∂ ‹∞Û∂ ‘؉ Á∂ √Ú≈Ò
˘ Ú∆ Ï‘∞ ӑºÂÂ≈ ÍÃ≈Í ‘ÀÕ
«¬√ ˘ “«¬«Â‘≈√ «Úº⁄ Ì≈Ù≈¬∆
ÓØÛ («Òø◊»«¬√«‡’ ‡appleÈ «¬È
«‘√‡apple∆)” Á≈ Ȫ¡ «ÁºÂ≈ «◊¡≈
‘ÀÕ ¡º‹ «¬«Â‘≈√ ˘ “apple≈Ù‡appleÚ≈Á”
Â∂ “apple≈Ù‡apple-«apple¡≈√Â/È∂ÙÈ-
√‡∂‡” «‹‘∂ √ø’Òͪ ÂØ∫ Ó∞’Â∆
«ÁÚ≈¿∞‰ Ï≈apple∂ Ú∆ «¬«Â‘≈√’≈apple
⁄∂Â≥È ‘ÈÕ √Ã∆ ◊apple∂Ú≈Ò Á∂ apple⁄È≈
’≈Ò «Úº⁄ «¬‘ √Ú≈Ò ¡ÀÈ ¿∞ºÌapple
’∂ √≈‘Ó‰∂ È‘∆∫ √È ¡≈¬∂Õ ¿∞‘
√Óª ÚË∂apple∂ ’apple’∂ «¬«Â‘≈√ ˘
“Ó≈√‡apple «‚√’Øapple√” (Master Discourses)
Ú‹Ø∫ «Ò÷‰ Á≈ ‘∆
‹Ó≈È≈ √∆Õ
¡≈͉∆ ÷Ø‹ apple≈‘∆∫ ÍÃØÎÀ√apple
◊apple∂Ú≈Ò È∂ ÁØ Ó‘ºÂÚÍ»appleÈ ◊ºÒª
‹ª ÓÈΩª √Ê≈Í ’appleÈ Á∆
’Ø«ÙÙ ’∆Â∆Õ Í«‘Ò∆ «¬‘ «’
¡≈Ë∞«È’ Ô∞º◊ «Úº⁄ “«√º÷
«¬«Â‘≈√” Á∆ Í∞Èapple-√øapple⁄È≈ ˘
ͺ¤Ó «Úº⁄ «Ò÷∂ ‹≈ apple‘∂ «¬«Â‘≈√
Úª◊ ºÊ-¡≈Ë≈apple «¬«Â‘≈√
ω≈¿∞‰ Á∆ ˜apple»apple ‘ÀÕ ¡«‹‘≈
’appleÈ Ò¬∆ Ò≈‹Ó∆ ÂΩapple ”Â∂ «√º÷
«¬«Â‘≈√ ˘ ¿∞È∑ª ÍÃÚ⁄Ȫ/
«‚√’Øapple√‹ ÂØ∫ Ó∞’ ’appleÈ Á∆
ÒØÛ ‘À, ‹Ø «’º√∂-’‘≈‰∆¡ª Á∂
ÚË∂apple∂ ȘÁ∆’ ‘ÈÕ
¿∞È∑ª Á∆ Ò∂÷È «ÚË∆ «¬‘ Ó≥È
’∂ ⁄ºÒÁ∆ ‘À «’ «√º÷ «Úapple√∂ «Úº⁄
apple⁄∂ ◊¬∂ Ï‘∞ √≈apple∂ √≈«‘Â’
√Ø«Ó¡ª «Ú⁄ «Ï÷apple∂ ºʪ ˘ ¡√∆∫
¿∞È∑ª È≈Ò «Ò͇∆¡ª ⁄ÓÂ’≈apple∆
√«‘Ï≈È ¡Â∂ ◊∞apple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï ˘
«Ë¡≈«¬¡≈ «◊¡≈ ‘À, Á»‹∂ «‘º√∂
«Úº⁄ «√º÷ ¡appleÁ≈√ √≈‚∂ «√º÷
«¬«Â‘≈√ Á∆ ◊Ú≈‘∆ ÌappleÁ∆ ‘ÀÕ
Â∆‹∂ «‘º√∂ «Úº⁄
ÍappleÓ≈ÂÓ≈ Á∆
¡Ù∆appleÚ≈Á
ÒÀ‰ Ú≈√Â∂ ‘À
¡Â∂ ¿∞√
Á∆¡ª Á≈ª Á≈ Ù∞’apple ’appleÈ
Ú≈√Â∂Õ ‚≈. √apple»Í «√øÿ ¡Òº◊,
¡appleÁ≈√ Ï≈apple∂ «Òº÷Á∂ ‘È: “√≈«‘Ï
√∂Â∆ ‘∞’Ó È ⁄Ò∂ ’‘∆ ω∂
¡appleÁ≈√” Ï∂ÈÂ∆ «Úº⁄ Á∞«È¡≈Ú∆
√∞º÷ √≈ËÈ Ó≥◊‰ Á∆ ʪ Ù∞ºÌ ’appleÓ
’appleÈ Á∆ Ù’Â∆ Á≈ ¿∞ºÂÓ Ï∂ÈÂ∆
‘ÀÕ ¡appleÁ≈√ «Úº⁄ ’∆Â∆ Ï∂ÈÂ∆,
‘¿∞ÓÀ , ‘≥’≈apple , ¡≈’Û ˘ «Ú’√Â
È‘∆∫ ‘؉ «Á≥Á∆ ¡Â∂ «ÈÓappleÂ≈ Á∂
◊∞‰ª ’≈appleÈ ÓÈ∞º÷ ‘Ó∂Ùª ‰≈˙
apple«‘ apple«‘≥Á≈ ‘À ¡Â∂ ÍappleÓ≈ÂÓ≈
Á∆ ÙappleÈ «Úº⁄ apple«‘‰ ˘ √∞÷Á≈¬∆
√ÓfiÁ≈ ‘ÀÕ “‘«apple ‹∆˙ √Á≈ Â∂apple∆
√apple‰≈¬∆ «‹˙ Ì≈ÚÔ «Â¿∞∫ apple÷Ø
√Ú≈Ó∆ «¬‘ Â∂apple∆ Ú«‚¡≈¬∆”.
