21.12.2013 Views

arnold Ciqobavas arnold Ciqobavas sakiTxavebi sakiTxavebi XXI

arnold Ciqobavas arnold Ciqobavas sakiTxavebi sakiTxavebi XXI

arnold Ciqobavas arnold Ciqobavas sakiTxavebi sakiTxavebi XXI

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

<strong>arnold</strong> <strong>Ciqobavas</strong> saxelobis<br />

enaTmecnierebis instituti<br />

m u S a o b i s g e g m a<br />

13 aprili, 11 saaTi<br />

v. S e n g e l i a, fragmentebi mogonebidan akademikos <strong>arnold</strong><br />

Ciqobavaze. XXXVII_XL<br />

IV<br />

T. u T u r g a i Z e, delimitaciuri sistemis CamoKalibebisaTvis<br />

qarTulSi (ara<br />

nawilakis mixedviT)<br />

<strong>arnold</strong> <strong>Ciqobavas</strong><br />

<strong>sakiTxavebi</strong><br />

<strong>XXI</strong><br />

2010 wlis 13-16 aprili<br />

m a s a l e b i<br />

n. q u T e l i a, fonetika-fonologiis sagnis Sesaxeb<br />

m. s u x i S v i l i, pirdapiri obieqtis mravlobiTobis sufiqsis<br />

Sesaxeb zmnaTa erT JgufSi<br />

g. g o g o l a S v i l i, mwerlis enobrivi Tavisufleba da<br />

subieqturi meore da obieqturi mesame pirTa gamoxatva<br />

zmnaSi<br />

a. a r a b u l i, enobrivi potenciis realizaciis erTi sagulisxmo<br />

SemTxvevisaTvis (d a j a m e b u l i)<br />

s. o m i a Z e, sametKvelo komunikaciis strategiebi genderpoetikuri<br />

rakursiT<br />

m. b u k i a, qarTvelizmebis SeTvisebis tendencia afxazuri<br />

enis dialeqtebSi<br />

T. b u r y u l a Z e, rTuli TanwKobili winadadebis erTi<br />

sakiTxisaTvis qarTulSi<br />

Tbilisi<br />

2010<br />

n. S a v r e S i a n i, Tanaobis pirmiumarTavi damatebisaTvis<br />

svanurSi<br />

m. T e T r a Z e, bacburi enis CVC tipis saxelur fuZeTa<br />

fonemuri struqturisaTvis<br />

3


14 aprili, 14 saaTi<br />

15 aprili, 11sa<br />

saaTi<br />

a. y i n y a r a u l i, `vefxistKaosnis~ avtoris vinaobisa-<br />

Tvis heruli (ingilouri) leqsika poemaSi<br />

S. a f r i d o n i Z e, metKvelebis nawilTa formaluri<br />

opoziciebisaTvis (adieqtiuri da adverbialuri<br />

sitKvebi)<br />

l. s a n i k i Z e, mimGeobis erTi zmnuri kategoriis Sesaxeb<br />

bacbur (wova-TuSur) enaSi<br />

m. G l o n t i, ufali da Tavisufali<br />

t. g u r g e n i Z e, gramatikuli klasebis ierarqiuli<br />

struqtura neitralizaciis fonze<br />

m. s a G l i a n i, Ge-/Gen/-GŠn/-Gena/-GŠna/-Genð/-Gen‰/-Gen‹<br />

nawilakis Sesaxeb svanurSi<br />

n. o T i n a S v i l i, sofel KanCaveTis onomastika<br />

k. m i T a g v a r i a, saxelis sufiqsuri warmoeba adiGeur<br />

enaSi<br />

a. a v a k i m o v i, akad. q. lomTaTiZe saxelis srulxmovnobis<br />

Sesaxeb afxazur da abazur enebSi<br />

n. b e n d u q i Z e, uKoloba-uqonlobis aGmniSvneli saxelebi<br />

qarTulsa da CeCnurSi<br />

i. C a n t l a Z e, kvlav `kodor~-is etimologiisaTvis<br />

n. a r d o t e l i, sabrunebeli saxelis fuZe bagvalur<br />

enaSi<br />

n. y o x o n e l i Z e, mcenareTa saxelwodebebi r. inaniSvilis<br />

enaSi<br />

m. r o b a q i Z e, `Tav~ sitKviT Sedgenili ori antonimuri<br />

kompozitis Sesaxeb qarTul enaSi<br />

e. g i u n a S v i l i, saSualo sparsuli onomatikis kvlevisaTvis<br />

qarTul wKaroebSi<br />

S. g a b e s k i r i a, xeTuri masalis Seswavlis mniSvneloba<br />

qarTuli enis istoriisaTvis<br />

l. a z m a i f a r a S v i l i, -or<br />

da -al<br />

sufiqsebiani arsebiTi<br />

saxelebis Sesaxeb xunZurSi<br />

e. S e n g e l i a, ricxvSi fuZemonacvle zmnebi lazurSi<br />

m. C a C a n i Z e, saxelis leqsikografiuli paradigmis Taobaze<br />

qarTulSi<br />

q. m a r g i a n i - s u b a r i, svanuri enis evidencialur da<br />

epistemikur formaTa tipologiuri analizisaTvis<br />

e. n a p i r e l i, kodTa urTierTmimarTebis zogi sakiTxi<br />

lagodexis raionSi<br />

4<br />

5


16 aprili, 11 saaTi<br />

r. f a r e u l i Z e, piris niSanTa warmomavlobisaTvis qisturSi<br />

n. m a y a v a r i a n i, nawlavGruianTa afxazuri saxelwodebebis<br />

semantikur-struqturuli analizi<br />

m. q u r d i a n i, kaxianebis gvaris warmomavlobisaTvis<br />

T. v a S a k i Z e, n. J o r b e n a Z e, viTarebiTbrunvisformian<br />

saxelTa morfologiuri da sintaqsur-semantikuri<br />

statusisaTvis<br />

T. m a x a r o b l i Z e, zmniswinis funqciebi da klasifikaciis<br />

principebi<br />

n. x a x i a S v i l i, arsebobis semantikuri velis zmnaTa-<br />

Tvis (sufeva)<br />

l. g i g l e m i a n i, reduplikaciiT miGebuli zmnisarTebi<br />

svanurSi<br />

g. v a n i l i S i, hidronim `kalende[r]iS Galis~ etimologia<br />

r. l o l u a, namKos formebis warmoebisaTvis udiur enaSi<br />

n. f o n i a v a, ori saerToqarTveluri ZirisaTvis<br />

s. p a p i a S v i l i, kuTxuri identobis sakiTxi dialeqtur<br />

kunZulSi (aspinZis raionSi Casaxlebuli imerlebis<br />

magaliTze)<br />

a r t i o m a v a k i m o v i<br />

akad. q. lomTa<br />

TaTi<br />

TiZe saxe<br />

xelis srulxmov<br />

xmovno<br />

nobis Sesa<br />

saxeb<br />

afxazur da abazur enebSi<br />

akademikos q. lomTaTiZis kvlevebSi mniSvnelovania srulxmovnobis<br />

sakiTxi, romelic mecniers ganxiluli aqvs afxazurabazur<br />

enaTa oTxive dialeqtis monacemTa gaTvaliswinebiT.<br />

miCneulia, rom am enaTa amosavali viTarebisaTvis damaxasiaTebeli<br />

iyo srulxmovnoba, xolo TanxmovanTa Tavmoyra aris<br />

Zlieri maxvilis moqmedebis Sedegi; umaxvilo poziciaSi myofi<br />

a da ˆˆ xmovnebi mezobel marcvalSi Zlieri maxvilis qonis SemTxvevaSi<br />

ikargeboda. (mag.; abJ. dial.: amS´´ `dRe~ < * a-ma<br />

ma-S´a<br />

`id.~, tap. dial.: mSˆˆ `dRe~ < * maSa<br />

`id.~ da a.S.).<br />

abJuursa da bzifur dialeqtTa Soris srulxmovnobis<br />

mxriv ori ZiriTadi kanonzomiereba gamoikveTa: a) rode<br />

desac<br />

bzifur dialeqt<br />

leqtSi gvaqvs srulxmov<br />

xmovno<br />

noba<br />

ba, abJu<br />

Juur ur dialeqt<br />

leqtSi<br />

mokve<br />

kveci<br />

cilia xmova<br />

vani<br />

ni, (mag.; bzif. akoaTana `guTani~, abJ.<br />

akoaTan|| agoaTan `id.~, bzif. akoata `ixvi~, abJ. akoat `id.~ da<br />

a.S.); es wesi moqmedebs afxazur enaSi qarTulidan Semosul<br />

leqsikaSi. b) rode<br />

desac bzifur dialeqt<br />

leqtSi gvaqvs srulxmov<br />

xmov-<br />

noba<br />

ba, abJu<br />

Juur<br />

urSi Sekum<br />

kumSu<br />

Sulia fuZif<br />

Zise<br />

seuli smova<br />

vani<br />

ni, (mag.; bzif.<br />

agoarÿTa `ezo~, abJ. agoÿrTa `id~, bzif. aT¥gara `amoReba, amoyvana~,<br />

abJ. aTgarÿÿ`id.~ da a.S.); es procesi ZiriTadad sakuTar<br />

masalaSi gvaqvs da dakavSirebulia maxvilTan: maxvilis gadaweva<br />

iwvevs xmovnis SekumSvas.<br />

irkveva, rom aSxarulsa da tapanTurSi arsebuli viTareba<br />

identuria abJuurisa da bzifuris. sxva sityvebiT rom vTqvaT,<br />

aSxarul da tapanTur dialeqtebSic SeiZleba gamoiyos Semdegi<br />

mimarTeba: a) rode<br />

desac aSxa<br />

xarul dialeqt<br />

leqtSi gvaqvs srul-<br />

xmovno<br />

noba<br />

ba, tapan<br />

panTur dialeqt<br />

leqtSi mokve<br />

kveci<br />

cilia amosa<br />

sava<br />

vali xmova<br />

va-<br />

ni, (mag.; aSx. raba `maTi mama~, tap. rab `id.~, aSx. (a)qˆTa `sofeli~,<br />

tap. qˆT `id.~ da a.S.) da b) rode<br />

desac aSxa<br />

xarul dia-<br />

leqtSi gvaqvs srulxmov<br />

xmovno<br />

noba<br />

ba, tapan<br />

panTur<br />

TurSi Sekum<br />

kumSu<br />

Sulia fuZi<br />

Zi-<br />

6<br />

7


seuli smova<br />

vani<br />

ni, (mag.; aSx. Cafara `keTeba~, tap. aCfara `id~,<br />

aSx. abaga `mgeli, mela~, tap. abga `id.~ da a.S.).<br />

rusi mkvlevari g. serdiuCenko afxazur-abazur enebSi cdilobda<br />

fomematuri mniSvnelobis mqone geminirebuli Tanxmovnebis<br />

gamoyofas, magram q. lomTaTiZem gaarkvia, rom ori er-<br />

Tnairi Tanxmovnis Tavmoyra fuZeSi aris srulxmovnobis darRvevis<br />

Sedegi afxazur-abazur enebSi. ufro metic, aSxaruli<br />

dialeqtis orsave kilokavSi (afsuis, kuvinskis) saTanado SemTxvevebSi<br />

or Tanxmovans erTad iSviaTad Tu sadme SevxvdebiT,<br />

(mag.; aSx. GoÿGoa `Zlieri~ Sdr. abJ. / bzif. ÿGoGoa `id.~, aSx.<br />

ZoÿZoara `recxva~ Sdr. abJ. / bzif. ÿZoZoara `id.~ da sxv.). rogorc<br />

Cans, afxazur dialeqtebSi, abazurisagan gansxvavebiT,<br />

ganusazrvrelobis a-s gaCenis Semdeg, moxda maxvilis gadatana,<br />

ris Sedegadac abJuur da bzifur dialeqtebSi am procesma<br />

gamoiwvia fuZiseuli xmovnis SekumSva.<br />

aris SemTxvevebi, rodesac erTi dialeqtis or sxvadasxva<br />

kilokavSi gvaqvs procesebi, romlebic dakavSirebulia dialeqtTa<br />

Soris dadasturebul or zemoT dasaxelebul ZiriTad<br />

kanonzomierebasTan, kerZod, es faqti dadasturebulia abJuuri<br />

dialeqtis jgerdisa da baRmaranis kilokavebSi (mag., jgerd.<br />

amaS´ˆn `zRva~, baRm. amS´ˆn `id.~.<br />

maSasadame, kvlevis Sedegad gairkva, rom aSxaruli dialeqti<br />

Tavisi srulxmovnobiT mihyveba bzifurs (raba `maTi mama~,<br />

(a)qˆTa `sofeli~ da sxv.), xolo tapanTuri, Tavis mxriv, mihyveba<br />

abJuurs (a)Cfara `keTeba~, abga `mgeli, mela~ da sxv.).<br />

bzifuri dialeqtisTvis damaxasiaTebelia sruli, SeukumSavi<br />

fuZe, xolo abJuurisaTvis damaxasiaTebelia SekumSuli an Sekvecili<br />

fuZe. egeve iTqmis abazuris dialeqtebze: aSxarulSi<br />

Segvxvdeba srulxmovniani sityvebi, xolo tapanTurSi _ saTanado<br />

adgilas xmovani dakargulia.<br />

l e v a n a z m a i f a r a S v i l i<br />

-or da -al sufiq<br />

fiqse<br />

sebi<br />

biani arse<br />

sebi<br />

biTi saxe<br />

xele<br />

lebis Sesa<br />

saxeb<br />

xunZur<br />

ZurSi<br />

xunZur enaSi moipoveba arsebiTi saxelebi, romelTa SemadgenlobaSic,<br />

specialuri analizis meSveobiT, SesaZlebelia gamovlena<br />

amjamad ukve umoqmedo afiqsebisa. saxelis fuZes Sezrdil<br />

amgvar afiqsTa Soris SeiZleba davasaxeloT -or<br />

da -al<br />

al.<br />

-or<br />

or: ƒ o m - o r `mgeli~. Jer kidev p. uslari varaudobda,<br />

rom es sitKva ukavSirdeba zmnas ƒ a m - i - z e `motaceba~. mar-<br />

Talia, am substantivis agebulebis analizi mkvlevars ar moucia,<br />

magram, miuxedavad amisa, varaudi sarwmuno Cans. ƒ o m- ←<br />

ƒ a m- cvlilebis mizezi advilad SeiZleba avxsnaT: bolosarTi<br />

-or<br />

sitKvaSi maxviliania, ris Sedegadac o xmovnis mier asimilirebulia<br />

fuZiseuli a: ƒom-£r ← *ƒam-£r. unda iTqvas, rom<br />

ama Tu im morfemis mier fuZeSi gamowveuli regresuli asimilaciis<br />

aseTi SemTxvevebi xunZur enaSi ar warmoadgenen iSvia-<br />

Tobas.<br />

zedmiwevniTi mniSvneloba sitKvisa ƒ o m o r (`mgeli~), amrigad,<br />

unda KofiliKo `mtacebeli~, rac, albaT, tabus SemTxvevas<br />

warmoadgens. mglis tabus odindel arsebobaze mianiSneben<br />

sxva daGestnuri enebic, romlebSic `mglis~ saxelwodeba<br />

Canacvlebulia `mxecis~ mniSvnelobis mqone sitKviT: darg. janivar,<br />

lezg. Tab. janavar, aGul. Janavur, wax. Janavar (sitKva<br />

nasesxebia sparsulidan, Sdr. agreTve xunZ. janavar `mxeci~). am<br />

TvalsazrisiT saKuradGeboa agreTve svanuri saxelwodeba<br />

mglisa: T x Š r e . rogorc irkveva, misTvis amosavali iKo `nadiris~<br />

semantika; Sdr. m e - T x … - r `monadire~, i - T x … -<br />

r `nadirobs~... (m. Cuxua). mglis tabus naTel magaliTad<br />

xunZur enaSi warmogvidgeba agreTve sitKva m a l „ u n `wKeuli~.<br />

es sitKva arabuli warmomavlobisaa. mglis metsaxelad igi<br />

Crdilour xunZurSia dadasturebuli z. JafariZis mier.<br />

-al<br />

al: ƒ a m - a l - o `bua~ (bavSvebis SesaSineblad gamogoni-<br />

8<br />

9


li arseba). es sitKvac warmomdgari Cans zmnisagan ƒ a m - i - z e<br />

`motaceba~. meore, ufro gavrcelebuli saxelwodeba am arsebisa<br />

aris b o „ o l o . interess iwvevs am mimarTebiT teqsti<br />

erT-erTi xunZuri akvnis simGerisa:<br />

10<br />

„ali ƒame, bo„olo,<br />

dir muh´amad t¾elaro.<br />

fati ƒame, ƒ a m a l o,<br />

dir x´irad du t¾elaro.<br />

`ali moitace, bua,<br />

Cems muhamads ar mogcem.<br />

fati moitace, `taciav~,<br />

Cems Zvirfass Sen ar mogcem~.<br />

bolokiduri -o (ƒamal-o), safiqrebelia, aq iseTive derivati<br />

unda iKos, rogoric gvaqvs sitKvaSi m e s e d -o `mSvenieri<br />

qali~, `mzeTunaxavi~; Sdr. mesed `oqro~. ƒ a m - i - z e (`motaceba~)<br />

zmnisagan -al<br />

sufiqsis darTviT nawarmoebia agreTve arsebiTi<br />

saxeli ƒ a m - a l `Zarcva-gleJa~, `dataceba~, `aoxreba~.<br />

a v T a n d i l a r a b u l i<br />

enobrivi potenciis realizaciis erTi sagulisxmo<br />

SemTxvevisaTvis (d a J a m e b u l i)<br />

garkveul nayofTa s i m w i f i s a da u m w i f r o b i s aRsaniSnavad<br />

sulxan-saba orbeliani iyenebs Jam- fuZidan warmoqmnil<br />

mimReobebs; redaqciebis mixedviT gvaqvs:<br />

ZA: nuSTa, nigozTa da egeviTarTa, cercvTa, simindTa da<br />

egeviTarTa d a u J a m e b e l s a da simagrenaklebsa<br />

o d o S s a uwoden, xolo yanaTasa _ e t e r s a .<br />

B: nuSTa ... da egeviTarTa a r a d a J a m e b u l s a ,<br />

aramed naklebsa o d o S s uwoden, xolo yanaTasa _<br />

e t e r s a .<br />

C: o d o S a d iTqmis TxilTa, nigozTa, nuSTa da<br />

egeviTari cercvi da simindi a r a m o w e v n u l i<br />

mowilvad, aramed oden m o J a m e b u l i da naklebi<br />

mcired, xolo yana e t e r a d iTqmis.<br />

DE : odoSad iTqmis Txili, nigozi, nuSi da egeviTari,<br />

cercvi da simindi a r a m o J a m e b u l i (aramed D)<br />

mcired naklebi, xolo yana _ e t e r a d.<br />

saleqsikono statiis redaqciebidan Cans, rom Jam- fuZidan<br />

nawarmoebia nairgvari formebi, anu leqsikurad (terminulad)<br />

es warmoeba jer kidev damdgari ar aris. Sinaarsi, cxadia, Zveli<br />

qarTulidan iRebs saTaves, sadac moJa<br />

Jame<br />

mebu<br />

buli<br />

`drodamdgars,<br />

moweuls, drouls~ niSnavda. `vefxistyaosanSi~ (`aw wadi,<br />

naxe Seni mze naxvisa moJamebulman~), viqtor nozaZis Tanaxmad,<br />

moJa<br />

Jame<br />

mebu<br />

buli<br />

`moaxloebulia~.<br />

aRniSnuli semantikuri tendencia fxovur dialeqtur<br />

arealSi (unda vifiqroT _ damoukideblad) terminul mniSvnelobad<br />

damdgara:<br />

1. momwifebuli [muwuki] (am SemTxvevaSi pirdapiri mimReoburi<br />

Sinaarsi jerac xelSesaxebia): `d a J a m e -<br />

b u l i iara, nestariT gamosarwyavi~ (vaJa).<br />

2. daJamebuli, daJamuli (fS. xevs. mox.) damwifebuli,<br />

mwife: `Tqmula: d a J a m u l s esroden, dabla cvioda<br />

koxia~ (a. San., al. WinWar.).<br />

n o d a r a r d o t e l i<br />

sabru<br />

brune<br />

nebe<br />

beli saxe<br />

xelis fuZe bagva<br />

valur enaSi<br />

bagvalur enaSi, axlomonaTesave enaTa analogiurad, brunebis<br />

paradigmaSi gamoiKofa sabrunebeli saxelis fuZis oTxi saxeoba:<br />

1) marti<br />

tivi<br />

(ara<br />

aramar<br />

marki<br />

kire<br />

rebu<br />

buli<br />

li) fuZe<br />

Ze, rome<br />

melic nulo<br />

lova<br />

va-<br />

ni morfe<br />

rfemiT aris warmodge<br />

dgeni<br />

nili da grama<br />

mati<br />

tiku<br />

kuli gamoxa<br />

xatu<br />

tu-<br />

lebiT Ziri<br />

riTa<br />

Tadad mxolo<br />

loobi<br />

biTi ricxvis saxe<br />

xelo<br />

lobi<br />

biTis<br />

(resp.<br />

abso<br />

solu<br />

luti<br />

tivis<br />

vis) formas emTxve<br />

Txveva<br />

va; 2) meore<br />

(`iri<br />

iribi<br />

bi~) fuZe<br />

Ze,<br />

11


ome<br />

melic speci<br />

cialu<br />

luri marke<br />

kere<br />

rebiT<br />

formde<br />

mdeba<br />

ba; 3) mravlo<br />

lobi<br />

biTi<br />

ricxvis pirve<br />

veli fuZe<br />

Ze, rome<br />

melic saxe<br />

xelo<br />

lobi<br />

biTis formas ud-<br />

ris; 4) mravlo<br />

lobi<br />

biTi ricxvis meore<br />

(`iri<br />

iribi<br />

bi~) fuZe<br />

Ze, rome<br />

melic<br />

metwi<br />

twilad standar<br />

darti<br />

tize<br />

zebu<br />

bulia<br />

lia.<br />

1. mxoloobiT ricxvSi fuZeTa warmoebisas saxelobiTis<br />

forma, rogorc klasmimarT aqtantTa gamomxatveli morfologiuri<br />

odenoba, upiratesad gamoiKeneba ara uSualod `irib~<br />

brunvaTa formebis sawarmoeblad, aramed meore (`irib~) fuZe-<br />

Ta warmosaqmnelad, mag.: sax. milh `mze~ _ fuZ. milh-i-, sax.<br />

as `vercxli~ _ fuZ. as-i- da sxv. am tipis magaliTebi<br />

cxadKofen, rom saxelobiTis forma, Tu -V struqturis markerebs<br />

brunvis niSanTa kuTvnilebad ar miviCnevT, `irib~ brunva-<br />

Ta fuZes edeba safuZvlad.<br />

2. meore (`iribi~) fuZe SeiZleba gamoiKenebodes rogorc<br />

klasmimarT aqtantTa brunvebis (erg<br />

erg., mic., afeqt.) sawarmoeblad,<br />

ise klasmiumarTav aqtantTa brunvis (naT<br />

naT.) sawarmoebladac.<br />

meore fuZe SeiZleba warmodgenili iKos: a) nulovani morfemiT<br />

{-∅}, roca saxelobiTi da meore fuZe formobrivad<br />

erTmaneTs emTxvevian; b) {-V} struqturis markeriT, romlis<br />

darTva, am enis fonotaqtikidan gamomdinare, bolokiduri<br />

xmovnis apokopes axdens, mag., musa<br />

`xari~ _ erg. mus-u-r (< mu-<br />

sa-u-r)...; g) {-CV} struqturis formantebiT, romelTa darTva<br />

fuZis warmoebisas semantikurad motivirebulia: {-S´u}<br />

daerTvis I gramatikuli klasis saxelebs (garda …as´ `Zma~ da<br />

mamakacTa sakuTar saxelebisa), xolo {-lÀ´<br />

À´i} gvevlineba II klasis<br />

Kvela da III klasisi erTi Jgufis saxelTaTvis (garda as´<br />

`da~ qalTa sakuTari saxelebisa). sporadulad daCndeba agreTve<br />

{-da<br />

da}, {-la<br />

la} elementebi, romlebic fuZes Sexorcebuli<br />

odindeli formantebi Canan, mag.: sax. raj `niori~ _ naT. raj-<br />

da-lÀ´ (Sdr. xunZ. raji-du<br />

du-l `id.~), sax. muC… `qari~ _ naT. mu-<br />

Cu-la<br />

la-lÀ´ º muC-u-lÀ´ da misT.<br />

3. mravlobiTi ricxvis pirveladi (martivi) fuZe, Tu morfonologiur<br />

cvlilebebs ar gaviTvaliswinebT, mravlobiTis<br />

saxelobiTs emTxveva. igi iwarmoeba sxvadasxva sufiqsebiT ({-V-<br />

bi/-mi<br />

mi}, {-da<br />

dari<br />

ri}, {-iba<br />

ibadi<br />

di/-ba<br />

badi<br />

di}, {-a}, {-i}, {-e}, {-di<br />

di}, {-lÀ´<br />

À´a}...),<br />

romelTa gamoKeneba semantikurad motivirebulia, Tumca amgvari<br />

Sepirobebuloba Tanamimdevrulad da bolomde ar aris gatarebuli.<br />

mravlobiTobis formebi nawarmoebia mxoloobiTi<br />

ricxvis saxelobiTis formebisagan (xSirad) an imave ricxvis<br />

irib brunvaTa fuZisagan (iSviaTad).<br />

4. mravlobiTi ricxvis meore (`iribi~) fuZe mTlianad moicavs<br />

mravlobiTi ricxvis saxelobiTis ucvlel an modificirebul<br />

formas. mxoloobiTi ricxvisagan gansxvavebiT, mravlobiT-<br />

Si gamoiKofa ori ZiriTadi semantikuri Jgufi: a) adami<br />

mian<br />

anTa<br />

klasi<br />

(I-II kl. _ b klasifikatoriT) da b) nivTTa Ta klasi<br />

(III<br />

kl. _ r klasifikatoriT). am or Jgufs irib brunvaTa fuZe<br />

gansxvavebulad ewarmoeba: 1) pirvel JgufSi gaerTianebul gonier<br />

sulier da maTTan gaTanabrebul arsebebs meore fuZe<br />

ewarmoeba {-alu<br />

alu}, {-lu<br />

lu}, {-u} markerebiT, romelTagan pirveli<br />

ori rTuli agebulebisaa: -a nivTis klasis saxelTa `iribi~<br />

fuZis mawarmoebelia, -l _ damoukidebeli elementi, -u _ II<br />

fuZis niSani, rac adamianis klasis markirebas axdens [gudava<br />

1971: 96]; 2) meore JgufSi Semaval nivTis klasis saxelTa fu-<br />

Zis markerebad, mxoloobiTis msgavsad, dasturdeba {-a} da<br />

{-i}, romelTagan ufro produqtiulia {-a}. rac Seexeba {-i}-s,<br />

{-i} niSniT dasrulebul sul ramdenime saxelis fuZes daer-<br />

Tvis da SerwKmis safuZvelze am ukanaskneli xmovnis dagrZelebas<br />

iwvevs, mag.: qoT-i `nabdis fexsacmelebi~ _ erg. qoT-‹-r<br />

(


S u q i a a f r i d o n i Z e<br />

metKvele<br />

lebis nawil<br />

wilTa forma<br />

malu<br />

luri opozi<br />

zici<br />

ciebi<br />

bisa<br />

saTvis<br />

(adieqtiuri da adverbialuri sitKvebi)<br />

1. morfologiisa da sintaqsis mWidro kavSiris erTi mniSvnelovani<br />

gamovlena Tanamedrove qarTulSi gulisxmobs zogierTi<br />

metyvelebis nawilis formalur SezRudvas.<br />

saxelebi, romlebsac brunebis unari aerTianebs, specifikuri<br />

semantikuri funqciis kvalobaze gamorCeul formebs<br />

gviCvenebs, kerZod, aRmni<br />

niSvne<br />

vneli<br />

da mimTi<br />

mTiTe<br />

Tebe<br />

beli<br />

saxelebi sxvadasxvagvar<br />

formalur CarCoebSi Tavsdeba prepoziciur msazRvrelebad<br />

maTi gamoyenebisas.<br />

2. msazRvrelebad gamoyenebuli aRmniS<br />

mniSvne<br />

vneli<br />

saxelebi, romlebic<br />

aRniSnaven sagans, Tvisebas, ricxvs an rigs, zoma-wonas,<br />

qveynis mxares... axasiaTebs moqmedsa Tu samoqmedo pirs da sxv.<br />

_ Sesabamisad, arsebiTi, zedsarTavi, ricxviTi saxelebi da mimReobebi<br />

_ saxelobiTSi mudam xmovanze mTavrdeba. es xmovani<br />

an fuZiseulia (xmovanze fuZegaTavebul saxelebSi), an –saxelobiTis<br />

-i niSani (Tanxmovanze fuZegaTavebul saxelebSi).<br />

3. gamonakliss warmoadgens mxolod mimTi<br />

mTiTe<br />

Tebe<br />

beli<br />

saxelebi,<br />

kerZod, III piris nacvalsaxelebTan Tanxvedrili CvenebiTi<br />

nacvalsaxelebi es, is, eg, romelTac rogorc saxelobiTSi, ise<br />

