Generieke en specifieke teksten cse 2012, vwo - Examenblad.nl

Owen Jones, The Grammar of Ornament, Londen 1856, Plate XXXI
De grammatica van het ornament
De vele ideeën en onderzoeksresultaten van Jones kregen in 1856 hun beslag in de
monumentale uitgave The Grammar of Ornament, dat tevens geldt als een meesterstuk van
negentiende-eeuws kleurendrukwerk. De uitgave omvat een systematische presentatie van
ornamentele motieven van de Oudheid tot en met de Renaissance, met duizenden illustraties
als voorbeelden. Elke paginagrote plaat beeldt een groep ornamenten af met een
gemeenschappelijke chronologische en geografische oorsprong. Zoals de titel al suggereert,
hoopte Jones dat het werk gebruikt zou worden als een praktische gids en hulpmiddel. Hij
wilde vooral dat kunstenaars de stijlen en patronen uit zijn voorbeeldenboek zouden
bestuderen om de onderliggende principes ervan – hun ‘grammatica’ – te leren kennen om
daarmee vervolgens nieuwe vormen en zelfs een nieuwe industriële stijl te ontwikkelen. The
Grammar of Ornament opent dan ook met een opsomming van tientallen stellingen over
goede stijl, juiste verhoudingen, kleurgebruik, lijnvoering en zo meer. Stelling 1 luidt: ‘De
decoratieve kunsten komen voort uit en moeten afhankelijk zijn van de architectuur.’
De Moorse ornamentkunst wordt in The Grammar of Ornament uiteengezet aan de
hand van het Alhambra. Als redenen hiervoor gaf Jones op dat het Alhambra niet alleen het
meest bekende voorbeeld was, maar ook “het hoogste niveau van perfectie in de Moorse
kunst vertegenwoordigt, zoals het Parthenon dat doet voor de Griekse kunst. We kunnen
geen ander werk vinden dat beter geschikt werk is om een Grammatica van het Ornament te
illustreren als dat waarin elk ornament een grammatica op zichzelf bevat. […] In het
Alhambra vinden we de sprekende kunst van de Egyptenaren, de natuurlijke gratie en
verfijning van de Grieken, en de geometrische combinaties van de Romeinen, de Byzantijnen
en de Arabieren. Het ontbrak het ornament eigenlijk maar aan één charme en dat was die
typische eigenschap van het Egyptische ornament: symboliek. Dit werd door de religie van
de Moren verboden.”
Geometrie was volgens Jones van fundamenteel belang voor het ontwerpen van
ornamenten. “Al het ornament moet gebaseerd zijn op een geometrische constructie”, zo
luidde zijn stelling 8. Abstracte patronen leiden het oog rond, terwijl ze ook een bevredigende
structuur geven die de geest tot rust brengt. Jones was ook van mening dat in de islamitische
kunst de natuur op de juiste wijze werd nagevolgd. Kunst moest niet, zoals in zijn eigen tijd,
een imitatie zijn van de natuur, maar een abstracte representatie ervan. Zo staat in stelling
11: “Bij te decoreren oppervlakken moeten alle lijnen voortvloeien uit een en dezelfde wortel.
Ieder ornament, hoe ver weg ook, moet tot zijn vertakking en tot zijn wortel te volgen zijn”. De
arabesk was hiervan het ultieme voorbeeld.
23