Ì≈¬∆ ’≈‘È «√øÿ È≈Ì≈ ’«‘≥Á∂ ‘È
: ¡≈͉∂ ÓÈØappleʪ Á∆ √¯ÒÂ≈ ¡Â∂
¡Íapple≈Ë Á∆ Ó∞¡≈Î∆ Ò¬∆
ÍappleÓ≈ÂÓ≈ «√apple‹‰‘≈apple ˘ ¡appleÁ≈√
’appleÈ∆ ÒØÛ∆¬∂Õ ◊∞appleÓ«Â ”⁄
Ó«Ë¡≈Úª ÂØ∫ Úº÷ ’apple √’Á∂ ‘ªÕ
«¬≥fi √≈˘ ¿∞‘ ÂºÊ Ó∞‘º¬∆¡≈ ‘Ø
‹≈‰◊∂ «‹È∑ª ˘ ÒÀ ’∂ ¡√∆∫ ÈÚ∂∫
«√«apple˙∫ «√º÷ª (‹ª «√º÷ ’ΩÓ) Á≈
ºÊ-¡≈Ë≈apple «¬«Â‘≈√ «Ò÷
√’Á∂ ‘ªÕ «¬‘ Í‘∞ø⁄ Â∂ ÓÈΩÂ
¿∞È∑ª Á∆¡ª Ò◊Ì◊ √≈apple∆¡ª
«Ò÷ª «Úº⁄ «Íº·-Ì»Ó∆ Á∂ √ø◊∆Â
Úª◊ ⁄ºÒÁ∆ «Á÷≈¬∆ «ÁøÁ∆ ‘ÀÕ
◊apple∂Ú≈Ò Á∂ ¡«‹‘∂ ÔÂȪ È∂ ‘∆
¿∞È∑ª ˘ Ì≈apple Á∂ ¿∞ºÿ∂
«¬«Â‘≈√’≈appleª ”⁄ Ó≈ÈÂ≈
«ÁÚ≈¬∆ ¡Â∂ ¿∞‘ «¬È∑ª
«¬«Â‘≈√’≈appleª Á∆¡ª √≈Ò≈È≈
’≈ÈÎappleø√ª «Úº⁄ «√º÷ «¬«Â‘≈√ Á∂
Ò∂÷’ Ú‹Ø∫ √Ê≈Í ‘ج∂Õ
¡≈͉∂ «Ú«Á¡≈appleÊ∆¡ª Á∆
«√÷Ò≈¬∆ ¡Â∂ „Ò≈¬∆ apple≈‘∆∫ ¿∞È∑ª
È∂ ¡≈͉∆ «¬√ Í‘∞ø⁄ ˘ «¬’ ÈÚ∆∫
ÍappleøÍapple≈ Ú‹Ø∫ Íø‹≈Ï Á∆¡ª
Ô»È∆Úapple«√‡∆¡ª Â∂ ’≈Ò‹
¡«Ë¡≈Í’ª «Úº⁄ ¡º◊∂ ÂØappleÈ
«Úº⁄ ¿∞ºÿ∆ Ì»«Ó’≈ «ÈÌ≈¬∆ ‘ÀÕ
Á»√apple∆ Ó‘ºÂÚÍ»appleÈ ◊ºÒ ‹Ø ¿∞È∑ª
Á∆ «¬«Â‘≈√’≈apple∆ «Úº⁄
Ò◊≈Â≈apple ’≈apple‹Ù∆Ò ‘À, ¿∞‘
‘À “«√º÷ «¬«Â‘≈√” Â∂ “Íø‹≈Ï
«¬«Â‘≈√” Á∂ ¡≈Í√∆ «appleÙÂ∂
¿∞È∑ª Á∆ Ò∂÷È «ÚË∆ «¬‘ Ó≥È ’∂ ⁄ºÒÁ∆ ‘À «’ «√º÷
«Úapple√∂ «Úº⁄ apple⁄∂ ◊¬∂ Ï‘∞ √≈apple∂ √≈«‘Â’ √Ø«Ó¡ª
«Úº⁄ «Ï÷apple∂ ºʪ ˘ ¡√∆∫ ¿∞È∑ª È≈Ò «Ò͇∆¡ª
⁄ÓÂ’≈apple∆ Ó«Ë¡≈Úª ÂØ∫ Úº÷ ’apple √’Á∂ ‘ªÕ
«¬øfi √≈˘ ¿∞‘ ÂºÊ Ó∞‘º¬∆¡≈ ‘Ø ‹≈‰◊∂