sxva brunvebSi Tanxmovanze uTavdebaT fuZe (orfuZianobis pirobebSi),<br />

Sesabamisad _ am, im, mag). sainteresoa, rom Tanxmovanzeve<br />

daboloebuli I da II piris nacvalsaxelebi Cven, Sen,<br />

Tqven, romelTa pirveli sami brunva formalurad identuoria<br />

da mxolod sintaqsuri analizi gamogvacnobinebs maTs funqcias,<br />

kuTvnilebiT nacvalsaxelebad gar daqmnisas TanxmovanfuZian<br />

msazGvrelTa rigSi gadainacvlebs da gahKveba am tipis brunebas.<br />

aseve iqceva I piris mx. ricxvis xmovanfuZiani nacvalsaxeli<br />

me, romelic mTlianad icvlis fuZes (> Cem-) da TanxmovanfuZian<br />

msazGvrelebs SeuerTdeba SeTanxmebis saerTo wesiT.<br />

4. rogorc Cans, saxelebis msazGvrelebad gamoKenebisas<br />

14<br />

gadamwKvetia msazGvrel saxelTa aGmniSvne<br />

vneli<br />

(da ara mimTi<br />

mTiTe<br />

Te-<br />

beli<br />

li) xasiaTi, sxva sitKvebiT rom vTqvaT, maTi srulmniS<br />

mniSvne<br />

vne-<br />

lovno<br />

noba<br />

ba, rasac nacvalsaxeli moklebulia (aki TviT termini<br />

nacval<br />

cvalsa<br />

saxe<br />

xelic<br />

swored imas miuTiTebs, rom igi SeiZleba Seenacvlos<br />

Kvela saxis saxels!).<br />

5. saxelebisagan mkveTr sxvaobas gviCvenebs adver<br />

verbi<br />

bialu<br />

luri<br />

sitKvebi _ zmnisar<br />

sarTe<br />

Tebi<br />

bi, romelTa umravlesoba saTanado zedsarTavebisgan<br />

iwarmoeba, Tanxmovanze Tavdeba da am saxiTaa gaqvavebuli<br />

(rogorc wesi, Tanamedrove an istoriul viTarebiTsa<br />

da moqmedebiTSi (kar<br />

kargi<br />

> kargad<br />

gad, cudi<br />

> cudad<br />

dad; aseve: wi-<br />

na > wina<br />

na()T, zemo<br />

> wemo<br />

mo()T, marJve<br />

Jvena<br />

> marJvniv<br />

Jvniv, marcxe<br />

cxena<br />

><br />

marcxniv<br />

cxniv; wasas<br />

sasvle<br />

vleli<br />

li (kaci) > wasas<br />

sasvle<br />

vlelad<br />

lad (gaemzada) da a. S.).<br />

ramdenime gamonaklisi gvxvdeba zmnisarTebis xmovanze fu-<br />

Zis gaTavebisa (ne<br />

nela<br />

la, Cqara<br />

ra, maGla, dabla<br />

la, male<br />

le), magram umravlesoba<br />

istoriulad Tanxmovanze Tavdeboda (maGlad<br />

><br />

maGla, mali<br />

liad<br />

> male<br />

le, neli<br />

liad<br />

> nela<br />

la...), rac saerTo suraTs<br />

ar cvlis. iqac ki, sadac zmnisarTebi xmovanze Tavdeba, saTanado<br />

zedsarTavTan opoziciuri Tanafardoba mainc mKardeba<br />

(Cqa<br />

Cqara<br />

_ Cqari<br />

ri, maGla _ maGali, nela<br />

_ neli<br />

li) da misT.<br />

6. adieqtiur da adverbialur sitKvebs Soris Tanafardobis<br />

es wesi sruliad urKevia da mis realizebas araviTari dabrkoleba<br />

ar Sehqmnia.<br />

maSasadame,<br />

prepo<br />

pozi<br />

zici<br />

ciur<br />

msazGvrelad gamoKenebu<br />

buli<br />

srulmniS<br />

mniSvne<br />

vnelo<br />

lova<br />

vani<br />

brune<br />

neba<br />

badi<br />

saxe<br />

xeli<br />

nomi<br />

mina<br />

nativ<br />

tivSi<br />

(anu<br />

sawKis brunvaSi) bolo<br />

loki<br />

kidu<br />

duri xmovnis gare<br />

reSe ar ixma<br />

mareba<br />

ba.<br />

mniSvneloba ara aqvs imas, xmovanze uTavdeba amgvar<br />

msazGvrels fuZe, Tu _ Tanxmovanze. xmovanfuZianebi, wesisamebs,<br />

sruliad ucvleli rCeba, xolo TanxmovanfuZianebi mihKveba<br />

am saxis msazvrelTa brunebis saerTo wess. es wesi normatiulia<br />

da mis revizias araviTari safuZveli ara aqvs.<br />

15


n i n o b e n d u q i Z e<br />

uKoloba<br />

ba-uqon<br />

uqonlo<br />

lobis aGmniSvne<br />

vneli saxe<br />

xele<br />

lebi<br />

qarTul<br />

Tulsa da CeCnur<br />

nurSi<br />

uyoloba-uqonlobis saxelTa warmoeba qarTulSi ori tipisaa:<br />

uyoloba-uqonloba iwarmoeba u_ur<br />

ur da u_o konfiqsebiT.<br />

iSviaTad gvxvdeba oden u- TavsarTiani warmoebac:<br />

1) u_ur<br />

ur (raenarev fuZeebTan disimilaciiT u_ul)<br />

gvxvdeba saxelTa mcire ricxvSi: u-bed-ur-i, u-mad-ur-i, u-gemur-i.<br />

aseve disimilaciiT miRebuli: u-fer-ul-i, u-wver-ul-i<br />

da a. S.<br />

2) u_o Cveulebrivi mawarmoebelia uyoloba-uqonlobis<br />

saxelebisa arsebiTTagan: u-gul-o, u-qud-o, u-Wku-o, u-unar-o.<br />

3) gvaqvs oden u- TavsarTiani warmoebac: u-ricxv-i.<br />

uyoloba-uqonlobis aRmniSvneli saxelebi dasturdeba CeCnurSic.<br />

Cvens mier amowerili masala a. karasaevisa da a. macievis<br />

`rusul-CeCnuri leqsikonidan~, romelic daaxloebiT 160<br />

erTeuls Seadgens, davalageT struqturis mixedviT. analizma<br />

gviCvena, rom CeCnur enaSi uyoloba-uqonlobis saxelebi SeiZleba<br />

or jgufad daiyos:<br />

pirvel jgufSi, romelic SedarebiT mravalricxovania,<br />

gamoiyofa is saxelebi, romlebic uqonlobas aRweriTad gamoxataven.<br />

aRweriTi formebi Sedgeba saxelisagan, romelsac mosdevs<br />

dac `ar aris~ zmnis awmyos mimReoba d<br />

cu<br />

cu. unda aRiniSnos,<br />

rom dac zmna nawarmoebia du `aris~ zmnisagan uaryofiTobis<br />

-c nawilakis darTviT, amasTanave, -c nawilakis darTva<br />

iwvevs zmnis fuZeSi u xmovnis a-Ti Secvlas, romelic am<br />

zmnaSi amosavali xmovani Cans. savaraudod, du meoreulia da<br />

momdinareobs da-sagan. da forma dasturdeba CeCnuri enis zog<br />

kilokavSi (mag.: maisTurSi), inguSur da wova-TuSur enebSi.<br />

mocemul zmnaSi d- cvalebadi gramatikuli klasis niSania, -axmovani<br />

awmyos mawarmoebeli formanti Cans. zmnas fuZe dakarguli<br />

aqvs. Tavis mxriv -c nawilaki momdinareobs -ca<br />

ca-sagan, ro-<br />

16<br />

melsac xmovani mokvecili aqvs bolokidur poziciaSi. aRsaniSnavia,<br />

rom -ca<br />

nawilaki CeCnurSi, Cveulebriv, zmnis win dgas,<br />

magram mocemul zmnaSi is am saxiT, mxolod bolokidur poziciSi<br />

dasturdeba.<br />

rogorc iTqva, d<br />

cu<br />

(dcu) mimRe<br />

mReobis<br />

funqcia uyoloba-uqonlobis<br />

gamoxatvaa. arsebiTi saxeli dgas mxolobiTi ricxvis<br />

saxelobiT brunvaSi.<br />

magaliTad:<br />

meƒaS dcu `uulvaSo~<br />

bexq bcu `udanaSaulo~<br />

xi dcu `uwylo~<br />

hava’ dcu `uhaero~<br />

bram bcu `uzomo~ da a.S.<br />

aRniSnul mimReobasTan arsebiTi saxeli SeiZleba idges<br />

mravlobiTi ricxvis saxelobiT brunvaSic. Sdr. b‘rg bocu<br />

`uTvalo~ da b‘rgaS dcu `uTvalebo.~ cerg (cergaS)<br />

ucu `ukbilo (ukbilebo)~.<br />

sainteresoa, rom `uyuros~ mniSvnelobiT amJamad ixmareba<br />

xuram<br />

ram, albaT nasesxebi sityva. igi lerg d<br />

d<br />

cu<br />

`uyuro~-Si<br />

gamoyenebuli sityvis sinonimia. e bcu `utvino~ aRweriT<br />

formas SeiZleba Seenacvlos ‘ovdal `suleli, briyvi, abdali~.<br />

esec nasesxebi sityvaa.<br />

maJ cu `uwvero~ || qsa `qosa~ da a. S sinonimuri paralelebi,<br />

savaraudod, nasesxebi unda iyos (Sdr. qarTuli qosa).<br />

uyoloba-uqonlobis aRmniSvneli saxelebi CeCnurSi aRweriTi<br />

formebis paralelurad iwarmoeba organuladac. uyoloba-uqonlobis<br />

mawarmoebeli sufiqsi CeCnurSi aris -za<br />

za, Sdr.<br />

zemoT dasaxelebuli magaliTi: bram bcu `usazRvro, uzomo~<br />

da igive saxeli -za<br />

nawilakiT: baram-za<br />

za.<br />

-za<br />

sufiqsi CeCnurSi zedsarTav saxelebs awarmoebs arsebiTTagan.<br />

mag.: e `sindisi, namusi~ _ evaza `usindiso, unamu-<br />

17


so~. dya `wili, nawili~ da dya-za<br />

uwilo, ubeduri~. Cam `gemo~<br />

Cm-za<br />

`ugemuri~ ( aRweriTad Cam bocu `gemos armqone~).<br />

18<br />

b‘rg `Tvali~ sityvisgan -g segmentis mokveciT nawarmoebia<br />

b‘rze `uTvalo, brma~. sainteresoa CeCnuri b‘ar<br />

da qarTuli<br />

brma fuZeebis Sedareba.. qarTuli brma, albaT momdinare bar-<br />

ma-sagan fonetikurad hgavs CeCnurs. xom ar aris es ori leqsema<br />

identuri?.<br />

aseve saintereso suraTs iZleva CeCnuri yora<br />

`yru~<br />

formis Sedareba qarTul `yur<br />

yur~-Tan. CeCnurSi `yu<br />

yuri<br />

ri~ sityvas<br />

Seesabameba lerg ( a-pa<br />

pa-<br />

rasa<br />

`prasi~; abJuurSi mis leqsikur fardad a-pras<br />

prasqia<br />

/ a-pa<br />

pa-<br />

rasq½a gvaqvs, rac megruli puras<br />

raskia<br />

kia-sgan (`prasi~) momdinareobs.<br />

2. afxazuris orive dialeqtSi xis saxlis aRsaniSnavad<br />

hibriduli kompozitia gamoyenebuli. bzifurSi qarTuli pa-<br />

lo-s afxazurad adaptirebul a-pal<br />

pal-s erTvis saxlis aRmniSvneli<br />

afxazuri (a)‚nˆ, da `Zeluris~ aRsaniSnavad gvaqvs a-<br />

pal-‚nˆ forma. abJuurSi ki kompozitis pirvel ingredentad<br />

gamoyenebulia megruli jargva<br />

gvali<br />

da sityva a-jarg<br />

jarg°al<br />

al‚nˆ formiTaa<br />

warmodgenili.<br />

3. `Sekmazuli fxalis~ aRsaniSnavad bzifuri dialeqti<br />

iyenebs qarTuli Warxal<br />

xal- formisgan miRebul a-War<br />

Warxal<br />

/ a-<br />

Wˆrxal<br />

sityvas. abJuurSi ki a-x°ˆl gvxvdeba, romelic megruli<br />

xul-is (`keJera, kolrabi~) fardia.<br />

4. `tylapi~ bzifurSi gadmocemulia SeTvisebuli a-<br />

mty½al<br />

sityviT, romlis amosavali forma qarTuli tyemal<br />

mal-ia,<br />

abJuurSi ki megrulidan (resp. dasavluri dialeqtebidan) nasesxebi<br />

a-ty<br />

ty½ab<br />

gvxvdeba (q. lomTaTiZe).<br />

5. Tav-is avadmyofobis aRsaniSnavad bzifurSi a-Sa<br />

Sakik<br />

forma gvaqvs. marTalia, sityva arabuli warmomavlobisaa, magram<br />

afxazurisTvis sesxebis Sualeduri rgoli qarTuli Saki<br />

ki-<br />

ki unda iyos. megrulSi am avadmyofobis aRsaniSnavad Saki<br />

kita<br />

taxa<br />

gvxvdeba. es ukanasknelia amosavali abJuuri a-Sak<br />

Sak½tax<br />

tax½a-sTvis<br />

(`Sakiki~).<br />

6. `cementi~ bzifurSi gadmoicema a-ce<br />

cement<br />

saxiT, romelic<br />

SeiZleba nasesxebi iyos qarTulidan, an rusulidan. abJuur<br />

a-ca<br />

camet<br />

formas ki megrulis kvali etyoba (megr. came<br />

meti<br />

`cementi~).<br />

19


aseTi sinonimuri wyvilebi mravlad gvxvdeba.<br />

msgavs leqsikur wyvilTa analizi TavisTavad aCens ki-<br />

Txvas, ra garemoSi, ra viTarebaSi unda esesxebina bzifur dialeqts<br />

qarTuli sityvebi. vvaraudobT, am mimarTulebiT kvlevis<br />

gagrZeleba bevr saintereso kiTxvaze gagvcems pasuxs.<br />

kombalze... –sadaobiTi. maSasadame, isini struqturulad sxvadasxva<br />

niuansisani arian.<br />

3) zemoT ganxiluli winadadebebi ar arian Serwymulni<br />

ara marto imitom, rom sxvadasxva brunvaSi dganan da imarTvian,<br />

aramed imitomac, rom maTTan sxvadsxvagvari semantikuri mimarTebaa.<br />

vfiqrobT, dasaxelebuli winadadebebi rTuli Tanwyobili<br />

winadadebebia. msgavsi tipi unda gavaerTianoT Tanwyobil<br />

winadadebaTa calke wyebis saxiT.<br />

T e a b u r y u l a Z e<br />

rTuli TanwKobi<br />

wKobili wina<br />

nada<br />

dade<br />

debis erTi saki<br />

kiTxi<br />

Txisa<br />

saTvis<br />

qarTul<br />

TulSi<br />

1) saenaTmecniero literaturaSi agebulebis mixedviT<br />

gamoyofen sami tipis winadadebas: martivs, rTuls (Tanwyobilsa<br />

da qvewyobils) da Serwymuls. xSirad Cndeba xolme sadavo<br />

sakiTxebi imasTan dakavSirebiT, rogori wyobisaa winadadeba:<br />

rTuli Tanwyobili Tu Serwymuli? sakiTxis sirTules iwvevs<br />

is faqtic, rom, rogorc cnobilia, Serwymuli winadadeba zogjer<br />

momdinareobs rTul Tanwyobil winadadebaTagan.<br />

2) qarTulSi gvxvdeba aseTi tipis winadadebebi: `im qar-<br />

Tuli puris madlis eSxiT<br />

xiT, simar<br />

marTliT<br />

TliT, qaRald<br />

Raldze<br />

gadamaqvs~<br />

(g.leon.); `mudmiv iara<br />

raRiT<br />

da kombal<br />

balze<br />

uWiravs Tvali~ (m.javax.);<br />

`Cumi xmiT, nana<br />

nasa<br />

saviT<br />

daiwyo~ (m.javax.); `poetebi mxolod<br />

qaRald<br />

Raldze<br />

ze, riTme<br />

mebiT<br />

molaparakeni rodi arian~ (g.leon.)<br />

erTi SexedviT aseTi wyobis winadadebebi SeiZleboda CagveTvala<br />

ubralodamatebebian Serwymul winadadebebad. radgan<br />

marTva Semasmenelsa da ubralo damatebebs Soris calmxrivia<br />

da zmnisagan modis, TiTqos Serwymuli tipis winadadebisaTvis<br />

ar unda hqonoda mniSvneloba sxvadasxva brunvas. yvelgan ubralo<br />

damatebebia(simarTliT, eSxiT, qaRaldze, iaraRiT...), magram<br />

aq araerTgvari ubralo dmatebebi gvaqvs: simarTliT, eSxiT,<br />

iaraRiT saWurvlis ubralo damatebebia, xolo qaRaldze,<br />

20<br />

S a l v a g a b e s k i r i a<br />

xeTu<br />

Turi masa<br />

salis Seswav<br />

swavlis mniSvne<br />

vnelo<br />

loba qarTu<br />

Tuli enis<br />

isto<br />

tori<br />

riisa<br />

saTvis<br />

moxsenebaSi gamoTqmuli Tvalsazrisis Tanaxmad, uZvelesi<br />

indoevropuli enis xeTuris (nesituri) araindoevropuli fenis<br />

mniSvnelovan komponents qarTuli warmoadgens, romlis nawili<br />

xaTuri (protoxeTuri) warmomavlobisaa.<br />

mkvlevarTa mier gamovlenili mravali xeTur-qarTveluri<br />

paraleli axsnilia, rogorc indoevropul-qarTvelur saerTo<br />

kontinuumidan momdinare an xeTebisgan qarTvelebis mier Se-<br />

Tvisebul masalad. am ukanasknels mcire aziidan Zvel iberiaSi<br />

gadmosaxlebul xeTizebul mesxTa memkvidreobadac miiCneven.<br />

xeTuri enisa da nawilobriv xaTuris, romelic xeTologebis<br />

azriT, Zv. w. II aTaswleulSi `STanTqes~ indoevropulma<br />

enebma, monacemebis ganxilva qarTulTan avlens Kvela enobriv<br />

doneze arsebul Tanxvedrebs, gansakuTrebiT morfologiaSi:<br />

saerTo brunvis niSnebi, qarTuli nacvalsaxelebis xeTur<br />

zmnis uGvlilebaSi gamoKeneba, qarTulis msgavsad xeTurSi dativi<br />

da lokativi ar ganirCeva.<br />

xeTebis panTeonis, romelzedac xaTebis didi gavlena eyvs<br />

ar iwvevs, GvTaebaTa saxelebi Zvel saqarTveloSi darCa, ro-<br />

21


gorc: 1. warmarTul GvTaebaTa saxelebi, mag.: armazi, zadeni,<br />

Telefia. 2. piris saxelebi: Tarxuni, daTa, talia, xuxa. 3. sazogado<br />

saxelebi: Tаr-u `amindis GvTaeba~, qarT. dar-i, šant `yeqa-quxilis,<br />

elvis GvTaeba~, qarT. SanT-i.<br />

mkvlevarTa nawili fiqrobs, rom Zveli iberiis dedaqalaqis<br />

GvTaebaTa nawili iranulia (armazi, zadeni), gaim ki semituradaa<br />

miCneuli (n. mari). moxsenebaSi gatarebulia Tvalsazrisi,<br />

rom warmarTobis epoqis GvTaebebi qarTulia _ `Zvelni<br />

GmerTni mamaTa CvenTani~. qarTuli Teonimebi xeTur teqstebSi<br />

kanonzomieradaa gadmocemuli, piruku ki dabrkolebebs awKdeba.<br />

mag. qarT. armaz-i `mTvaris GvTaeba~ > xeT. arma `mTvare~,<br />

sadac armazis bolokiduri Tanxmovani xeTurSi saxelobiTi<br />

brunvis niSnad iqna gaazrebuli.<br />

didi msgavseba vlindeba winaaziur da qarTvelur toponimebs<br />

Soris, romelTa nawilsac qarTveluri formantebi da<br />

etimologia aqvs. arqaulobis TvalsazrisiT hidronimebia<br />

gamosaKofi, xeTebis udidesi mdinare, klasikuri periodis halisi<br />

(Sdr. qarT. Gele: zan. Gal-i), Topada (tba kapadokiaSi)<br />

da sxva.<br />

Ḫatt (`xaTis qveKana da misi dedaqalaqi~), Ḫattusa da Ḫattu<br />

(xeTebis dedaqalaqi) qarTuli sakuTari saxelebis semiturenovan<br />

gadmocemas unda warmoadgendes.<br />

eTno-toponim qarTudan (`qarTveli~, `qarTvelTa qveKana~,<br />

romlis zanuri SesatKvisia qorTu `aGmosavleT saqarTvelos<br />

mkvidri, qarTveli~), SesaZloa, migveGo qarTus-i, e. i. qarTus<br />

qalaqi. am ukanasknelisgan aqaduri enis fonetikuri normebis<br />

mixedviT unda iKos miGebuli xeTebis dedaqalaqis xaTuri<br />

forma Ḫattus.<br />

qarTu udevs qarTvelTa TviTsaxelwodeba qarTvels safuZvlad.<br />

dedaqalaqebis oreulebis TvalsazrisiT aGsaniSnavia kapadokiaSi<br />

mesx eTnonimidan miGebuli mazaka da Zveli iberiis<br />

dedaqalaqi mcxeTa (← *mesxTa).<br />

22<br />

termin xaT-s ukavSirdeba aseve ḫattili `xaTuri ena~, `xaTu-<br />

rad~, iseve rogorc luwili `luviuri ena~, palaili `palauri ena~.<br />

-ili sufiqsi qarTuli -el-is gadmocemas unda warmoadgendes,<br />

romelic reliqturad Zvel qarTulSic dasturdeba: ebraeli<br />

ena. Zvel qarTulSi enebTan ixmareba -ebr (Sdr. xeT. iṷr `msgavsad~).<br />

amgvarad, uZveles, `xeTuri~ periodis qarTulSi am funqciiT<br />

ixmareboda -el sufiqsi, Zvel qarTulSi -ebr (romelic<br />

ibr formiT somxurma enamac isesxa), xolo axal qarTulSi<br />

-ur- / -ul damkvidrda.<br />

l e l a g i g l e m i a n i<br />

redup<br />

dupli<br />

lika<br />

kaci<br />

ciiT iT miGebuli zmnisar<br />

sarTe<br />

Tebi svanur<br />

nurSi<br />

ÒÄÃÖÐËÉÊÀÝÉÀ, ÒÏÂÏÒÝ ÀáÀË ÓÉÔÚÅÀÈÀ ßÀÒÌÏÄÁÉÓ ÄÒÈ-ÄÒÈÉ<br />

ÓÀÛÖÀËÄÁÀ, ßÀÒÌÏÃÂÄÍÉËÉÀ ÒÏÂÏÒÝ ÓÅÀÍÖÒ ÓÀáÄËÄÁÓÀ ÃÀ ÆÌÍÄÁÛÉ,<br />

ÉÓÄ ÆÌÍÉÓÀÒÈÄÁÛÉÝ, ÊÄÒÞÏÃ, ÃÀÓÔÖÒÃÄÁÀ ×ÖÞÉÓ ÂÀÏÒÊÄÝÄÁÉÓ<br />

ÓáÅÀÃÀÓáÅÀ ÛÄÌÈáÅÄÅÄÁÉ.<br />

1. ÂÅáÅÃÄÁÀ ÖÊÀÅÛÉÒÏ ×ÖÞÄÂÀÏÒÊÄÝÄÁÖËÉ ÆÌÍÉÓÀÒÈÄÁÉ:<br />

ÀÌÑÉ-ÀÌÑÉ (ÁØ.) ,,ÀÓÄ ÃÀ ÀÓÄ”, ÉÌÄ-ÉÌÄ (ÁÆ.), (ØÓ.) ÉÌÂæð-ÉÌÂæð<br />

(ÁØ.) ,,ÀËÀÂ-ÀËÀÂ, ÀØÀ-ÉØ,” ÆÏÂÀÍ, ÜÉØÉ- ÜÉØÉ (ÁØ.), ÜÉØëÎ ÜÉØÄ (ËÛá.),<br />

ÜÉØÄÎ- ÜÉØ (ËÍÔ.) ,, ãÄÒãÄÒÏÁÉÈ”, ËÄØæÀ-ËÄØæÀ (ÁÆ.) ,,ØÅÄÅÉÈ-<br />

ØÅÄÅÉÈ”, ËÄÑÀ-ËÄÑÀ (ÁÆ.) ,,ÆÄÅÉÈ-ÆÄÅÉÈ.”<br />

ÌÀÂ: ÀÜÀÃáÏÙæ ÀÌÑÉ-ÀÌÑÉ ËÀÒÃÀÛ ËðÈáÄËÉÈÄ (ÁØ.) _<br />

ßÀÅÉÃÍÄÍÏ ÀÓÄ ÃÀ ÀÓÄ ÁÉÍÉÓ ("ÓÀÌÚÏ×ÉÓ") ÓÀÞÄÁÍÄËÀÃ.<br />

ÉÌÄ-ÉÌÄ ÑÉ ÉÛæÌÉÍÄá (ÁÆ.) ,, ÀØÀ-ÉØ ÛÄÉÓÅÄÍÄÁÄÍ”<br />

ÉÌÂæð-ÉÌÂæð ÌÀÓÀÒà âÄÃÍÉ ÊÄÝÄÍ (ÁØ.) ,,ÆÏÂÀÍ ÁÄÅÒÉ áÏÒÁÀËÉ<br />

ÌÏÃÉÓ”<br />

ÜÉØÉ-ÜÉØÉ ÌÀÌÂæÄÛ ÌÉàÉÒ (ÁØ.) ,,ãÄÒÄãÄÒÏÁÉÈ ÀÒÀ×ÄÒÉ ÌÉàÉÒÓ”<br />

ËÄØæÀ-ËÄØæÀ ÏÙæÄÒ (ÁÆ.) ,,ØÅÄÅÉÈ-ØÅÄÅÉÈ ßÀÌÏÅÄÃÉ”<br />

ËÄÑÀ-ËÄÑÀ ÄÓáÒÉ ,,ÆÄÅÉÈ-ÆÄÅÉÈ ÌÉÃÉÓ”<br />

2. ×ÖÞÉÓ ÂÀÏÒÊÄÝÄÁÉÓÀÓ ÛÄÉÞËÄÁÀ ÌÄÏÒÄ ÊÏÌÐÏÍÄÍÔÉ ÒÏÌÄËÉÌÄ<br />

ÁÒÖÍÅÀÛÉ( ÌÉÝÄÌÉÈÛÉ, ÌÏØÌÄÃÄÁÉÈÛÉ ÀÍ ÅÉÈÀÒÄÁÉÈÛÉ) ÌÏÂÅÄÅËÉÍÏÓ.<br />

23


À) ÌÉÝÄÌÉÈÉ: ÍÄÁÏÆ-ÍÄÁÏÆÓ ,,ÓÀÙÀÌÏ-ÓÀÙÀÌÏÏÁÉÈ”, ÞÉÍÀÒ-<br />

ÞÉÍÀÒÓ ,,ÃÉË-ÃÉËÀÏÁÉÈ”…<br />

ÌÀÂ: ÄÙæÄ ÛÉà áÖÙæÄ ËÉÝ ×ÄÃÉÀÓ, Ñ'ÀËÝÖÍÄá ÍÄÁÏÆ-ÍÄÁÏÆÓ<br />

(ËÄÍÔ.) ,,ÈÖ ÀØÅÈ ßÚÀËÉ ÀáËÏÓ, ÒßÚÀÅÄÍ ÓÀÙÀÌÏÏÁÉÈ”.<br />

ÄÎ ÃÄÍÀ ÃÄÝáÄÍÜÖ ÀËÌðÆËÉ ÞÉÍðÒ-ÞÉÍðÒÓ (ËÍÔ.) ,,ÄÓ ÂÏÂÏ<br />

ÝÉÃÀÍ ÜÀÌÏÃÉÏÃÀ ÈÖÒÌÄ ÃÉË-ÃÉËÀÏÁÉÈ”.<br />

Á) ÌÏØÌÄÃÄÁÉÈÉ: ÊÀÜ-ÊÀÜæÛ (ÁÆ.),,ÀÙÌÀÒÈ-ÀÙÌÀÒÈ”, ÆéÌ-ÆéÌÛæ<br />

(ÁÆ.) ,,ÝÏÔ-ÝÏÔÀÈÉ”…<br />

ÌÀÂ: ÈÏÈÀÍÓ ÄÓÙÖÒÉ ÊÀÜ-ÊÀÜæÛ ,,ÈÏÈÀÍÆÄ ÌÉÅÃÉÅÀÒ ÀÙÌÀÒÈ-<br />

ÀÙÌÀÒÈ”.<br />

ÆéÌ-ÆÖÌÛæ áÏÜÉËà ÀÒÉ ,,ÝÏÔ-ÝÏÔÀÈÉ ÖÊÄÈÀÀ”<br />

Â) ÅÉÈÀÒÄÁÉÈÉ: ÁéÂÉ-ÁéÂÉà (ÁÆ., ËÛá.) ,,ÌÀÂÒÀ-ÌÀÂÒÀÃ,” ÊÀÒÂÀ<br />

ÌÀÂÒÀÔ. ÈêÌðÛ-ÈêÌðÛà (ÁÆ.) ,,ÍÄË-ÍÄËÀ”, ÈÀÂ-ÈÀÂà (ÁØ., ËÍÔ.) ,,ÀØÀ-<br />

ÉØ, ÌÄÜáÄÒÀÃ.”<br />

ÌÀÂ: ÍÀÝÀÒØÄØÉÀÎ ÃêæÓ áÀÞÂêÒÎÄË ÈÄÔëÍÓ ÁéÂÉ-ÁéÂÉà (ËÛá.)<br />

,,ÍÀÝÀÒØÄØÉÀ ÃÄÅÓ ÊÀÒÂÀ ÌÀÂÒÀÃ (,,ÌÀÂÒÀ-ÌÀÂÒÀÃ") ÀÞÂÄÒÄÁÓ ÓÀÃÂÉÓÓ.”<br />

ÈÀÌÈÀÌðÛà ÁÀÑà ÏÍâæÄà (ÁØ.) ,,ÍÄËÍÄËÀ ÂÏÍÓ ÌÏÅÄÃÉ.”<br />

ÉÈØðÒ ÈÀÂ-ÈÀÂà ÆÉá ËéâÀÍÉÓÂÀ (ÁØ.) ,,áÍÖËÛÉ ÌÀÒÝÅËÄÁÉ ÀØÀ-<br />

ÉØÀÀ.”<br />

ÛÄÉÞËÄÁÀ ÛÄÂÅáÅÃÄÓ ÈÀÍÃÄÁÖËÃÀÒÈÖËÉ ×ÏÒÌÄÁÉÝ ÌÀÂ.,<br />

ÊÀÜ-ÊÀÜÑÉ ÍðâÄÃæ ÌÀ×ÛðÒ áæðÓæ (ÁØ.) ,,ÀÙÌÀÒÈ-ÀÙÌÀÒÈ<br />

ÍÀÓÉÀÒÖËÄÅÉ ÃÀÙËÉËÉ ÅÉÚÀÅÉ.”<br />

ÀËÎðÒÓ ÏáÁÉÍÀá ÆéÌ-ÆéÌÑÉ ÍÄÍÜðÛ ËÉØÜÄ (ÁØ) ,,ÀÌÀÈ ÝÏÔ-<br />

ÝÏÔÀÈÉ ÔÚÉÓ àÒÀ ÃÀÖßÚÉÀÈ.”<br />

3. -ÉÍ, -ÖÍ, -éÍ ÓÖ×ÉØÓÉÈ ÂÀ×ÏÒÌÄÁÖËÉ ÒÄÃÖÐËÉÝÉÒÄÁÖËÉ<br />

ÆÌÍÉÓÀÒÈÄÁÉ.<br />

ÊðË-ÊðËÖÍ ËáÌ., ÊðËÊðËéÍ ÜÁá. ,,ÆÏÂãÄÒ, ÃÒÏÂÀÌÏÛÅÄÁÉÈ,<br />

ÃÒÏÃÀÃÒÏ, ÀØÀ-ÉØ”. ÎÄÓ-ÎÄÓÉÍ (ÁÆ., ËÛá.) ÎÄÓ-ÎÄÓÖÍ, ÎðÓ-ÎðÓéÍ<br />

(ÁØ.) ÄÓÉ-ÄÓÉÍ, ÎÄÓÉ-ÎÄÓÉÍ (ËÍÔ.) ,,áÀÍÃÀáÀÍ, ÆÏÂãÄÒ”.<br />

ÌÀÂ: ÌÀÒÄÌ ÌéØÀ×à ÊðË-ÊðËÖÍ ÌÉÜÀ ÍÀÜÏÌ ÄÓÄÒ ÒÀÂÃÉ ,,ÊÀÝÉÓ<br />

ÍÀÝÅËÀà ÆÏÂãÄÒ ÌÉÓÉ ÍÀÌÏØÌÄÃÀÒÉ ËÀÐÀÒÀÊÏÁÓÏ” ( ÛÃÒ.ÌÄÂÒ. ÊÀË-<br />

ÊÀËÄ ÊÀÍ-ÊÀËÄ ,,ÆÏÂÉÄÒÈÉ”, ÊÀË-ÊÀËÄÛÀ ,,ÆÏÂãÄÒ-áÀÍÃÀáÀÍ”)<br />

ÎðÓ-ÎðÓÖÍ ÃÏÓà ÀÛÃÖÄ ËÀáæðÒÓ (ÁØ.) ,,ÌÈÄÁÓ ÆÏÂãÄÒ ÀÃÒÄ<br />

ÃÀÀÈÏÅÓ.”<br />

ÎÄÓ-ÎÄÓÉÍ ØÀ ÉÃêÒÉ ( ËÛá.) ,,áÀÍÃÀáÀÍ ÂÀÌÏÉÃÀÒÄÁÓ.”<br />

4. ÒÄÃÖÐËÉÝÉÒÄÁÖËÉ ×ÖÞÄÖÝÅËÄËÉ ÊÏÌÐÏÆÉÔÄÁÉ ÆÏÂãÄÒ<br />

ÊÀÅÛÉÒÉÈ ÀÒÉÀÍ ÛÄÄÒÈÄÁÖËÉ.<br />

ÀÛ É ÀÛ ,,ÀÓÄ ÃÀ ÀÓÄ” (ÆÓ., ËÍÔ.) ,,ÈÀÍÃÀÈÀÍ,” æÏÃ É æÏà (ÁÆ.)<br />

,,ÄÒÈáÀÍÓ, ÅÉÃÒÄÌÃÄ”. ÄãÙÀÎÄãÙÀ (ÁØ.) ,,ÌÀÉÍÝÃÀÌÀÉÍÝ”, ØÀÎØÀ (ÆÓ.,<br />

ËÍÔ.) ØêÎØÀ (ËÛá.),, ÉØÉÈ-ÉØÉÈ”<br />

24


ÌÀÂ: ÀÛ É ÀÛ ,,ÄÓÄÒ áÏÚÒÀ ÌÉÜðÛà ÂÌÉÒÓ” (ÁÆ.) ,,ÀÓÄ ÃÀ ÀÓÄ ÖØÍÉÀ<br />

ÂÌÉÒÓ ÜÄÌÈÅÉÓÏ.”<br />

æÏÃ É æÏà ÄÓÄÒ ËéÌÂÉàæÉÍ É ÀÈá' ëÓÄÒ ÃÄÛ ÏÈÂìàÀ ,,ÄÒÈáÀÍÓ<br />

ÅÀÊÀÅÄÁÃÉÏ ÃÀ ÀáËÀ ÅÄÙÀÒ ÛÄÅÀÊÀÅÄÏ”.<br />

ÄãÙÀÎÄãÙÀ ÃÄÌ ËÀÌÚÄÜÍÉ, ÄÛáÖ ÂÀÜÉËÓ ÌÉ áæÉÞÂÒÉÍÄ, ÌÄÒÌÄ<br />

ÂÀÜÉËÓ ÓÉ ãÀÞÂÒÉÍÄ ,,ÌÀÉÍÝÃÀÌÀÉÍÝ ÈÖ ÀÒ ÌÏÌÄÛÅÄÁÉ, ÄÒÈ ÃÀÍÀÓ ÌÄ<br />

ÅÉÊÒÀÅ, ÌÄÏÒÄÓ ÛÄÍ ÂÊÒÀÅ”<br />

ØêÎØÀ ÄÌÔÄáëËÉ àÚÉÍÔ ,,ÁÉàÉ ÉØÉÈ-ÉØÉÈ ÂÀßÄÖËÀ.”<br />

ØÀÉØÀ ØÉáÄ ,,ÉØÉÈ-ÉØÉÈ ßÄÅÓ.”<br />

ÀÌ ÆÌÍÉÓÀÒÈÓ ÀØÅÓ ÒÏÂÏÒÝ ÓÉÅÒÝÖËÉ ÌÍÉÛÅÍÄËÏÁÀ, ÀÓÄÅÄ<br />

ÃÒÏÉÓ ÂÀÂÄÁÀÝ.<br />

ÂÅÀØÅÓ ×ÖÞÄÝÅËÉËÉ ÒÄÃÖÐËÉÊÀÝÉÉÓ ÛÄÌÈáÅÄÅÀÝ:<br />

À) áÌÏÅÍÉÓ ÛÄÝÅËÀ À-Ö : ÊêËðÒ- ÊÖËðÒ ,,ÊÀËÄË-ÊÖËÄËÄÁÉ”<br />

Á) ÈÀÍáÌÏÅÍÉÓ ÛÄÝÅËÀ: ÓïÌÉÚïÌÉà ,,ÌÛÅÉÃÀÔ, ÅÄÃÃÉÁÄÃÃ<br />

,,ÞËÉÅÞËÉÅÏÁÉÈ”.<br />

e l e n e g i u n a S v i l i<br />

saSu<br />

Sualo sparsu<br />

suli onoma<br />

mati<br />

tikis kvlevi<br />

visa<br />

saTvis qarTul<br />

wKaroeb<br />

ebSi<br />

islamamdeli iranisa da qarTlis (iberiis) samefos istoriul-kulturul<br />

urTierTobebs mravalsaukunovani tradicia<br />

aqvs.<br />

es kontaqtebi gansakuTrebiT mravalmxrivi da mniSvnelovani<br />

xdeba<br />

sasanelTa mmarTvelobis xanaSi (III-VII ss. Cv.w.). sasanuri<br />

iranis Rrma gavlenam qarTul civilizaciaze saTanado asaxva<br />

hpova im drois (iseve rogorc gviandeli periodis) qarTul<br />

suliersa da materialur kulturaSi.<br />

sasanelTa dominirebas saqarTveloSi Tan axlda maTi<br />

oficialuri, religiuri da saliteraturo enis – saSualo<br />

sparsulis farTo gavrceleba (ix. J. Gippert, Zum Status des Mittel-<br />

25<br />

persischen im südlich Kaukasus, Proceedings of the conference “Bilingualism<br />

