Men in White: schermers. Ingenieurs in het wild. Dineren in ... - VTK

Een man wandelt langs de binnenkant
van een cirkel waarin schaaktafels
geplaatst zijn, een blik werpend
op elk van de tafels, voor hij zijn volgende
zet maakt. Aan de buitenkant
overpeinzen amateurs hun antwoord
terwijl de man zijn cirkel vervolledigd.
Het jaar is 1909, de man is José Raoul
Casablanca uit Cuba. De eindscore is
28 van de 28 spelletjes gewonnen.
Deze schaakwedstrijd was er een die
deel uitmaakte van een tour waarin
Capablanca 168 spelletjes schaak
achtereen won.
Hoe slaagde hij erin om zo goed te
spelen, en zo snel? Hoeveel zetten
op voorhand kon hij denken in zulke
omstandigheden? “Ik zie maar 1 zet
vooruit”, antwoordde Casablanca.
“Maar het is altijd de juiste zet.”
Hij vatte in een notendop samen wat
een eeuw psychologisch onderzoek
heeft opgeleverd: in de eerste paar
seconden van hun gedachtengang
winnen de schaakmeesters het van
de amateur. Deze snelle, kennis gebaseerde
perceptie, ook wel de bewuste
waarneming genoemd, komt bij experts
ook op andere gebieden boven.
Zoals een grootmeester alle zetten
kan overlopen die hij heeft gespeeld,
zo kan een geoefende musicus vaak
de partituur van een sonate, die hij
maar één keer gehoord heeft, reconstrueren.
En zoals de grootmeester
vaak zijn beste zet in een paar seconden
bedenkt, zo kan een specialist
soms een accurate diagnose bij een
patiënt vaststellen in één oogopslag.
Hoe verwerven deze experts, op verschillende
gebieden, hun buitengewone
vaardigheden? Hoeveel is te
danken aan natuurlijk talent en hoeveel
aan intensieve training? Psychologen
zochten het antwoord in
de studie van schaakmeesters. De
verzamelde resultaten van een eeuw
onderzoek leiden tot nieuwe theorieën
over hoe het verstand informatie
opslaat en verwerkt. Dit onderzoek
kan tevens een grote invloed hebben
op het onderwijs. Het zou misschien
mogelijk zijn om dezelfde technieken
die schaakmeesters gebruiken om
hun vaardigheden aan te scherpen, te
gebruiken bij het aanleren van lezen,
schrijven en rekenen...
De geschiedenis van menselijke
deskundigheid begint reeds bij het
jagen, een vaardigheid cruciaal voor
het overleven van onze vroegere
voorouders. De volwassen jager wist
niet alleen waar een leeuw geweest
was, hij kon ook voorspellen waar
de leeuw naartoe zou gaan. “Studies
tonen aan dat de speurvaardigheid
lineair toeneemt van kindsaf totdat
hij een piek bereikt ergens midden-
30 jaar,” zegt John Block, een antropoloog
aan de California State University
‘Fullerton’. “Het kost minder tijd
om een hersenchirurg op te leiden.”
Zonder een waarneembare superioriteit
in een bepaalde vaardigheid
vergeleken met een amateur, kan men
niet spreken van een ware expert,
alleen wereldlijke mensen met imponerende
capaciteiten. Studies hebben
aangetoond dat een professionele
“stock picker” succesvoller investeert
dan een amateur, dat beroemde wijnproevers
beter wijn degusteren of dat
psychiaters die afstudeerden met een
hogere graad hun patiënten beter kunnen
helpen. En als expertise dan al
ongetwijfeld bestaat, bv. in het onderwijzen
van business management,
blijft het moeilijk meetbaar. Laten we
dit uitleggen.
Vaardigheden in het schaken kunnen
gemeten worden in verschillende categorieën
: labo-experimenten en observeringen
in hun natuurlijke omgeving:
de wedstrijdhal. Net omdat we
het schaken op die 2 verschillende
manieren kunnen bekijken, vormt het
een ideaal testbed voor de theorieën
over de geest - de ‘Dorsophilia van
Cognitieve wetenschap’ genoemd.
Het meten van schaakvaardigheden
is verder gedreven dan gelijkaardige
experimenten op gebied van sport,
spel of andere competitieve activi-
Wetenschappelijk
teiten. Statistische formules bepalen
de resultaten van een speler, rekening
houdend met de sterkte van de
tegenspeler.
Hierdoor ontstaan voorspellingen
over de uitslag van een spel, en dit
met een opmerkzame betrouwbaarheid.
Bv. als speler A een speler B
verslaat met 200 punten, dan zal de
speler A de speler B verslaan in 75 %
van de spellen. Deze voorspellingen
zijn waar als de speler van een top-of
een hoger dan gemiddeld niveau zijn.
Magische mentale krachten zijn heel
lang aan Garry toegeschreven geweest.
Deze magie kwam het sterkst tot
uiting tijdens ‘geblinddoekte’ spelletjes
schaak; de spelers mogen het bord
immers niet zien.
In 1894 vroeg de Franse psycholoog
Alfred Binet, een mede-uitvinder van
de eerste intelligentietest, aan de
schaakmeesters hun ervaringen tijdens
een dergelijk geblinddoekt spel
te beschrijven.
Hij begon met de hypothese dat ze
een fotografisch beeld van het bord
memoriseren, maar de visualisatie
is meer abstract. De schaakmeester
ziet niet de vorm van de toren of de
nerven van het hout, maar onthoudt
een algemene kennis van waar de
schaakstukken staan in relatie tot de
andere elementen. Die kennis wordt
door de schaakmeester nog aangevuld
met details van het spel wanneer
het gespeeld wordt en tevens
met ervaringen uit vroeger gespeelde
spellen.
“Het voordeel dat een schaakmeester heeft op een beginner
haalt hij uit de eerste paar seconden van zijn gedachtengang ...”
Als we nu stellen dat hij de bepaalde
positie van een pion vergeten
is, kan hij deze terugvinden als we
een stereotype strategie bij de opening
beschouwen. Deze fase van
het spel is immers goed bestudeerd,
overdacht en biedt slechts een gelimiteerd
aantal opties. Wat hij ook
kan doen is de logisch gedane zetten
terug overlopen: ”Ik kon zijn loper niet
nemen 2 zetten terug, daarom zou de
pion op die bepaalde plaats moeten
hebben staan...” Op die manier moet
hij dus niet alle details constant onthouden.
Ir.Reëel 7