«‹È∑ª ˘ ÒÀ ’∂ ¡√∆∫ ÈÚ∂∫ «√«apple˙∫
«√º÷ª (‹ª «√º÷ ’ΩÓ) Á≈ ºÊ-
¡≈Ë≈apple «¬«Â‘≈√ «Ò÷ √’Á∂ ‘ªÕ
«ÈÓappleÂ≈ √≈«‘ ÷Û∂∑ ‘Ø ’∂, ‘ºÊ
‹ØÛ ’∂ ¡appleÁ≈√ ’appleÈ∆ «ÚË≈È ‘ÀÕ
’¬∆ «Ú⁄≈apple ’appleÈ Ú≈«Ò¡ª Á≈
«ı¡≈Ò ‘À ’∂ ¡appleÁ≈√ ¤Ø‡∆ Ú∆ ‘Ø
√’Á∆ ‘À, ‹Ø ÿapple «Úº⁄ ‘Ø √’Á∆ ‘À
‹Ø Óapple˜∆ ¡Â∂ ÒØÛ ¡È∞√≈apple ‘Ø
√’Á∆ ‘ÀÕ «√º÷ª Á∆ appleÚ≈«¬Â∆
¡appleÁ≈√ ¿∞‘ ‘À ‹Ø ◊∞appleÁ∞¡≈apple∂ «Úº⁄,
√≥◊ «Úº⁄, ◊∞apple» ◊ÃøÊ √≈«‘Ï Á∆
‘˜»apple∆ «Úº⁄ ’∆Â∆ ‹ªÁ∆ ‘ÀÕ «√º÷
¡appleÁ≈√ «’ «¬º’ ÏøÁ∂ ‹ª «¬º’
Ú’Â Á∆ apple⁄È≈ È‘∆Õ «¬√ ˘ «√º÷
Í≥Ê Á∆¡ª ’¬∆ Í∆Û∆¡ª È∂ Ú’Â
Á∆ ÒØÛ ¡È∞√≈apple √≈«‹¡≈ ‘ÀÕ √Ú∂apple∂
¿∞º·«Á¡ª ¡Â∂ √Ω‰ ÂØ∫ Í«‘Òª,
ÿapple∂ ¤Ø‡∆ ¡appleÁ≈√, ÍappleÓ≈ÂÓ≈
Á∆¡ª ¡È∂’ª Á≈ª Â∂ Ï’ÙÙ≈
Ò¬∆ Ù∞’apple≈Ȫ ’appleÈ≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘À :
“»ø Á≈Â≈ Á≈Â≈apple Â∂apple≈ «ÁºÂ≈
÷≈Ú‰≈”. «Èapple∆¡ª Óø◊≈ Óø◊‰∆¡ª
√∞⁄∆ Â∂ √º⁄∆ ¡appleÁ≈√ È‘∆ ’‘∆
‹≈ √’Á∆Õ ¡≈˙! ÁØ «Ú¡’Â∆¡ª
Á≈ «˜’apple ’apple∆¬∂Õ «¬º’ Ì◊Â
’Ï∆apple ‹∆, ‹Ø Ï∂ÈÂ∆ ’appleÁ∂ ‘È,
“ÍappleÓ≈ÂÓ≈ ÓÀ∫ ‹∆Ì ÂØ∫ ◊»ø◊≈ ¡Â∂
’ÓÒ≈ ‘Ø ‹≈Úª ( Ó»ø‘Ø∫ «’√∂ ˘ Ï∞apple≈
È≈ ’‘ª), ÓÀ∫ ’øȪ ÂØ∫ Ï«‘apple≈ ‘Ø
‹≈Úª (ÓÀ «’√∂ Á∆ «ÈøÁ≈ ⁄∞◊Ò∆
È≈ √∞‰ √’ª), Ó∂apple∂ ÍÀapple ÷Û∑ ‹≈‰
¡Â∂ ÓÀ∫ Â∞apple È≈ √’ª (Ï∞apple∂ ’øÓ Ò¬∆