in Iranian Cultures”, Bamberg 1992 ).<br />

qarTul werilobiT ZeglebSi gamovlenilia sasanuri leqsikis<br />

mravalricxovani da mravalferovani nimuSebi, romlebic<br />

wignuri an zepiri gziT iyo SeTvisebuli.<br />

saSualo sparsuli nasesxobebidan metad mniSvnelovania<br />

sasanuri onomastika (anTroponimebi, toponimebi da eTnonimebi),<br />

romlis sistemuri Seswavla aucilebelia (Zvel) iranulqarTuli<br />

enobrivi intereferenciis Rrma kvlevisaTvis. zogier-<br />

Ti maTgani ganxiluli iyo m. andronikaSvilis monografiasa<br />

(narkvevebi iranul-qarTuli enobrivi urTierTobidan, 1966,<br />

gv. 417-517) da T. CxeiZis calkeul SromebSi.<br />

iranul enaTa istoriuli gramatikisa da dialeqtologiis,<br />

aseve qarTvelologiuri kvlevebis Tanamedrove done am<br />

sakiTxebis axleburi gaazrebisa da gansxvavebuli Teoriuli<br />

ganzogadebis safuZvels qmnis.<br />

moxsenebaSi warmodgenilia sasanuri religiur-Teoforuli<br />

anTroponimebis (adar<br />

adarza<br />

zani<br />

ni, buzmi<br />

miri<br />

ri, burzo<br />

zo, gri-or<br />

ormiz<br />

mizdi<br />

di, pa-<br />

naguS<br />

guSnas<br />

naspi<br />

pi, xuara<br />

da sxv.) sistemuri etimologiuri, semantikuri<br />

da struqturul-tipologiuri analizi, maTi arqetipebisa<br />

da qarTulSi auTenturi gadmocemis Cvenebis cdiT.<br />

g i o r g i g o g o l a S v i l i<br />

mwerlis enobrivi Tavisufleba da<br />

subieqturi meore da obieqturi<br />

mesame pirTa gamoxatva zmnaSi<br />

akaki SaniZe SeniSnavs: `dResac e r T a d - e r T i s a z o m i<br />

h a e s a d a s a n i s x m a r e b i s s a k i T x i s g a d a s a W -<br />

r e l a d a r i s T v i T e u l i m w e r l i s s u r v i l i<br />

d a m o w o n e b a: visac r o g o r m o s w o n s, i m g v a r a d<br />

x m a r o b s s a u b a r S i c a d a w e r a S i c~. ras niSnavs<br />

26


mwerlis `survili da mowoneba~? ra gansazRvravs mas? es<br />

`mwerlis survili da mowoneba~ e. w. `mwerlis enobrivi Tavisuflebis~<br />

sferoSi Sedis, Tu raime enobrivi kanonzomiereba<br />

gansazRvravs mas?<br />

`survili da mowoneba~ rom ar aris SemTxveviTi, iqidanac<br />

Cans, rom klasikosi mwerlebi principulad moiTxoven h- da s-<br />

prefiqsebis dacvas TavianT nawerebSi.<br />

vaJa-fSavela sTxovda Tavis gamomcemlebs, h-s ar Sexebodnen:<br />

`amasTan gTxovT umorCilesad, bgera `h~ daicvaT Cems nawerebSi<br />

ise, rogorc me vxmarob~.<br />

akaki wereTeli iumors moiSveliebs: frazaSi hyvavis vis gu-<br />

ria h-s Tu amovagdebT, yvavebis qveyanaze iqneba saubario.<br />

ilia WavWavaZe xelnawerebSi sagangebod muSaobda h- / s- prefiqsebis<br />

gasworebaze (z. WumburiZe).<br />

k. gamsaxurdia vrclad msjelobs am Temaze: `akademikosi Tofuria<br />

kvlav mtruladaa ganwyobili `h~ da `s~-s mimarT... Cveni<br />

lingvistebi amtkiceben, `h~ yrua da amitom aRar gvesaWiroebao.<br />

es gaxlavT smenis ameraciis Sedegi. sityvebSi: `hqonda~, `mihqris~,<br />

sruliad araa es asoniSani yru. miqris _ es xom Rimilis<br />

momgvreli sityvaa... igivea `hyvavis~ nacvlad `yvavis~ rom iTqvas...<br />

me gaocebuli var, ram SeaZulaT Cvens enaTmecnierebs hae... savsebiT<br />

gaugebaria, rad SeiZules asoniSani sani. `Cans~ _ ra qarTulia;<br />

ucilod unda daiweros `sCans~, `swers~ da ara `wers~.<br />

araerTi Canaweri aqvs m. javaxiSvils am Temaze Tavis cnobil<br />

`bloknotebSi~; xSirad aRizianebs kidec `mSrali~ gramatikuli<br />

wesebi: `marto gramatikoss jer arsad Seuqmnia ena. sa-<br />

Wiroa didi Semomqmedic, an Tavdapirvelad Semomqmedi, romelic<br />

sanimuSo droSas hqsovs epoqisaTvis. da mebrZol laSqarsac,<br />

bedma Tu gangebam, uceb mouvlina medroSe~.<br />

cxadia, mecnieruli kamaTi aq warmodgenili azrebis Sesaxeb<br />

Sedegs ver mogvcems. Cven SeiZleba kiTxva davsvaT: ratom<br />

uCndebaT survili mwerlebs, am Temaze ekamaTon enaTmecnierebs?<br />

xom aris sakiTxebi, romlebSic isini eTanxmebian lingvistebs?<br />

aq ra xdeba? ras xedaven mwerlebi am formebSi (hyvavis,<br />

sCans...) iseTs, rasac ver vamCnevT enaTmecnierebi? ratom miaCniaT,<br />

rom am konkretul SemTxvevaSi sworia hyvavis<br />

vis, sCans da<br />

misTanani (e. i. aranormatuli) da ara, ase vTqvaT, normatuli<br />

27<br />

(yvavis, Cans...) formebi? xom ar dadga dro, visa<br />

saub<br />

ubroT h da s<br />

prefiq<br />

fiqse<br />

sebis<br />

`ra<br />

raRac sxva funqci<br />

qcieb<br />

ebze<br />

ze~ am tipis (e. w. aranormatul)<br />

formebSi? faqtia, miniSneba aris S 2 -ze an O 3 -ze, Tumca<br />

Semodis damatebiTi niuansi.<br />

erTi konkretuli magaliTi: Zvel qarTulSi S 2 piris niSani<br />

brZanebiTis formebSi ar gvqonda da es iyo wesi:<br />

TxrobiTi: da-s-were<br />

h-kiTxe<br />

brZanebiTi: da-were!<br />

kiTxe!<br />

axal qarTulSi xSir SemTxvevaSi Tu TxrobiTSi S 2 h an s<br />

dakargulia, brZanebiTis formebSi Cndeba:<br />

ar gastydeT<br />

stydeT, qarTvlis Svilebo! (g. leon.); aR-s-deq<br />

deq, saqarTvelov!<br />

(g. leon.); ga-s-wi<br />

wi, ga-h-kur<br />

kurcxle<br />

cxle, Cemo merano!<br />

(n. baraT.); nu s-ti<br />

tiri<br />

ri, mSveniero! (v. barn.); nu s-Cqa<br />

Cqaro<br />

rob, yaflan!<br />

(b. barn.); droSa qveiT da-s-wie<br />

wie! (m. javax.); ar ga-h-be<br />

bedo<br />

do!<br />

(m. javax.); s-TqviT<br />

TqviT, miam<br />

ambeT<br />

beT, ra moxda! (m. javax.); midi, da-h-ka<br />

ka!<br />

(m. javax.); anda: ratom aris `ade<br />

adeqi<br />

qi~, magram `Se<br />

Se-s-deq<br />

deq!~ da misTanani.<br />

ar Cans SemTxveviTi es faqtebi. aq S 2 piris niSans damatebiTi<br />

niuansi Semoaqvs: ara _ gramatikuli _ aramed stilisturi...<br />

TiTqosda raRac intensiuri moqmedeba aisaxeba... es<br />

faqti Seswavlas saWiroebs... vTqvaT, imave k. gamsaxurdiasTan,<br />

m. javaxiSvilTan, v. barnovTan, o. CxeiZesTan am kuTxiT aucilebelicaa<br />

sakiTxis ganxilva... h- da s- prefiqsTa funqciebis reintepretacia<br />

xdeba. es ar Cans axali dawyebuli. am TvalsazrisiT<br />

unda gadaixedos axali qarTuli enis Zeglebi, dialeqtebi.<br />

amitom saubari imis Taobaze, rom mwerali arRvevs enobriv<br />

normebs da uSvebs Secdomebs, safrTxiloa...<br />

am TvalsazrisiT sagangebo yuradRebas imsaxurebs dialeqturi<br />

monacemebis Seswavla; erTi saintereso detali: dRevandel<br />

qarTul dialeqtebSi subieqturi meore da obieqturi mesame<br />

piris niSnad 18 variantia dadasturebuli. vfiqrobT, rogorc<br />

klasikos mweralTa SemTxvevaSi, ise dialeqtur metyvelebaSi<br />

es problema met yuradRebas imsaxurebs; sakiTxis amgvarad<br />

dasma martivi da araswori Sefasebaa movlenisa: `am saqme-<br />

Si didi arev-darevaa: sadac niSani saWiroa, bevrgan ar weren,<br />

xolo sadac saWiro araa, aseve bevrgan weren~ (i. imnaiSvili).<br />

28


t a r i e l g u r g e n i Z e<br />

gramatikuli klasebis ierarqiuli<br />

struqtura neitralizaciis fonze<br />

zogadi wesis mixedviT (t. gurgeniZe: 1984), mravlobiTi<br />

ricxvis monacemebis gaTvaliswinebiT ivaraudeba, rom Tu c i c i =C i<br />

da c j c j =C j , xolo c i c j =C i , maSin c i > c j .<br />

rusul enaSi uZveles safexurze (I etapze) mesame piris nacvalsaxelisTvis<br />

mravlobiT ricxvSi (mxolobiTis msgavsad:<br />

с 1 =онъ, с 2 =онá, с 3 =онó) sami forma arsebobda: они, оны, óна, romlebsac<br />

Sesabamisad aRvniSnavT C 1 , С 2 da С 3 simboloebiT. Cveni<br />

varaudiT isini Semdeg kombinaciebs aRniSnavdnen:<br />

C 1 ={c 1 c 1 , c 1 c 2 , c 1 c 3 }, C 2 ={c 2 c 2, c 2 c 3 }, C 3 ={c 3 c 3 }.<br />

c 1 c 1= C 1, c 2 c 2 =C 2 , xolo c 1 c 2 =C 1 ; anu, zogadi wesis mixedviT c 1 > c 2 .<br />

aseve, c 1 c 1= C 1, c 3 c 3 =C 3 , xolo c 1 c 3= C 1, anu, c 1 > c 3 ; da bolos, c 2 c 2 =C 2 ,<br />

c 3 c 3 =C 3 , xolo c 2 c 3= C 3, anu, c 2 > c 3 . am safexurze (I etapze) aseTi<br />

ierarqiuli struqtura ivaraudeba: c 1 > c 2 > c 3 .<br />

momdevno safexurze (II etapze) mravlobiT ricxvSi mesame piris<br />

nacvalsaxelisTvis ori forma SemogvrCa: С 1 = они da С 2 = оне,<br />

romlebic aRniSnaven Semdeg kombinaciebs: C 1 ={c 1 c 1 , c 1 c 2 , c 1 c 3 ; c 3 c 3 },<br />

C 2 ={c 2 c 2, c 2 c 3 }. rogorc vxedavT, c 3 c 3 kombinaciis gamoxatva II<br />

etapze ikisra C 1 formam.<br />

c 1 c 1= C 1, c 2 c 2 =C 2 , xolo c 1 c 2 =C 1 ; anu, c 1 > c 2 ;<br />

c 2 c 2= C 2, c 3 c 3 =C 1 , xolo c 2 c 3 =C 2 ; anu, c 2 > c 3 .<br />

vinaidan c 1 c 1 =c 3 c 3 =c 1 c 3 =C 1 , amitom am etapze zogadi wesiT ver<br />

davadgenT ierarqiul mimarTebas c 1 da c 3 simboloebs Soris. aq<br />

Semodis damatebiTi kriteriumi: vinaidan c 1 > c 2 , xolo c 2 > c 3 ,<br />

amitom c 1 > c 3 (tranzitulobis Tvisebis gaTvaliswinebiT); anu II<br />

etapzec aseTi ierarqiuli struqtura gvaqvs: c 1 > c 2 > c 3 .<br />

imave Sedegs miviRebT neitralizaciis gaTvaliswinebiT: vinaidan<br />

wina safexurze arsebuli C 1 ~ C 3 opoziciis neitralizaciis<br />

Sedegad momdevno safexurze SemogvrCa am opoziciis erTerTi<br />

wevri, kerZod, C 1 (xolo C 3 daikarga), amitom SegviZlia<br />

vTqvaT, rom II etapze c 1 > c 3 . rac Seexeba C 2 -s, II etapze igi оне<br />

formiT warmogvidga (I etapis оны formis nacvlad).<br />

III etapze mravlobiT ricxvSi mesame piri erTaderTi<br />

29<br />

С 1 =оны formiT gamoixateba, romelic yvela kombinacias aRniSnavs:<br />

C 1 ={c 1 c 1 , c 1 c 2 , c 1 c 3 ; c 2 c 2 , c 2 c 3 ; c 3 c 3 }.<br />

am etapisTvis, zogadi wesis mixedviT veRar davadgenT<br />

ierarqiul struqturas c 1 > c 2 > c 3 . arc damatebiTi kriteriumebi<br />

(tranzitulobis Tviseba da neitralizaciis gaTvaliswineba)<br />

gamogvadgeba. Tumca, is faqti, rom SemorCa C 1 =c 1 c 1 forma,<br />

TavisTavad ukve metyvelebs c 1 simbolos gabatonebul mdgomareobaze<br />

danarCeni (c 2 da c 3 ) simboloebis mimarT.<br />

zedsarTaul struqturaSi I etapze gvqonda aseTi suraTi:<br />

с 1 =новый, с 2 =новая, с 3 =новое; sami forma gvqonda mravlobiT ricxvSic:<br />

С 1 =новии, С 2 =новыя, С 3 =новая. С 1 , С 2 da С 3 simboloebi imave<br />

kombinaciebs aRniSnavdnen, rogoric vivaraudeT nacvalsaxelur<br />

struqturaSi. amitom, zedsarTaul struqturaSic, I<br />

etapze ivaraudeba ierarqiuli struqtura: c 1 > c 2 > c 3 .<br />

II etapze zedsarTaul struqturaSi mravlobiT ricxvSi<br />

ori forma SemogvrCa: C 1 =новые, С 2 =новыя, romlebic Semdeg kombinaciebs<br />

aRniSnaven: C 1 ={c 1 c 1 , c 1 c 2 , c 1 c 3 }; C 2 ={c 2 c 2, c 2 c 3 , c 3 c 3 }. rogorc<br />

vxedavT, c 3 c 3 kombinaciis gamoxatva II etapze ikisra С 2<br />

formam.<br />

c 1 c 1= C 1, c 2 c 2 =C 2 , xolo c 1 c 2 =C 1 ; anu, c 1 > c 2 ;<br />

c 1 c 1= C 1, c 3 c 3 =C 2 , xolo c 1 c 3 =C 1 ; anu, c 1 > c 3 .<br />

vinaidan c 2 c 2 =c 3 c 3 =c 2 c 3 =C 2 , amitom II etapze zogadi wesiT ver davadgenT<br />

ierarqiul mimarTebas c 2 da c 3 simboloebs Soris. damatebiT<br />

kriteriumad aq tranzitulobis Tvisebac aRar gamogvadgeba<br />

(nacvalsaxeluri struqturisagan gansxvavebiT). samagierod,<br />

neitralizaciis gaTvaliswinebiT gveqneba: vinaidan I<br />

etapze arsebuli C 2 ~ C 3 opoziciis neitralizaciis Sedegad<br />

momdevno safexurze SemogvrCa am opoziciis erT-erTi wevri,<br />

kerZod, C 2 (xolo C 3 daikarga), amitom SegviZlia vTqvaT, rom II<br />

etapze zedsarTaul struqturaSi c 2 > c 3 ; rac Seexeba C 1 -s, igi II<br />

etapze новые formiT warmogvidga (I etapis новии formis nacvlad).<br />

rogorc vxedavT, II etapzec aseTi ierarqiuli struqtura<br />

gvaqvs: c 1 > c 2 > c 3 .<br />

III etapze mravlobiT ricxvSi erTaderTi C 1 =новые forma<br />

SemogvrCa, romelic yvela kombinacias gamoxatavs. aqac iseTive<br />

suraTia, rac nacvalsaxelur struqturaSi gvqonda. amitom<br />

30


daskvnac analogiuri iqneba.<br />

xunZuri enisTvis I etapze aseTi amosavali sistema ivaraudeba:<br />

{c 1 c 1 , c 1 c 2 , c 1 c 3 , *c 1 c 4 }= C 1 ;<br />

{c 2 c 2 , c 2 c 3 , *c 2 c 4 }= C 2 ;<br />

{c 3 c 3 , *c 3 c 4 }= C 3 ;<br />

{*c 4 c 4 }=*C 4 .<br />

I epatze aseT ierarqiul struqturas vvaraudobT:<br />

c 1 > c 2 > c 3 > c 4 . IV gramatikuli klasis gaqrobis Semdeg am klasSi<br />

Semavali sityvebi gadavidnen III klasSi, e. i. *c 4 c 4 kombinaciis<br />

gamoxatva ikisra C 3 formam.<br />

xunZuri enisTvis ganviTarebis II etapze gvaqvs:<br />

{c 1 c 1 , c 1 c 2 , c 1 c 3 }= C 1<br />

{c 2 c 2 , c 2 c 3 }= C 2 ║C 4<br />

{c 3 c 3 }= C 3<br />

II etapze С 1 , С 2 , С 3 formebis paralelurad ixmareba ufunqciod<br />

darCenili C 4 forma. Tu ar gaviTvaliswinebT C 4 formas,<br />

maSin II etapze aseTi ierarqiuli struqtura ivaraudeba:<br />

c 1 > c 2 > c 3 .<br />

da bolos, TandaTan gandevna ra paraleluri С 1 , С 2 , С 3<br />

formebi, III etapze C 4 erTaderT formad mogvevlina:<br />

{c 1 c 1 , c 1 c 2 , c 1 c 3 }=<br />

{c 2 c 2 , c 2 c 3 }= C 4<br />

{c 3 c 3 }=<br />

is faqti, rom III etapze SemorCa mxolod C 4 forma, ar<br />

gvaZlevs imis uflebas, rom I etapze c 4 ierarqiis umaRles safexurze<br />

davayenoT.<br />

neitralizaciis gaTvaliswineba, rac Cven damatebiT kriteriumad<br />

ganvixileT, gulisxmobs wina epatze arsebuli opoziciis<br />

neitralizaciis Sedegad (diaqroniuli neitralizacia!)<br />

daskvnebis gakeTebas momdevno etapis mimarT.<br />

zogadi wesis mixedviT, amosaval sistemaSi, anu I etapze, c 4<br />

ierarqiul struqturis yvelaze dabal safexurze imyofeba.<br />

Cven mier SemuSavebuli zogadi wesi `muSaobs~ konkretul sin-<br />

31<br />

qroniul WrilSi.<br />

sinqroniul WrilSi SeiZleba vilaparakoT ori saxis neitralizaciaze:<br />

1. neitralizacia siRrmuli donidan zedapirul struqturebSi<br />

gadasvlis dros;<br />

2. neitralizacia zedapirul struqturaSi, anu, formobrivi<br />

opozicia SeiZleba moiSalos garkveul SemTxvevebSi.<br />

da bolos, Tu davuSvebT I a saxis sistemas:<br />

32<br />

{c 1 c 1 , c 1 c 2 , c 1 c 3 , c 1 c 4 }=<br />

{c 2 c 2 , c 2 c 3 , c 2 c 4 }=<br />

{c 3 c 3 , c 3 c 4 }= C 4<br />

{c 4 c 4 }=<br />

maSin I a etapze neitralizaciis momentis gaTvaliswinebiT c 4<br />

unda iyos gabatonebul mdgomareobaSi danarCeni (c 1 , c 2 , c 3 ) simboloebis<br />

