Gvern iffukat fuq il-prijoritajiet tal-familji - MaltaRightNow.com

26 COLLAGE ANNIVERSARJU Il-{add, 22 ta’ Lulju, 2012
Gratulojn al Esperanto
Il-lingwa tat-tabib Ludvik Lejzer Zamenhof tag[laq 125 sena
Fis-26 ta’ Lulju ta’ dis-sena l-
Esperanto, l-aktar lingwa
]ag[]ug[a fost il-lingwi
m[addma, jag[laq 125 sena
(1887-2012). Gratulojn.
Awguri.
G[ax mhux b[alma ja[sbu
xi w[ud, li dil-lingwa ma
[admitx. Altru li [admet. Li
sabet il-bsaten fir-roti, dak
iva. Hawn [afna jitkellmu bl-
Esperanto, anzi hemm min
jg[id li hemm mal-erba’
miljuni li jafuh. Diffi/li tkun
taf pre/i]. Nafu biss li l-
ammont tal-g[aqdiet u istituti
esperantisti mxerrda maddinja
jitqiesu mill-‘jarlibro’
(yearbook), il-ktieb li jo[ro;
kull sena bil-lista tag[hom.
Il-Lingwa
Morru fil-kungressi tal-
Esperanto li huma organizzati
f’[afna pajji]i kull sena u
tisimg[uhom jitkellmu bih u
jag[tu konferenzi bih. Bih
issib kanzunetti biex ma
noqg[odx insemmi l-lukandi
li juru ismu fuq il-bibien
tag[hom.
Il-letteratura bl-Esperanto hi
vasta, kemm dik ori;inali kif
ukoll tradotta. Jien stess
g[andi diversi xog[lijiet
tieg[i biha u qlibt fiha
xog[lijiet bil-Malti u mill-
Malti fiha.
Insemmi biss i]-]ew;
antolo;iji ta’ poe]ija ta’ poeti
Maltin u dan l-a[[ar tal-ktieb l-
isfar ta’ P. Mark Montebello:
Jien Manwel Dimech.
Ma rridx ninsa nsemmi li
das-sajf se nie[u sehem filkungress
tal-esperantisti Taljani
f’Mazara del Vallo, fi Sqallija,
fejn jien mistieden nitkellem
fuq il-lingwa Maltija. U dan
kollu bl-Esperanto. Altru mela
li l-Esperanto qed ja[dem!
It-Tabib Ludvik Lejzer
Zamenhof ippubblika l-lingwa
tieg[u f’La Unua Libro (Lewwel
ktieb) ta[t l-isem falz
ta’ Doktoro Esperanto minn
fejn il-lingwa mbag[ad [adet
isimha. Fil-bidu kien b[ala
student fl-iskola sekondarja
ta’ Bjalistok, fil-Polonja, dak
i]-]mien ta[t ir-Russja, li
beda jo[lom b’lingwa ;dida li
setg[et tg[in lill-umanità. U
dil-vi]joni kompla sa[[a[ha
meta sar tabib.
Meta kiteb dil-lingwa
Zamenhof qag[ad attent li
jwarrab id-diffikultajiet u l-
e//ezzjoni, f’kelma wa[da t-
toqol tal-lingwi, u kitibha
[afifa apposta biex wie[ed
jitg[allimha malajr u jibda
jinqeda biha. F’dil-lingwa
;dida nsibu mag[quda
flimkien elementi tal-lingwi
rumanzi, :ermani]i u Slavi.
L-ewwel g[aqdiet
esperantisti bdew ifaqqsu
kullimkien. L-ewwel kungress
tal-Esperanto kien sar
f’Boulogne-sur-mer, Franza, fl-
1905, fejn g[all-ewwel darba
esperantisti minn madwar iddinja
ltaqg[u mal-awtur tallingwa
u tkellmu mieg[u u
bejniethom b’dil-lingwa.
Iva, bdiet tinxtered madwar
id-dinja, imma bil-mod il-mod
il-flus u l-poter – affarijiet li l-
Esperanto qatt ma kellu u
m’g[andux – tellfuh it-triq li
kien qabad, ji;ifieri dik li
skont l-awtur tag[ha tkun
(Xellug)> Il-qabar tat-tabib Ludvik Lejzer
Zamenhof f’Varsavja, il-Polonja.
(Fuq)> L-ewwel ktieb bir-Russu fuq l-Esperanto
(26.07.1887)
g[odda ta’ pa/i u tqarrib talpopli.
U dan ukoll min[abba
n-newtralità tag[ha, li mhi
strument ta’ ebda pajji] biex
jog[la fuq [addie[or.
L-esperanto hu w]at mirradjijiet
ta/-?ina, il-Kanada,
il-Korea, Kuba, il-Polonja u l-
Vatikan.
Google qed jag[mel u]u
minnu g[at-traduzzjonijiet, u
hu mda[[al ukoll fil-
Wikipedia.