Á ∆
◊∞øfiÒÁ≈apple
«Úº«Ê¡≈Õ «¬√
«Úº⁄ Íø‹≈Ï Á∂
√º«Ì¡≈⁄≈apple Á∆¡ª
Ï‘∞ √≈apple∆¡ª, «‹√ «Úº⁄ Í≥‹≈Ï∆
ÏØÒ∆ ¡Â∂ ¿∞√ È≈Ò ‹∞Û∆
«√¡≈√ Ú∆ Ù≈ÓÒ ‘À, Á∞«ÏË≈Úª
Á∆ «¬º’ ‚»øÿ∆ ¡Â∂ ◊∞øfiÒÁ≈apple ÷≈‰
‘À «‹√Á∆ ÷∞Á≈¬∆ ’apple’∂ ¡Â∂ ’∞apple∂Á
’∂ «¬√ «÷ºÂ∂ Á∂ ÒØ’, ÷≈√’apple
«√¡≈√ÂÁ≈È Ï‘∞ ’∞fi ’º„
√’Á∂ ‘È ¡Â∂ ¿∞È∑ª Ò◊≈Â≈apple
«¬√ ÷≈‰ ˘ Í∞º«‡¡≈ Ú∆ ‘À ¡Â∂
’∞apple∂«Á¡≈ Ú∆Õ ¡‹Ø’∂ Íø‹≈Ï Á∂
Ï‘∞ √≈apple∂ Ó√«Ò¡ª Á∆¡ª ‹Û∑ª
«¬ºÊ∂ ‘∆ ‘ÈÕ ÍÃØÎÀ√apple ◊apple∂Ú≈Ò Á∂
’øÓ ÂØ∫ «¬‘ ◊ºÒ ¿∞ºÌappleÁ∆ ‘À «’
«¬È∑ª ÁØÚª «¬«Â‘≈√ª Á≈ «appleÙÂ≈
ÓÀ∫ Â∞apple ’∂ È≈ ‹≈ √’ª) ¡Â∂
È≈Ù∞’apple≈ ÓÈ∞º÷ «’Ú∂∫ ÍappleÓ≈ÂÓ≈ ˘
ˆÒ Â∂ Ï≈Á˜≈Ï≈‰∆ ’appleÁ≈ ‘À:
“Áº√ Ï√ ÒÀ Í≈¤∂ («Íº¤∂ appleº÷ ’∂
Ì∞Ò≈ «ÁøÁ≈ ‘À) ¬∂’ Ï√ ’≈appleÈ
‚≈. Ó«‘≥Áapple
«√≥ÿ
«Ï÷Ø«‡ («¬ÂÏ≈apple) ◊Ú≈ÚÔÕ
«‹‘Û≈ ÓÈ∞º÷ ÍappleÓ≈ÂÓ≈ Á∆¡ª Áº√
Ú√ª Á≈ ª Ù∞’apple È‘∆ ’appleÁ≈,
‹∂ «¬º’ Ú√ ȑ∆ «ÓÒÁ∆ ª appleºÏ
˘ «Ù’Ú≈ (¿∞ÒªÌ≈) «ÁøÁ≈ ‘ÀÕ
√«Â Í≈Ò ’Ωapple √Ø„∆ Á∆ Í∞√Â’,
¡appleÁ≈√, ‹Ø AE@ √«¯¡ª Á∆ ‘À ,
√∞øÁapple ¤Í≈¬∆, Â∂ ÚË∆¡≈ ’≈◊˜,
«Ò÷Á∂ ‘ÈÕ
‹Á ¡√∆∫ ÍappleÓ≈ÂÓ≈ ’ØÒØ∫
Ó≥◊‰ ‹≈ apple‘∂ ‘ª ¡Â∂ «¬‘ Ú∆ ’«‘
apple‘∂ ‘ª «’ ¡appleÁ≈√ √≈‚∆ Í»apple∆ ª
‘∆ ‘ØÚ∂◊∆ ‹∂ ÍappleÓ≈ÂÓ≈ Á≈ ‘∞’Ó
‘ØÚ∂◊≈Õ Ó≥◊‰≈ ª ¡√∆ ÍappleÓ≈ÂÓ≈
’ØÒØ∫ ‘À, Íapple Ó≥◊ Í»apple∆ ’ÁØ∫ ‘ØÚ∂◊∆,