mimarT.<br />

g u b a z v a n i l i S i<br />

hidronim `kalende<br />

kalende[r]iS Ralis~ etimologia<br />

xelvaCauris raionis sofel sarfis aRmosavleTiT aris dasaxlebuli<br />

ubani kalen<br />

lende<br />

de[r]i, aqve Camoedineba mdinare amave<br />

saxelwodebiT, rac Cveulebrivi movlenaa, rogorc aRniSnavs<br />

giorgi yazbegi: ... `TurqeTis saqarTveloSi... yoveli sofeli,<br />

yoveli SesaniSnavi sagani aZlevs maT (mdinareebs) saxelwodebas~<br />

(yazbegi, 1983: 55). amave regionSia toponimi okanda<br />

dale<br />

_<br />

sakandele da okanda<br />

daleS Rali<br />

_ sakandelis Rele. kalen<br />

len-<br />

de[r]iS Rali<br />

li-s saxelwodebas dRes xsnian TurqulTan kavSiriT.<br />

TiTqos swori saxelwodeba am toponimisa da mdinarisa<br />

aris kalnidere e. i. sisxliani xevi (kalni _ sisxliani, dere<br />

_ xeoba, xevi), rac saeWvod migvaCnia. jer erTi, analogiuri<br />

saxelwodebiT mdinare TurqeTSi qalaq xofasTan Camoedineba


da arc iq da arc aq adgilobrivi mcxovreblebi mdinares kalnideres<br />

ar uwodeben, aramed _ kalende[r]is. TurqeTSi aris<br />

mdinare saxelwodebiT dere<br />

remen<br />

mende<br />

dere<br />

resi<br />

si, rac sityvasityviT `wisqvilis<br />

xevs~ niSnavs (baqraZe, 2003: 18).<br />

cnobilia, rom qarTul da kolxur warmoqmnil hidronimeb-<br />

Si gavrcelebulia -ur<br />

ur//-ul<br />

ul sufiqsi. damoukideblad -ur<br />

ur// -ul<br />

da kninobiTobis a-s darTviT: -ur<br />

ur-a//-ul<br />

ul-a. magaliTad, -ur<br />

ur:<br />

eng-ur<br />

ur-i, tex-ur<br />

ur-i (mdinareebi kolxeTSi); -ul<br />

ul: riwe-ul<br />

ul-i, Sara-ul<br />

ul-i (mdinareebi raWaSi). es sufiqsi kninobiTobis a-s darTviT<br />

ufro gavrcelebulia: Zir-ul<br />

ul-a (mdinare zemo imereT-<br />

Si), qvedr-ul<br />

ul-a (mdinare raWaSi), -ura<br />

ura: laiS-ura<br />

ura, Cix-ura<br />

(mdinareebi imereTSi da sxva (a. Rlonti). aRniSnuli magali-<br />

Tebidan gamomdinare, SeiZleba vivaraudoT, rom mdinare kalende[r]is<br />

adrindeli saxelwodeba iyo kale<br />

lend<br />

nd-u[r]a an kalend<br />

lendu[r]i<br />

da SesaZlebelia fuZed sazogado arsebiTi saxeli, an<br />

toponimi iyos. analogiurad warmoqmnili hidronimia Sqapaj-<br />

uri Rali `Sqapajuri Rele~ (koptone, arqabi, TurqeTi _<br />

o. memiSiSi).<br />

toponimi kalend<br />

lend-ur<br />

ur-i (kalenduri, kalendura), zemoT naxsenebi<br />

okandale, okandaleSi Rali (okandele) kavSirSia kalandas<br />

dResaswaulTan, romlis warmarTuli warmoSobis miuxedavad<br />

is kargad adaptirebuli iyo qristianobasTan. saqar-<br />

TveloSi is xis kultTanac SeiZleba yofiliyo kavSirSi. mosaxleobas<br />

is mainc qristianul dResaswaulebTan dakavSirebiT<br />

hqonda gaazrebuli da ara warmarTobasTan. amitom mosaxleobis<br />

cnobierebaSi ar iwvevda winaaRmdegobas is, rom warmarTuli<br />

warmoSobis dasaxlebuli punqtisa da mdinares axlos aSenebuli<br />

iyo eklesia, romlis nangrevebi axlac dasturdeba zemoT<br />

aRniSnul dasaxlebaSi. TviTon termini kalanda warmo-<br />

SobiT ukavSirdeba laTinursa da berZnuls.<br />

Cveni azriT, toponimi `kalende[r]i~ da hidronimi `kalende[r]iS<br />

Rali~ unda aixsnas berZnul-romauli gavleniT. toponimi<br />

`kalende[r]i~ formis mixedviT SedarebiT axlos dgas la-<br />

Tinur Calendae-sTan.<br />

lazur yofaSi kaland-is dResaswaulis adgilis gansazRvra<br />

sakvlvia.<br />

T a m a r v a S a k i Z e, n i n o j o r b e n a Z e<br />

viTarebiTbrunvisformian saxelTa morfologiuri<br />

da sintaqsur-semantikuri semantikuri statusisaTvis<br />

viTarebiTbrunvisformiani saxeli, romelic sintaqsurad<br />

ubralo damateba, viTarebis, adgilis, droisa Tu miznis garemoeba<br />

an Sedgenili Semasmenlis saxeladi nawili SeiZleba<br />

iyos, yovelTvis imarTvis zmnis, mimGeobisa da masdarisagan<br />

(viT. brunvis formiT) da amavdroulad Tavadac marTavs substantiur<br />

msazGvrels naTesaobiT brunvaSi:<br />

a) wavida, wasuli, wasvla<br />

wyl-is mosatan-ad<br />

b) mivida, misuli, misvla<br />

megobr-is saxl-a-mde (º mdis)<br />

zmnis, mimGeobisa Tu masdaris mier viTarebiTi brunvis<br />

formiT marTuli saxeli Tavis mxriv brunvaSi iTanxmebs TanxmovanfuZian<br />

an xmovanfuZian msazGvrels, magram Tanamedrove<br />

qarTulSi (Zveli qarTulisagan gansxvavebiT) aseT SemTxvevebSi<br />

nulsafexurebrivi SeTanxmeba gvaqvs (Sdr. Zv. qarT. saxier-ad<br />

ad<br />

moZRur-ad<br />

ad, wmida-d d mowame-d):<br />

a) gadaiqca, gadaqceuli, gadaqceva<br />

did-Ø dev-ad<br />

33<br />

34


) gadaiqca, gadaqceuli, gadaqceva<br />

patara-Ø bavSv-ad<br />

analogiuri viTareba gvaqvs Tandebulian variantebTan:<br />

a) mivida, misuli, misvla<br />

did-Ø saxl-a-mde (º mdis)<br />

b) mivida, misuli, misvla<br />

patara-Ø saxl-a-mde (º mdis)<br />

-mde<br />

(º -mdis<br />

mdis) Tandebuliani forma Tavadac gvevlineba<br />

marTul msazGvrelad (asa<br />

asamde<br />

wigni, asamde<br />

wignma, asamde<br />

wigns...).<br />

nairgvaria viTarebiTi brunvis formiT warmodgenili saxelebis<br />

semantikuri funqciebic. igi gamoxatavs: a) pacienss (orbeliani<br />

ludoviko meToTxmetesTan alodines da meTxuTmete<br />

kacad<br />

Sevida...), b) gardaqcevas (Tu isari sadme mindvrad moadenda<br />

sxepas, _ qva yvavi<br />

vilad<br />

iqceoda, yvavili ki peplad<br />

lad...),<br />

g) viTarebas (aragvs zemoT, aragvs qvemoT welamdea saTibebi,<br />

kenkeSa da ukadrisa, nazsa<br />

zsaTu<br />

TuTad<br />

Tad natifebi...), d) msgavsebas (mogonebebi<br />

elvareben isev beWdebad<br />

bad, mova demoni, dafiqrdeba da<br />

SeeWvdeba; zustad iseTnairad uTxra, rogorc Sen eubnebi<br />

xolme...), e) Tanaobas (fes<br />

fesve<br />

vebi<br />

bianad<br />

amoZirkva is sarevela...),<br />

v) jerobas (sikvdils arCevda, gamarjvebuls, is aTaswi<br />

wilad<br />

lad...),<br />

z) uqonlobas (mogwyinda gana unayofod, elCo, yiali?),<br />

T) ganmeorebas (visgan ras iTxovT, xelme<br />

meored<br />

aGar momsvlelno?),<br />

i) sixSiresa Tu iSviaTobas (me misi Crdili xSirad<br />

mxiblavda<br />

da xSirad<br />

mwvavda trfobis survili; da iSvi<br />

viaTad<br />

velebze<br />

gavliT mezobel soflad gadava mgzavri...), k) fers (mefereba<br />

mze alersis mTxovars, vardis<br />

disfe<br />

ferad<br />

caman CamomTova...),<br />

35<br />

l) krebiTobas (bavSvebi jguf-jgufad<br />

jgufad dadiodnen...), m) adgils _<br />

Sigmyofobasa Tu siaxloves (mzeze hyvaoda soflad<br />

aluCa da<br />

gaismoda debis simGera; myudro GameSi moxetiale beduins<br />

sizmrad<br />

minaxavs mxare; rom ar aanTos isev sanTeli, daviwyebuli<br />

xatis maxlob<br />

xloblad<br />

lad...), n) miwevniTobas (yvela am xmebSi dabudebula,<br />

SeerTebula da adis camde<br />

mde...), o) dros (or zGvas Sua<br />

Zvelis<br />

lisZve<br />

Zvelad<br />

saomari iyo lelo...), p) miwevniTobas droSi<br />

(GmerTo, micocxle megobrebi, vinc dRemde momyva...), j) mizans<br />

(mTvare rom amobrwyindeba, guli gafre<br />

frenad<br />

mzad aris; Semoqmedis<br />

mxarze vzivar, me var SaSvi mgalobeli, sakal<br />

kalma<br />

masod<br />

sod, samu<br />

mu-<br />

Sakod<br />

kod, saaSi<br />

Sikod<br />

gamoveli...), r) kuTvnilebas (Ce<br />

Cemad<br />

rom dagigule,<br />

neta, Tu icodi?), s) ricxobriv gardaqcevas (devis erTi<br />

Tavi<br />

cxrad iqca...), t) simcire-naklebobas (orad<br />

ori<br />

megobari, ori juja varT...).<br />

viTarebiTbrunviani forma morfologiurad saxelia (arsebiTi,<br />

zedsarTavi, nacvalsaxeli, mimGeoba...) da ara zmnisarTi.<br />

sintaqsur-semantikuri funqcia ar unda gansazGvravdes ama Tu<br />

im formis morfologiur statuss.<br />

m a k a T e T r a Z e<br />

bacburi enis CVC tipis saxelur fuZeTa<br />

fonemuri struqturisaTvis<br />

I. bacburi enis fonemuri Sedgeniloba da sintagmaturi<br />

analizi ukve ori saukunea Seswavlis sagania, da sxvadasxva<br />

dros ganxiluli aqvT a. Sifners, i. deSerievs, d.imnaiSvils,<br />

k. WrelaSvils, r. gaguas da sxvebs.<br />

Cven SeviswavleT bacburi enis saxeluri fuZeebis struqtura<br />

sinqroniuli aspeqtiT. saanalizod aRebulia yvela is<br />

fuZe, rac dadasturebulia bacbur leqsikonSi (d. da n. qadagiZeebi,<br />

`wova-TuSur-qarTul-rusuli leqsikoni~). gaTvaliswinebuli<br />

gvaqvs rogorc sakuTari, ise nasesxebi leqsikuri erTeulebi.<br />

36


II. erTmarcvlian fuZeebSi raodenobrivad yvelaze mravalricxovani<br />

aRmoCnda CVC tipi. am modelSi vgulisxmobT xmovniT<br />

daSorebul TanxmovanTa mimdevrobas, sadac anlautSic da<br />

auslautSic SeiZleba gvqondes rogorc cali konsonanti, aseve<br />

TanxmovanTa orwevra da samwevra kompleqsebi.<br />

CVC tipi warmodgenilia 12 struqturuli nairsaxeobiT,<br />

romlebSic ganawilebulia 642 fuZe. aRsaniSnavia, rom erTmarcvliani<br />

fuZeebi rig SemTxvevaSi ormarcvliani fuZeebis gamartivebiTaa<br />

miRebuli; gansakuTrebiT es exeba qarTulidan<br />

Sesul ormarcvlian xmovanfuZian saxelebs, romlebic bacbur-<br />

Si bolo xmovans kargaven da erTmarcvliandebian. es procesi<br />

exeba TiTqmis yvela struqturul models.<br />

III. CVC tipis fuZeebSi yvela sada xmovani gvxvdeba. grZeli<br />

xmovnebidan Tanxmovani+xmovani+Tanxmovani tipis saxelebSi<br />

warmodgenilia ‰ xmovani , sul ramdenime fuZeSi; grZeli ‹<br />

dasturdeba CCVC tipis erT fuZeSi (tჵ‹r _ `varskvlavi1.)<br />

CVC tipis struqturul modelSi SeiZleba Segvxvdes damavali<br />

difTongic: buჲh `bu~, daჲr `daira~.<br />

IV. TanxmovanTa ganawileba erTamrcvlian CVC tipis fuZeebSi<br />

ZiriTadad Tavisufalia, magram, rogorc samecniero literaturidanaa<br />

cnobili, zogierTi Tanxmovnis funqcionireba<br />

poziciurad SezRudulia. davamatebT or SezRudvasac, romlebic<br />

Segvxvda CVC tipis fuZeebSi, kerZod, a) CVC tipis fuZeebSi<br />

J mxolod erT fuZeSi davadastureT fuZis Tavkidura<br />

poziciaSi: Jang `Jangi~, b) p anlautSi mxolod nasesxeb fuZeebSi<br />

gvxvdeba.<br />

V. CVC struqturis fuZeSi pirveli Tanxmovnis mixedviT<br />

SeiZleba ganvsazRvroT xmovnis momdevno Tanxmovani. bacburi<br />

amJRavnebs tendencias, rom fuZeSi ar SeiZleba gvqondes erTi<br />

da imave rigis Tanxmovnebi. am wess srulad iziareben bagismierebi<br />

b f p m.<br />

sxva rigis TanxmovnebTan es wesi vrceldeba, Tu ar iqneba<br />

erTi da igive fonema; es erTnairad exeba xSulebsac da spirantebsac.<br />

identuri Tanxmovnebis Tanmimdevrobis fuZeebi rom<br />

gavaanalizoT, vnaxavT, rom umravlesoba nasesxebi saxelebia.<br />

gamonaklisia WoW `piri~, tut `buzi~.<br />

37<br />

erTsa da imave fuZeSi ar gvxvdeba SiSina da sisina afrikatebi<br />

Z c w j C W; aseve afrikatebTan erTad fuZeSi ar Segvxdeba<br />

SiSina da sisina spirantebi: z s J S.<br />

xSulebsa da afrikatebSi Tu erTi mJReria, meore Tanxmovani<br />

ar iqneba fSvinvieri. gamonaklisis saxiT SeiZleba CaiTvalos<br />

bVq, bVT´, dVf, qVd, qVj mimdevrobebi, aqedan sakuTriv<br />

bacburi fuZe mxolod buT´ `mTvare~ aris, danarCenebi qarTulidan<br />

SeTvisebuli fuZeebia.<br />

sonorTagan erT fuZeSi ar gvaqvs ori r da ori m.<br />

gvaqvs wyvileulTa rogorc decesiuri (upiratesad), ise<br />

aqcesiuri kompleqsebi. sakuTriv bacbur saxelebSi yvelaze produqtiuli<br />

Cans CSp tipis kompleqsebi anlautSi da SSp tipis<br />

kompleqsebi _ auslautSi. aqve aRsaniSnavia, rom erTi da imave<br />

mimdevrobis kompleqsebi ar gvxvdeba anlautsa da auslautSi.<br />

ori xSulis Tanmimdevroba anlautSi nasesxebi fuZeebiTaa<br />

warmodgenili, xolo auslautSi nasesxeb saxelebTan erTad<br />

gvaqvs ori bacburi saxelic: h´adb `baga~, Tabw `Subi~.<br />

ori spirantis Tanmimdevroba anlautsa da auslautSi aseve<br />

nasesxebi saxelebiTaa warmodgenili.<br />

amgvarad, CVC tipis fuZeebisTvis damaxasiaTebelia rigi<br />

fonotaqtikuri SezRudvebi, romlebic exeba TanxmovanTa kompleqsebsac<br />

da distanciur, xmovniT gaTiSul mimdevrobebsac.<br />

am SezRudvebis gaTvaliswineba mniSvnelovani iqneba sxva tipis<br />

fuZeTa agebulebis analizisTvis.<br />

r o m a n l o l u a<br />

namyos formebis warmoebisaTvis udiur enaSi<br />

udiuri zmnisaTvis ar aris damaxasiaTebeli dro-kiloTa<br />

analitikuri warmoeba maSin, rodesac aseTi warmoebaZalze gavrcelebulia<br />

sxva daRestnur enebSi. safiqrebelia, rom istoriulad<br />

udiurSi analitikuri formebi uxvad unda gvqonoda.<br />

amis Sesaxeb, Tvistom enaTa Cvenebis garda, udiuri enis namyo<br />

38


drois -Á formantis meSveobiT nawarmoebi (meoradi) formebic<br />

metyvelebs.<br />

evg. jeiraniSvili udiurSi namyo drois aRmniSvnel sam finitur<br />

formas imowmebs, esenia: namyo-uwyveteli (imperfeqti),<br />

aoristi I da aoristi II (perfeqti _ r. l.). vl. fanCviZes-<br />

Tan am formebis garda namyo-winarewarsulic (pluskvamperfeqti)<br />

gvxvdeba.<br />

aRsaniSnavia, rom udiurs moepoveba mxolod ori `pirveladi~<br />

(uSualod zmnis fuZeze dayrdnobiT nawarmoebi) namyos<br />

drois forma _ aoristi (-i mawarmoebliani) da perfeqti (-e<br />

mawarmoebliani), xolo danarCeni formebi (imperfeqti, pluskvamperfeqti<br />

da sxva) -Á formantis meSveobiT iwarmoeba, romelic<br />

enklitikurad daerTvis zmnas.<br />

-Á enklitikis awmyos formaze darTvisas xdeba moqmedebis<br />

drois Secvla: awmyo + -Á > namyo usruli (imperfeqti). Tu es<br />

mawarmoebeli isedac namyo drois formas daerTvis, maSin mi-<br />

Rebul formas moqmedeba winarewarsulSi gadaaqvs. garda amisa,<br />

-Á enklitika myofadze darTviT awarmoebs pirobiT-natvri-<br />

Ti kilos formebs, ix. -Á (-iÁ) enklitikis meSveobiT nawarmoebi<br />

namyos aRmniSvneli meoreuli formebi b-es `keTeba~ (masdaris<br />

forma) zmnis magaliTze:<br />

sawyisi forma<br />

awmyo b-es-a=(ne)** `akeTebs~<br />

perfeqti b-e=(ne)<br />

aoristi b-i=(ne)<br />

nawarmoebi forma<br />

imperfeqti b-es-a=(ne)=Á<br />

pluskvamperfeqti b-e=(ne)=Á<br />

perfeqti II (SedegobiTi)b-iÁo=(ne) ----------------------<br />

myofadi I (ZiriTadi) b-al=(ne)<br />

*pluskvamperfeqti II b-i=(ne)=Á<br />

pirobiT-natvriTi I b-al=(ne)=Á<br />

myofadi aucileblobiTi b-ala=(ne) pirobiT-natvriTi aucileblobiTi<br />

b-ala=(ne)=Á<br />

myofadi II (potenciuri) b-o=(ne)<br />

koniunqtivi b-a=(ne)<br />

*kondicionali b-aÁi=(n)<br />

pirobiT-natvriTi II (potenciuri)<br />

b-o=(ne)=Á<br />

namyos koniunqtivi b-a=(ne)=Á<br />

*kontrafaqtivi b-aÁi=(n)=iÁ<br />

* warmodgenili formebi mxolod nijur kiloSi gvxvdeba.<br />

** frCxilebSi Casmulia piris aRmniSvneli formanti.<br />

39<br />

-Á formantiT nawarmoebi formebisagan evg. jeiraniSvilTan<br />

oden namyo-uwyvetelia (imperfeqti) aRniSnuli, xolo vl. fan-<br />

CviZesTan am formis garda gvaqvs: namyo-winarewarsuli (pluskvamperfeqti)<br />

da masze nawarmoebi pirobiT-natvriTi kavSirebi-<br />

Ti (awarmoebs gi- klitika), kavSirebiTi II (namyos koniunqtivi)<br />

da myofadi ZiriTadisagan da myofadi potenciurisagan nawarmoebi<br />

pirobiT-natvriTi kilos ori forma.<br />

am CamonaTvals unda daematos pirobiT-natvriTi kilos mesame<br />

forma, romelic myofadi aucileblobiTisagan iwarmoeba,<br />

mag.: zu tÁa baq-i-gi<br />

gi-zu<br />

zu-Á Sotin meno uk-ala<br />

ala-Te<br />

Te-ne<br />

ne-Á `me rom<br />

mand vyofi<br />

fili<br />

liya<br />

yavi<br />

vi, is amas ar ityoda<br />

[ueWvelad]~, xolo pirobiT-natvriTi<br />

kavSirebiTis gamoyofa calke formad, piriqiT,<br />

saeWvod moCans.<br />

unda aRiniSnos, rom es sami forma, garda pirobiT-natvri-<br />

Ti kilos mniSvnelobis gamoxatvisa, ori drois mijnaze ganvi-<br />

Tarebul moqmedebasac aRniSnavs. gramatikulad es formebi<br />

myofads warmoadgens, magram maTi moqmedeba viTardeba namyo<br />

droSi myofadsa an awmyoze miTiTebiT, mag.: meno baq-ala<br />

ala-ne<br />

ne-Á,<br />

ama baTeneqi `es unda momxda<br />

mxdari<br />

riyo<br />

yo, magram ar moxda~.<br />

safiqrebelia, rom -Á formanti istoriulad namyos mawarmoebeli<br />

meSveli zmna unda yofiliyo da aseTi funqciiT is dasturdeba<br />

kidec zogierT lezgiur enaSi, Sdr. aRuluri: mehemed<br />

m‘‡elim e `muhamedi maswavlebelia~ da mehemed m‘‡elim iÁ `muhamedi<br />

maswavlebeli iyo~. lezgiur enaSic namyo drois aRmniSvneli<br />

sxvadasxva formebis sawarmoeblad gamoyenebulia -Á mawarmoebeli,<br />

mag.: raxazva `ambobs~ _ raxazva-Á `ambobda~, iÁizma `ake-<br />

Tebs~ _ iÁizma-Á `akeTebda~, iÁida `gaakeTebs~ _ iÁida-Á `gaake-<br />

Tebda~. -Á formanti namyos mawarmoeblad gvevlineba kavkasiis albanurSic,<br />

mag.: q[risto]sen buya<br />

yana<br />

nabi<br />

biÁ-a-Á haWink eklesiax `rogorc<br />

(viTarc) qristes (erg.) Seuy<br />

uyvar<br />

varda<br />

eklesia (mic.)~ (ef. 5, 25),<br />

Tumca misi meSveli zmnis funqciiT gamoyeneba ver davadastureT.<br />

aRsaniSnavia, rom -Á mawarmoebeli udiurSi SeiZleba sxva<br />

metyvelebis nawilebsac daerTos, magram mxolod piris formantis<br />

Semdgom, postfiqsur poziciaze. namyos mawarmoeblisa<br />

da piris niSnisagan Semdgari kompleqsi faqtobrivad meSveli<br />

zmnis funqcias iZens, mag.: Sair Te-zu<br />

zu-Á, vðzTadalo-zu- `poeti<br />

ar viyavi, maswavlebeli viyavi~...<br />

40


q e T e v a n m a r g i a n i - s u b a r i<br />

svanuri enis evidencialur da epistemikur<br />

formaTa tipologiuri analizisaTvis<br />

1. lingvistikaSi farTo gagebiT evidencialoba da epistemikuroba<br />

erT kategoriad ganixileba (givoni), mkvlevarTa nawilis<br />

(dendale, tasmovski, kozinceva, kordi...) mosazrebiT, isini<br />

gansxvavebuli kategoriebia: evidencialoba informaciis wyarosTan<br />

aris mimarTebaSi, epistemika ki informaciis ueWvelobasTan.<br />

ukanaskneli formulirebis mixedviT, evidencialobas<br />

svanur enaSi moqmedebis unaxaobis aqti Seesabameba, am TvalsazrisiT<br />

igi (iseve, rogorc danarCeni qarTveluri enebi) miekuTvneba<br />

im enaTa ricxvs, romlebSic evidencialobis kategoriis<br />

mniSvnelobebi Tavis gamoxatulebas poveben rogorc morfologiaSi,<br />

aseve sintaqsSi. aRniSnuli sakiTxi svanurSi saTanado<br />

donezea Seswavlili da moqmedebis aqti ki _ morfologiur<br />

kategoriad miCneuli; magram epistimikuroba ratomRac dRemde<br />

niSandoblivad aravis CauTvlia am enisTvis. ufro metic, gamo-<br />

Tqmulia mosazreba (vileti, sumbaTova), rom svanurs, iseve<br />

rogorc qarTuls, evidencialuri formebis Semdgomi detalizacia-diferenciacia<br />

(epistimika, inferencia...) ar axasiaTebs.<br />

2. svanur enaSi arsebobs myofadusrulad da pirobiTusruladwodebuli<br />

formebi, romelTa badali mwkrivebi qar-<br />

Tuls ar moepoveba. maTi semantika swored epistemikuria, qar-<br />

TulSi msgavsi Sinaarsi mxolod aRweriTad gadmoicema; myofadusruli:<br />

ÉÃÂðÒÉÍÉ (bz.), ÉÃÂÒæÍÉ (bq.) _É`klavdes iqneba,<br />

rom klavdes~; ÉÎÒæÍÉ/ÉÎÒÖÍÉ _ `werdes iqneba, rom werdes~;<br />

pirobiTusruli: ÉÃÂÀÒæÍíË/ÉÃÂÀÒæÍÉæ _ `klavda iqneb, rom<br />

ekla~; ÉÎÒÖÍíË/ÉÎÒÖÍÉæ `werda iqneb, rom ewera...~;<br />

3. qarTulSi myofadi ZiriTadad awmyos zmniswinian formas<br />

warmoadgens: wers _ dawers..., msgavsi warmoebis myofadi<br />

svanursac moepoveba: awmyos forma + e. w. `windebul-Tandebuli~:<br />

ÀÃÂðÒÉ `klavs~ _ ÜæÀÃÂðÒÉ `mo-klavs~; maTi semantika absoluturad<br />

Seesatyviseba qarTulisas: dro _ momavali, aspeqti<br />

_ sruli, araevidencialuri, ueWveli, damatebiTi qveniuansebis<br />

gareSe (`idealuri codna~, delensi). Tumca sakuTari<br />

41<br />

warmoebis mqone myofadsrulis formebi (am ukanasknelTagan<br />

gansxvavebiT da myofadusrulis msgavsad) cxadi, ueWveli moqmedebis<br />

(mdgomareobis) Sinaarss moklebulni arian, maTTvis<br />

pirobiTobaa niSandoblivi: ËðÉÒðÒÓ ÉàæÃÖÍÉ ËéÈÄÒ áÄ×ÓÉ<br />

(bq.) _ `wignebs Tu ikiTxavs<br />

naswavli gamova~; ÌéáðÒ Ñ'íÃÒÉ,<br />

ÌéáðÒÄÜáðÍ ÜÖÔæÄáæÍÉ (bz.) _ `xval Tu aval, zeg Camovbrundebi<br />

(Sdr: ÌéáðÒ ÑÉ ÙÖÒÉ, ÌéáðÒÄÜáðÍ ÜÖ ÔæÄáæÍÉ `xval aval<br />

(ueWvelad,), zeg Camoval~) _ epistemia, Sesasrulebeli moqmedebis<br />

mimarT mxolod varaudis qona, aris is niuansi, ris<br />

gamoc qarTuli da svanuri zmnis myofadis formebi semantikurad<br />

erTmaneTs ver faraven. epistemikuri elementi aseve niSandoblivia<br />

svanurSi pirobiTis mwkrivis saxeliT cnobil formaTaTvis,<br />

romlebic formalurad myofadisgan namyousrulis<br />

sufiqsebiTRa gansxvavdebian, Sinaarsoblivad ki moqmedebis<br />

droiT (warsuli): ÉàæÃÖÍíË `rom (iqneb) kiTxulobda~ (Sdr.<br />

uwyvet. ÉàæÃðÍÃÀ/ÉàæÃÉæ `kiTxulobda~...)<br />

4. aseve, svanur enaSi Cven mier bolo dros dadasturebuli<br />

zmnaTa formebi, romlebic gadmogvcemen warsulSi savaraudo,<br />

dauzustebeli, pirobiTad Sesrulebuli moqmedebis statikur<br />

Sedegs awmyo-myofadSi (áëÌÉ `albaT (iqneb) uWamia~, áëÂÉ `albaT<br />

(iqneb) uSenebia~, `wasula~ _ áÄÆÍÉ `iqneb wasula~, áÄÜÃÉ `iqneb<br />

yofila~) an warsulSive (áëÌíË `albaT (iqneb) eWama~, áëÂíË<br />

`albaT (iqneb) eWama~, áÄÆÍíË `iqneb (albaT, rom...) wasuliyo~;<br />

áÄÜÃíË `iqneb (albaT, rom...) yofiliyo~). aRniSnuli formebi<br />

statikur zmnaTa models imeoreben da, Cveni azriT, maTive inversiaqmnili<br />

formebia, vinaidan semantikac migvaniSnebs aRniSnul<br />

mwkrivebTan maTs mimarTebaze: epistemikuroba (moqmedebis<br />

ganxorcielebis damajereblobis erTgvari pirobiToba, romli-<br />

Tac myofadi (gansakuTrebiT _ myofadusruli) xasiaTdeba, am<br />

formebisTvisac niSandoblivia. Sdr. áæÀÌêÒÖÍÉ `iqneb (rom) vamzadebde~<br />

_ ÌÄÌóÒÉ `iqneb (albaT, rom...) mimzadebia~, ÌÄÌÀÒíË<br />

`iqneb (albaT, rom...) memzadebina~. aRniSnuli formebi I an II SedegobiTs<br />

ekedleba, magram maTgan semantikur gansxvavebas swored<br />

epistemikuroba ganapirobebs: warsulSi Sesrulebuli moqmedeba<br />

an misi statikuri Sedegi mTqmelisTvis savaraudoa, dauzustebelia:<br />

ÓÉ æÏÛêÌÉÍ ãÄÆÍÉ ËÀáæÈÄ? `Sen sava<br />

varaudod ram-<br />

denjer<br />

wasul<br />

sulxar<br />

(iqnebi asuli) mTaSi~? (Sdr. æÏÛêÌÉÍ ãÉÆÍÀ?<br />

42


`ramdenjer wasulxar?~) æÏÛÀ ËðÎÒ áÄàæÃêÍíË ÉÓÂÖ ÌÖÓ? `sa<br />

sa-<br />

vara<br />

raudod<br />

(ne<br />

netav<br />

tav) ramdeni wigni waekiTxa (eq<br />

eqne<br />

nebo<br />

boda waki<br />

kiTxu<br />

Txu-<br />

li) mamaSens?~ (Sdr. æÏÛÀ ËðÎÒ áÏàæÃêÍóÍ?.. `ramdeni wigni waekiTxa<br />

= hqonda wakiTxuli?~..)<br />

evidencialobia-epistemikurobis TvalsazrisiT svanuris vi-<br />

Tareba Zalian mogvagonebs zogierTi indo-evropuli enisas; magaliTad<br />

frangulSi `modaluri kondicionali (-rais sufiqsiani<br />

formebi) umetesad gamoxataven ararealur an potenciur moqmedebas,<br />

romelic damokidebulia garkveuli pirobis realizaciaze~<br />

(kordi); Sdr. svan. ÌéáðÒà ËÄÙæ ÜæðÃ×ÀàæÉ `xvalamde<br />

xorci gafuWdeba (`SesaZloa gafuWdes~) _ erTi mxriT epistemikuria,<br />

wyaro ki aris inferencia (daskvna sakuTari gamocdilebis,<br />

samyaros Sesaxeb codnis niadagze: xorci malfuWebadi produqtia...),<br />

meore mxriv, es moqmedeba (gafuWeba) potenciuria<br />

(Sdr. ÜæÉ×àðæÉ `gafuWdeba!~ _ gamoxatavs moqmedebis ara SesaZleblobas,<br />

aramed namdvilobas, e. w. `idealuri codnas~); evidencialur<br />

elementad iTvleba Tavisi funqciiT germanulSi koniunqtivi<br />

I (xanzeni). bulgarulSi, rogorc sxva balkanur eneb-<br />

Si evidencialuri sistema modalizebulia, anu modaloba da<br />

evidencializmi xSirad faraven erTmaneTs: magaliTad, konkluzivi,ÖÒromelic<br />

gamoxatavs sakuTar inferenciaze dafuZnebul<br />

azrs an meryev, dauzustebel codnas... (nicolova).<br />

svanurSi saanalizo formebi (myofadusruli da -sruli,<br />

pirobiTusruli da -sruli, pirobiT-SedegobiT I da II) Sesrulebuli<br />

Tu Sesasrulebeli moqmedebis Sesaxeb mxolod savaraudo<br />

codnas, albaTobas gamoxataven; amasTan, maT yovelgvari<br />

modaluri leqsemisa Tu nawilakis gareSe SeswevT hipotaqsis<br />

unari, sadac damokidebuli winadadeba xSirad swored pirobi-<br />

Tia, mTavari da damokidebuli winadadebis SeerTeba ki, Ziri-<br />

Tadad, ukavSiroa, radgan zmna-Semasmeneli Tavad Seicavs saWiro<br />

niuanss; aRniSnul nakvTTa es funqcia swored epistemikurobiT<br />

aris ganpirobebuli. amdenad, vfiqrobT, evidencialoba<br />

da epistimika svanurSi morfosintaqsuri kategoriebia.<br />

43<br />

n a n a m a W a v a r i a n i<br />

nawlavRruianTa afxazuri saxelwodebebis<br />

semantikur-struqturuli struqturuli analizi<br />

enis leqsikis ama Tu im ubanSi ukufenilia enobrivi er-<br />

Tobis yofis sxvadasxvaoba, radgan yofis sxvadasxvaoba gansazGvravs<br />

swored im Taviseburebebs, romlebic sxvadasxva enis<br />

leqsikuri fondis Sinagan danawevrebaSi SeimCneva.<br />

afxazuri enis ZiriTad leqsikur fondSi gamoiyofa nawlavGruianTa<br />

saxelwodebebis mcire jgufi:<br />

akamˆrS´S´a `lokokina~, akamˆrS´aS´ (bzif.), akamˆrS´S´´a ac°a<br />

`lokokinas niJara~,<br />

arw°ˆrax°ac `Wiayela~, Sdr. ax°ac,<br />

aGuerwk½ `Wiayela~,<br />

abJ´ˆ `nexvis Wia, Wiafandura, bostana~,<br />

apay∂a `tkipa, JGiba~,<br />

moxsenebaSi mocemulia am saxelwodebaTa semantikurstruqturuli<br />

analizi.<br />

nawlavGruianTa leqsikaSi struqturuli TvalsazrisiT<br />

gamoiyofa sxvadasxva modelebi: saxelwodebani warmodgenilia<br />

gauformebeli fuZiT an kompoziciiT.<br />

T a m a r m a x a r o b l i Z e<br />

zmniswinis funqciebi da klasifikaciis principebi<br />

tradiciuli qarTveluri enaTmecnierebis mixedviT, zmniswins<br />

aqvs 4 funqcia. Cven gamovyofT zmniswinis eqvs funqci<br />

qcias<br />

as:<br />

1. gezis gamoxatva,<br />

2. orientaciis gamoxatva,<br />

3. aspeqtis dasruleba,<br />

4. mwkrivis formaTa warmoeba,<br />

5. sityvis mniSvnelobis cvla,<br />

44


6. zmnis pirianobis cvla.<br />

aRsaniSnvia is garemoeba, rom sakmaod xSiria zmniswinis<br />

funqciaTa gadakveTa. zemoT CamoTvlili funqciebidan bolo,<br />

meeq<br />

eqvse funqcia<br />

pirvelad aris warmodgenili. zmniswinis mier<br />

pirianobis cvla ZiriTadad exeba lokalur aqtants.<br />

pirianobis matebisas gamovyofT or SemTxvevas:<br />

1. pirianobis zrda xdeba zmniswinis cvliT:<br />

daarRvia man is _ SemoarRvia man mas is<br />

aaSena man is _ moaSena man mas is / miaSena man mas is /<br />

daaSena man mas is<br />

davwere me is (aRvwere / amovwere / gadavwere) _<br />

movwere me mas is / mivwere me mas is<br />

gavtexe me is _ movtexe me mas is<br />

gavWeri/davWeri me is _ movWeri/SemovaWeri me is mas<br />

2. pirianobis zrda xdeba zmniswinis damatebiT:<br />

vtiri me _ davtiri me mas<br />

vyviri me _ davyviri me mas<br />

vwere me is _ movwere me mas is / mivwere me mas is<br />

vaxvie me is _ Semovaxvie me is mas / davaxvie me is mas /<br />

movaxvie me is mas<br />

vWam me mas _ movWam me mas mas<br />

zmniswini Tavis Tavze iRebs xmovan prefiqsTa erT-erT ZiriTad<br />

funqcias _ pirianobis kleba-matebas. es gasagebi movlenaa<br />

enis ganviTarebis ekonomikis universaluri principidan<br />

gamomdinare. gvaqvs ori tipis SemTxveva:<br />

1. zmniswini zrdis pirianobas xmovanis prefiqsis gareSe:<br />

gavtexe me is _ movtexe me mas is, gavglije me is _ movglije<br />

me is mas, SevWame me is _ movWame me is mas da sxv.<br />

2. zmniswini zrdis pirianobas xmovan prefiqsTan erTad,<br />

Tumca xmovani prefiqsis darTva araobligatorulia: gavtexe<br />

me is _ movatexe me mas is, gavglije me is _ movaglije me is<br />

mas, SeWame me is _ movaWame me is mas da sxv.<br />

zmniswinis eqvsidan xuTi funqcia aris derivaciuli. sir-<br />

Tules ar warmoadgens am afiqsebis derivaciul semantikaTa<br />

sistemuri gaazreba da garkveuli jgufebis gamovlena.<br />

gTavazobT zmniswinis klasifikaciis axlebur principebs<br />

inerciisa da asimetriulobis kanonebis gaTvaliswinebiT. saer-<br />

45<br />

Tod, zmniswini sakmaod mniSvnelovan rols asrulebs polipersonaluri<br />

struqturebis sistemaSi.<br />

k o b a m i T a g v a r i a<br />

saxe<br />

xelis sufiq<br />

fiqsu<br />

suri warmoeba<br />

adiRe<br />

Reur enaSi<br />

adiReuri ena saxelebis sityvawarmoebiTi afiqsebis struqturis<br />

mravalferovnebiT gamoirCeva. SesaZlebelia gamoiyos<br />

Semdegi struqturuli tipebi:<br />

46<br />

a) C<br />

- (–) adiR. da-– `Txilnari~ (Sdr. d– `Txili~)<br />

-… adiR. fs–-…(ˆ) `cocxali~ (Sdr. fs– `suli~)<br />

-Rº(ˆ) adiR. nˆs–-Rº(ˆ) `rZlebi erTmaneTisaTvis~ (Sdr. nˆs–<br />

`rZali~).<br />

-S adiR. haW´–-S `stumrebis misaRebi oTaxi~ (Sdr. haW´–<br />

`stumari~)<br />

-lÀ(–) adiR. SˆRºˆ-lÀ `samarile~ (Sdr. SˆRºˆ `marili~)<br />

-b adiR. kºˆr-b `Rrmuli~ (Sdr. kºˆ `Sua~ ("середина")<br />

-† adiR. …ˆfsa-† `burbuSela~ (Sdr. …ˆfsˆn `randva~)<br />

-ƒ(–) º -xº(ˆ), eseni sinonimuri sufiqsebia: nˆb–ƒ º nˆb–-xº(ˆ)<br />

`Ripiani~ (Sdr. nˆb– `muceli~).<br />

-t(–) adiR. bR–-t– `farTomkerdiani~ (Sdr. bR– `mkerdi~).<br />

-l(–) adiR. Wa-l– `biWi~ (Sdr. W– `axalgazrda, axali~),<br />

adiR. n–pa-l `didwarba~ (Sdr. nap– `warbi~).<br />

-j(–) adiR. bza-j– `boroti (Sdr. bz– `ena~)<br />

-c(–) adiR. nˆba-c `msunagi~ (Sdr. nˆb– `muceli~)<br />

b) VC<br />

-aR<br />

adiR. lÀ–RÀ-aR<br />

`simaRle~ (Sdr. lÀaRÀ– `maRali~)


