Ach Lieve Tijd Schiedam deel 2, 400 jaar jenever - img.coret.org
Ach Lieve Tijd Schiedam deel 2, 400 jaar jenever - img.coret.org
Ach Lieve Tijd Schiedam deel 2, 400 jaar jenever - img.coret.org
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
De Brandersbuurt<br />
De 'Brandersbuurt' is geen officiële naam voor een ge<strong>deel</strong>te van de<br />
stad. Die naam is omstreeks 1965 gegeven aan het gebied tussen de<br />
Schie, de Noordvest en de Korte Haven, toen nagenoeg deze hele<br />
buurt werd gesloopt. Dat ontketende een stroom van (vergeefse)<br />
protesten.<br />
Daarna heeft de gedachte postgevat dat dit<br />
de woonbuurt van de brandersknechts<br />
was. Dat is onjuist. Het was juist het stads<br />
<strong>deel</strong> waar zich meer bedrijven dan<br />
woningen bevonden. Hier stonden de<br />
distilleerderijen en branderijen, de molens<br />
en de mouterijen, de kuiperswerkplaatsen<br />
en de mandenvlechterijen, de kurken- en<br />
capsulefabrieken. Voor zover er plaats was,<br />
stonden aan het Groenweegje, <strong>Ach</strong>ter de<br />
Teerstoof, de Raam en de Verbrande Erven<br />
ook nog wat woonhuizen.<br />
De meeste brandersknechts woonden in de<br />
binnenstad, in de vele holjes achter de<br />
Lange <strong>Ach</strong>terweg, de Laan, de Raam en<br />
de Nieuwe buurt. Hier stonden de volkswoninkjes,<br />
die 'keukens' werden genoemd,<br />
Zuivere alcohol van 96% procent wordt<br />
in dit proces aa ngelengd met wa ter tot<br />
een sterkte va n 35% en verder met<br />
essences op smaak gebracht. Voor wie<br />
het alleen om de alcohol te doen was of<br />
wie gewend was <strong>jenever</strong> te mi xen met<br />
frisdranken, maa kte het weinig uit dat<br />
deze 'witte' <strong>jenever</strong> kwalitatief een stuk<br />
minder was dan de traditionele<br />
dranken. Het effect was alleen dat het<br />
publiek <strong>jenever</strong> ging beschouwen als<br />
een inferieure drank en dat de<br />
traditionele distillateurs (Visser,<br />
Vrijmoed, Hulstkamp, Blankenheym &<br />
Nolet, Hoppe en Bootz) het loodje<br />
legden. Gezien vanuit het oogpunt van<br />
de volksgezondheid was op de witte<br />
<strong>jenever</strong> niets aan te merken. Nieuw was<br />
dat de distill ateurs zeli slijterij ketens<br />
stichtten en met veel kabaal een<br />
prijzenoorlog begonnen tegen de<br />
gevestigde merken. Daarnaast daalde<br />
de omzet van de 'oude' <strong>jenever</strong> al jaren<br />
door de opkomst van buitenlands<br />
gedistilleerd, speciale bieren, en wijn.<br />
De distillateurs verloren de strijd om<br />
het marktaan<strong>deel</strong>. Fusies en overnames<br />
va n merken waren aa n de orde van de<br />
dag en wie zich vervoegde bij één van<br />
de grotere distilleerderijen zag aan de<br />
merkenverzameling bij de deur al<br />
56<br />
waarvan de meeste niet méér hadden dan<br />
een enkele kamer, een benauwde zolder<br />
en soms een uitbouwtje waarin later een<br />
keukenlje en toilet werden ondergebracht.<br />
Als men tenminste het geluk had daarvoor<br />
in zijn huisje ruimte te hebben. Op het eind<br />
van de jaren tachtig van de 20ste eeuw<br />
verdween achter de Hoofdstraat het laatste<br />
holje dat voor een achttal huisjes nog een<br />
gemeenschappelijk toilet had, midden op<br />
het perk waarin men vroeger de was<br />
bleekte en wat bloemen en boonljes teelde.<br />
De huisbaas - allang geen brander meer,<br />
maar een ijscoman - had er wel electrisch<br />
licht in geïnstalleerd onder het motto dat<br />