«¬‘ ÍappleÓ≈ÂÓ≈ ”Â∂ ‘∆ ¤º‚‰≈
⁄≈‘∆Á≈ ‘ÀÕ √≈˘ «¬√ ◊ºÒ Á∆
⁄∂ÂÈ≈ ’appleÈ∆ ⁄≈‘∆Á∆ ‘À «’ ¡√∆∫
¡appleÁ≈√ ’apple apple‘∂ ‘ª ¡Â∂ ‘∞’Ó
¿∞È∑ª Ó∞Â≈Ï’ √ͺه ‘∆ ‘À
«’¿∞∫«’ “«√º÷ «¬«Â‘≈√” ¡√Ò
«Úº⁄ “Í≥‹≈Ï «¬«Â‘≈√” Á≈ ’∂∫Áapple∆
Ë∞apple≈ ‘À; Áapple¡√Ò, «¬È∑ª ÁØÚ∂∫ Âapple∑ª
Á∂ «¬«Â‘≈√ª «Úº⁄ «¬º’ √≈Ú∂∫͉
Á∆ ÒØÛ ‘ÀÕ ¿∞È∑ª Á∆ ¡≈͉∆
«¬«Â‘≈√ Ò∂÷‰∆ «Úº⁄ «¬‘
Ì◊Ú≈È ‹ØÙ
IHAHD-IHDFD
“√≈ڪ͉” «’ºÊØ∫ º’ ¿∞È∑ª Á∂
«¬«Â‘≈√ ÍÃÚ⁄È ˘ Ó∞÷≈«ÂÏ
‘∞≥Á≈ ‘À? «¬√ Á≈ √ͺه ¿∞ºÂapple
¿∞È∑ª Á∂ «¬«Â‘≈√’ ÍÃÚ⁄È Á∆
‚»øÿ∆ ¤≈‰-Ï∆‰ ÂØ∫ ‘∆ «ÓÒ
√’Á≈ ‘ÀÕ
«¬º’ ‘Øapple Ó‘ºÂÚÍ»appleÈ √Ú≈Ò
‹Ø ¿∞È∑ª Á∆¡ª apple⁄È≈Úª ˘ ÒÀ ’∂
¿∞·≈«¬¡≈ ‹≈Ú∂◊≈, ¿∞‘ «¬‘
«’ ¿∞È∑ª Á∂ ºÊ-¡≈Ë≈appleÂ
«¬«Â‘≈√ ¿∞ºÍapple «’ºÊØ∫ Â’
“«√º÷-√ÚÀ ͤ≈‰” ˘
√Ê≈«Í ’appleÈ Ú≈Ò∆ “«√º÷ «¬º’
’ΩÓ-«Ú⁄≈appleË≈apple≈” Á∆ Í≈‰ ⁄Û∑∆
‘ج∆ ‘À? ’∆ ◊apple∂Ú≈Ò ¡≈͉∂
«¬«Â‘≈√ Ò∂÷È «Úº⁄ «¬√ ͺ÷ ÂØ∫
⁄∂ÂøÈ √È? «’√∂ Ú∆ «÷ºÂ∂
«Úº⁄ ¿∞ºÊØ∫ Á∆
appleØ‹Óapple∑≈ Á∆ «˜≥Á◊∆
˘ ÒÀ ’∂ ¿∞ºÊØ∫ Á∂
Ú≈√∆¡ª Á∆
¡≈͉∆ “√ÚÀ-
ͤ≈‰” ¡Â∂
¿∞È∑ª ÒØ’ª Ï≈apple∂
’ ∆ Â ∆
«¬«Â‘≈√’≈appleª
Á ∆
«¬«Â‘≈√’≈apple∆ «Úº⁄
˜apple»apple ‘∆ ’ΩÓ∆ «’√Ó
Á≈ ◊∞øfiÒÁ≈apple «appleÙÂ≈ ‘∞≥Á≈ ‘ÀÕ
ÍÃØÎÀ√apple ◊apple∂Ú≈Ò Á∂ √Ó∞º⁄∂ ’øÓ ˘
ÒÀ ’∂ ¿∞È∑ª ˘ «√apple¯ “«√º÷
«¬«Â‘≈√” Á∂ Á≈«¬apple∂ «Úº⁄ appleº÷‰
Á∆ ’Ø«ÙÙ «’ºÊØ∫ º’ ‹≈«¬˜
‘ØÚ∂◊∆?