g) CV<br />

-R– adiR. «ˆ-R– `vaJkacoba~ (Sdr. «ˆ `kaci, mamakaci~)<br />

-W– adiR. kºa-W– `siarulis manera~ (Sdr. kº– `siaruli~)<br />

-kº– adiR. –ja-kº– `moswavle~ (Sdr. –j– `swavla~)<br />

-m– adiR. …ˆ-m– `xis didi uro~ (Sdr. …–n (`da)rtyma~)<br />

-d– adiR. ‡a-d–-…ad `xelsawyoebi~ (Sdr. ‡– `xeli~)<br />

-s– adiR. fa-s– `adrindeli~ (Sdr. f– `dasawyisi~)<br />

-T– adiR. shan-T– `baliSi~<br />

-r– adiR. ad-r– `sxva~ (Sdr. ad– `iq~)<br />

-qº– adiR. bza-qº– `munji~ (Sdr. bz– `ena~)<br />

-S– adiR. n–-S– `elami~ (Sdr. n– `Tvali~)<br />

-l– adiR. za-l– `erTi goji~ (Sdr. zˆ `erTi~)<br />

-‡º– (< yab. ƒº–) adiR. Thˆbˆ-‡º– `kuziani~<br />

-z– adiR. n–-z– `elami~ (Sdr. n– `Tvali~)<br />

-Jˆ<br />

adiR. †ˆ-Jˆ<br />

`TeTri~<br />

d) CC<br />

-fx<br />

fxÀ adiR. gºˆbJ´ˆ-fx<br />

fx `ficxi~<br />

-nC<br />

nC´(–) adiR. ƒar…ˆ…-nC<br />

nC´(–) `susti~ (n- fonetikuri danarTia)<br />

-nj<br />

adiR. bRºˆ-nj<br />

`iribi~, `mrudi~ (Sdr. adiR. bRºˆ<br />

`gverdi~ ("бок").<br />

-nt<br />

nt(–) adiR. S´xºa-nt<br />

nt– `mwvane~<br />

-Sx<br />

SxÀº(ˆ) adiR. ƒºaj–-Sx<br />

SxÀº(ˆ) `didi sofeli~ (Sdr. ƒºaj– `sofeli~)<br />

e) CCV<br />

-bl<br />

bl– adiR. Ra-bl– `SimSili~ (Sdr. R– `weli~)<br />

-fC<br />

fC– adiR. Rºa-fC<br />

fC– `nacrisferi~ (gvxvdeba mxolod am sityvaSi)<br />

v) CVC<br />

-rˆl<br />

rˆl(–) (< r– + l–); -rˆn<br />

rˆn(–) adiR. gºˆbJ´ˆrˆl `braziani,<br />

mrisxane~<br />

47<br />

48<br />

-Rºa¬<br />

¬º(–) (< -Rº(–) + ¬ºˆ `kargi~)<br />

-na…<br />

adiR. wˆkºˆ-na…<br />

`Zalian patara~ (Sdr. wˆkºˆ `patara~)<br />

-Rºa<br />

a(–) adiR. pºˆ-Rºa `Znelad aRsazrdeli~ (Sdr. pºˆn<br />

`aRzrda~)<br />

-rˆ<br />

(< r– + –) adiR. gºˆSˆ‡–-rˆ<br />

ˆ `ybedi~<br />

-W´a<br />

(< W– + ) adiR. ¬a-Wa<br />

`uzrdeli~<br />

-Ra<br />

(< Ra + ) adiR. a¼a-Ra<br />

`metismetad mTvrali~.<br />

z) VCV<br />

-an<br />

an– adiR. S-an<br />

an– < Sˆ + an– `erTi mesamedi~<br />

T) VCVCV sufiqsis es tipi prefiqsebTan erTad gvxvdeba<br />

ricxviT saxelebSi: -an<br />

an–r– adiR. aS-an<br />

an–r– `mesame~.<br />

rogorc zemoaRniSnulidan Cans yvelaze produqtiulia<br />

C, CV struqturis sufiqsebi.<br />

yvelaze iSviaTia VC, VCV, VCVCV tipis sufiqsebi.<br />

zogi adiReuri sufiqsi sxva afxazur-adiRur enebSi hpovebs<br />

paralelebs.<br />

e l e n e n a p i r e l i<br />

kodTa urTierTmimarTebis zogi sakiTxi<br />

lagodexis raionSi<br />

saqarTveloSi me-20 saukuneSi ganxorcielebuli migraciebis<br />

Sedegad qarTuli dialeqtebis teritoriuli gavrcelebis<br />

suraTi sagrZnoblad Seicvala. es migraciebi sxvadsxva xasiaTisa<br />

da masStabis iyo da Sesabamisad, qarTuli eTnokulturuli<br />

da lingvisturi suraTis CamoyalibebaSi sxvadasxva rolic<br />

xvdaT wilad. erT-erTi masStaburi migracia, romelmac mniSvnelovani<br />

roli iTamaSa saqarTvelos politikuri da kultu-


uli momavlis gansazRvraSi, iyo lagodexis raionSi ganxorcielebuli<br />

migraciebi me-20 saukunis dasawyisSi.<br />

am migraciis Sedegad kaxeTis regionSi Seiqmna kompaqturad<br />

dasaxlebuli imeruli soflebi, e. w. `lagodexis imeruli<br />

dialeqturi kunZuli~, romelic, marTalia, sakuTar birTvul<br />

enobriv areals ar moscilebia, magram sxvadasxva mizezis gamo<br />

arsebobas ganagrZobs misi warmomSobi eTnografiuli kuTxidan<br />

moSorebiT, ganicdis sxva dialeqtebisa da, amasTanave, saliteraturo<br />

enis gavlenas, rac Zalze sayuradReboa kodTa urTierTmimarTebis<br />

sakiTxisTvis.<br />

aRvniSnavT, rom sametyvelo kodebis Tanaarsebobis dros<br />

sakuTari da mezoblis kilouri Taviseburebebisadmi gacnobierebuli<br />

damokidebuleba warmoSobs erTgvar ,,zonebs~, sadac<br />

SeuZlebelia raime gavlenaze laparaki. gavlenisadmi yvelaze<br />

Seuvali da gamZle aRmoCndeba is niSnebi, romelic molaparakes<br />

Tavisi metyvelebis ZiriTad Tvisebad miaCnia, agreTve, SeuZlebelia,<br />

man miiRos paraleluri kodis is niSani, romelic<br />

gamorCeviT miuCnevia sxvisi metyvelebis maxasiaTeblad.<br />

kodTa urTierTmimarTeba sxvadasxva ierarqiul doneze Seiswavleba,<br />

magram amJamad warmovadgenT mxolod ma-, Sa- zmniswinebis,<br />

rogorc koduri markerebis sakiTxs kaxu<br />

xuri<br />

da imeru<br />

ru-<br />

li sametyvelo kodebis mimarTebisas.<br />

ma-, Sa-, zmniswinebi da maTi me-, Se- varinatebi damaxasia-<br />

Tebelia rogorc imeru<br />

ruli<br />

li, ise kaxu<br />

xuri<br />

dialeqtisTvis.<br />

naSromSi gamoTqmulia mosazreba, rom ma- da Sa- zmniswinebis,<br />

rogorc koduri markeris funqcia kaxur<br />

xurSi e xmovnis win<br />

ramdenadme SezRudulia. amasTan ma- ukve TiTqmis aRar gvxvdeba<br />

am poziciaSi, Sa- ki paralelurad gvxvdeba Se-s gverdiT.<br />

kaxur<br />

xurSi<br />

ma-, Sa- zmniswinebi e xmovnis win umetesad warmodgenilia<br />

me-; Se- variantebiT.<br />

imerulSic, romelsac garkveul poziciebSi, rogorc<br />

vTqviT, axasiaTebs ma- da Sa- zmniswini, e xmovnis win warmodgenilia<br />

mxolod me-, Se- saxiT.<br />

imeru<br />

ruli<br />

da kaxu<br />

xuri meeta<br />

tana<br />

na, Seeta<br />

tana<br />

na... tipis formebi ori<br />

sxvadasxva procesis Sedegs warmoadgenen: moetana > meetana<br />

(imeruli) da moetana > maetana > meetana (kaxuri) (jorbenaZe,<br />

1998, 317).<br />

imeruli kodis matareblisTvis kaxurSi dadasturebuli<br />

meeta<br />

tana<br />

na, meey<br />

eyva<br />

vana<br />

na, meewona<br />

ar igivdeba sakuTar kodSi dadasturebul<br />

analogiur formebTan. erTgvari qvecnobieri `lingvisturi<br />

analizis~ Sedegad am kompleqsebis cvlilebisas miRebuli<br />

identuri formebi (me<br />

meeta<br />

tana<br />

na...) aRqmulia, rogorc sxvadasxva<br />

amosavali formidan miRebuli da es, rogorc vTqviT,<br />

aisaxeba kodebis gadarTvis dros. erTi mxriv, imereli saliteraturo<br />

kodze gadarTvisas amJRavnebs Tavis lingvistur codnas<br />

imis Sesaxeb, rom amosavali saliteraturo forma aris mo-<br />

zmniswini, meore mxriv, kaxuris Sesatyvis formad aRiarebs ma-<br />

zmniswins. imis miuxedavad, rom, rogorc iTqva, e xmovnis win<br />

aseT foemebSi kaxurSic didi xania ma- naklebad gvxvdeba.<br />

moxsenebaSi warmodgenili iqneba sailustracio masala Cven<br />

mier mopovebuli teqstebidan, agreTve `qarTuli dialeqturi<br />

korpusidan~.<br />

n i k o l o z o T i n a S v i l i<br />

sofel KanCaveTis onomastika<br />

sofeli mdebareobs qsnis Sua welze misgan dasavleTiT<br />

oTxi kilometris mocilebiT mTa zebeKuris ganStoebis wKalgamKofze,<br />

romelic qsnisa da lexuris auzebs miJnavs. igi erTerTi<br />

Zveli dasaxlebuli punqtia, romelic araerT istoriul<br />

wKaroSia moxsenebuli.<br />

vaxuSti bagrations Tavis `aGweraSi~ moxseniebuli aqvs<br />

KanCieTis formiT da rukazec datanili aqvs sasaxlis aGmniSvneli<br />

niSniT. sofels aseve asaxelebs meTvramete saukuneSi<br />

germaneli mogzauri giuldenStedti, romelic aGniSnavs, rom<br />

49<br />

50


`qsanze mdinare KanCaveTis xevze qanebia qviSiani kirqva namarxebiT~.<br />

ufro adre ki qsnis erisTavTa sagvareuli matiane `Zegli<br />

erisTavTa~ (XIV s.) sofels aGniSnavs KanCaeTis formiT.<br />

sofelSi moZiebuli toponimebi sul asormoc erTeuls<br />

Seadgens; dadasturebuli gvaqvs ocdaxuTi gvari (oris gamoklebiT<br />

Kvela qarTulia). mcxovrebT raodenoba 250 komlia.<br />

dGeisaTvis cnobili movlenebis gamo komlTa raodenoba ganaxevrebulia.<br />

mcxovrebTa gvarebia: berianiZe, musaiZe, mwiTuri,<br />

gabitaSvili, xuciSvili, daviTuri, mayaraSvili, tatunaSvili,<br />

TeziaSvili, dauSvili, gagaZe, JiquriZe, winamZGvriSvili, cqvitiSvili,<br />

JarmelaSvili, papiaSvili, sabiaSvili, durgliSvili,<br />

TamaraSvili, qoqaSvili, garievi.<br />

toponimebidan kompozitur saxelTa meore komponentad<br />

gvxvdeba wKali, wKaro, xevi, Gele: Sirmis wKali, wiTeli<br />

wKali, TeTri wKali, yuylauri wKaro, armaislis wKaro, SuSura<br />

wKaro, Cakiduli wKaro, Cakiduli xevi, kupreveli xevi, xadis<br />

xevi, veZa wKaro, Gele, asanaaT Gele (tatunaSvili), Gromi<br />

Gele; mTebis qedebis meore komponentad gvxvdeba veli, mTa, qedi,<br />

Cirdili: batatis veli (sakuTari saxelia), nacixora veli,<br />

zebeKuri // zebaKuri mTa, balias mTa, Gele mTa, saniaoT qedi,<br />

wminda giorgis qedi, wminda giorgis qedi, Savi kldis Cirdili,<br />

CoGa Cirdeli da sxva.<br />

tomonimur saxelTa meore komponentad gvxvdeba ubani an<br />

win erTvis zemo, qvemo, Sua: zemo ubani (CrdiloeTis mxare),<br />

qvemo ubani (cqvitiSvilebis ubani), Sua ubani (tatunaSvilebis<br />

ubani).<br />

toponimur saxelTa erTi Jgufi Seicavs adamianis gvars<br />

an saxels, romelsac Tan erTvis mawarmoebeli sufiqsi -an<br />

an//<br />

-anT<br />

anT: qurTaulaani (soflidan wasuli gvaria), zazaani (zazaSvili,<br />

wasuli gvaria), gagaZiaani (gagaZeebi), JGabuanTi (gagaZeebis<br />

erTi Sto), faqizaanTi (JarmelaSvilebis erTi Sto), dafqviaanTi<br />

(JiquriZeebi) da sxva.<br />

qarTuli dialeqtis qsnur metKvelebaSi -ur<br />

// -ul<br />

sufiqsebs<br />

aqvT potencia Seasrulon sxvadasxv funqcia. toponimi-<br />

51<br />

uri leqsika warmoqmnilia sakuTari saxelisagan da TviT toponimidan.<br />

magaliTad: zebeKuri // zebaKurebi (wKalgamKofi qedia<br />

ori mdinarisa), gediaurebi (sof. CrdiloeTiT velia<br />

aGniSnuli gvaridan warmoSobili), binkaurebi (nasaxlarebi),<br />

xduri (buCqnari, nasaxlarebi), armazuli mamulebi (wKalgamKofi<br />

qedis dasavleTiT lexuris marcxena mxares (ekuTvnoda<br />

KanCaveTs), armazis niSi (864 wlis armazis bazilikis niSi<br />

aGniSnul qedze), feiqruli (mindori soflis samxreTiT), xayilauri<br />

(gvaridan warmoqmnili mindvris saxelia sof. samxre-<br />

TiT). mravlobiTSi gvxvdeba toponimebi, romlebic adgilis sidides<br />

aGniSnavs: sasaxleebi _ sasaxlis naSTi, romelic qsnis<br />

erisTavebis ganaKar ratiSvilebs ekuTvnoda. ratiaanTi _ adgili<br />

soflis centrSi, sadac es gvari cxovrobd, nakafebi (velebi),<br />

tbebi (saZovari), naqoxrebi (mindvrebi), farnebi (niSi,<br />

muxnari).<br />

gvxvdeba na-, sa- prefiqsebiT nawarmoebi toponimebi: sagumbari<br />

(tKe), saburTalo (mindori), saqere (mindori), saziaro<br />

(velebi), nasaKdrali (niSi), nazvrevi (mindori), nakafi<br />

(tKe), nacixora (ratiSvilebis sasaxlis koSki).<br />

religiuri mniSvnelobis toponimebs ganekuTvneba: wminda<br />

giorgi (eklesia), wminda marine (eklesia), niSi (muxisa da cacxvis<br />

koromebi or adgilas), lomisa (niSi), amaGleba (eklesia),<br />

KanCaeTis kabeni (agebulia GvTismSoblis saxelze).<br />

sofelSi gvxvdeba ramdenime -ar<br />

sufiqsiani toponimi: samgubari,<br />

fuZnari (nasaxlarebia), naqoxari (mamulebi), nafetvari<br />

(sadac es mcenare iTeseboda), naTaTuxari (Kofili saxnavi)<br />

da sxva.<br />

52


s a l o m e o m i a Z e<br />

samet<br />

metKve<br />

velo komu<br />

muni<br />

nika<br />

kaci<br />

ciis is strate<br />

tegi<br />

giebi<br />

gender<br />

derpo<br />

poeti<br />

tiku<br />

kuri rakur<br />

kursiT<br />

enaSi imgvari Sesityvebebis arseboba, rogoricaa `qaluri<br />

poezia~, `mamakacuri leqsebi~, bunebrivad aCens qaluri da mamakacuri<br />

sametyvelo komunikaciis strategiaTa gamovlenis interess,<br />

radgan cxadia, rom am gamonaTqvamebSi mxolod qaluri<br />

da mamakacuri Temebi ar igulisxmeba, romelTa Sesaxeb msjeloba<br />

tradiciulia literaturaTmcodneobaSi.<br />

genderpoetikuri kvlevisaTvis avirCieT erTmaneTis Tanamedrove<br />

poetebis _ ana kalandaZisa da muxran maWavarianis<br />

Semoqmedeba.<br />

kulturuli, fsiqologiuri da socialuri aspeqtebi<br />

ganapirobebs erovnuli enobrivi pirovnebis qcevas. stereotipuli<br />

mosazrebis mixedviT, mamakacisaTvis damaxasiaTebelia Zalauflebis<br />

demonstrireba, imperatiuloba, sentenciebis xSiri<br />

gamoyeneba, rac daadastura muxran maWavarianis poeturma diskursma.<br />

mamakacis saubari TviTprezentacia ufroa, vidre Tanamosaubris<br />

Zieba da misi azris gaziarebis survili _ omaxianad<br />

gaismis muxran maWavarianis xma, ualternativodaa warmodgenili<br />

misi mosazrebebi maSin, roca ana kalandaZe TiTqmis yovel-<br />

Tvis sxvisi azris mosasmenadaa mzad, dialogs mieltvis, yovel-<br />

Tvis Tanamosaubris mZebnelia. ana absolutur WeSmaritebasac<br />

ki SekiTxviTa da eWvis gamoTqmiT gvawvdis, sakuTari azris<br />

utyuarobis dadasturebas igi sametyvelo komunikaciis sxva<br />

monawilis an monawileTagan iTxovs. orive poetur diskursSi<br />

mudmivad SesagrZnobia maTi Semqmneli poetebis konfesiuri<br />

kuTvnileba, riTac ar dasturdeba erT-erTi genderuli<br />

stereotipi imis Sesaxeb, rom qalebi ufro religiurebi arian,<br />

vidre mamakacebi, magram am mimarTulebiT garkveuli gansxvaveba<br />

mainc gamoCnda: ana kalandaZis poeziaSi gansakuTrebuli adgili<br />

uWiravs RvTismSoblis, yovladwmida qalwulis saxes, rom-<br />

53<br />

lis Zalisa da madlis, mfarvelobis imedi qristian qarTvelebs<br />

yovelTvis hqondaT da aqvT, gansakuTrebiT ki _ qalebs.<br />

muxran maWavarianTan RvTismSoblisadmi mimarTva ar Segvxvedria,<br />

poeti Zalian xSirad axsenebs ufals (RmerTi, ufali<br />

qriste), ana kalandaZesTanac dasturdeba ieso qristes Semdegi<br />

saxelebi: ufali, RmerTi, macxovari, CvenTvis jvarcmuli, mesia,<br />

uzenaesi, rabi. anasTvis ufali miuwvdomelia, uaRresi krZalva<br />

igrZnoba yoveli misi xsenebisas, misdami mimarTvisas. muxrani<br />

ki zogjer ufro gabedulia, ufro met siTamames avlens, igi<br />

qristes gankacebuls, Cven Soris myofs xedavs da mas, zogjer<br />

rogorc miwiers, ise mimarTavs (erTgan emduris kidec).<br />

sametyvelo komunikaciis mamakacuri strategiis niSnebad<br />

unda davasaxeloT muxran maWavarianis SemoqmedebaSi inveqtiuri,<br />

obscenuri da Jargonuli leqsikis gamoyeneba. araerTi<br />

striqonis moyvana SeiZleba, romlebSic swored mxolod mamakacis<br />

TvaliT danaxuli xorcieli qali Cans.<br />

genderologebis dakvirvebiT, mamakacebi xSirad iyeneben<br />

neologizmebsa da terminebs, isini ufro midrekili arian sityvaTSemoqmedebisken,<br />

vidre qalebi. ana kalandaZesTan arc Cven<br />

Segvxvedria uCveulo warmoeba, muxran maWavarianTan ki amis magaliTebi<br />

aris (`yovlad uqristo~, `ixelaxlebs~, `fexaRricxviT~,<br />

`ginda afrena _ abeRureba~, `siSore gawarsulebs~, `gavganTiaddi~...).<br />

samyaros feriTi Semecnebis mxriv ver aRmovaCineT verc<br />

erTi maxasiaTebeli, romelic qali poetisa da mamakaci poetis<br />

mier samyaros suraTis xedvis, aRqmisa da am suraTis reproduqciis<br />

gansxvavebulobas dagvanaxvebda. ar dadasturda genderul<br />

fsiqologiasa da sociologiaSi gavrcelebuli Semdegi<br />

stereotipuli mosazreba: `qalebi ferTa ufro farTo<br />

speqtrs aRiqvamen, vidre mamakacebi~.<br />

cxadia, es SemosazRvrul empiriul masalaze dayrdnobiT<br />

miRebuli daskvnebia. Cveni mcire kvleva, ra Tqma unda, ar kmara<br />

analizis Sedegebis gansazogadeblad. erTi qali poetisa da<br />

erTi mamakaci poetis aRqmasa da sametyvelo komunikaciis<br />

54


strategiebSi gamovlenili msgavseba-gansxvavebebi saanalizo poetur<br />

diskursTa (poetebis genderul wyvilTa) gazrdis interessa<br />

da Seswavlili Tu sxva damatebiTi niSnebis mixedviT<br />

maTi analizis aucileblobas badebs.<br />

s o f i o p a p i a S v i l i<br />

kuTxu<br />

Txuri idento<br />

tobis saki<br />

kiTxi dialeq<br />

leqtur kunZul<br />

ZulSi<br />

(aspinZis raionSi Casaxlebuli imerlebis magaliTze)<br />

cnobilia, rom jgufis TviTdasaxeleba koleqtiuri vinaobis<br />

erT-erTi mTavari markeria. misi meSveobiT jgufi Tavis<br />

Tavs gareSeTagan mijnavs. swored TviTdasaxelebaSi axdens jgufi<br />

sakuTari arsis imgvar Sejamebas, TiTqos saxelSi arsebobdes<br />

misi gadarCenis garantia. koleqtiur saxels Tilismis<br />

msgavsi mistikuri konotacia aqvs.<br />

mesxeTSi Cveni eqspedicia maSin Sedga, rodesac dialeqturi<br />

teqstis zepir istoriad gamoyenebis precendenti CvenSi<br />

ukve arsebobda. Cven vsargeblobdiT am gamocdilebiT, gvqonda<br />

Sesabamisi instruqcia, viyenebdiT specialur kiTxvars da<br />

vcdilobdiT, Cven mier mopovebuli masala saintereso yofiliyo<br />

rogorc dialeqturi teqstis, ise zepiri istoriis statusiTac.<br />

Sesabamisad, Cveni respondentebis saubari motivirebuli<br />

iyo Cveni samecniero miznis Sesabamisad _ mogvepovebina,<br />

rac SeiZleba vrceli lingvisturi da faqtobrivi masala migraciuli<br />

procesebis Sesaswavlad.<br />

aRniSnaven, rom mSobliuri garemosgan da sakuTari vinaobisgan<br />

daSorebiT gamowveuli simptomebi erTmaneTs hgavs, miuxedavad<br />

imisa, fizikuri gadaadgilebiT aRmoCndeba pirovneba<br />

ucxo garemoSi Tu Tavissave samSobloSi gaucxovdeba. mesxeTSi<br />

migrirebuli mosaxleoba kvlav Tavis samSobloSi cxovrobs. aq<br />

Seiqmna dialeqturi kunZulebi, romlebic kvlav samSoblos<br />

55<br />

farglebSia moqceuli, Tumca misi mcxovrebni, moSorebuli<br />

arian mSobliur kuTxeebs. amitom kuTxuri identobis, TviTdasaxelebis<br />

problema met-naklebad maTac aqvT da aqedan gamomdinare,<br />

mniSvnelovani da saintereso iyo maT mier gansazRvruli<br />

TviTidentoba da isic Tu rogor gansazRvraven isini<br />

TavianTi mezoblebis identobas. pasuxebi sakmaod mravalferovani<br />

iyo:<br />

56<br />

• `oSoridan var axla, Svilo, am wuTSi oSoridan var,<br />

mesxeTidan var... imereli var, magram, axla mesxeTSi<br />

vcxovrob ager, Svilo da mesxeli var, aba raRa var?<br />

imereTidan ro Camovedi patara bavSvi viyavi, didi ki<br />

ara~ (meliko qasraSvili, aspinZa);<br />

• `rom gekiTxebian sadauri xarTo, ras pasuxobT? gamesxebuli<br />

imereli-meTqi (elguja cinaZe, aspinZa);<br />

• `aqve, biZia, mesxebi cxovroben Cvens mezoblad~ (elguja<br />

cinaZe).<br />

Cvens respondentebTan saubarSi kidev erTi, uaRresad saintereso<br />

aspeqti gamokveTa. saqme isaa, rom dialeqtTa TviTgamijvnis<br />

procesSi enobrivi koleqtivis wevrebi, faqtobrivad,<br />

`lingvistebad~ gvevlinebian, vinaidan maT kargad aqvT SeniSnuli<br />

rogorc TavianTi, ise sxva kuTxis warmomadgenelTa dialeqtisTvis<br />

damaxasiaTebeli niSnebi. bunebrivia, rom es saki-<br />

Txi Cveni interesis sferos warmoadgenda da amitom sagangebod<br />

vekiTxebodiT maT imis Sesaxeb Tu rogor afasebdnen maT<br />

irgvliv arsebul enobriv garemos, vTxovdiT, daexasiaTebinaT<br />

mezobeli sametyvelo kodis Taviseburebani, gamoejavrebinaT<br />

sxva kodis warmomadgenalTaTvis. pasuxebi namdvilad STambeWdavi<br />

iyo. TiToeul maTgans kargad aqvs SeniSnuli sametyvelo<br />

kodTa gansxvaveba:<br />

elgu<br />

guJa a cina<br />

naZe<br />

Ze, imere<br />

reli<br />

li:<br />

• `Cven<br />

viciT magaliTad saqoneli wamodene, amaTma<br />

ician:<br />

wamaasxi saqoneli~;


• `Cven<br />

ro daiZaxeb ojaxSi, batono, ase viciT pasuxis<br />

gacema. amgen<br />

genma<br />

ara, hee, romeli xar~;<br />

• `balRo, raÁ Cadi, e, maixede aqeT, kaco. sad midixar,<br />

biWo, pasuxsac ara mcem~.<br />

iulia zedgi<br />

gini<br />

niZe<br />

Ze, mesxi<br />

sxi:<br />

• `imerlebi xo aqana<br />

da iqana<br />

ician~.<br />

nina<br />

na Jva<br />

vari<br />

riZe<br />

Ze, mesxi<br />

sxi:<br />

• `ra vici, aba, mTiulebis saqme, Cven mesxe<br />

sxele<br />

lebi varT,<br />

Cven Cvene<br />

nebu<br />

burad vlapa<br />

para<br />

rakobT<br />

kobT, isini mTiulu<br />

lurad la-<br />

para<br />

rako<br />

koben<br />

ben. exlandeli momavali mainc Cven enaze laparakobs,<br />

mTiulurad aRar laparakoben da ai, Cemi xnis<br />

xalxi, iqidan vinc aris Camosuli, is laparakobs mTiulurad.<br />

imerulic egrea~.<br />

am dialeqturi kunZulis Seswavlisas identobis marker-<br />

Ta saintereso opoziciuri wyvilebi ikveTeba: Cven _ amaT (am<br />

am-<br />

genma<br />

ma)<br />

• `Cven<br />

viciT magaliTad saqoneli wamodene, amaTma<br />

ician:<br />

wamaasxi saqoneli~;<br />

• `Cven<br />

ro daiZaxeb ojaxSi, batono, ase viciT pasuxis<br />

gacema. amgen<br />

genma<br />

ara, hee, romeli xar~;<br />

aRniSnuli wyvili aqtiurdeboda maSinac, rodesac mesxe-<br />

Tis adgilobrivi da migrirebuli mosaxleoba kerZebis Sesaxeb<br />

gvesaubreboda:<br />

• `Cven<br />

vicodiT, amaT (am<br />

amgen<br />

genma<br />

ma) ar icoden.<br />

• `Cven<br />

Cvenma<br />

xalxma aswavla suyvelaferi: Wamac, dalevac,<br />

gakeTebac, stumris mobrZanebac, ra icodnen~;<br />

• `kerZebi, sacivi amaTma ar icoden ra iyo, Cven CamevitaneT,<br />

es sacivis gakeTeba iqidan. Cven xinkali ar vicodiT,<br />

amge<br />

genis<br />

nisgan<br />

viswavleT aq, xinkali aq mzaddeboda,<br />

ase, Cemi qalbatoni. Cveni tradicia iyo kargi sacivi,<br />

kargi Romi zed mere, kargi civi Rvino WinWila-<br />

Ti da aseTi rame.~ .<br />

asevea: aqauri<br />

_ iqauri<br />

ri, Cvene<br />

nebu<br />

buri<br />

_ adgi<br />

gilob<br />

lobri<br />

rivi<br />

vi...<br />

57<br />

m e r a b r o b a q i Z e<br />

`Tav<br />

Tav~ sitKviT Sedge<br />

dgeni<br />

nili ori anto<br />

toni<br />

nimu<br />

muri<br />

kompo<br />

pozi<br />

zitis Sesa<br />

saxeb qarTul enaSi<br />

.<br />

1. `Tav<br />

Tav~ sityvas .gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba pirovnuli<br />