ook het holje met zijn tijd mee moest gaan.<br />
welke bedrijven vo<strong>org</strong>oed verleden tijd<br />
waren, en welke alleen nog voortleefden<br />
als etiket. Modernisering mocht<br />
niet meer baten. Distilleerderij De<br />
Graauwe Hengst van Daniël Visser &<br />
Zonen schafte in 1962 nog een etiketteermachine<br />
aan en installeerde nieuwe<br />
- zij het handmatige - afvuJapparaten<br />
om 5.000 flessen per dag te kunnen<br />
bottelen. In 1965 verving De Graauwe<br />
Hengst, in navolging van de 'witte'<br />
distillateurs, het bewerkelijke en dus<br />
dure statiegeld systeem door een<br />
goedkoper eenmalig-glassysteem. Het<br />
was all emaal te laat. In 1968 viel het<br />
doek. Onder toezicht van de douane<br />
werden de ontmantelde distilleerketels<br />
onbruikbaar gemaakt en de peilstokken<br />
vernietigd. Boekhouder M.A. van<br />
Alphen, die in 1933 als jongste<br />
bediende bij De Graauwe Hengst was<br />
komen werken, stond er triest bij. Na<br />
twee eeuwen productie van een bekend<br />
merk was dit het roemloze einde.<br />
Familiebedrijven<br />
In 2001 telt <strong>Schiedam</strong> nog vier<br />
distilleerderijen, alle met de naamgever<br />
nog aan het hoofd: Di rkzwager, De<br />
Kuyper, olet en UTO waarin sinds<br />
1972 Herman Jansen en Vlek verenigd<br />
zij n. Dit aantal lijkt niet veel voor wie<br />
kijkt naar de aantallen branderijen en<br />
distilleerderijen van 1890. De<br />
productiecijfers en de omvang van<br />
deze bedrijven maken echter duidelijk<br />
d at er getalsmatig niet eens zo heel veel<br />
is veranderd. De gedistilleerdindustrie<br />
gebruikt nog altijd een flinke lap<br />
grond, en het aantal in <strong>Schiedam</strong><br />
geproduceerde liters gedistilleerd is<br />
nog steeds het grootste van all e<br />
Nederlandse steden. Er branden geen<br />
vuren meer achter de gevels aan de<br />
Lange Haven, maar met tientallen<br />
miljoenen liters drank per jaal' is<br />
<strong>Schiedam</strong> nog steeds een echte<br />
gedistill eerdstad. Alleen vindt de<br />
producti e nu plaats in bedrijven die in<br />
weinig verschillen va n andere omvangrijke<br />
ondernemingen in de voeding- en<br />
genotmiddelenindustrie.<br />
Betekenis van de gebruikte afkortingen:<br />
GA : Gemeentearchief<br />
NGM: Nationaal Gedistilleerd Museum De Gekroonde<br />
Brandersketel<br />
SMS : Stedelijk Museum <strong>Schiedam</strong><br />
© 2001 Uitgeverij b.v., Zwolle<br />
Druk: Waanders Drukkers, Zwolle<br />
www.waanders .nl<br />
Boven: In 1975 herdacht<br />
<strong>Schiedam</strong> het 700-jarig<br />
bestaan. In het Passage<br />
theater werd de revue<br />
'Krijg de Claere' opge<br />
voerd. Ook werd het<br />
Proosje van <strong>Schiedam</strong><br />
geboren, een kabouter<br />
mannetje met een<br />
parmantig neusje en een<br />
grote hoed, naar ontwerp<br />
van de <strong>Schiedam</strong>se<br />
kunstenaar Harr Wiegman.<br />
De firma Nolet noemde<br />
één van haar kruiden<br />
bitters Proosje van<br />
<strong>Schiedam</strong> en had daar<br />
mee enige jaren<br />
commercieel succes.<br />
(GA <strong>Schiedam</strong>)<br />
Rechts: Een medewerker<br />
van Hollandia 11, moutwijn-,<br />
gist- en spiritusfabriek,<br />
meet de temperatuur van<br />
het beslag in de<br />
beslagbak. (GA <strong>Schiedam</strong>)<br />
Op de omslag: Het<br />
Nationaal Gedistilleerd<br />
Museum De Gekroonde<br />
Brandersketel bezit een<br />
grote collectie miniatuur<br />
flesjes met sterke drank<br />
van over de gehele<br />
wereld. (NGM)