’∞Áapple È∂ ÍÃØÎÀ√apple ◊apple∂Ú≈Ò ˘
⁄≥◊∆ «√‘ Â∂ ÒøÓ∆ ¿∞Óapple Ï÷Ù∆
«‹√ ’≈appleÈ ¿∞È∑ª ˘ ’≈Î∆ ÒøÓ∂ √Ó∂∫
Ò¬∆ «¬«Â‘≈√ apple⁄‰ Á≈ ÓΩ’≈
«Ó«Ò¡≈Õ ¿∞È∑ª Á∆¡ª «Ò÷ª Á∆
Í∞√Â’ √»⁄∆ Ï‘∞ ÒøÓ∆ ‘ÀÕ «¬√∂
’≈appleÈ ’ΩÓªÂapple∆ ÍÃ√ø◊ «Úº⁄ ‹Ø
Ó∞’≈Ó ¿∞È∑ª ˘ ‘≈√Ò ‘Ø«¬¡≈ ¿∞√
È‘∆∫ ⁄Ò≈ apple‘∂Õ ‹∂’apple ¡√∆ √Ø⁄∆¬∂
«’ ¡√∆ «¬ÂÈ∂ √∞º⁄∂ ¡Â∂ √º⁄∂
«ÁÒØ∫ ¡appleÁ≈√ ’∆Â∆ ‘À Â∂ √≈˘
Ô’∆È ‘ØÚ∂ «’ «¬√ ’øÓ ˘ Í»apple≈
’appleÈ≈ ÍappleÓ≈ÂÓ≈ Á≈ Îapple˜ ωÁ≈
‘À, ª ¡√∆∫ ¡appleÁ≈√ È‘∆∫ ’apple
apple‘∂, ¡√∆∫ ÍappleÓ≈ÂÓ≈ Á≈
«¬Ó«Â‘≈È ÒÀ apple‘∂ ‘ªÕ ’¬∆ Ú≈apple∆
«’√∂ ⁄∆˜ Ú≈√Â∂ ‹ª ⁄≥◊∆ ÈΩ’apple∆
Ú≈√Â∂ ‹ª «’√∂ «ÏÓ≈apple∆ Á∂ Á»apple
’appleÈ Ú≈√Â∂ ¡appleÁ≈√ ’∆Â∆ ‘ØÚ∂
¡Â∂ √≈‚∂ ¡≈͉∂ «ÈÙ«⁄ ’∆Â∂
‘ج∂ Ú’Â «Úº⁄ ¿∞‘ ¡appleÁ≈√ Í»apple∆
È‘∆∫ ‘∞øÁ∆ ª ¡√∆∫ ÍappleÓ≈ÂÓ≈ ˘
ÁØÙ Á∂‰≈ Ù∞apple» ’apple «ÁøÁ∂ ‘ª «’ »ø
√≈‚∆ ¡appleÁ≈√ √∞‰Á≈ ‘∆ È‘∆∫Õ
¡√∆∫ ¡Ω÷∂ ‘؉≈ Ù∞apple» ’apple «ÁøÁ∂ ‘ª
¡Â∂ «Ù’≈«¬Â ’appleÈ Òº◊ ÍÀ∫Á∂
‘ªÕ Íapple «¬‘ ª È≈Ù∞’apple∂ ‘؉
Ú≈Ò∆ ◊ºÒ ‘À, «¬‘ ª ÍappleÓ≈ÂÓ≈
˘ ‘∞’Ó Á∂‰ Ú≈Ò∆ ◊ºÒ ‘ÀÕ ‘∞’Ó
ÍappleÓ≈ÂÓ≈ Á≈ ⁄ºÒ∂ «’ √≈‚≈
¡appleÁ≈√ ’appleÈ Ú≈Ò∂ Á∆ Ó≈È«√’
¡Úº√Ê≈ «ÈÓappleÂ≈ Ú≈Ò∆ ‘؉∆
⁄≈‘∆Á∆ ‘ÀÕ È≈Ò ‘∆ ÍappleÓ≈ÂÓ≈ ”Â∂
ÌappleØ√≈ ‘؉≈ ⁄≈‘∆Á≈ ‘À «’ ¿∞‘ ‹ÁØ∫
Ú∆ «¬√ ¡appleÁ≈√ ˘ ’Ï»Ò ’apple∂,
¡√∆∫ ¿∞√ Á∆ apple˜≈ «Úº⁄ apple‘∆¬∂Õ
¡√∆ ¿∞√ ÍappleÓ≈ÂÓ≈ Á≈ ‘∞’Ó
«÷Û∂ ÓºÊ∂ Ó≥ȉ≈ ‘ÀÕ (√Ó≈ÍÂ)
Á∆ ˜apple»apple ÙÒ≈ÿ≈ ‘؉∆ ⁄≈‘∆Á∆ ‘ÀÕ
‘¯Â≈Ú≈apple∆ “◊∞appleÓ∞÷∆” (BA
¡◊√ B@BB) Íapple⁄∂ «Úº⁄ ‹≈‰∂-
ͤ≈‰∂ Ï∞ºË∆‹∆Ú∆ ¡Â∂ «⁄øÂ’ ‚≈.