Tvisebebis gamosaxvaSi aqvs. igi enacvleba Zvel xelnawerul<br />

ikiTxvisebSi iseT sityvebs, rogoricaa guli<br />

li, suli<br />

li,<br />

gone<br />

neba<br />

ba, romlebic aseve mTlianpirovnuli semantikis matarebelnic<br />

arian. es imas rodi niSnavs, rom xelnawerebSi areulia<br />

es mniSvnelobebi _ isini semantikur planSi kveTen erTmaneTs,<br />

rogorc mTlianpirovnuli Sinaarsis sityvebi. am cnebaTa pirovnul<br />

mniSvnelobas gvidasturebs agreTve maTTan `kac<br />

kac~ sityvis<br />

monacvleoba.<br />

2. Tavs, rogorc calke aRebul leqsikur erTeuls, qar-<br />

TulSi ara erTi mniSvneloba aqvs. bunebrivia, rom am Tavisi<br />

polisemiuri mniSvnelobebiT Sedis kompozitebSi. amasTan, Ta-<br />

vi kompozitebSi gviCvenebs simbolur-gadataniT semantikas _<br />

igi mTliani<br />

pirov<br />

rovne<br />

nebis<br />

mniSvnelobiT itvirTeba.<br />

3. Tavi<br />

visuf<br />

sufle<br />

leba<br />

konceptualuri semantikis Semcveli kompozitia<br />

igi adamianobis ideas gamoxatavs da sxvadasxva leqsikuri<br />

erTeulebiT gadmoicema qarTul enaSi (aznaureba, ƒsna,<br />

ganrineba). Tavi<br />

visuf<br />

sufle<br />

lebis<br />

ideis arsebiTi marcvali adamianis<br />

monuri yofisgan ganTavisuflebaa. es idea gansakuTrebuli sim-<br />

ZafriTaa mowodebuli `vefxistyaosanSi~. Tavisuflebis mopovebamde<br />

adamiani viRacis an riRacis monaa, mas didi Sinagani ZalisxmeviT<br />

uxdeba `vnebisgan~ (codvisgan) ganTavisufleba da<br />

Tavisi Tavis pirovnebad dadgineba. vnebaTagan xsna da ganrineba.<br />

Tavi<br />

visuf<br />

sufle<br />

leba<br />

sikeTesTanaa wilnayari. Sdr. Tavƒsni<br />

snieri<br />

(sa<br />

sa-<br />

ba), Tavxsni<br />

xsnili<br />

(mTiul.)=Tavisufali.<br />

Tavi<br />

visuf<br />

sufle<br />

leba<br />

rom monu<br />

nuri<br />

mdgomareobidan (farTo gagebiT<br />

_ fizikuri da sulieri) xsnaa, es genialuri mxatvruli<br />

gadawyvetiTaa mocemuli rusTavelis poemaSi, romelSic araerT<br />

sayuradRebo gamonaTqvams vxvdebiT adamianis umaRlesi Rirebulebisa<br />

da Rirsebis Sesaxeb. avTandilis werilSi rostevanisadmi<br />

naTqvamia: `miec glaxakTa saWurWle, aTavi<br />

visuf<br />

sufle<br />

mone<br />

ne-<br />

bi~. anda: `SiSi ver gixsnis<br />

sikvdilsa~. ra Tqma, unda, mcdaria<br />

58


poemis ikiTxvisebi: `SiSi ver ixsnis<br />

sikvdilsa~, radgan xsna,<br />

Tavi<br />

visuf<br />

sufle<br />

leba<br />

winaaRmdegobis daZleviT (riRacisgan an viRacisgan<br />

ganTavi<br />

visuf<br />

sufle<br />

lebiT<br />

biT, xsniT, ganri<br />

rine<br />

nebiT<br />

biT, distan<br />

tanci<br />

cire<br />

rebiT<br />

biT) moipoveba.<br />

`Ta<br />

Tavi<br />

visuf<br />

sufle<br />

leba<br />

ba~ ori sxvadasxva fuZiT Sedgenili kompozitia,<br />

Zveli qarTuli enis ZiriTadi leqsikuri fondis kuTvnili<br />

sityvaa da misi gaazreba qarTveli eris erovnuli gonis<br />

originaluri filosofiuri gamoxatulebaa. es sityva dasturdeba<br />

uZveles qarTul werilobiT ZeglebSi, bibliaSi.<br />

4. sayuradReboa Sesityveba `Ta<br />

Tavis<br />

Sekvra<br />

kvra~,<br />

romlis semantika<br />

pirovnul<br />

rRvevas<br />

vas ukavSirdeba, rac pirovnebis mTlianobis<br />

deformaciis ukiduresi gamovlenaa. `kruloba~ pirovnebis<br />

mTlianobis rRvevis ukiduresi xarisxia, vnebaTa ukiduresi<br />

gamZafrebaa, umZimesi Sinagani vnebaa. sayuradReboa erTi adgili<br />

`vefxistyaosnidan~: `Tav<br />

Tavsa<br />

mrTelsa<br />

rad Seik<br />

ikrav<br />

rav, wylulsa<br />

axlad rad iwyluleb?~ _ eubneba avTandili tariels (876.4)<br />

da konteqstidan sruliad cxadia, rom `SekvraSi~ poemis<br />

avtori gulisxmobs tarielis gauwonasworebel sulier mdgomareobas,<br />

mis ukidures sasowarkveTas.<br />

5. naSromSi struqturul-semantikur aspeqtSi `Tavisuflebis~<br />

cnebasTan mimarTebiT gaanalizebulia somxuri Sesatyvisebi<br />

_ ինքնատէր [inqnater], ինքնիշխան<br />

[inqniSxan],<br />

անձնատէր [anZnater], անձնիշխան [anZniSxan]], ազատ [azat].<br />

l a t a v r a s a n i k i Z e<br />

mimGeobis erTi zmnuri kategoriis Sesaxeb<br />

bacbur (wova<br />

wova-TuSur<br />

TuSur) enaSi<br />

bacburSi, rogorc cnobilia, mimGeobsaTvis damaxasiaTebelia<br />

z m n u r i n i S n e b i c, msgavsad sxva enebisa: aspeqti,<br />

dro (uwinares-SemdgomiToba)...<br />

specifikuria mimGeobis funqcia SesitKvebaSi _ saxeli +<br />

mimGeoba + saxeli: igi s a x e l s m a r T a v s brunvaSi i s e -<br />

59<br />

v e, rogorc z m n a. zmnasTan analogiuria agreTve g r a m a -<br />

t i k u l i k l a s e b i s asaxva mimGeobaSi.<br />

mimGeoba arsebiT saxelTan msazGvrelis funqciiT gvxvdeba<br />

(dacin ƒav _ gaTibuli Kana). sazGvrul saxels mimGeoba uTanxmdeba<br />

garkveuli formiT zedsarTavi saxelebis analogiurad; saxelobiTisagan<br />

gansxvavebulia ergativisa da irib brunvaTa formebi:<br />

sax. dal»in<br />

in taTeb<br />

`micemuli fuli~, erg. dal»inC<br />

inC<br />

taTbuv<br />

buv, naT. dal»inC<br />

inC taTbu<br />

bu¹, mic. dal»inC<br />

inC taTbun<br />

bun... es wesi<br />

im SemTxvevebzec vrceldeba, rodesac sazGvrul mimGeobas<br />

Tavis mxriv axlavs msazGvreli: sax. as aTin Tux˜ `Cemi danaKili<br />

marili~, erg. as aTinC Tuxov<br />

xov, naT. as aTinC Tuxo<br />

xo¹...<br />

msazGvrel mimGeobas Cveulebriv axlavs msazGvreli, mas-<br />

Tan mimGeoba sazGvrulis funqciiT gvxvdeba: agas dien<br />

Cxindri<br />

`bebias moqsovili windebi~. aseTi sazGvruli SeiwKobs<br />

substantiur msazGvrels s a x e l o b i T S i an e r -<br />

g a t i u l brunvaSi.<br />

mimGeobas aqvs moqmedebiTi gvarisa (aqtiuri) da vnebiTis<br />

(pasiuri) m n i S v n e l o b a: abun˜ `1, mkeravi; 2. Sesakeri~.<br />

maTi gamiJvna xdeba sintaqsur doneze. dasturdeba ori saxis<br />

mimGeoburi konstruqcia: I. nanas nas Tetun<br />

tun˜ maƒ˜ `dedis<br />

dasayreli puri~; II. maƒ˜ Tetun<br />

tun˜ nan `puris damyreli deda~.<br />

orive konstruqciisaTvis amosavalia gardamavali zmnis<br />

konstruqcia _ nanas nas Tet maƒ˜ `deda yris purs~.<br />

I konstruqciidan (nanas Tetun˜ maƒ˜) SesitKvebaSi<br />

(maszGvrel-sazGvruli) Tetun<br />

tun˜ maƒ˜ _ maƒ˜ sazGvrulia,<br />

Tetun<br />

tun˜ _ msazGvreli. am mimGeoburi konstruqciisaTvis<br />

amosaval zmnur konstruqciaSi, _ nanas nas TetT<br />

et maƒ˜, _ maƒ˜<br />

o b i e q t i _ damatebaa, amdenad, _ p a s i u r i. SesitKvebaSi<br />

igi, maqvemdebarebeli s a z G v r u l i, SeiwKobs Tavis<br />

m s a z G v r e l mimGeobas da mas p a s i u r mniSvnelobas aniyebs.<br />

msazGvreli mimGeoba nawilobriv inarCunebs zmnur ni-<br />

Sans: marTavs mxolod substantiur msazGvrels _ saxels (romelic<br />

momdinareobs zmnuri konstruqciis s u b i e q t i d a n<br />

_ qvemdebaridan) e r g a t i v S i (na<br />

nanas<br />

nas), zmnuri konstruqciis<br />

o b i e q t i (damateba) maƒ˜) masTan sazGvrulad daCndeba da<br />

ar aris marTuli mimGeobisagan: msazGvreli mimGeoba daqvemde-<br />

60


arebulia sazGvruli saxelisadmi, SeewKoba mas atributuli<br />

msazGvrelis formiT (ix. zemoT).<br />

aqac, SesitKvebaSi _ msazGvrel-sazGvruli, bacburisa-<br />

Tvis saerTo wesis Tanaxmad, m s a z G v r e l i m i m G e o b a<br />

pirvel adgil<br />

gilzea<br />

zea, sazGvruli saxeli _ meoreze (Te<br />

Tetun<br />

tun˜<br />

maƒ˜ `da<br />

dasay<br />

sayre<br />

reli<br />

puri<br />

ri~).<br />

II konstruqciaSi, _ maƒ˜<br />

Tetun<br />

tun˜<br />

nan, _ nan<br />

s a z G v r u l i a, a q t i u r i, zmnuri konstruqciidan.<br />

mimGeobas (Tetun˜) igi a q t i u r Sinaarss (myreli) aniyebs.<br />

msazGvreli mimGeoba ver marTavs Tavis s a z G v r u l s (nan<br />

nan).<br />

amave dros Tetun<br />

tun˜ sazGvrulia substantiuri msazGvrelisa<br />

(maƒ<br />

maƒ˜) da mas m a r T a v s s a x e l o b i T brunvaSi ise, rogorc<br />

saTanado zmnuri konstruqciis zmna. aqac substantiuri<br />

m s a z G v r e l i (maƒ<br />

maƒ˜) pirvel adgilzea, s a z G v r u l i<br />

mimGeoba (Te<br />

Tetun<br />

tun˜) _ meoreze, mas m o q m e d e b i T i gvaris<br />

(aqtiuri) mniSvneloba aqvs.<br />

m i m G e o b a inarCunebs s a x e l i s m a r T v i s<br />

z m n u r T v i s e b a s n a w i l o b r i v: erTi mxriv, rogorc<br />

sazGvruli, zmnis analogiurad, substantiur msazGvrels mar-<br />

Tavs brunvaSi, meore mxriv, sazGvruli misgan umarTavia, piriqiT,<br />

TviTon (mimGeoba) SeewKoba sazGvruls, rogorc atributuli<br />

msazGvreli.<br />

m e d e a s a G l i a n i<br />

ÙÄ/-ÙÄÍ/-ÙëÍ/-ÙÄÍÀ/-ÙëÍÀ/-ÙÄÍð/-ÙÄÍêÎ/-ÙÄÍì<br />

ÍÀßÉËÀÊÉÓ ÛÄÓÀáÄÁ ÓÅÀÍÖÒÛÉ<br />

ÅÀÒËÀÌ ÈÏ×ÖÒÉÀ ÓÅÀÍÖÒ ÍÀßÉËÀÊÄÁÆÄ ÌÓãÄËÏÁÉÓÀÓ ÂÀÌÏÚÏ×Ó<br />

ÒÀÌÃÄÍÉÌÄ ÂÀÖÒÊÅÄÅÄËÉ ÌÍÉÛÅÍÄËÏÁÉÓ ÍÀßÉËÀÊÓ. ÄÓÄÍÉÀ: ÙÄÍ, ÄÍÂÉ,<br />

ÂÏÌÍì, ÌÉÒ ÃÀ àÖÒ.<br />

ÀÌãÄÒÀà ÜÅÄÍ ÛÄÅÄáÄÁÉÈ -ÙÄÍ ÍÀßÉËÀÊÓ, ÒÏÌÄËÉÝ ÓÀÊÌÀÏÃ<br />

ÐÒÏÃÖØÔÉÖËÉÀ ÓÅÀÍÖÒÉ ÄÍÉÓ ÓÀÌ ÃÉÀËÄØÔÛÉ: ÁÀËÓÆÄÌÏÖÒÛÉ,<br />

ËÀÛáÖÒÓÀ ÃÀ ËÄÍÔÄáÖÒÛÉ ÃÀ, ÀÂÒÄÈÅÄ, ÜÏËÖÒÖË ÌÄÔÚÅÄËÄÁÀÛÉ,<br />

áÏËÏ ÁÀËÓØÅÄÌÏÖÒÛÉ ÀÙÍÉÛÍÖËÉ ÍÀßÉËÀÊÉÓ áÌÀÒÄÁÀ ÀÒÝ<br />

61<br />

ÐÖÁËÉÊÀÝÉÄÁÛÉ ÃÀ ÀÒÝ ÈÀÍÀÌÄÃÒÏÅÄ ÝÏÝáÀË ÌÄÔÚÅÄËÄÁÀÛÉ ÀÒ<br />

ÃÀÂÅÉ×ÉØÓÉÒÄÁÉÀ.<br />

-ÙÄÍ ÍÀßÉËÀÊÉ ÓÅÀÍÖÒÛÉ ÓáÅÀÃÀÓáÅÀ ÃÉÀËÄØÔÖÒ<br />

ÍÀÉÒÓÀáÄÏÁÄÁÓ ÉÞËÄÅÀ: (ÁÆ.) -ÙÄ 1 , (ÁÆ., ËÛá.) -ÙÄÍ, (ÁÆ., ËÛá., ÜÏË.)<br />

-ÙëÍ, -ÙëÍÀ, (ÁÆ., ØÓ.) -ÙÄÍÀ, (ÁÆ., ËÍÔ.) -ÙÄÍð, (ÜÏË.) -ÙÄÍêÎ, -ÙÄÍì.<br />

ÒÏÂÏÒÝ ÝÍÏÁÉËÉÀ, ÓÅÀÍÖÒÛÉ ÍÀßÉËÀÊÈÀ ÒÀÌÃÄÍÉÌÄ<br />

×ÖÍØÝÉÖÒ ãÂÖ×Ó ÂÀÌÏÚÏ×ÄÍ, ÒÏÌÄËÈÀ ÄÒÈ ÍÀßÉËÓ, ØÀÒÈÖËÉÓ<br />

ÌÓÂÀÅÓÀÃ, ÓÖ×ÉØÓÖÒÉ ÄËÄÌÄÍÔÉÓ ÓÀáÄ ÀØÅÓ, ÌÄÏÒÄ ÍÀßÉËÓ ÊÉ _<br />

ÃÀÌÏÖÊÉÃÄÁÄËÉ ÓÉÔÚÅÉÓÀ ÃÀ ÉÓÉÍÉ, ÒÏÂÏÒÝ ÝÍÏÁÉËÉÀ, ÆÌÍÀÓÈÀÍÀÝ<br />

ÃÀÓÔÖÒÃÄÁÉÀÍ ÃÀ _ ÓÀáÄËÈÀÍÀÝ.<br />

-ÙÄ/-ÙÄÍ/-ÙëÍ/-ÙÄÍÀ/-ÙëÍÀ/-ÙÄÍð/-ÙÄÍêÎ/-ÙÄÍì ÈÀÍÀÌÄÃÒÏÅÄ<br />

ÓÅÀÍÖÒÛÉ, ÄÒÈÉ ÛÄáÄÃÅÉÈ, ×ÖÍØÝÉÀÃÀÊÀÒÂÖËÉ ÍÀßÉËÀÊÉÓ<br />

ÛÈÀÁÄàÃÉËÄÁÀÓ ÔÏÅÄÁÓ. ÉÂÉ ÂÀÌÏÉÚÄÍÄÁÀ ÒÏÂÏÒÝ ÍÄÁÉÓÌÉÄÒÉ<br />

ÌÄÔÚÅÄËÄÁÉÓ ÍÀßÉËÈÀÍ (ÀÒÓÄÁÉÈÉ ÓÀáÄËÉ, ÆÄÃÓÀÒÈÀÅÉ ÓÀáÄËÉ,<br />

ÒÉÝáÅÉÈÉ ÓÀáÄËÉ, ÍÀÝÅÀËÓÀáÄËÉ, ÆÌÍÀ, ÆÌÍÉÆÄÃÀ, ÈÀÍÃÄÁÖËÉ,<br />

ÊÀÅÛÉÒÉ, ÍÀßÉËÀÊÉ) 2 , ÀÓÄÅÄ ÓÀáÄËÆÌÍÀÓÈÀÍÀÝ (ÓÀßÚÉÓÈÀÍ ÃÀ<br />

ÌÉÌÙÄÏÁÀÓÈÀÍ). ÀÙÓÀÍÉÛÍÀÅÉÀ ÉÓÉÝ, ÒÏÌ ÜÀÄÒÈÅÉÓ ÆÌÍÉÓßÉÍÓÀ ÃÀ<br />

ÆÌÍÀÓ ÛÏÒÉÓÀÝ:<br />

1. ÀÒÓÄÁÉÈÉ ÓÀáÄËÉ + -ÙÄÍ ÍÀßÉËÀÊÉ (ÌÀÂ.: ÁÆ. ÌÄÝØæÉËÓÙÄÍ<br />

ËÏáæÆéÆÉ! `ÌÏÃÉ ÃÀ ÌÏÝÉØÖËÓ ÂÀÅÖÂÆÀÅÍÉ"! ËÍÔ. ÌÉÛÂæÉ ÂæðÒ<br />

ÞÉÒÞæÄË ÂæðÒÙÄÍ ËÉ ÄÎ ÓÏ×ÄËÉÓÀ `ÜÄÌÉ ÂÅÀÒÉ ÞÉÒÞÅÄËÉ ÂÅÀÒÉÀ ÉÌ<br />

ÓÏ×ÄËÛÉ"...).<br />

2. ÆÄÃÓÀÒÈÀÅÉ ÓÀáÄËÉ + -ÙÄÍ ÍÀßÉËÀÊÉ (ÌÀÂ.: ËÍÔ. ÀËÄ ÌðÃ<br />

ÌÀÊÖ, áÏÜÀÙÄÍ ðÌÉâÃ! `ÄÓ ÀÒ ÌÉÍÃÀ, ÄÒÈÉ ÊÀÒÂÉ (`ÊÀÒÂÉÙÀ")<br />

ÌÏÌÉÔÀÍÄ"! ÜÏË. áÏËÀÙÄÍ ÄÜáÉ ÄÈÉÔá! `ÀÁÀ, ÄÒÈÉ, ÝÖÃÉ ÉØÉÈ ÂÀßÉÄ<br />

(`ÃÀÉÁÒÖÍÄ")"!...).<br />

3. ÒÉÝáÅÉÈÉ ÓÀáÄËÉ + -ÙÄÍ/-ÙÄÍÀ ÍÀßÉËÀÊÉ (ÌÀÂ.: ËÍÔ.<br />

ÓÄÌÉÙÄÍ ÌðßæÄÍ! `ÀÁÀ, ÄÒÈÉ, ÓÀÌÉ (`ÓÀÌÉÙÀ") ÌÀÜÅÄÍÄ"! ÜÏË. ØÀ ÌÀßÄ<br />

ÄÛáÖÙÄÍÀ! `ÌÀÍÀáÄ, ÀÁÀ, ÄÒÈÉ"!...).<br />

4. ÍÀÝÅÀËÓÀáÄËÉ + -ÙÄ/-ÙÄÍ/-ÙëÍ/-ÙÄÍð ÍÀßÉËÀÊÉ: À) ÐÉÒÉÓ<br />

ÍÀÝÅÀËÓÀáÄËÉ + -ÙÄÍ/-ÙÄÍÀ ÍÀßÉËÀÊÉ (ÁÆ. {ÁÀÐà áóØæÉÍ àÚÉÍÔÓ}:<br />

ÎÀÙÏ, ÓÉÙÄÍ ËðÃÉ ÌÉ ËðÌÌðÒãæ! `ÌÙÅÃÄËÌÀ ÖÈáÒÀ ÁÉàÓ: `ÀÁÀ, ÛÄÍ<br />

1<br />

ÀÙÍÉÛÍÖËÉ ÓÀÀÍÀËÉÆÏ ×ÏÒÌÀ Å. ÈÏ×ÖÒÉÀÓÀ ÃÀ Ì. ØÀËÃÀÍÉÓ `ÓÅÀÍÖÒÉ<br />

ËÄØÓÉÊÏÍÉÓ" ÌÉáÄÃÅÉÈ ÉÂÉÅÄÀ, ÒÀÝ ÙÄÍ (Éá. ÂÅ. 793), ÈÖÌÝÀ ÓÀËÄØÓÉÊÏÍÏ ÓÔÀÔÉÀÛÉ<br />

(Éá. ÂÅ. 794) ÙÄ ÍÀßÉËÀÊÉ ÂÀÌÏÔÏÅÄÁÖËÉÀ. ÒÏÂÏÒÝ ÜÀÍÓ, ÛÄÌÈáÅÄÅÉÈÀÀ ÂÀÌÏÒÜÄÍÉËÉ.<br />

2<br />

ÄÒÈÀÃÄÒÈ ÂÀÌÏÍÀÊËÉÓÓ ßÀÒÌÏÀÃÂÄÍÓ ÛÏÒÉÓÃÄÁÖËÉ, ÒÏÌÄËÈÀÍÀÝ ÅÄÒ<br />

ÃÀÅÀÃÀÓÔÖÒÄÈ.<br />

62


(`ÛÄÍÙÀ"), ÄÒÈÉ, ÃÙÄÓ ÌÄ ÃÀÌÄáÌÀÒÄ"!...), Á) ÜÅÄÍÄÁÉÈÉ ÍÀÝÅÀËÓÀáÄËÉ<br />

ÌÉÜ `ÌÀÓ" + ÍÀÔÅÒÉÈ-ÊÀÅÛÉÒÄÁÉÈÉ ÍÀßÉËÀÊÉ -Ö `ÌÝÀ" + ÍÀÔÅÒÉÈ-<br />

ÊÀÅÛÉÒÄÁÉÈÉ ÍÀßÉËÀÊÉ -ÖæÉ `ÌÝÀ" + ÓáÅÀÈÀ ÓÉÔÚÅÉÓ ÍÀßÉËÀÊÉ ÄÓÄÒ<br />

`-Ï-" + -ÙÄÍ ÍÀßÉËÀÊÉ (ÁÆ. àÚÉÍÔà áóØæ: ÎÀÙÏ, ÌÉÜîæÉ ÄÓÄÒÙÄÍ<br />

ËÀáæëÌá! `ÁÉàÌÀ ÖÈáÒÀ: ÀÁÀ, ÄÒÈÉ, ÌÄÝ (`ÌÀÓÌÝÀÌÝÀÏÙÀ") ÌÏÌÄÝÉÈÏ<br />

(`ÌÉÓÝÄÓ")"!), Â) ÊÉÈáÅÉÈÉ ÍÀÝÅÀËÓÀáÄËÉ + -ÙÄÍ ÍÀßÉËÀÊÉ (ËÛá.<br />

ÃëÓÀÌÀ áÏÌâÄÒêÍ, ÌÉÜ ÌêÎÙÄÍ áêÃÀá ÀËÎÀÒ `ÀÒÀ×ÄÒÉ ÉÝÏÃÀ<br />

(`ÂÀÄÂÄÁÏÃÀ"), ÌÉÓÈÅÉÓ (`ÌÀÓ") ÅÉÍ ÉÚÅÍÄÍ ÄÓÄÍÉ (`ÒÀÙÀ äØÏÍÃÀÈ<br />

ÄÓÄÍÉ")", Ã) ÊÉÈáÅÉÈÉ ÍÀÝÅÀËÓÀáÄËÉ + -ÙÄÍ ÍÀßÉËÀÊÉ + æóÎ `-Ý"<br />

ÍÀßÉËÀÊÉ (ÁÆ. ÌÉÍÖ ËéàðÈ ËÉá, ÄÜÎÀÒÄ ËÀßðÃÈÄ ÌíÃÄ ÀÜÄá, ÌóÙÄÍæóÎ<br />

ÄÓÄÒ ÀÌÈêÍðÒ ËÉá ÄãÎðÒ?! `ÜÅÄÍ (`ÈÅÉÈÏÍÌÝÀ") ÃÀßÚÄÅËÉËÉ ÅÉÚ-<br />

ÏÈ (`ÀÒÉÀÍ"), ÉÌÀÈ (`ÉÌÄÄÁÉ{Ó}") ÓÀÍÀáÀÅÀà ÈÖ ÀÒ ßÀÅÉÃÄÈ<br />

(`ßÀÅÉÃÍÄÍ"), ÀÌÉÓÈÀÍÄÁÉ ÅÉÍ (`ÒÀÙÀÌÝÀ") ÀÒÉÀÍ ÉÓÉÍÉ"?!), Ä) ÊÉÈá-<br />

ÅÉÈÉ ÍÀÝÅÀËÓÀáÄËÉ + ÓáÅÀÈÀ ÓÉÔÚÅÉÓ ÍÀßÉËÀÊÉ ËÏØ `-Ï" + -ÙÄÍ<br />

ÍÀßÉËÀÊÉ (ËÛá. ÈÄÖÒ ÌêÒíËà ËëØæÄ: ÎÀÒ ËÏØÙÄÍ ËéÌêÒ ÀËÄ<br />

æÏãÀáÀÛÄÍÄÁÖË? `ÖÓÉÍÀÈËÏ ÊÀÝÌÀ ÈØÅÀ: `ÍÄÔÀ ÅÉÍ ÉÚÏÏ ÄÓ<br />

ÏãÀáÀÛÄÍÄÁÖËÉ"?), Å) ÊÉÈáÅÉÈÉ ÍÀÝÅÀËÓÀáÄËÉ + -ÙÄÍ ÍÀßÉËÀÊÉ +<br />

æêÎ `-Ý" ÍÀßÉËÀÊÉ + ÃÒÏÉÓ ÆÌÍÉÓÀÒÈÉ ÜÉØÀ `ÃÒÏÓ" (ËÛá.<br />

ÌéÚÒíÍÔÀËÄ ÙÏÛà ËÉÔÄáÓ ÃÄÛÄÒ ÉÌâÄÒÉ, ÌÀÎÙÄÍæêÎ ÜÉØÀ ÔÄáÍÉá<br />

`ßÄÒÏÄÁÉÓ ÖÊÀÍ ÃÀÁÒÖÍÄÁÀÓ ÅÄÒÀÅÉÍ ÉÂÄÁÓ, ÈÖ ÒÀ (`ÒÀÙÀÌÝÀ") ÃÒÏÓ<br />

ÁÒÖÍÃÄÁÉÀÍ"...).<br />

5. ÆÌÍÉÓ ×ÖÞÄ + -ÙÄÍ/-ÙÄÍÀ/-ÙÄÍð ÍÀßÉËÀÊÉ (ÁÆ. ÀÙÄÙÄÍð!<br />

`ßÀÌÏÃÉ (`ßÀÌÏÃÉÙÀ"), ÄÒÈÉ"!..): À) ÆÌÍÉÓ ×ÖÞÄ + ÓáÅÀÈÀ ÓÉÔÚÅÉÓ<br />

ÍÀßÉËÀÊÉ -Éã `-ÌÄÈØÉ, -ÈØÏ" + -ÙÄÍ ÍÀßÉËÀÊÉ...<br />

6. ÆÌÍÉÓßÉÍÉ (ÌÀÒÔÉÅÉ ÀÍ ÒÈÖËÉ) + -ÙÄÍ/-ÙÄÍÀ ÍÀßÉËÀÊÉ +<br />

ÆÌÍÉÓ ×ÖÞÄ (ÁÆ. ÑÉÙÄÍ ðáÌêÒðÍ! `ÌÏÃÉ ÃÀ ÌÏÄÌÆÀÃÄ"!..) : À)<br />

ÆÌÍÉÓßÉÍÉ + ÓáÅÀÈÀ ÓÉÔÚÅÉÓ ÍÀßÉËÀÊÉ ÄÓÄÒ `-Ï" + -ÙÄÍÀ + ÆÌÍÉÓ<br />

×ÖÞÄ (ÁÆ. ÀË áÄËßÉ×É ÂÄÆÀËà ÀÃàÊîÒÄ: ÜÖ ÄÓÄÒÙÄÍÀ ÀÊÒÄ ÀË<br />

ÏÈðáÉ ÚíÒÓ, ÌóÎ ÄÓÄÒ ìÒÉ, ìÒÉ `ÀÌ áÄËÌßÉ×ÉÓ ÛÅÉËÌÀ É×ÉØÒÀ:<br />

ÂÀÅÀÙÄÁÏ (`ÂÀ-À-ÊÀÒ-ÄÁ-Ó-Ï") ÀÌ ÏÈÀáÉÓ ÊÀÒÓ, ÒÀÝ ÉØÍÄÁÀ, ÉØÍÄÁÀÏ"...),<br />

Á) ÆÌÍÉÓßÉÍÉ + ÍÀÔÅÒÉÈ-ÊÀÅÛÉÒÄÁÉÈÉ ÍÀßÉËÀÊÉ -Öæ `ÌÝÀ" + -ÙÄÍ<br />

ÍÀßÉËÀÊÉ (ÁÆ. ... ÆÖÒêËà áóØæ {ÀËÀÓ}: îÎ, ã'ëÓÄÒ ÚðáÁÀ, Ü'îæÙÄÍ<br />

ÄÓÄÒ ÄÓÂÄÍÄ, ÀÌÍÉóÍà ÄÓÄÒ Ìóæ áðÚÒÉÓ ÌÉÜ ÌÉÜÀ àÀÛæÄÌ! `ØÀËÌÀ ÖÈáÒÀ<br />

ÀÌÀÓ: ÅÖÉ, ÛÄ (`ÈÅÉÈÏÍÏ") ÊÀáÐÀÅ, ÌÏÉÝÀ (`ÃÀ-ÃÂ-À-ÌÝÀ-ÊÄÍ-Ï"),<br />

ÀÌÉÓÈÅÉÓ ÒÀ ÂÉØÍÀÓÏ (`ÃÀÌÀÒÈÏÓ") ÛÄÍ (`ÌÀÓ") ÜÄÌÌÀ (`ÌÉÓÌÀ")<br />

ÌÄÖÙËÄÌ (`ÊÀÝ-ÌÀ")"!...), Â) ÆÌÍÉÓßÉÍÉ + ÂÀÞËÉÄÒÄÁÉÈÉ ÍÀßÉËÀÊÉ -ÀÃ<br />

`ÊÉÃÄÅ, ÊÅËÀÅ" + -ÙÄÍ ÍÀßÉËÀÊÉ (ÁÆ. {áæÄãÄà áóØæÉÍ ÀËÀÓ}: ÎÀÙÏ,<br />

63<br />

ÓÂ'êÃÙÄÍ ðÈÜÉáÍðÍ ÌëÒÌÀ áÏÒÄæÓ! `áÅÄãÄÌ ÖÈáÒÀ ÀÌÀÓ: ÀÁÀ, ÉÓÄÅ<br />

ÛÄÞÅÄÒÉ (`ÛÄ-Ä-Üá-ÉÒ-À") ÌÄÏÒÄ ÂÒÏÅÀÛÉ (`áÒÏÅÀ-Ó")"!...), Ã)<br />

ÆÌÍÉÓßÉÍÉ + ÍÀÔÅÒÉÈ-ÊÀÅÛÉÒÄÁÉÈÉ ÍÀßÉËÀÊÉ -Àæ `ÌÝÀ" + ÓáÅÀÈÀ<br />

ÓÉÔÚÅÉÓ ÍÀßÉËÀÊÉ ÄÓÄÒ `-Ï" + -ÙÄÍ ÍÀßÉËÀÊÉ + ÆÌÍÉÓ ×ÖÞÄ (ÁÆ.<br />

ÌéáÌïÒÉà áÀÛÂæÌÉÍ: Ø'êæ ÄÓÄÒÙÄÍ ËÀáæëÌá! `ÌÄÙÏÒÄÌ ÓÈáÏÅÀ:<br />

ÌÏÌÄÝÉÈÏ (`ÌÉÓÝÄÓÌÝÀÏ"), ÄÒÈÉ"!...), Ä) ÆÌÍÉÓßÉÍÉ + ÍÀÔÅÒÉÈ-<br />

ÊÀÅÛÉÒÄÁÉÈÉ ÍÀßÉËÀÊÉ -Àæ `ÌÝÀ" + ÆÌÍÉÓ ×ÖÞÄ + -ÙÄÍÀ ÍÀßÉËÀÊÉ<br />

(ËÛá. ... ÌÀÒÈÀË ÌêÒíËà {áëØæ}: Ø'êæ ÏáâÉÃÙÄÍÀ ÂÏÁ `ÌÀÒÈÀËÌÀ<br />

ÊÀÝÌÀ ÖÈáÒÀ: ÀÁÀ, ÄÒÈÉ, ÂÏÁÉ ÂÀÌÏÌÉÔÀÍÄÏ"!...).<br />

7. ÆÌÍÉÓÀÒÈÉ + -ÙÄÍ-/-ÙÄÍÀ ÍÀßÉËÀÊÉ: À) ÃÒÏÉÓ ÆÌÍÉÓÀÒÈÉ + -<br />

ÙÄÍ ÍÀßÉËÀÊÉ (ËÛá. ËÀÂæÀÍÉ ÓÂÏÁÍÄ ËÀÃÄÙ ÀÆÆÉá ÌéÁÑìÍêËÉÓ, ÄÒÄ<br />

Ñ'ÀáÌÄâÒÀËæÍÀá ÀÓÀÁÉÀÎÓ, ÛíÌêÎÙÄÍ áëÒÉá ËÀÂæÀÍ `ÂÀÓÅÄÍÄÁÉÓ ßÉÍÀ<br />

ÃÙÄÓ ÀÂÆÀÅÍÉÀÍ ÌÀÝÍÄÄÁÓ (`ÛÄÌÔÚÏÁÉÍÄÁÄËÓ"), ÒÏÌ ÂÀÀÂÄÁÉÍÏÍ<br />

ÍÀÈÄÓÀÏÁÀÓ (`ÀÓÀÁÉÀ-Ó"), ÈÖ ÒÏÃÉÓ ÄØÍÄÁÀÈ ÂÀÓÅÄÍÄÁÀ"), Á) ÀÃÂÉËÉÓ<br />

ÆÌÍÉÓÀÒÈÉ + -ÙÄÍ ÍÀßÉËÀÊÉ (ËÛá. ÉÌÈëÙÄÍ áêÒ ËëÆÉ, ÄÜÀ ÌêÌ áÏáÀË<br />

`ÓÀà (`ÓÀÉÈÊÄÍÙÀ") ÖÍÃÀ ßÀÅÉÃÄÓ (`ÀØÅÓ ÓÀÅÀËÉ"), ÉÓ (`ÉÌÉÓÉ") ÀÒ<br />

ÉÝÉÓ"...), Â) ÊÉÈáÅÉÈÉ ÆÌÍÉÓÀÒÈÉ + -ÙÄÍ ÍÀßÉËÀÊÉ (ËÛá. ÌÉÜÀ ÌÖ<br />

ÉÌÑìÎÙÄÍ ÀÈæÀ×, ÀËÄ ÜÖ áÀáËëÍÀ (ËÛá., ÓÅ. ÐÒÏÆ., ÂÅ. 62:14)<br />

`ÌÀÌÀÌÉÓÉ ÒÏÂÏÒ ÃÀÉÊÀÒÂÀ, ÄÓ ÓÝÏÃÍÉÀ"...), Â) ÌÉÌÀÒÈÄÁÉÈÉ ÆÌÍÉÓ-<br />

ÀÒÈÉ + -ÙÄÍ/-ÙÄÍÀ ÍÀßÉËÀÊÉ (ÁÆ. {ÀÌÍëÌ áóØæ}: ÄÜìÛ ÃëÓÀÌÀ ÌÉáë,<br />

ÉÓÂæÀ ØÄÓóÛ, ÉÌæóÎÙÄÍ ãÉÒÉ `ÀÌÀÍ ÖÈáÒÀ: ÌÉÓÉ ÀÒÀ×ÄÒÉ ÀÒ ÅÉÝÉ, Ä,<br />

ÛÄÍÉ ØÉÓÉÓ, ÓÀà (`ÓÀÃÙÀÝÀ") ÂÀØÅÓ (`ÂÚÀÅÓ")", ËÛá. ÀÍâÀà ÉÌáÄÍìÙÄÍ<br />

{ÀËÄ} `ÓÀÉÃÀÍÙÀÝ ÌÏÅÉÃÀ ÄÓ"...), Ã) ÂÀÍÖÓÀÆÙÅÒÄËÏÁÉÈÉ ÆÌÍÉÓ-<br />

ÀÒÈÉ + -ÙÄÍ/-ÙÄÍÀ ÍÀßÉËÀÊÉ (ËÛá. ÀÌÄÑÉ ÀÌÊÀËÉÁ ÀÒÀÊÓ êÌÁæÉá: ÄÛáÖ<br />

ËÏØ {ÌÖáæÁÄ} ÜæÄÌÓÄà ÉÌëÎÙÄÍ ÛÃêÛæà `ÀÌÀÆÄ ÀÓÄÈ ÀÒÀÊÓ ÚÅÄÁÉÀÍ:<br />

ÄÒÈÉ ÞÌÀ ÃÀÒÜÀÏ ÓÀÃÙÀÝ ÌÀÒÔÏ"...).<br />

ÓÅÀÍÖÒ ÓÀÀÍÀËÉÆÏ ÌÀÓÀËÀÆÄ ÃÀÊÅÉÒÅÄÁÀÌ ÂÅÉÜÅÄÍÀ, ÒÏÌ -æêËÄ,<br />

-ÌÏÛ ÍÀßÉËÀÊÄÁÉÓ ÂÀÒÃÀ ÂÀÍÖÓÀÆÙÅÒÄËÏÁÉÈÉ ÆÌÍÉÓÀÒÈÉÓ<br />

ÌÉÓÀÙÄÁÀà -ÙÄÍ ÍÀßÉËÀÊÉÝ ÂÀÌÏÉÚÄÍÄÁÀ, ÒÏÌÄËÉÝ ÓÉÔÚÅÀÓ ÌÄÔ ÄØÓÐ-<br />

ÒÄÓÉÖËÏÁÀÓ ÀÍÉàÄÁÓ.<br />

8) ÈÀÍÃÄÁÖËÉÀÍÉ ÓÀáÄËÉ + -ÙÄÍ ÍÀßÉËÀÊÉ: À) ÈÀÍÃÄÁÖËÉÀÍÉ<br />

ÓÀáÄËÉ + ÓáÅÀÈÀ ÓÉÔÚÅÉÓ ÍÀßÉËÀÊÉ ÄÓÄÒ `-Ï" + -ÙÄÍ/-ÙÄÍÀ ÍÀßÉËÀÊÉ<br />

(ÁÆ. ÄÜØÀ ÒÏÓÔÏÌà áóØæ {ÀËÀÓ}: ë, ÞÖÙæÀÈ'ëÓÄÒÙÄÍ ÍíÓêæ<br />

ÏÈÊæÀÒÀ, ÀÃÏ áÌÄËëÈÓ ÄÓÄÒ ãÀÎ Ñ'ðÍÌðÒÂÉ `ÌÀÛÉÍ ÒÏÓÔÏÌÌÀ ÖÈáÒÀ<br />

ÀÌÀÓ: Ä, ÍÄÔÀÅÉ ÆÙÅÀÛÉ ÀÒ (`ÍÖ-ÌÝÀ") ÂÀÃÀÌÀÂÃÏÓÏ (`ÂÀÃÀÖÂÃÉÀ"),<br />

ÈÏÒÄÌ áÌÄËÄÈÆÄ ÌÄÝ (`ÈÅÉÈÏÍÀÝ") ÅÉÅÀÒÂÄÁÏ"), Á) ÈÀÍÃÄÁÖËÉÀÍÉ<br />

ÓÀáÄËÉ + -ÙÄÍ/-ÙÄÍÀ ÍÀßÉËÀÊÉ + ÍÀßÉËÀÊÉ æðÎ `-Ý".<br />

64


9. ÊÀÅÛÉÒÉ + -ÙÄÍ/-ÙëÍ/-ÙÄÍÀ/-ÙÄÍð ÍÀßÉËÀÊÉ.<br />

10. ÍÀßÉËÀÊÉ + -ÙÄÍ/-ÙëÍ/-ÙÄÍÀ/-ÙÄÍð ÍÀßÉËÀÊÉ.<br />

11. ÓÀáÄËÆÌÍÀ (ÌÀÓÃÀÒÉ ÀÍ ÌÉÌÙÄÏÁÀ) + -ÙÄÍ/-ÙëÍ/-ÙÄÍÀ<br />

ÍÀßÉËÀÊÉ (ÁÆ. ...ÌÉÜÀ æðÆÒðËÓ áóØæ {áÄËßÉ×Ã}: ÄãÀ ÌêÃÄÎ<br />

ËÉÚÒÖËÙÄÍ ÏËÁÉÍÀà ÂÖÛÂæÄÎ ËÀÜêÑìÒÓ `ÈÀÅÉÓ (`ÌÉÓ") ÅÄÆÉÒÄÁÓ<br />

ÖÈáÒÀ áÄËÌßÉ×ÄÌ: ÉÓ ÊÉ ÀÒÀ ÃÀ ÃÀÒÀãÏÁÀ (`ÚÀÒÀÖË-ÏÁ-À")<br />

ÃÀÅÖßÚÏÈ ÜÅÄÍÓ ÈÀÅËÀÓ") ÃÀ À. Û.<br />

ÜÅÄÍÉ ÃÀÊÅÉÒÅÄÁÉÈ, -ÙÄ/-ÙÄÍ/-ÙëÍ/-ÙÄÍÀ/-ÙëÍÀ/-ÙÄÍð/-ÙÄÍêÎ/-<br />

ÙÄÍì ÍÀßÉËÀÊÓ ÓÅÀÍÖÒÛÉ, ÄÒÈÉ ÛÄáÄÃÅÉÈ, ÂÀÀÜÍÉÀ ÒÀÌÃÄÍÉÌÄ<br />

×ÖÍØÝÉÀ, ÊÄÒÞÏÃ, ÉÂÉ ÂÀÌÏÉÚÄÍÄÁÀ ÂÀÍÖÓÀÆÙÅÒÄËÏÁÉÈÉ ÍÀßÉËÀÊÉÓ<br />

×ÖÍØÝÉÉÈ, ÂÅÉÜÅÄÍÄÁÓ ÌÉÌÀÒÈÖËÄÁÀÓ ÃÀ ÌÀÓÈÀÍ ÃÀÊÀÅÛÉÒÄÁÖË<br />

ÓÉÔÚÅÀÓ ÈÉÈØÏÓ ÌÄÔ ÄØÓÐÒÄÓÉÖËÏÁÀÓ ÀÍÉàÄÁÓ. ÈÖÌÝÀ, ÖÍÃÀ ÉÈØÅÀÓ,<br />

ÒÏÌ ÌÉÓÉ ÐÉÒÅÀÍÃÄËÉ ×ÖÍØÝÉÀ ÓÅÀÍÖÒÛÉ ÓáÅÀ ÍÀßÉËÀÊÄÁÈÀÍ<br />

ÛÄÃÀÒÄÁÉÈ ÛÄÓÖÓÔÄÁÖËÉÀ ÃÀ ÖÌÄÔÄÓ ÛÄÌÈáÅÄÅÀÛÉ ÊÏÍÔÄØÓÔÉÓ<br />

ÌÉáÄÃÅÉÈÀÝ ÊÉ àÉÒÓ ÓÀÀÍÀËÉÆÏ ËÄØÓÄÌÉÓ ×ÖÍØÝÉÉÓ ÂÀÒÊÅÄÅÀ.<br />

ÒÀÝ ÛÄÄáÄÁÀ ÀÙÍÉÛÍÖËÉ ÍÀßÉËÀÊÉÓ ßÀÒÌÏÌÀÅËÏÁÀÓ, ÛÄÓÀÞËÏÀ,<br />

ÛÄÌÏÓÖËÉ ÉÚÏÓ ØÀÒÈÖËÉÃÀÍ (ÛÃÒ. ØÀÒÈÖËÉ ÄÍÉÓ ÃÉÀËÄØÔÄÁÛÉ<br />

ÂÀÅÒÝÄËÄÁÖËÉ ÖÞÅÄËÄÓÉ ÍÀßÉËÀÊÉ -ÚÄ/-ÚÄÍ) ÀÍËÀÖÔÛÉ Ù/Ú ÈÀÍáÌÏÅ-<br />

ÀÍÈÌÏÍÀÝÅËÄÏÁÉÓ ÛÄÃÄÂÀÃ.<br />

m u r m a n s u x i S v i l i<br />

pirdapiri obieqtis mravlobiTobis<br />

sufiqsis Sesaxeb zmnaTa erT JgufSi<br />

Zvel qarTulSi gamoiyofa zmnaTa erTi jgufi, romelTac<br />

SesityvebaSi pirdapiri damateba ar eZebneba, zmnis morfologia<br />

ki II seriis mwkrivebSi pirdapiri obieqtis mravlobiTobas<br />

migvaniSnebs. aseTi zmnebia: Sexed-n-a (moxed-n-a, STaxed-n-a...),<br />

ganicin-n-a, ganiRim-n-a, Semog‚Wurit-n-a, aRmoiWurit-n-a, imuxln-a...,<br />

iy‚r-n-a, ikrxial-n-a, ikrCxial-n-a, aRimRer-n-a, aRiyef-n-a...<br />

ra Tqma unda, paralelurad es zmnebi gvxvdeba n-s gare-<br />

Sec: ganicina, ganiRima... dasaxelebuli zmnebiT nagulisxmevi<br />

65<br />

moqmedebani adamianis (an cxovelis) somatur organoTa (Tvali,<br />

bage, piri, muxli...) saTanado funqcias afiqsirebs.<br />

mkvlevarTa erTi nawilis azriT (a. SaniZe, arn. Ciqobava,<br />

ant. kiziria, i. imnaiSvili...), pirdapiri damatebis arqona am<br />

rigis zmnaTa SesityvebaSi meoreulia.<br />

msgavsi semantikis zmnaTa analogiiT (mag., aRixilna Tualni...),<br />

Sexed-n-a, SemoguWurit-n-a zmnaTa SesityvebaSi pirdapir<br />

obieqtad aseve Tual<br />

alni<br />

aRdgeba: Sexed-n-a, SemoguWurit-n-a<br />

*Tualn-i (Sdr., Zv. qarT. saxedveli `Tvali~ i. abulaZe, 1973).<br />

aseTi aRdgenis realurobas zogjer konteqstic adasturebs:<br />

`a R i x i l n a nikon Tual<br />

alni<br />

da m i x e d n a m.cx. 257,11 (v. imnaiSvili,<br />

1975, 425). ganiRimna, ganicinna zmnebis SesityvebaSi<br />

SesaZlo pirdapir obieqtad b a g e n i ivaraudeba (sarjvelaZe,<br />

1982, 555 1 , v. imnaiSvili, 1975, 425). am varaudis semantikuri<br />

argumentaciisaTvis mniSvnelovania s i c i l i s a da R i m i l i s<br />

sabaseuli ganmarteba: s i c i l i ... ganyofani sicilTani ese<br />

ars: R i m i l i ars sicili simSvidiT, uƒmo, bage<br />

geTa<br />

oden Seetyobodes;<br />

s i c i l i ars mcired ƒmiani da mdabali~, Rim-Rimi<br />

`pi<br />

piris<br />

Secinili~... sicilisa da Rimilis procesebSi piris, bageebis<br />

monawileobas Zv. qarTulis saTanado konteqstebic<br />

adasturebs: m R i m v a r i T a p i r i T a etyoda duksa (pat. I, 83-<br />

45); b a g i s - y o f a dacinva, `kicxeva~ bages-moyofden me O, _<br />

mekicxviden me pb (ierem. 38, 19) (abulaZe, 1973).<br />

bunebrivia, imuƒl-n-a zmnisaTvis pirdapir damatebad aseve<br />

somaturi saxeli m u ƒ l i igulisxmeba: `xolo igi mivida sakurTxevlad,<br />

i m u ƒ l n a da mun dasTxia sisxli T‚si~ (klarj.<br />

mr. 1991, 357); Sdr., i m u ƒ l n a (mrk. 10,17) C m u ƒ l n i d a -<br />

i d g n a DE (am da msgavsi faqtebis sxvagvari gaazrebisaTvis ix.<br />

l. nozaZe, 1974, gv. 51; 2005. gv. 228).<br />

gansxvavebuli viTareba gvaqvs `xmianobis~ gamomxatvel<br />

zmnebSi i k r C x i a l n a , a R i y e f n a , i y ‚ r n a da a.S. rogorc<br />

mxolobiT, aseve mravlobiT ricxvSi dasmuli pirdapiri damatebis<br />

aRdgena SesityvebaSi am semantikis zmnaTa morfologiiT<br />

SeuZlebeli ar aris, magram bevr kiTxvas aCens. Sdr.: `aRi<br />

aRiyuv<br />

yuv-<br />

66


la yovelman erTbaSad R a R a d e b a didi da Zlieri~ (isu n.<br />

6,20 G). `didad r a m e aRmoifS<br />

ifS‚nna<br />

nna. erTgzis xolo, da misca<br />

wmida suli T‚si wmidaTa angelozTa~ (cx. g. mTawm. 397,14).<br />

ganxilul zmnaTa SesityvebebSi pirdapiri damatebis<br />

odindeli arsebobis erTgvar sakontrolo saSualebad SeiZleba<br />

gamodges sagulvebeli pirdapiri damatebis nacvlad SesityvebaSi<br />

amave fuZis moqmedebiTbrunviani substitutis Canacvlebac<br />

(suxiSvili, 2007, 31-32): m o x e d n a (ricxv. 16,5), Sdr.,<br />

m o x e d n a T u a l i T a (lim. 115,9); `da movides igini misa parexsa<br />

mas da i k r x i a l n a mwared~ (parxl. mravalT. 324 v, 28-<br />

30 b); Sdr., `i k r x i a l n a ƒ m i T a maRliTa, vidremde mSobel-<br />

Taca misTa ganuk‚rda~ [iqve 327 v, 10-12 b] (sarjvelaZe, 1995)...<br />

gamoricxuli ar aris, rom `xmianobis~ aRmniSvnel zmneb-<br />

Si -n gviandeli CanarTi iyos. es -n mogviano xanis ZeglebSic<br />

dasturdeba: i y v i r n a (q. cx. II 88,20). a R i z a x n e s (q. cx. II<br />

249,5), d a i y v i r n a (rusud. 44, 8)... sayuradReboa, rom amgvar<br />

zmnebTan Sexamebuli gansazRvrebis tipis saxelebi mravlobiT<br />

ricxvSi dganan da zmnasTan erTad moqmedebis intensivobis<br />

funqcias gamoxataven: d a i y v i r n a s a z a r e l n i man<br />

devman (rusud. 56, 34-35), zav d i d n i d a i W e x n a (rusud.<br />

124, 35) da sxv.<br />

baSi da, meore mxriv, ara nawilakisa (resp. sada<br />

nacvalsaxelis)<br />

urTierTobaSi zmnaTa formebTan: Zv. qarTulSi bunebrivia<br />

msazGvrel-sazGvrulis /kacisa Ze/ tipi; iqve uzmniswino da<br />

zmniswinian formaTa win erTnairad ixmareboda ara (resp.<br />