Darba wie[ed Fran/i] kien
laqqam l-Esperanto b[ala l-
‘Latin tad-demokrazija’. Min
jixtieq jitg[allmu m’g[andux
[lief jid[ol fl-internet u jfittex
lernu.net u hemm g[andu kors
(bl-Ingli]) b’xejn. Imma min
irid xi g[ajnuna a[na lesti
ng[inuh.
minn Karmenu Mallia
Bil-Malti wkoll g[andna
kotba biex titg[allem l-
Esperanto. U mbag[ad min
jixtieq jid[ol membru fil-
Malta Esperanto-Societo,
mer[ba bih.
L-Esperanto taqrah qisek
qed taqra l-Malti. Il-vokali
huma l-istess: a,e,i,o,u. Ilkonsonanti
wkoll huma l-
istess barra xi sitta minnhom.
In-nomi kollha jispi//aw bl-o:
tablo (mejda), fingro
(subg[a), libro (ktieb); l-
a;;ettivi kollha jispi//aw bla:
longa, blanka, alta; l-artiklu
hu dejjem la: la libro (ilktieb);
il-plural dejjem
jispi//a bil-j: libroj (kotba);
mela: la libro, la libroj; la bela
libro, la belaj libroj.
Il-verbi jispi//aw hekk:
g[all-pre]ent bl-as: mi trinkas
(jien nixrob), g[all-passat blis:
vi trinkis (inti tixrob),
g[all-futur bl-os: ni trinkos
(a[na nixorbu).
In-numri huma: unu, du, tri,
kvar, kvin, ses, sep, ok, nau,
dek, cent (g[idha ‘zent’) u
mil. Dawn huma bi]]ejjed
biex tkun taf in-numri kollha.
L-a//ent tal-kliem dejjem
jaqa’ fuq il-vokali ta’ qabel
tal-a[[ar (penultima). Mela:
familio, tinqara: fa-mi-li-o,
bl-a//ent fuq it-tieni i; kiuj
tinqara: ki-uj, bl-a//ent fuq
l-i.
L-Esperanto f’Malta
Il-bust
ta’ Zamenhof
fil-Yacht
Marina,
l-Imsida
L-Esperanto da[al Malta fil-bidu tas-seklu l-
ie[or. Fil-fatt Malta kienet wa[da mill-ewwel
pajji]i li g[arfu l-b]onn, biex ma ng[idx
ukoll is-sbu[ija, tal-Esperanto.
Il-poeta Dun Karm [allielna f’Malta l-
ewwel dokument bl-Esperanto meta fl-ewwel
ta’ April tal-1901 kiteb l-unika poe]ija tieg[u
bl-Esperanto: Penso printempa ({sieb g[ar-
Rebbieg[a).
Imma l-moviment proprju f’Malta beda fl-
1903 bi]-]ew; protagonisti: it-Tabib Gustav
Busuttil, MD u l-Ispi]jar Arkangelo Agius.
Il-Tabib Gustav Busuttil kien mag[]ul
b[ala wie[ed mill-ewwel membri tal-Lingva
Komitato, il-‘Kumitat tal-Lingwa’, li kien
waqqaf Zamenhof innifsu, u li mbag[ad saret
l-Akkademja tal-Esperanto, u g[andi l-unur
ng[id li jien membru tag[ha.
Fl-1905 mbag[ad da[al fid-deffa l-
Prokuratur Legali, Spi]jar u ;urnalist
Agostino Levanzin, mag[ruf b[ala l-ewwel
g[alliem tal-Esperanto f’Malta.
Ma]-]mien dal-moviment raqad u miet.
Hawn ta’ min isemmi li f’dal-moviment
esperantista kien hemm ukoll Napuljun
Tagliaferro, :u]è Muscat Azzopardi u
o[rajn.
Madwar Malta kien hemm diversi
g[aqdiet, fosthom wa[da g[an-nisa biss, fl-
Isla. Ir-Rabat f’Malta kien hemm g[aqda
o[ra u kienu msie[ba fiha xi patrijiet ta’
:ie]u.
Il-moviment modern, biex insej[ulu hekk,
beda fl-1963, u llum mag[ruf b[ala ‘Malta
Esperanto-Societo’ li hu membru tal-
Universala Esperanto-Asocio (l-Asso/jazzjoni
Universali tal-Esperanto), l-og[la
istituzzjoni esperantista. Il-Malta Esperanto-
Societo g[andha wkoll il-facebook tag[ha.
Jekk nibqa’ sejjer hekk, ma nispi//a qatt u
l-ispazju hu prezzju]. G[alhekk nieqaf billi
ner;a’ nawgura lill-Esperanto, lingwa
mxerrda mad-dinja kollha minkejja li min hu
b’sa[[tu qed jag[tiha l-;enb.
L-Esperanto qed ja[dem sewwa sew kif
idealizzah l-awtur tieg[u, Doktoro Esperanto,
it-Tabib Ludvik Lejzer Zamenhof. Qieg[ed
hemm, min irid ju]ah jaf x’g[andu jag[mel.