ÏÒ’≈apple «√øÿ È∂ ‚≈. ◊apple∂Ú≈Ò
√≥Ï≥Ë∆ «¬º’ «Ò÷ «Úº⁄ ¿∞È∑ª ˘
Ô≈Á ’apple«Á¡ª «’‘≈ ‘À: “ÓÀ∫
¡Óapple‹∆ ◊apple∂Ú≈Ò ˘ È≈Ò ÒÀ ’∂
«¬º’ Ú≈apple ¿∞È∑ª Á≈ ‘≈Ò-⁄≈Ò
Í∞º¤‰ «◊¡≈Õ «¬√ ◊ºÒ ”Â∂ ¿∞‘
÷∞ºÒ∑ ’∂ ‘º√∂ √È «’ ÁØ ‹‘∆È
◊apple∂Ú≈Òª «Ú⁄’≈apple Â∆‹∂ ‹º‡ Á≈
’∆ ω∂◊≈Õ” «¬‘ ◊ºÒ Ì≈Ú∂∫ ‘≈√∂
Á∂ Ó≈‘ΩÒ «Úº⁄ √∞ºÂ∂-«√ºË ‘∆ ’∆Â∆
◊¬∆ √∆ Íapple ◊ºÒÏ≈ ¡≈͉∂-
¡≈Í «Úº⁄ ¡⁄≈È’ ‘∆ Í≈Í»Òapple
√º«Ì¡≈⁄≈apple Á∂ √ø’ÒÍ “‹º‡” ˘
ÿ√∆‡ «Ò¡≈¬∆ √∆Õ Íø‹≈Ï Á∂
√øÁappleÌ «Úº⁄ «¬‘ √Ú≈Ò ¿∞º·Á≈
‘À «’ ’∆ √≥’ÒÍ “‹º‡” Â∂ “‹º‡-
«√º÷” ÁØ Úº÷apple∂ √≥’ÒÍ ‘È; ’∆ «¬‘
‘Ø √’Á≈ ‘À «’ ’∞ºfi ÒØ’ “«√º÷”
ÚË∂apple∂ Â∂ “‹º‡” ÿº‡ ‘؉ ¡Â∂ ’∞ºfi
“‹º‡” ÚË∂apple∂ Â∂ “«√º÷” ÿº‡ ‘؉?
«¬‘ ÍÃÙÈ Í∞º«¤¡≈ ‹≈‰≈
√∞Ì≈«Ú’ ‘À «’ ’∆ «√º÷ª Á∂
«¬«Â‘≈√ «Úº⁄ ‹º‡-ÍÃÚ⁄È
‘Ó∂Ùª ‘∆ ¡≈͉∆ ÓΩ‹»Á◊∆
¡‰‹≈‰∂ ¡Â∂ ¡⁄∂ ÂΩapple ”Â∂
ω≈¬∆ appleº÷Á≈ ‘À; «¬√ Á≈ ’≈appleÈ
Ù≈«¬Á «¬‘ ‘ØÚ∂ «’ «√º÷ª «Úº⁄
‹º‡ √º«Ì¡≈⁄≈apple ÚË∂apple∂ Ì≈apple» ‘À ¡Â∂
Í≥‹≈Ï Á∂ Í≈Í»Òapple √º«Ì¡≈⁄≈apple
«Úº⁄ ª «¬‘ √≈apple∂ √º«Ì¡≈⁄≈apple’
√Í∂√ ˘ ÍÃÌ≈Ú ’appleÁ≈ Șapple
¡≈¿∞∫Á≈ ‘ÀÕ «¬ºÊØ∫ «¬‘ ÍÃÙÈ ÍÀÁ≈
‘∞øÁ≈ ‘À «’ ’∆ «¬«Â‘≈√ Ò∂÷È
«Úº⁄ “‹º‡” Â∂ “«√º÷” Ú≈Ò∂
√øË∆¤∂Á/ √Ó≈√ «⁄øÈ∑ (Hyphen)
Á≈ ⁄∂ÂøÈ ÂΩapple ”Â∂ «˜’apple ’appleÈ≈
Ú∆ ˜apple»apple∆ È‘∆∫ ‘Ø ‹ªÁ≈? ◊apple∂Ú≈Ò
‘Øappleª Á∆ «¬«Â‘≈√’≈apple∆ «¬√ Ï≈apple∂
“⁄∞ºÍ” ‘∆ Șapple ¡≈¿∞∫Á∆ ‘ÀÕ
ÍÃØÎÀ√apple ◊apple∂Ú≈Ò Á∆
«¬«Â‘≈√’≈apple∆ «Úº⁄ «¬º’ ‘Øapple “⁄∞ºÍ”
«Á√Á∆ ‘À ‹Ø ¡º‹ «¬º’∆Ú∆∫ √Á∆
«Úº⁄ «’√∂ Ú∆ «¬«Â‘≈√ Ò∂÷È
«Úº⁄ ⁄∞ºÌÁ∆ ‘ÀÕ ¿∞‘ ‘À Á«ÒÂ
«√º÷ª Â∂ Á«Ò «√º÷ √Ó≈‹ Ï≈apple∂
«¬«Â‘≈√’≈apple∆Õ ¡º‹ Íø‹≈Ï «Úº⁄
Á«Òª Á∆ «◊‰Â∆ C@ ¯∆√Á∆
ÂØ∫ Ú∆ ÚË∂apple∂ ‘ÀÕ ’∞ÁappleÂ∆ ‘À «’
Íø‹≈Ï Ï≈apple∂ ‹≈‰’≈apple∆ ‘≈√Ò ’appleÈ
Ú≈Ò≈ ’ج∆ Ú∆ Í≈·’ «¬È∑ª
√Ú≈Òª Ï≈apple∂ ◊apple∂Ú≈Ò Á∆
«¬«Â‘≈√ apple⁄È≈ Á∂ Úapple’∂ ÎØÒ∂◊≈Õ
Í≥‹≈Ï «Úº⁄ ¡ÀÈ∂ Á«Ò «’ºÊØ∫
¡≈¬∂? ¡≈ıapple «¬È∑ª Á≈ «Í¤Ø’Û
’∆ ‘À? «√º÷ «¬È’Ò≈Ï Á∆¡ª
Ïapple’ª ’≈appleÈ ‹º‡ª ˘ ˜Ó∆Ȫ Á∆
ÓÒ’∆¡Â È√∆Ï ‘ج∆ ¡Â∂
Á«Ò ¿∞√ ÂØ∫ «’¿∞∫ Â∂ «’Ú∂∫ Úªfi∂
apple«‘ ◊¬∂?