sada). am wesTa mixedviT Tanamedrove qarTuli arsebiTad ganxsvavdeba<br />

Zveli qarTulisagan.<br />

axal qarTulSi delimitaciis unari SeiZines zmniswinebmac<br />

da koneqciuri kategoriebis mawarmoeblebmac: ara (resp. sa-<br />

da) dauSvebelia zmniswinTa win, agreTve gvaris, qcevis, kauzaciis<br />

da situaciis mawarmoebel prefiqsTa win: bunebrivia /ar<br />

dawers/, arabunebrivia /ara dawers/, bunebrivia /ar exmareba/,<br />

arabunebrivia /ara daexmareba/ da sxv.<br />

axal qarTulSi delimitaciis unari SeiZina -a sufiqsma<br />

saxelTa bolos micemiT, naTesaobiT, moqmedebiT da viTarebiT<br />

brunvebSi, moTxrobiT brunvaSic. Tu saxeli xmovanfuZiania:<br />

bunebrivia /Zmasa hkiTxa/, arabunebrivia /Zmasa gamohkiTxa/ _<br />

zmniswinTa win dauSvebelia gavrcobili formebi.<br />

delimitaciuri unaris qona-arqona vlindeba Txzul saxelTa<br />

formebSic imave wesiT, ra wesic moqmedebs ara nawilakis<br />

damoukideblad xmarebisas. Zvel qarTulSi gvaqvs ramdenime<br />

gamonaklisi (a r c a, a r G a, Sdr. arave), rac aixsneba sxva wes-<br />

Ta gaTvaliswinebiT.<br />

T e d o u T u r g a i Z e<br />

delimitaciuri sistemis CamoKalibebisaTvis qarTulSi<br />

(ara nawilakis mixedviT)<br />

Zveli qarTulis sintagmebSi emfatikur xmovansa da<br />

zmniswinebs, agreTve koneqciuri kategoriis mawarmoeblebs Jer<br />

kidev ara hqondaT delimitaciis unari, rac kargad Cans, erTi<br />

mxriv, substantiuri msazGvrelisa da sazGvrulis urTierTo-<br />

r o s t o m f a r e u l i Z e<br />

piris niSanTa warmomavlobisaTvis qisturSi<br />

1. naxur enaTa zmnaSi, rogorc specialuri literaturidan<br />

aris cnobili, piris formaTa gasarCev ZiriTad saSualebebad<br />

gamoKofilia: pirTa nacvalsaxelebis gamoKeneba piris niSnebad<br />

(wovaTuSurSi), sxvadasxva drouli formebis gamoKeneba<br />

(CeCnuri enis qisturi dialeqti), gramatikuli klas-kategori-<br />

67<br />

68


is niSanTa gamoKeneba (CeCnuri enis zogi dialeqti, inguSuri<br />

ena) (d. imnaiSvili).<br />

2. qisturi dialeqti pirebs ganarCevs mxolod gardamavali<br />

zmnis awmKosa da namKo uwKvetlis formebSi, kerZod, I da II<br />

pirTa saziaro forma upirispirdeba III piris formas. Sdr.:<br />

inf. m a l a ¹ `daleva~, awmKo: I da II p. m e l ( - e), II p. m o l ( - o)...<br />

3. piris niSnebad pirTa nacvalsaxelebis gamoKeneba ar<br />

aris wovaTuSuris Tavisebureba. piris nacvalsaxelTa (garkveul<br />

poziciasa da fonetikuri procesebis Semdeg) gamoKeneba<br />

piris niSnebad Cveulebrivia qistur dialeqtSic. am mxriv maT<br />

Soris gansxvaveba umniSvneloa.<br />

4. piris nacvalsaxelTa zmnasTan SerwKmis Sedegad<br />

warmoiqmneba piris niSnebi. qisturSi zmnis droul formebs<br />

erwKmian CV struqturis piris nacvalsaxelebi, ris Sedegadac<br />

ikargeba nacvalsaxelis xmovniTi nawili. aGsaniSnavia, rom CV<br />

struqturaSi xmovani unda iKos sada, martivi. aseTi struqturisaa<br />

qisturSi I da II piris nacvalsaxelebi (I piris inkl.<br />

formis gamoklebiT) saxelobiTsa da naTesaobiTSi (naT-is<br />

formantis Cavardnis Sedegad). garda amisa, amave struqturisaa,<br />

agreTve, II piris nacvalsaxeli ergativSi (Sdr., qisturi<br />

»a, salt. CeCnuri »ah´, `Sen~).<br />

5. moxsenebaSi ganxilulia qistur zmnaSi piris kategoriis<br />

sakiTxis Sesaxeb specialur literaturaSi arsebuli Sexedulebebi.<br />

gamoTqmulia mosazreba, rom qisturSi, wovaTuSuris<br />

msgavsad, piris kategoria ukve CamoKalibebulia.<br />

am fuZis zanur Sesatyvisad migvaCnia forx(v)-ia<br />

ia: 1. `dafexvili,<br />

davardnili (avadmyofobiT), orive fexiT koWli~ (o.<br />

qajaia, megrul-qarTuli leqsikoni). 2. zogi mTqmelis ganmartebiT,<br />

forxvia<br />

aris nebismieri oda saxli. zogis TqmiT,<br />

forxvia<br />

daZvelebuli, waqcevis piras misuli saxlia, ityvian<br />

Raribul saxlzec.<br />

forxvia<br />

gvxvdeba zmnur formaSic: ako-forx<br />

forx-ua<br />

`dafexva,<br />

daCaCanakeba~, es Ziri warmodgenilia mimReobaSic: ako-<br />

forxv-il<br />

il-i `dafexvili, daCaCanakebuli~.<br />

svanurSi dasturdeba lˆforx-al<br />

al-e || l-forx<br />

forx-al<br />

al-e<br />

`zereled aSenebuli~ (masala mogvawoda medea saRlianma).<br />

Cveni azriT, es leqsema svanurSi megrulidan unda iyos<br />

Sesuli, vinaidan, s.q. a-s Sesatyvisad svanurSi o araa mosalodneli,<br />

s.q. ƒ ki ucvlelad unda gadasuliyo.<br />

2. s .q. Txe…-, qarT. Txev-l-a `Tevzaoba~; m-Txev<br />

Txev-l-ar<br />

ar-i<br />

|| me-sa<br />

sa-Txev<br />

Txev-l-e `meTevze, monadire~; sa-Txev<br />

Txev-el<br />

el-i `bade~.<br />

es Ziri samecniero literaturaSi (n. mari, g. klimovi)<br />

dakavSirebulia svanur TxŠ- || Tx… ZirTan. x-eTxŠ<br />

eTxŠ-l-i `eZebs~,<br />

li-TxŠ<br />

TxŠ-li<br />

`Zebna~, an-TxŠ<br />

`moZebna~; me-Tx<br />

Tx…-ðr `monadire~,<br />

la-Tx<br />

Tx…-ð `sanadiro~.<br />

g. klimovs qarTul-zanuri erTianobis xanisaTvis aRudgenia<br />

*Txe<br />

Txe…l- arqetipi. Cveni azriT, s.q. Txe…- Ziris Sesatyvisi<br />

unda iyos zanuri Txil-. megr. Txil-ua<br />

`darajoba, mwyemsva,<br />

Tvalyuris devneba, mofrTxileba~. ma-Txil<br />

Txil-ar<br />

ar-i || ma-Txil<br />

Txil-e<br />

`mcveli, mwyemsi~; o-T-xil<br />

xil-ar<br />

ar-i `sacavi, Tvalyuris sadevnebeli~.<br />

n a T i a f o n i a v a<br />

ori saerToqarTveluri ZirisaTvis<br />

1. qarTuli enis imerxeul dialeqtSi dasturdeba farƒ-<br />

iel-i `sabZlis wina nawili, gadaxuruli~ (S. futkaraZe, Cveneburebis<br />

qarTuli).<br />

69<br />

n a T e l a q u T e l i a<br />

fone<br />

neti<br />

tika<br />

ka-fo<br />

fono<br />

nolo<br />

logi<br />

giis is sagnis SesaS<br />

saxeb<br />

XX saukunem gansakuTrebuli roli iTamaSa lingvistikis<br />

rogorc mecnierebis ganviTarebaSi. swored man gansazRvra ena,<br />

rogorc sakuTriv lingvistikis obieqti, Tavis srul da mravalmxriv<br />

ganzomilebaSi.<br />

70


`fonemis~ da `morfemis~, rogorc abstraqtul erTeul-<br />

Ta, axleburma gagebam saSualeba misca lingvistebs Seiswavlon<br />

enaSi arsebuli sxvadasxva ierarqiuli doneebi. `fonema~ da<br />

`morfema~, rogorc enis ierarqiuli erTeulebi, qmnian realur<br />

enobriv struqturebs enobrivi ierarqiis sxvadasxva doneze,<br />

romelTa urTierTmimarTeba ayalibebs enas rogorc sistemas<br />

mTlianobaSi.<br />

humanitaruli mimarTulebis arc erT dargs ara aqvs ise-<br />

Ti zusti meTodebi, rogorc enaTmecnierebas. imis mixedviT,<br />

Tu rogorc ganviTardeba enobriv movlenaTa mecnieruli sistematizacia,<br />

misi albaTobis xarisxi miT ufro TvalsaCino iqneba<br />

ierarqiul doneTa erTeulebis sintagmaturi mimarTebani,<br />

romlebic ayalibeben enas mTlianobaSi _ rogorc diaqroniuli,<br />

ase sinqroniul WrilSi.<br />

mecniereba enis Sesaxeb ise, rogorc yvela sxva mecniereba,<br />

dogmaTa sistema ar aris, vinaidan meTodebi icvleba. `fonema~<br />

sametyvelo bgeraa, is realurad arsebobs da enaTmecnierebis<br />

Seswavlis sagans warmoadgens. enaSi, rogorc sistemaSi,<br />

Tanamoqmedebs bgeris fizikur-akustikuri substancia da funqcia.<br />

substanciisa da funqciis organuli Serwymis safuZvelzea<br />

SesaZlebeli enis sxvadasxva ierarqiul doneTa Tanamoqmedeba,<br />

amaSi mdgomareobs `fonemis~, rogorc abstraqtuli er-<br />

Teulis, axleburi gageba da ara fonetikisa da fonologiis<br />

dapirispirebaSi, rogorc es n. trubeckoisTan gvaqvs (arn. Ciqobava).<br />

`fonologia rogorc saenaTmecniero disciplina swavlobs<br />

sametyvelo bgeras anu fonemas sityvaTganmasxvaveblobi-<br />

Ti funqciis TvalsazrisiT, gamodis ra misi (fonemis) akustikur-fiziologiuri<br />

raobidan~ (g. axvlediani).<br />

fonema abstraqcia ar aris am sityvis pirdapiri mniSvnelobiT.<br />

imaves amtkiceben `funqcionaluri fonetikis~ rogorc<br />

fonetikis axali mimarTulebis Casaxvis da Teoriis Camoyalibebis<br />

pionerebi: p. uslari, i. boduen de kurtene, n. kruSevski,<br />

l. SCerba, mogvianebiT, g. axvlediani da a. martine.<br />

lingvistikis sauniversiteto kursebSi TiTqmis damkvid-<br />

71<br />

rda termini _ `fonetika-fonologia~. vfiqrob, amTaviTve unda<br />

ganixilebodes problema: aris es terminTa dapirispireba,<br />

Tu arsebiTad erTi da igivea _ rasakvirvelia, erTi da igivea,<br />

vinaidan igulisxmeba sametyvelo anu socialurad Rirebuli<br />

bgeris Seswavlis ori aspeqti: fizikuri (artikulaciur-akustikuri)<br />

da funqcionaluri (socialuri), rac Tavis mxriv Seicavs:<br />

koartikulacias da masTan dakavSirebul Sida da gare<br />

`sandhis kanonTa~ gamovlenas da am kanonTa moqmedebis Sedegs;<br />

fonetikur tendenciebs, romelTa qronologia da dinamika<br />

scildeba koartikulaciur qmedebaTa sferos da globaluria<br />

enisTvis, rac aisaxeba kidec paradigmatul sistemebSi da fonematur<br />

struqturebSi; ekonomiis principi (a. martine) da<br />

fonetikuri cvlilebebi; fonematuri sistemis diaqroniuli<br />

transformacia; fonotaqtika; universaluri fonetikuri kanonebi<br />

da maTi SezRudva droiTa da sivrciT; sxva kanonis Careva<br />

da kanonis reinterpretacia; da bolos _ gansazRvravs Tu ara<br />

fiikuri da funqcionaluri aspeqtebis TanaJamieri moqmedeba<br />

enis fonemur da morfologiur doneTa modelis Camoyalibebas.<br />

m i x e i l q u r d i a n i<br />

kaxi<br />

xiane<br />

nebis gvaris warmomav<br />

mavlo<br />

lobi<br />

bisa<br />

saTvis<br />

72<br />

kaxianebis sagvareulo saqarTveloSi, balszemoTa svaneT-<br />

Si _ mulaxis qveynis (resp. Temis) muJalis mxaris (mdinare<br />

mulxras marcxena napiri) sofel JabeSSi saxlobs.<br />

kaxianTa gvaris warmomadgenlebi XIV saukunidan moixsenebian<br />

wyaroebSi (mag.: XIV-XV ss. bin[de] kaxiani damowmebulia ,<br />

rogorc `mouravi~ anu mediatori; XV s. babonai kaxiani damowmebulia<br />

sabuTSi, rogorc mowme; XV-XVI ss. Zviad kaxiani damowmebulia<br />

rogorc `mowme~ da sxv. ix. svaneTis werilobiTi Zeg-


lebi, t. I, Tbilisi: `mecniereba~, 1986). Tumca, es wyaroebi ZiriTadad<br />

mestiuria da ara mulaxuri, magram amaSi araCveulebrivi<br />

araferia, amave dokumentebSi sxva mulax-muJaluri gvarebic<br />

gvxvdeba. saqarTvelos sxva kuTxeebSi (Tbilisi, samtredia,<br />

quTaisi...) kaxianis gvaris xalxi swored JabeSidan aris gansaxlebuli.<br />

mulaxSi arsebuli gadmocemis Tanaxmad, kaxianebis sagvareulo<br />

arahomogenuria da or Semadgenels Seicavs: pirveli<br />

kaxianebi Zirad qaSagebi anu Cerqezebi // adiRebi yofilan da<br />

`kesaris~ dros (svanurSi kesar<br />

aRniSnavs zogadad `did mefes~,<br />

`mefeT-mefes~) dasaxlebulan muJalSi (m. qurdianis etimologiiT:<br />

muJa<br />

Jali<br />

igive Ziria, rac qarTuli mzvare<br />

da zanuri<br />

mJora<br />

da niSnavs `mziur adgils~). muJalelTa mier monaTesave<br />

qaSagTa, romlebsac qarTveluri tomebi aRiqvamdnen `Tvisad~<br />

da ara `ucxod~, didi da Zlieri ojaxebis TavisTan Casaxleba<br />

da Temis wevrebad miReba mulaxelebTan tradiciul qiSpobaSi<br />

sakuTari poziciebis gamagrebis surviliT unda yofiliyo<br />

nakarnaxevi.<br />

gvarsaxel kaxi<br />

xiani<br />

ni-s etimologiac adiRur (Cerqezul) eTnonims<br />

kax½ unda ukavSirdebodes. am saxeliT sxva Cerqezuli<br />

tomebi moixseneben qvemo adiRelebs anu sakuTriv adiRelebs<br />

(Ziri Wax½ <br />

WiSx; *kaC- WS da sxv.) aseve adiReur enas, oRond Tu svanurSi<br />

es fonetikuri procesi dRemokle aRmoCnda da paradigma srulad<br />

ver moicva, adiReurSi is sistemurad realizda. kax-<br />

( W procesi svanurSi aRar, adiReurSi<br />

ki jer kidev ar moqmedebda. svanuri gvari Wexa<br />

xani<br />

ni, ki gaformda<br />

mogvianebiT, maSin, rodesac adiReurSi palatalizacia<br />

k > W ukve funqcionirebda.<br />

m e d e a R l o n t i<br />

ufali da Tavi<br />

visu<br />

sufa<br />

fali<br />

1. ufal-is leqsikur-semantikur budeSi Tavmoyrili as<br />

ocdaaTamde leqsikuri erTeuli moicavs oTx aTeulamde semantikur<br />

vels da, mTlianobaSi, urTierdapirispirebul paradigmas<br />

Seadgens: erTi mxriv _ `sa<br />

sakuT<br />

kuTriv RmerTis<br />

Tis, yove<br />

veli<br />

live ze-<br />

74


ciuri<br />

risa da masTan dakav<br />

kavSi<br />

Sire<br />

rebu<br />

bulis<br />

lis~ aRmniSvnelni da, meore<br />

mxriv _ `ma<br />

maRa<br />

Rali wode<br />

debis adami<br />

mianis<br />

nis, Zala<br />

lauf<br />

ufle<br />

lebis<br />

bis, pati<br />

tivi<br />

visa<br />

da qone<br />

nebis mflo<br />

lobe<br />

belis<br />

lis~ aRmniSvnelni.<br />

2. ufal-is leqsikur-semantikuri budis kuTvnilebaa zemoxsenebuli<br />

paradigmis miRma STenili `Tavisufalis~ (Tavisufali,<br />

uuflo, T‚Tmflobeli, T‚TmflobelobiTi, umeufeo,<br />

nebebiTi, nebieri, T‚Tƒelmwife, aznauri, azati, Tarxani) da<br />

`Ta<br />

Tavi<br />

visuf<br />

sufle<br />

lebis<br />

bis~ (T‚Tmflobeloba, T‚Tƒelmwifeba, aznaureba,<br />

aznaurobiTi) semantikuri velebi.<br />

gamWvirvale Sedgenilobis kompozitebis Tavis<br />

vis-ufa<br />

ufali<br />

da<br />

Tavis<br />

vis-uf<br />

ufle<br />

leba<br />

semantika dReisaTvis umTavresad adamianis (aseve<br />

sagnis an movlenis) fizikuri, xorcieli mdgomareobisa Tu vi-<br />

Tarebis WrilSi ganixileba (ix. qegl-i). Zvel qarTulSi polisemiuri<br />

Tavi<br />

visu<br />

sufa<br />

fali<br />

(`Tavisufali~, `ganTavisuflebuli~, `rac<br />

enebos, qnas~, `aravisi mona~, `warCinebuli~, `didgvarovani~,<br />

`aznauri~, `keTilSobili~, `upatrono~) sami semantikuri mimarTulebiT<br />

warmodgeba: `sa<br />

sazo<br />

zoga<br />

gadod<br />

Tavi<br />

visu<br />

sufa<br />

fali<br />

li~, `ra<br />

raimes<br />

mesgan<br />

an vinmes<br />

mesgan<br />

Tavi<br />

visu<br />

sufa<br />

fali<br />

li~ da `sa<br />

sagan<br />

ange<br />

gebo<br />

(ma<br />

maRa<br />

Rali<br />

li) soci<br />

cialu<br />

luri<br />

statu<br />

tusis<br />

mqone<br />

ne~.<br />

3. ufal-Si aRadgenen arqetipebs: erTi mxriv _ *-uf<br />

//<br />

*uf<br />

+ -al<br />

(n. mari, s. janaSia, r. gordeziani), meore mxriv _<br />

*uf<br />

uf- // *f- + al, Sdr.: uf-l-eb-a; me-uf<br />

uf-e → me-f-e; s-uf<br />

uf-ev-a<br />

(feinrixi-sarjvelaZe) da mesame mxriv _ oden *f (v. Tofuria,<br />

g. maWavariani, T. uTurgaiZe).<br />

*ufal<br />

ufal-, *uf<br />

uf-, *fal<br />

fal-, *f- arqetipTa Tavdapirvel mniSvnelobad<br />

varaudoben `floba; qona-yola~-s (n. mari, arn. Ciqobava,<br />

f. erTeliSvili, g. maWavariani, r. gordeziani), ris dasturadac<br />

uTiTeben: zan. ma-f-un<br />

un, ga-f-un<br />

`qona, yola~. Riad rCeba<br />

Tavkiduri u-s Tavdapirveli funqcia da mniSvneloba. arqetip-<br />

Ta amgvari etimologiuri gaazreba gvavaraudebinebs ufal-is<br />

(`RmerTis~) amosaval semantikas: `yo<br />

yovel<br />

velTa<br />

da yove<br />

veli<br />

lives<br />

uze-<br />

naesi<br />

si, meuf<br />

ufle<br />

le, mflobe<br />

beli<br />

(mqo<br />

mqoni<br />

da myoli<br />

li)~ → `yo<br />

yove<br />

veli<br />

lives<br />

zeci<br />

cieri<br />

bato<br />

toni<br />

ni, patro<br />

roni<br />

ni~ → `yo<br />

yove<br />

veli<br />

lives<br />

da yovel<br />

velTa<br />

zeci<br />

cie-<br />

ri meufe<br />

fe~.<br />

75<br />

4. Tavi<br />

visu<br />

sufa<br />

falis<br />

Tavdapirveli semantikis gasaazreblad<br />

uaRresad sagulisxmoa u_o uqonlobis afiqsiT nawarmoebi<br />

Zveli qarTuli u-ufl<br />

ufl-o `upatrono; `Tavisufali~ (aseve<br />

msgavsi warmoebis u-me<br />

meuf<br />

uf-o, u-me<br />

mefo<br />

fo- `Tavisufali~).<br />

ieremia winaswarmetyvelis wignSi (`Tqua erman Cemman, da<br />

uuflo<br />

viyvneT<br />

vneT da Senda arRara movideT merme~ _ ieremia 2,<br />

31) uuflo<br />

Taviseburi leqsikur-semantikuri funqciiT<br />

warmoCndeba: israelianebma uari Tqves ufalze<br />

(zecier meufeze),<br />

da sakuTari nebiT gaiTavisufles Tavi zecieri patronisagan,<br />

maT Tavis nebaze yofna amjobines da darCnen uuflod<br />

`upatronod~ (anu umeufod<br />

_ zecieri meufisa da patronis<br />

gareSe). amgvari boroti arCevaniT eri Tu kaci sakuTari Tavis<br />

uflad sakuTarsave Tavs ganagebs (Sdr. am muxlis Zveli rusuli<br />

Targmani: "мы сами себе господа") da amdenad aris uuflo<br />

(←*u-fal<br />

fal-o) `Tavisufali~, anu `sakuTari nebiT ganTavisuflebuli<br />

zecieri uflisagan~.<br />

Zveli qarTuli uuflo<br />

gasaocari sizustiT gamoxatavs<br />

qristiani qarTveli eris uaryofiT damokidebulebas uuflo<br />

(uRmerTo) myofobasa da cxovrebis wesze, rodesac uaryof<br />

ufal RmerTs, jiutad rCebi T‚Tmflobe<br />

belad<br />

da gaugonari<br />

kadnierebiT ewevi TviTrjulobas (Sdr.: Zveli qarTuli T‚Tu-<br />

fali<br />

`kadnieri~ da T‚Tufle<br />

leba<br />

`kadniereba~).<br />

5. amis sapirispirod, sakuTriv Tavis<br />

vis-ufal<br />

ufal-is Tavdapirveli<br />

semantika itevs `Tavisuflebis~ namdvil qristianul Sinaarss:<br />

WeSmaritad Tavis<br />

vis-ufa<br />

ufali<br />

igia, visac Tavis<br />

patronad<br />

ufali<br />

hyavs da Tavis<br />

neba-survilebs uflis<br />

nebisaebr warmar-<br />

Tavs. RvTivmoniWebuli WeSmariti Tavisuflebis RirsebiT is<br />

imoseba, vinc Tavis<br />

`wadilTa nebas~ dauf<br />

ufle<br />

lebia<br />

da Tavi<br />

visi<br />

nebiT<br />

damorCilebia ufals (da ara codvas). mxolod amgvar Ta-<br />

visuf<br />

sufle<br />

lebas<br />

ziarebuli adamiani Tavisufldeba codvaTagan<br />

(Sdr.: `ukueTu Zeman gangaTavisuflnes, WeSmaritad Tavisufal<br />

iyvneT...~ (ioane 36), `xolo aw ganTavisuflebul xarT codvisa<br />

da damonebul RmrTisa~ (romaelTa mimarT 6, 22).<br />

76


Í À Ô Ï Û À Å Ò Ä Û É À Í É<br />

ÈÀÍÀÏÁÉÓ ÐÉÒÌÉÖÌÀÒÈÀÅÉ ÃÀÌÀÔÄÁÉÓÀÈÅÉÓ<br />

ÓÅÀÍÖÒÛÉ<br />

ÒÏÂÏÒÝ ÝÍÏÁÉËÉÀ, ÖÁÒÀËÏ ÃÀÌÀÔÄÁÀ ÂÀÃÌÏÉÝÄÌÀ ÌÉÝÄÌÉÈ,<br />

ÍÀÈÄÓÀÏÁÉÈ, ÌÏØÌÄÃÄÁÉÈ ÃÀ ÅÉÈÀÒÄÁÉÈ ÁÒÖÍÅÀÛÉ ÃÀÓÌÖËÉ<br />

ÈÀÍÃÄÁÖËÉÀÍÉ ÀÍ ÖÈÀÍÃÄÁÖËÏ ÓÀáÄËÉÈ. ÓßÏÒÄà ÅÉÈÀÒÄÁÉÈÉ<br />

ÁÒÖÍÅÉÈ ÂÀÃÌÏÉÝÄÌÀ ÈÀÍÀÏÁÉÓ ÂÀÌÏÌáÀÔÅÄËÉ ÃÀÌÀÔÄÁÀ.<br />

ÀÙÍÉÛÍÖËÉ ÁÒÖÍÅÉÓ ÓÉÍÔÀØÓÖÒÉ ×ÖÍØÝÉÄÁÉ ÓÅÀÍÖÒÛÉ<br />

ÞÉÒÉÈÀÃÀà ØÀÒÈÖËÉÓ ÌÓÂÀÅÓÉÀ, ÄÓ ÓÀÊÉÈáÉ ÓÀÌÄÝÍÉÄÒÏ<br />

ËÉÔÄÒÀÔÖÒÀÛÉ ÌÊÅËÄÅÀÒÈÀ ÌÉÄÒ (Í. ÀÁÄÓÀÞÄ, À. ÊÉÆÉÒÉÀ...)<br />

ÀÒÀÄÒÈÂÆÉÓ ÂÀÍáÉËÖËÀ.<br />

ÀÌãÄÒÀà ÚÖÒÀÃÙÄÁÀÓ ÂÀÅÀÌÀáÅÉËÄÁÈ ÅÉÈÀÒÄÁÉÈÛÉ ÃÀÓÌÖË<br />

ÈÀÍÀÏÁÉÓ ÂÀÌÏÌáÀÔÅÄË ÐÉÒÌÉÖÌÀÒÈÀÅ ÃÀÌÀÔÄÁÀÆÄ.<br />

ÓÀÌÄÝÍÉÄÒÏ ËÉÔÄÒÀÔÖÒÀÛÉ ÂÀÌÏÈØÌÖËÉÀ ÌÏÓÀÆÒÄÁÀ, ÒÏÌ<br />

ÓÅÀÍÖÒÛÉ ÅÉÈÀÒÄÁÉÈÉ ÁÒÖÍÅÉÈ ÂÀÃÌÏÝÄÌÖËÉ ÖÁÒÀËÏ ÃÀÌÀÔÄÁÀ,<br />

ØÀÒÈÖËÉÓÀÂÀÍ ÂÀÍÓáÅÀÅÄÁÉÈ, ÈÀÍÀÏÁÀÓ ÅÄÒ ÂÀÌÏáÀÔÀÅÓ: `ÅÉÈÀÒÄÁÉÈ<br />

ÁÒÖÍÅÀÛÉ ÃÀÓÌÖËÉ ÖÁÒÀËÏ ÃÀÌÀÔÄÁÀ ØÀÒÈÖËÛÉ ÆÏÂãÄÒ<br />

ÈÀÍÀÏÁÀÓÀÝ ÂÀÃÌÏÓÝÄÌÓ, ÂÀÍÓÀÊÖÈÒÄÁÉÈ -ÉÀÍ<br />

ÓÖ×ÉØÓÉÀÍ ÓÀáÄËÄÁÈÀÍ.<br />

ÓÅÀÍÖÒÛÉ ÊÉ ÅÉÈÀÒÄÁÉÈÉ ÁÒÖÍÅÉÈ ÈÀÍÀÏÁÉÓ ÂÀÃÌÏÝÄÌÀ ÀÒ áÃÄÁÀ,<br />

ÓÀÀÌÉÓÏà ÀÒÓÄÁÏÁÓ ÓÀÂÀÍÂÄÁÏ ÈÀÍÃÄÁÖËÉ -ÝÀáêÍ<br />

| -ÝÀáÀÍ<br />

| -ÝáÀÍ<br />

"<br />

(Í. ÀÁÄÓÀÞÄ).<br />

ÖÍÃÀ ÀÙÉÍÉÛÍÏÓ, ÒÏÌ ÓÅÀÍÖÒÉÓ ÚÅÄËÀ ÃÉÀËÄØÔÛÉ ÃÀ ÌÀÈ<br />

ÛÏÒÉÓ ÜÏËÖÒÖËÛÉ, ÀÙÍÉÛÍÖË ÛÄÌÈáÅÄÅÀÛÉ, ÅÉÈÀÒÄÁÉÈÛÉ ÃÀÓÌÖËÉ<br />

ÖÁÒÀËÏ ÃÀÌÀÔÄÁÀ -ÝÀáÀÍ<br />

ÈÀÍÃÄÁÖËÉÓ ÃÀÖÒÈÅÄËÀÃÀÝ ÂÀÌÏáÀÔÀÅÓ<br />

ÈÀÍÀÏÁÀÓ Ëé- ÐÒÄ×ÉØÓÉÓ ÌÄÛÅÄÏÁÉÈ. ØÀÒÈÖËÛÉ, ÒÏÂÏÒÝ<br />

ÝÍÏÁÉËÉÀ, -ÉÀÍ<br />

ÓÖ×ÉØÓÉÀÍÉ ßÀÒÌÏÄÁÀ ÂÅÀØÅÓ, ÓÅÀÍÖÒÛÉ ÊÉ Ëé-<br />

ÐÒÄ×ÉØÓÉÀÍÉ:<br />

Ëé-ÁÏ×Û-à áÀÌÖÒãÃÀ ØÀ ËìÔæÓ (ÜÏË.) `ÁÀÅÛÅÄÁÉÀÍÀÃ<br />

ÀÐÉÒÄÁÃÀ ÂÀØÝÄÅÀÓ"<br />

ËéÝÉÝæ-ËéÊÉÔæà ÛïÃÍÉá ØêÌÈÄ ÌÀ (ÜÏË.) `ÊÀÔÉÀÍ-<br />

ÊÍÖÔÄÁÉÀÍÀà ÂÀÌÏÉÚÒÄÁÉÀÍ áÏËÌÄ ÂÀÒÄÈ ÚÅÄËÀÍÉ"<br />

ËéÉÓæ-ËéãÉãæà ÀÈæÉ×á ËÀÛÉêËÉÓÀ (ËÛá.) `ÖÊÅÀËÏÃ<br />

ÃÀÊÀÒÂÄÓ ÏÌÛÉ"<br />

ËéÃÉÌÈÉËà ÉÛÂÌÉÍê ÎÄáæ?! (ËÛá.) `ÓÉÃÄÃÒÉÀÍÀà ÉÈáÏÅÀ<br />

ÝÏËÉ?!"...<br />

e T e r S e n g e l i a<br />

ricxv<br />

cxvSi fuZe<br />

Zemo<br />

monac<br />

nacvle zmnebi lazur<br />

zurSi<br />

rogorc cnobilia, lazurSi subieqturi Tu obieqturi<br />

pirebis ricxvi zmnaSi, qarTulis msgavsad, saTanado niSnebiT<br />

gamoixateba. magram qarTulSi moipoveba erTi wyeba zmnebisa,<br />

romlebic Taviseburebas avlenen ricxvis gamoxatvis TvalsazrisiT.<br />

kerZod, Tu zmna ver awarmoebs mravlobiTi ricxvis<br />

formas, is Seinacvlebs sxva fuZes. aseTi zmnebi ricxvSi monacvleni<br />

arian (a.SaniZe): jdoma _ sxdoma; vardna _ cvivna; gdeba<br />

_ yra; sma _ sxma; kvla _ xocva; yvana _ sxma; gdeba _ reka...<br />

saintereso viTarebaa am mxriv lazurSi. moZiebul masalaSi<br />

calke jgufs qmnis ricxvSi fuZemonacvle zmnebi:<br />

tkom- (metkomers) `agdebs~ _ bR- (dobRafs) `yris~; Zi-<br />

(Zin) `devs~ _ bR- (obRun) `yria~;<br />

tax- (taxufs) `texs~ _ funCxol<br />

Cxol- (funCxolufs) `amtvrevs~,<br />

`amsxvrevs~;<br />

Rur- (Rurun) `kvdeba~ _ Wyod- (eWyodun) xof. || Wkod-<br />

(eWkodun) viw.-arqab. || Skund- (eSkundu) aTin.-arTaSn. `ixoceba~;<br />

l- (melafs) `vardeba~ _ bR- (dibRen) xof. || xv- (nixven)<br />

aTin.-arTaSn. `cviva~;<br />

yvil- (yvilufs) `klavs~ _ Wyvid- (eWyvidufs) `xocavs~;<br />

Can- (Cans) `abia~ _ Cxeel<br />

el- (Cxeelen) `ixunZleba~.<br />

ricxvis gamoxatvis TvalsazrisiT, lazurSi yuradRebas<br />

iqcevs erTeuli zmnebi:<br />

a) oden mravlobiTis Sinaarsis gamomxatveli zmna, romelsac<br />

mxolobiTis Sesabamisi forma ar eZebneba: qos- (qosufs)<br />

`xvets, gvis~;<br />

b) zmna, romelic mravlobiTobis Sinaarss aRweriTad<br />

gadmoscems: CxenCe<br />

Celis<br />

lisTe<br />

Te Cans `bevri asxia~ (CxenCxeli `akido~,<br />

`Ciri~ e. i. akidosaviT, CiriviT asxmulia~).<br />

saanalizo erTeulebi Taviseburebas avlenen mwkrivTa<br />

warmoebisa da saxelTan SeTanxmebis TvalsazrisiT.<br />

77<br />

78


v a J a S e n g e l i a<br />

fragmen<br />

mente<br />

tebi mogo<br />

gone<br />

nebi<br />

bidan akade<br />

demi<br />

mikos<br />

<strong>arnold</strong> Ciqo<br />

qoba<br />

bava<br />

vaze<br />

ze. XXXVII_XLIV<br />

XXXVII. arn. <strong>Ciqobavas</strong> stilisaTvis damaxasiaTebeli iyo<br />

azris mokled da naTlad Camoyalibebis unari. amas moiTxovda<br />

sxvebisganac... ambobda: mokled da gasa<br />

sage<br />

gebad wera Znelia<br />

lia,<br />

vrclad da bundovnad _ advilio...<br />

maxsovs, erTxel erT-erT TanamSromels usayvedura gaugebrad<br />

weris gamo da ironiiT dasZina: bundovanno!<br />

XXXVIII. ormocdaaTiani wlebis meore naxevarSi, rodesac<br />

stalinis mxileba da kritika daiwyo, arn. <strong>Ciqobavas</strong> aZalebdnen,<br />