◊apple∂Ú≈Ò √≈«‘Ï Á≈ «√º÷ Á≈
√≥’ÒÍ ¡ÀÈ≈ «Úapple≈‡ ¡Â∂ √øÿ‰≈
ÓØ’Ò≈ ‘À «’ ¿∞‘ «√º÷ ¡Ωapple Á∆
«¬º’ ¡Ωapple ‘؉ Á∂ È≈Â∂ Úº÷apple∆
ͤ≈‰ ˘ Ú∆ ¡≈͉∂ ¡øÁapple ‹˜Ï
’apple∆ ÏÀ·≈ ‘ÀÕ ¿∞È∑ª Á∆
«¬«Â‘≈√’≈apple∆ «√º÷ ¡Ωappleª Ï≈apple∂
¡Òº◊ ÂΩapple ”Â∂ ’∞fi Ú∆ ’«‘‰ ÂØ∫
«fi‹’Á∆ ‘ÀÕ ¡Ωapple ÍÃÂ∆ «’√∂ √Ó≈‹
«Úº⁄ Ïø«Á¡ª Á≈ appleÚº¬∆¡≈ «’‘Ø
«‹‘≈ ‘À; ¡º‹ «¬√ ◊ºÒ ˘ Ï‘∞Â
Ó‘ºÂÚ ÍÃ≈Í ‘À ¡Â∂ ÈÚ∂∫
«¬«Â‘≈√’≈appleª È∂ ¡Ωappleª Á≈ «¬º’
Úº÷apple≈ «¬«Â‘≈√ «Ò÷‰ Á∆ «ÍappleÂ
Í≈¬∆ ‘ÀÕ «¬«Â‘≈√’≈apple∆ Á∆ ÈÚ∆∫
√Ófi ¡È∞√≈apple Ïø«Á¡ª Á≈ ¡ΩappleÂ
ÍÃÂ∆ apple∞º÷ «’√∂ Ú∆ √Ó≈‹ Á∂ «¬«Â‘≈√
Á∂ ’∂∫Áapple «Úº⁄ appleº÷ ’∂ ¿∞√ Á∆ ÷≈√
ÂΩapple ”Â∂ ‹ª⁄-ÍÛÂ≈Ò ’appleÈ≈ ¡Â∂
√Ófi‰≈ ¡º‹-’ºÒ∑ «¬º’ ⁄∂ÂøÈ
«¬«Â‘≈√’≈apple Á∆ «ÈÙ≈È∆ ‘ÀÕ
¿∞ÍappleØ’Â ⁄∞ºÍª Á∂ Ï≈Ú‹»Á
‚≈. ◊apple∂Ú≈Ò Á∆
«¬«Â‘≈√’≈apple∆ «√º÷ Ì≈¬∆⁄≈apple∂
Ï≈apple∂ «¬º’ Ó‘ª-ÍÃÚ⁄È (Master
Discourses) ÷Û∑≈ ’appleÈ
Á∆ ¡Á∞ºÂ∆ ’Ø«ÙÙ ‘ÀÕ ¡«‹‘≈
Ó‘ª-ÍÃÚ⁄È √≈˘ «¬«Â‘≈√ Â∂
«√¡≈√ Á∂ ¡≈Í√∆ √Ïø˪ Ï≈apple∂
Ï‘∞ ’∞ºfi √Ófi‰-√Ófi≈¿∞‰ Á∆
√ÓappleºÊ≈ appleº÷Á≈ ‘ÀÕ (√Ó≈ÍÂ)