rom eTqva _ saenaTmecniero diskusiis Semajamebeli<br />

werili stalins me davuwereo (miTumetes _ stalinis am werilSi<br />

faqtobriv arn. <strong>Ciqobavas</strong> debulebaTa mxardaWera iyo<br />

gamJRavnebuli)... b-ma <strong>arnold</strong>ma kategoriuli uari ganacxada:<br />

stalinTan ramdenime Sexvedra gaimarTa da maT mxolod<br />

sakon<br />

kon-<br />

sulta<br />

tacio<br />

xasi<br />

siaTi<br />

hqonda<br />

da, rac gamoqveynda, Tavad mas<br />

ekuTvniso...<br />

X<strong>XXI</strong>X. zogierTma n. maris damsaxurebis miCqmalva daswama<br />

usamarTlod: mars _ revoluciamdel burJuaziul mecniers _<br />

maRal Sefasebas aZlevs, xolo mars _ Camoyalibebul sabWoTa<br />

mecniers _ akritikebso... es maSin politikur braldebad<br />

aRiqmeboda.<br />

cdilobdnen, n. maris saxeli arn. <strong>Ciqobavas</strong> winaaRmdeg<br />

gamoeyenebinaT, razec b-ni <strong>arnold</strong>i dananebiT aRniSnavda:<br />

Tqven ggoni<br />

niaT<br />

aT, mari<br />

undaT<br />

daT? ara, Ciqo<br />

qoba<br />

bava<br />

ar undaT<br />

da mars<br />

joxad<br />

iyene<br />

nebe<br />

beno<br />

no... am konteqstSi sayuradReboa arn. <strong>Ciqobavas</strong><br />

SeniSvna: n. mars hyavda bevri momxre da mowinaaRmdege, magram<br />

wamkiTxveli _ cota...<br />

79<br />

XLI. arn. Ciqobava samecniero Tu sxva xasiaTis miRwevebs<br />

miesalmeboda, magram mcire<br />

Sede<br />

degis<br />

didad<br />

dad warmoCe<br />

Cenis<br />

mcde-<br />

loba<br />

ba, gabu<br />

buqe<br />

qeba<br />

aRizi<br />

zianeb<br />

nebda<br />

da, ambobda: "Шумим, брат, шумим!"<br />

XLII. b-ni <strong>arnold</strong>i TanamSromlebisa da aspirantebisagan<br />

akademiur da akuratul muSaobas moiTxovda; yura<br />

radRe<br />

dRebas<br />

aq-<br />

cevda<br />

rogorc naSro<br />

Sromis<br />

pozi<br />

ziti<br />

tiur<br />

Sede<br />

degebs<br />

da logi<br />

gikur<br />

ga-<br />

marTu<br />

Tulo<br />

lobas<br />

bas, ise _ gafor<br />

forme<br />

meba<br />

basac<br />

sac...<br />

aspiranturaSi Semosvlisas sabuTebTan erTad referati<br />

unda warmogvedgina. davwere referati n. iakovlevisa da d. aSxamafis<br />

`adiReuri saliteraturo enis gramatikis~ Sesaxeb. es<br />

wigni soliduri moculobisa iyo da, Sesabamisad, Cemi referatic<br />

(masSi Sefasebis elementebic iyo) vrceli gamovida (Tabaxis<br />

40 gverdze meti). b-ni <strong>arnold</strong>i gaecno Cems naSroms, Sinaarsi<br />

momiwona, magram xeli damiwuna: aseT nawers ver miviRebT,<br />

unda gadaweroTo. vuTxari: sabuTebis Setanis vada xval gadis<br />

da gadaweras ver movaswreb, radgan kargi naweri rom gamomivides,<br />

nela unda vwero-meTqi... mkacrad mipasuxa: unda moaswro-<br />

To... miuxedavad imisa, rom mTeli Rame gavaTene, meore dRisa-<br />

Tvis referatis gadawera ver movaswari. b-n iv. gigineiSvils<br />

SevCivle Cemi gasaWiri (universitetSi Cemi leqtori iyo da<br />

maSin institutis direqtoris moadgiled muSaobda). damamSvida:<br />

ara uSavs! sabuTebs dRes miviRebT da referati xval moitaneTo...<br />

ase gadavrCi!<br />

aspiranturaSi swavlis dros davwere Tezisebi moxsenebisa,<br />

romelic enaTmecnierebis institutis aspirantTa da axalgazrda<br />

mecnier TanamSromelTa konferenciaze unda wamekiTxa.<br />

oTxad gakecili ori furceli jibeSi karga xans medo, sanam b-<br />

ni <strong>arnold</strong>is naxvas movaxerxebdi (maSin ar viyavi ise daaxloebuli,<br />

rom masTan Sin advilad mivsuliyavi). daaxloebiT ori<br />

kviris Semdeg universitetSi Sevxvdi kavkasiur enaTa kaTedraze<br />

da Tezisebi gadaveci gasacnobad (vizireba iyo saWiro). meore<br />

dRisaTvis damibara... Tezisebi damibruna. Tezisebs aseTi<br />

warwera `amSvenebda~: `WuWyianis STabeWdilebas tovebs... etyo-<br />

80


a, jibiT utarebia avtors. Sinaarsi sainteresoa... arn. Ciqobava~.<br />

damwyebi mkvlevarisaTvis es, bunebrivia, sawyenic iyo da<br />

gasaxaric, kargi gakveTilic...<br />

XLIII. arn. <strong>Ciqobavas</strong> damsaxureba qarTuli saliteraturo<br />

enis normaTa dadgenis saqmeSi cnobilia (sakmarisia iTqvas,<br />

rom normaTa dadgenis principebi da mravali norma mis mier<br />

aris SemuSavebuli). b-ni <strong>arnold</strong>i normaTa dadgenisas, sxva arsebiT<br />

sakiTxebTan erTad, did mniSvnelobas aniWebda damkvidrebul<br />

tradicias...<br />

gasuli saukunis 70-ian wlebSi daiwyo qarTul enciklopediaze<br />

muSaoba da pirvel rigSi misi `sityvanis~ sakiTxi dadga.<br />

`sityvanis~ proeqti, bunebrivia, enaTmecnierebis institutmac<br />

miiRo gansaxilvelad. sxva sakiTxebTan erTad, orTografiis<br />

sakiTxebic idga. institutis TanamSromlebis mier<br />

warmodgenili SeniSvnebi sabWos unda ganexila...<br />

1973 Tu 1974 wels samecniero sabWos sxdomaze (maSin<br />

sabWos swavluli mdivani viyavi) sxvadasxva sakiTxi gamoitanes<br />

gansaxilvelad. erT-erTi iyo _ qarTulad monRo<br />

Roli<br />

unda dagvewera<br />

Tu mongo<br />

goli<br />

li. sabWos wevrebis meti wili mongol-s<br />

uWerda mxars (evropul enebSi asea da monRolurSic g gvaqvso)...<br />

b-ma <strong>arnold</strong>ma moismina argumentebi da ganacxada: qarTvelebma<br />

monRolebi XIII saukuneSi naxes da monRo<br />

Roli<br />

li-o _ ase<br />

uwodes... mas Semdeg aRar unaxavT...<br />

samecniero sabWom monRo<br />

Roli<br />

li, rogorc norma, daamtkica.<br />

XLIV. gamoCenili qarTveli mecnieri, saqarTvelos mecnierebaTa<br />

akademiis vice-prezidenti, akad. s. durmi<br />

miSi<br />

SiZe<br />

b-ni <strong>arnold</strong>is<br />

didi pativismcemeli iyo, rac araerTxel gamoumJRavnebia (ker-<br />

Zod, mniSvnelovani iyo is mxardaWera, rasac is arn. <strong>Ciqobavas</strong><br />

xsovnis ukvdavyofis RonisZiebebis, maT Soris _ enaTmecnierebis<br />

institutisaTvis misi saxelis mikuTvnebis, mimarT gamoxatavda)...<br />

81<br />

1984 wels Jurnal `mnaTobSi~ daibeWda s. durmiSiZis SekiTxva,<br />

romliTac is qarTvel mecnierebs mimarTavda, da maTi<br />

pasuxebi (SekiTxvis adresati iyo 18 cnobili mecnieri). Seki-<br />

Txva aseTi iyo: `aqvs Tu ara Tavisi poezia mecnierebas da, Tu<br />

aqvs, raSi gamoixateba igi?~ sainteresoa b-ni <strong>arnold</strong>is pasuxi:<br />

`poezia Tu esTetika!<br />

didi sixaruli, rac axali kanonzomierebis S e r C e v a -<br />

s a Tu g a m o v l e n a s mkvlevarisaTvis moaqvs, e s T e t i -<br />

k u r i ZaliT yovel poezias waaWarbebda.<br />

amis gareSe mecnieruli akribia mZime tvirTad iqceoda<br />

(da an intrigis Sxams ra gauZlebda?)~.<br />

i z a C a n t l a Z e<br />

kvlav `kod<br />

kodor<br />

or~-is etimo<br />

molo<br />

logi<br />

giisa<br />

saTvis<br />

daleli svanebi TavinT xeobas arc afxazeTs uwodeben<br />

da arc svaneTs. mavanni amboben, rom es teritoria marSaniebis<br />

samflobelo iyoo _ ki, magram marSaniebi maruSianebi (e. i.<br />

svanebi) ar iyvnen istoriulad?!! arc TavianT Tavs uwodeben<br />

svans _ isini arian ÃÀËðÒ (`dal-el-eb-i~, Ìé-ÃðË `dal-el-i~):<br />

`fetvs dalSi<br />

aRaravin Tesavs, svane<br />

neTi<br />

Tidan<br />

gvigzavniano~ _ gvi-<br />

Txres xeobaSi. savele samuSaoebis dros gavarkvieT, rom svanebi<br />

dResac ki ar aRiqvamen kodoris xeobas afxazeTis teritoriad,<br />

amitomac uwodeben mas maTTvis ufro axlobel, anu svanuri<br />

samyarosTvis bunebriv toponims ÃðË da ara kodor<br />

_ es<br />

ukanaskneli rom svanuri warmomavlobisa iyos, maSin umlautiani<br />

forma *kod<br />

kodæer<br />

unda gvqonoda; amitomac qeTevan margianidadvanisa<br />

(1998:95) da zurab WumburiZiseuli gaazreba svanuri<br />

ÓÊíÃÉ (`Rrma~) leqsemidan saanalizo toponimis momdinareobis<br />

Sesaxeb, saeWvo Cans (WumburiZe, 2007:34); auxsneli rCeba, agreTve,<br />

rogorc Ziriseuli o xmovnis sigrZis dakargvis, ise anlautis<br />

s Tanxmovnis ukvalod gauCinarebis sakiTxi. esec rom<br />

82


ar iyos, raWuli skodo<br />

dori<br />

ri’s (mdinare rionis erTi monakveTis<br />

saxelwodeba onsa da ambrolaurs Soris) analogiuri toponimebi<br />

dasturdeba saqarTvelos sxvadasxva kuTxeSi. esenia soflebi:<br />

skind-or<br />

or-i, skand-e (WiaTura), kud-ar<br />

ar-o (raWa), kvad-o-<br />

ur-a (mcire mdinare sofel RoreSaSi) da kod-a-ur<br />

ur-a (tye zemo<br />

imereTSi). vfiqrobT, aRniSnul toponimTa Tu hidronimTa<br />

gaTvaliswinebis gareSe `kodoris~ etimologiaze msjeloba<br />

srulyofili ver iqneba.<br />

abaSis raionis mikrotoponimiaSi ramdenimejer dasturdeba<br />

forma kodo<br />

dore<br />

re. Tu amovalT qarTvelur enaTa qrestoma-<br />

Tiuli xmovanTSesatyvisobidan (qarT. a: zan. o: svan. a) da angariSs<br />

gavuwevT rogorc kad- Ziris semantikas, ise -or<br />

sufiqsis<br />

gansakuTrebulad farTo gavrcelebulobas megrulSi, ma-<br />

Sin SesaZloa am leqsemisTvis saerToqarTvelur doneze aRvadginoT<br />

*kad<br />

kad- Ziri, romelic Tanamedrove qarTulis yvela dialeqtsa<br />

Tu U saliteraturo enaSi warmodgenilia na-kad<br />

kad- da<br />

na-kad<br />

kad-ul<br />

ul- fuZeTa saxiT. misi zanuri Sesatyvisi iqneboda<br />

kod-or<br />

or-, xolo svanuri _ la-kad<br />

kad-a (Sdr. toponimi la-kad<br />

kad-a<br />

afxazeTSi da hidronimi la-kad<br />

kad-ur<br />

ur-i Cxorowyus raionSi).<br />

vfiqrobT, rom kodo<br />

dori<br />

svanuri kadar<br />

(`mSrali, xmeli adgili,<br />

xmeleTi~) sityvis `zanizebuli forma ki ar unda iyos (mibCuani<br />

1989:132)~, aramed qarTveluri -kad<br />

kad-Ziris amsaxveli,<br />

romelic, albaT, `wyals~ aRniSnavda Tavis droze, iseT wyals,<br />

mzis gulze mdebare mTisZira gorak-ferdobebidan rom iRebda<br />

saTaves (la<br />

la-kad<br />

kad-a’s mniSvnelobis ganmartebisTvis ix. vukol beriZis,<br />

qeTevan ZoweniZis, oTar qajaias, paata cxadaiasa da vilena<br />

jojuas imeruli da megruli leqsikonebi). rom kodo<br />

dori<br />

`wylis~ semantikas Seicavs da ara `mTis ferdobis an xmeleTisas~,<br />

unda Candes samegrelos teritoriaze daculi erTi toponimidanac,<br />

esaa kod-or<br />

or-fon<br />

fon-i (abaSa). sayuradReboa, rom na-<br />

kad-el<br />

el-i moxeur dialeqtSi aRniSnavs `fSans, mdinaris gantotebas~;<br />

qarTlSi is `sarwyavi wylis erTeulia~ an `nakveTis<br />

rwyvis dros wylis mimarTulebis Sesacvleli tixari~ (Sdr.<br />

guruli na-kad<br />

kad-i `CamoTxrili an Camoqceuli ferdi~ da kod-<br />

me `mTis koncxi, ferdobi, mdinaris amaRlebuli napiri~).<br />

m a n a n a C a C a n i Z e<br />

saxe<br />

xelis leqsi<br />

sikog<br />

kogra<br />

rafi<br />

fiuli para<br />

radig<br />

digmis<br />

Taoba<br />

baze qarTul<br />

TulSi<br />

lingvisturi leqsikonebisaTvis enis leqsikografiuli<br />

parametrizaciis sakiTxi aris is fundamenti, romelic principulad<br />

gansazRvravs leqsikis mecnieruli damuSavebisa da leqsikografiuli<br />

warmodgenis formats. leqsikografiul parametrTa<br />

ori ZiriTadi jgufi _ sakuTriv enobrivi da eqstralingvisturi<br />

_ Sesabamisad, diskretuli da aradiskretuli,<br />

gvawvdis ra informacias rogorc TviT enis, ise enis Seswavlis<br />

Sesaxeb, mTlianad eqvemdebareba e.w. parametrTa Tavisuflebis<br />

kanons. aqedan gamomdinare, leqsikografiul parametrTa asaxva<br />

konkretul leqsikonSi ganisazRvreba enis specifikiT, leqsikografiuli<br />

tradiciiT, leqsikonis tipiTa da daniSnulebiT<br />

da am leqsikonis avtor-leqsikografisa Tu leqsikografebis<br />

SexedulebebiT.<br />

qarTulSi enis leqsikografiuli parametrizaciis Teoriuli<br />

da praqtikuli sakiTxebis damuSaveba-warmodgenis TvalsazrisiT<br />

normatiuli mniSvnelobisaa iseTi akademiuri lingvisturi<br />

leqsikonebi, rogoricaa: qarTuli enis ganmartebiTi<br />

leqsikoni da qarTuli enis orTografiuli leqsikoni. miuxedavad<br />

imisa, rom es leqsikonebi zogadad gansxvavdebian enis<br />

leqsikografiuli parametrizaciis asaxvis cendridanuli da<br />

centriskenuli tendenciebiT, CvenTvis sainteresoa orive maTganisaTvis<br />

saerTo ZiriTadi leqsikografiuli parametri, ker-<br />

Zod, gramatikuli (morfologiur-sintaqsuri) parametri da<br />

misi warmodgenis forma saxelisaTvis. moxsenebaSi gaanalizebulia<br />

aRniSnuli leqsikonebis monacemebi da dadgenilia saxelis<br />

leqsikografiuli paradigmis specifika qarTulSi.<br />

83<br />

84


a l e q s i W i n W a r a u l i<br />

`vefxistyaosnis<br />

vefxistyaosnis~ avtoris vinaobisaTvis<br />

heruli (ingilouri<br />

ingilouri) leqsika poemaSi<br />

I. ukanis<br />

1. tarieli uambobs avTandils: mama momikvda weliwdamdis<br />

sabnelos vijeqio<br />

`uka<br />

ukanis<br />

gamomiyvanes xasTa maT winamdgomelTa~ (336;<br />

340/337).<br />

`vefxistyaosnis~ damdgeni komisiis mTavarma redaqciam daadgina,<br />

rom ukanis aris zmnizeda da niSnavs: `Semdeg~, `bolos~.<br />

2. amis kvalobaze poemaSi gasasworebia gadamwerTagan Seryvnili<br />

kidev ori taepi:<br />

a) `mas<br />

ukaniT<br />

gonebaman misman asre damamxoca~ (128;<br />

124/128)<br />

poemis avtoris mSobliuri kilos, herul-ingilouris<br />

monacemTa gaTvaliswinebiT dgindeba, rom avtografSi unda<br />

gvqonoda mas ukanis<br />

nis. am varauds mxars uWers TariRian xelnawerTa<br />

Soris yvelaze uZvelesi E (1646 w.) xelnaweri.<br />

b) `mas<br />

ukaniT<br />

gauwyvedlad deba mWirdis cecxlTa cxel-<br />

Ta~ (1210; 1214)<br />

zustad igive viTarebaa am taepSiac. amitom, orivegan unda<br />

davbeWdoT _ mas ukanis<br />

nis.<br />

II. frew- | friw-<br />

1. es zmna Zveli qarTuli enis leqsikonebSi mwirad aris<br />

warmodgenili: `ga<br />

gafre<br />

frewa<br />

gaxeva. `g a n v f r i w e naxevari misi da<br />

naxevari igi moviblardne~ (onofr. cnoba, 38) (i. abulaZe) (2)<br />

`ve<br />

vefxis<br />

fxistya<br />

tyaosa<br />

sani<br />

ni~:<br />

abjarsa frewdis, gacudda simagre javSan-qafisa (1410;<br />

1415/1416);<br />

85<br />

`miT erTiTa maTraxiTa Tavi asre g a r d a h f r i w~<br />

(206; 210/209);<br />

`TqvenTa mterTa da orgulTa dahfrew<br />

hfrewdiT<br />

diT, da-casWridi-<br />

Ta~ (1558; 1562/1563);<br />

ar darCa kaci cocxali mun misgan d a u f r e w e l i<br />

(1039; 1043).<br />

herul<br />

rul-in<br />

ingi<br />

gilo<br />

louri<br />

ri:<br />

`da<br />

dafre<br />

frewa<br />

wa 1. dafxrewa, daxeva, dagleja. wigni dafrewaÁ<br />

(furclis dafxrewa, daxeva). mimR.: dafre<br />

frewul<br />

wul, danaf<br />

nafrew<br />

rew, dafxrewili.<br />

2. dapoba, wvrilad daxeTqa (SeSisa, xisa, ficrisa<br />

da misT.) ∼ SiSas waldi h f r e w e n. mimR.: dafre<br />

frewul<br />

wul, danaf<br />

naf-<br />

rew dapobili.<br />

2. frew- Ziri ara Cans arc erT sxva qarTul dialeqtSi.<br />

igi mxolod herul-ingiloursa da `vefxistyaosanSia~, rac<br />

utyuari sabuTia imisa, rom poemis avtori heri iyo.<br />

86<br />

III. dagde<br />

gdeba<br />

| gawir<br />

wirva<br />

1. aris SemTxvevebi, roca azerbaijanuls herul-ingilouridan<br />

sityva ganudevnia, Tavisi sityviT Caunacvlebia, magram<br />

es sityva herul-ingilouris monaTesave fxour dialeqtebs da<br />

`vefxistyaosans~ Semounaxavs. aseTebia sinonimebi _ gawir<br />

wirva<br />

da<br />

dagde<br />

gdeba<br />

ba.<br />

2. sxvaoba is aris, rom herul-ingilourSi g a w i r v a<br />

aRar Cans, dagdeba ki Zalian xSirad ixmareba. amis mizezi isic<br />

aris, rom fxouri dialeqtebi, herul-ingilouri dialeqti da<br />

`vefxistyaosani~ ar icnoben zmnas d a t o v e b a .<br />

herul<br />

rul-in<br />

ingi<br />

gilo<br />

louri<br />

ri:<br />

`da<br />

dagde<br />

gdeva<br />

va datoveba, mitoveba. pur gaTibis ukan miwas kedem<br />

abruneven, a g d e v e n faÁzibe pur daaTesula. (toveben<br />

SemodgomisTvis puris dasaTesad)~ (3).<br />

xevsu<br />

suru<br />

ruli<br />

li:<br />

cxenis lurjais wamyvano, dagagda boslis karzeda (xevs.<br />

Taviseb. 179, 12) (9)


TuSu<br />

Suri<br />

ri:<br />

alvanSi ambav d a a g d i : `CaTmaSi dagvcnes canio!~ (xevs.<br />

poez. 211, 40) (9).<br />

`ve<br />

vefxis<br />

fxistya<br />

tyaosa<br />

sani<br />

ni~;<br />

`me waval da Sen d a g a g d e b~ (887; 891/890); `d a -<br />

v a g d e zRvari indoTa~ (419; 424/421).<br />

3. gawir<br />

wirva<br />

(`datoveba“, `mitoveba“).<br />

xevsu<br />

suru<br />

ruli<br />

li:<br />

[jaWvi] `ielovanze g a v w i r e , gaqanda, rogorc wyalio~<br />

(xevs. poez. 44, 18) (9).<br />

droebam Camoiara, yvela g a w i r a v s Zvelsao,<br />

Tqvenac g a m w i r e T , qalebo, nucru nu mixvevT Ãelsao<br />

(399, 3) (iqve).<br />

`ve<br />

vefxis<br />

fxistKaosa<br />

sani~:<br />

kacsa RmerTi ar g a s w i r a v s (887; 592/589); Cemsa<br />

tyvesa ver g a v s w i r a v (644; 649/646); rad dagvyarna, rad<br />

g a g v w i r n a (824; 898/826); ver g a v s w i r a v xeli xelsa<br />

(734; 738/736).<br />

n i n e l i W o x o n e l i Z e<br />

mcena<br />

nare<br />

reTa saxel<br />

xelwo<br />

wode<br />

debe<br />

bebi bi r. r<br />

inaniS<br />

iSvi<br />

vilis<br />

enaSi<br />

TvalsaCino qarTveli mwerlis r. inaniSvilis enaSi uxvadaa<br />

warmodgenili rogorc adgilobrivi, ise Semotanili da<br />

Cveni wyal-WalisaTvis damaxasiaTebeli xeebis, buCqebis, balaxebis,<br />

rogorc veluri ise kulturul mcenareTa saxelwodebebi,<br />

romelTa `surneleba, sadac unda iyo, Cems miwas gagaxsenebs,<br />

Cems velebsa da mTebs~. umetesi maTgani, gansakuTrebiT _ xeTa<br />

da buCqebis saxelebi (komSi, broweuli, fSati, Txili, Trimli,<br />

87<br />

mayvali, wnori, muryani, nekerCxali...) dasturdeba rogorc Zveli<br />

ise axali qarTulis samwerlo ZeglebSi, balaxebis saxelebi<br />

ki (Zurwa, WanWyata, xari Cliqa, anisuli, avSani, varskvlava,<br />

vardkaWaWa, vaciwvera, zRarba, Tagvisyana, kenkeSa...) ZiriTadad<br />

dialeqtebidanaa cnobili.<br />

rig SemTxvevaSi mwerals endemuri mcenareebis saxeldebisas<br />

gamoyenebuli aqvs adgilobrivi saxelebi. am SemTxvevaSi ZiriTadad<br />

dasturdeba aRweriTi warmoeba. mag.: kaWa<br />

WaWa bala<br />

laxi<br />

xi:<br />

aseT adgilas aqa-iq amowvdili nari da k a W a W a b a l a x i c<br />

ki gaxarebs (saRamo xanis Canawerebi, 1973). R v i n i s f e r i<br />

s a n T e l a: yvavis yviTelgula, TeTrgvirgvinebiani gvirila,<br />

lurjad akunwluli vardkaWaWa, R v i n i s f e r i s a n T e l a<br />

(keTili miwa, 1984).<br />

wylis mati<br />

tite<br />

tela<br />

la: ufro Rrmad Sig wyalSi, baiebi, dumfarebi,<br />

w y l i s m a t i t e l e b i da samyurebi (Sveli zamTar-<br />

Si, 1986). prasa bala<br />

laxi<br />

xi: iqac gvaswavlidnen: es p r a s a b a -<br />

l a x i a, es Tagvisyana, es SavTava, es sosanio da sxv. (t. I,<br />

1968). mwerlis enaSi gvxvdeba rogorc kuTxuri, ise axali nawarmoebi<br />

saxelebic. mag.: lomis<br />

mispi<br />

pira<br />

ra: es maRlebi, xom ici, georginebia,<br />

ai iqiTebi _ l o m i s p i r e b i, aqeT _ qrizantemebi<br />

(wveTebi foTlebze, 1962). daTvi<br />

vija<br />

jaga<br />

gara<br />

ra: mis napirebze xvavrielad<br />

xarobs leli da Wili, d a T v i j a g a r a da Cala<br />

(Sveli zamTarSi, 1986).<br />

rig SemTxvevaSi mwerals mcenareTa saxelebi misi kuTxis-<br />

Tvis damaxasiaTebeli fonetikuri cvlilebebiT aqvs warmodgenili:<br />

brtyena<br />

na, geor<br />

orgi<br />

gina<br />

na, qrizan<br />

zante<br />

tema<br />

ma, uTxova<br />

vari<br />

ri, Svindlar<br />

dlarwa<br />

wa,<br />

xomar<br />

mardu<br />

duli<br />

da sxv., xan ki mimarTavs orsave formas, rogorc<br />

literaturuls (avtoriseuli metyvelebis), ise kuTxurs (personaJTa<br />

metyvelebis) gadmocemis SemTxvevaSi. mag.: Sindi<br />

º<br />

Svindi<br />

di, ifani<br />

º ifni<br />

ni: kvirtebi dahberiaT, sacaa dauskdebaT<br />

jagmuxas da uzans, S i n d s a da i f a n s (cisferi gorgali,<br />

1968); bevri vicodiT: rcxila, i f n i, qorafi, S v i n d i,<br />

Svindlarwa, bevri ara: WanWyata, xeWrela, Trimli, uTxovari<br />

(t. I, 1953-1968).<br />

88


n i n o x a x i a S v i l i<br />

arse<br />

sebo<br />

bobis bis seman<br />

manti<br />

tiku<br />

kuri velis<br />

zmnaTa<br />

TaTvis<br />

Tvis (sufeva<br />

sufeva)<br />

enaSi xSirad erTi da imave moqmedebis gamosaxatavad<br />

sxvadasxva zmnaa gamoyenebuli da piriqiT, erTi da igive zmnuri<br />

(an saxeluri) Ziri axali semantikis mqone erTeulebs<br />

udevs safuZvlad.<br />

am TvalsazrisiT gansakuTrebiT sayuradReboa arsebobamyofobis<br />

aRmniSvneli zmnebi, romlebic uZveles leqsikur<br />

fonds warmoadgens.<br />

`arsebobis~ semantikuri velis zmnaTaTvis, rogorc araerTxel<br />

aRniSnula samecniero literaturaSi, niSandoblivia<br />

`qona-yolis~ zmnebad transformaciis unari, agreTve, `mdgomareoba-moZraobisa~,<br />

`gangeba-qmnisa~ da a. S. mniSvnelobebis zmnebad<br />

gardaqmna. amasTan erTad, `arsebobis~ zmnebs SeswevT unari<br />

garkveuli morfologiuri saSualebebiT zmnuri semantikis<br />

gaaqtiurebisa, dinamikur zmnebad gardasaxvisa (Sdr.: ar-s da<br />

i-ar-ebis, h-g-ies da gana-g-ebs...)... masalobrivi da semantikuri<br />

momentebis gaTvaliswinebiT samecniero literaturaSi gamo-<br />

Tqmulia Tvalsazrisi, rom `arseboba-mdgomareobisa~, `qona-yolisa~<br />

da `moZraobis~ zogierT zmnasa da nacvalsaxels saerTo<br />

Zireuli masala gaaCniaT, kerZod: [r]: a-r-s _ r-a; [g]:h-g-ies, e-<br />

g-o _ i-g-i, e-g-e; [vi]: u-vi-s _ vi-n (a. arabuli, e. osiZe, m.<br />

qurdiani).<br />

Zvel qarTulSi arsebobis aRsaniSnavad gvxvdeba sufe<br />

feva<br />

(su<br />

sufevs<br />

fevs) zmnac; romelic Zveli qarTulis leqsikonebSi umetesad<br />

ganmartebulia, rogorc `mefoba, batonoba~.<br />

`ufali s u f e v s, Sueniereba Seimosa~ fsal. 92, 1<br />

sufe<br />

feva<br />

va, sasu<br />

sufe<br />

feve<br />

veli<br />

li, ufali<br />

da a. S. ukve xanmet teqstebSia<br />

dadasturebuli:<br />

`mamao Cueno [zecaTao[ romeli xar caTa Sina wmida xiyavn<br />

saxeli Seni movedin s u f e v a Seni~... maTe 6, 910. luka<br />

11, 2. `s a s u f e v e l i c a T a xiiZulebis~... maTe 11, 12.<br />

`mieriTgan s a s u f e v e l i R m r T i s a xexarebis~... luka<br />

16, 16.<br />

sulxan-sabas ganmartebiT, sufe<br />

feva<br />

`maRali mefobaa~, sa-<br />

sufe<br />

feve<br />

veli<br />

ki: `ese ars samyofi angelozTa, sada wmidani arian<br />

winaSe R½Tisa B~... (sulxan-saba, II).<br />

rogorc arn. Ciqobava aRniSnavs, `s-uf-ev-s, me-uf-e, ufal-<br />

erTi Ziridan nawarmoebi Cans; esaa uf- (romelSic SesaZlebelia<br />

-u- Zirs Sexorcebuli prefiqsi iyos). s-uf-ev-s zmna-<br />

Si s- prefiqsi isevea Semonaxuli, rogorc Se-i-s-yid-a, gamo-i-syid-a-Si~...<br />

(arn. Ciqobava).<br />

sufe<br />

feva<br />

qarTuli enis ganmartebiT leqsikonSi asea ganmartebuli:<br />

`Zv. da wign. saxeli sufevs zmnis moqmedebisa, _ mefoba,<br />

batonoba; arseboba, yofna... sasu<br />

sufe<br />

feve<br />

veli<br />

ekl. wmindanTa<br />

sulebis samkvidrebeli zecaSi, _ samoTxe~... (qegl VI, Tb.,<br />

1960).<br />

sufe<br />

feva<br />

zmnis amosavali mniSvneloba `arseboba, myofoba~<br />

unda yofiliyo, Semdeg ki `mefoba, batonoba, mflobeloba~ da<br />

a. S. da es bunebrivicaa, radganac, rogorc aRniSnulia samecniero<br />

literaturaSi, qona-yolis zmnebi pirveladni ar arian,<br />

isini saTaves arseboba-mdgomareobis zmnebidan iReben. am TvalsazrisiT,<br />

sainteresoa, rom msoflioSi gvaqvs iseTi enebi, romlebSic<br />

`qona-yolis~ aRmniSvneli zmna ar moipoveba, magram<br />

warmodgenilia `arsebobis~ gamomxatveli zmnebi (e. benvenisti),<br />

xolo iberiul-kavkasiur enebSi `qona-yolis~ Sinaarsis gadmocemis<br />

TvalsazrisiT ramdenime safexuri gamoiyofa (v. Sengelia).<br />

amgvarad, varauds qarTulSi `arsebobis~ semantikis pirveladobis<br />

Sesaxeb sxva enebSi arsebuli viTarebac uWers mxars.<br />

89<br />

90

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!