Generieke en specifieke teksten cse 2012, vwo - Examenblad.nl

titel Inlegwerk/Marquetterie komt in beginsel overeen met een dergelijke oosterse
compositie, maar het medaillon neemt veel meer ruimte in beslag dan gebruikelijk en bestaat
uit een ogenschijnlijk ongeorganiseerd raster van rechthoekige figuren en kleurvelden. Het
medaillon bevat bovendien uitsparingen, alsof er stukjes uit geknipt zijn, zodat het fond
‘achter’ het medaillon zichtbaar wordt. Ook de omlijsting met geometrische motieven
ingesloten door grotere bloemmotieven in twee afwisselende kleuren, is bepaald niet oosters.
Tijdens zijn leven was Colenbrander vooral bekend om zijn zogenaamde Artisjokontwerpen.
Opvallend hiervoor zijn de unieke geometrische patronen en het gedurfde,
expressieve kleurgebruik, steeds in overwegend twee contrasterende kleuren: turqoise-geel,
groen-oranje, zwart-oranje. In een monochroom rechthoekig middenveld vormen
geometrische motieven een (dubbel)kruis. Opvallend zijn ook de snijdende lijnen met kaders
eromheen. Lion Cachet roemt in zijn bespreking van 1917 Colenbranders ongebruikelijke
compositie: “De verrassende compositie houdt de aandacht vast, wekt nieuwe verlangens en
opent vergezichten. […] Dit is de groote waarde van een goed ontwerp; probeer uw namaak
Smirnasch tapijt lang aan te zien, ge gaat walgen.”
Bronnen: C.A. Lion Cachet, ‘Th.A.C. Colenbrander’, Elsevier’s Geïllustreerd Maandblad 27
(1917) 54, pp. 1-12, R. Mills, ‘Kleurnuancen. T.A.C. Colenbrander als tapijtontwerper, Jong
Holland 10 (1994) 2, pp. 6-31, en T. Eliëns, T.A.C. Colenbrander, Zwolle (Waanders) 1999.
Oriëntalisme in Engeland
In de negentiende eeuw was de belangstelling voor de Oriënt groot. De bemoeienis van het
Westen met het Nabije Oosten groeide, en het gebied werd voor westerlingen relatief goed
toegankelijk door verbeterde transport- en verblijfsmogelijkheden. Aanvankelijk vonden
vooral schilders die werkten in een academische, classicistische traditie nieuw materiaal in
de Oriënt. De achttiende-eeuwse ontdekkingen en archeologische opgravingen, zoals die
van Palmyra (in Syrië) en Baalbek (in Libanon), leverden nieuw materiaal en nieuwe ideeën
voor de verbeelding van historische gebeurtenissen en thema’s uit de bijbelse geschiedenis
of mythologie. Maar wat nog meer tot de verbeelding sprak van de westerse kunstenaars en
hun publiek was het leven in de harem. Het eerste ooggetuigenverslag van het mysterieuze
leven dat zich afspeelde achter de deuren van oosterse paleizen, was van Lady Mary
Wortley Montagu. Zij reisde als vrouw van een ambassadeur mee naar Turkije en kreeg
toegang tot enkele van deze vrouwenverblijven. Haar Embassy Letters, die postuum
verschenen in 1763 en een nauwgezette beschrijving van de harems omvatten, vormden een
bron van inspiratie voor latere schilders als John Frederick Lewis.
Vanaf het midden van de negentiende eeuw komt het leven in de harem zelf meer op
de voorgrond te staan, als oriëntalistische variant van een klassiek thema - de baadster - en
als huiselijk tafereel. De harem was voor veel negentiende-eeuwse Europeanen het symbool
van de Oriënt en werd een populair onderwerp in de oriëntalistische schilderkunst. Wat het
Westen meende te weten van het Oosten was dat vrouwen werden gezien als bezit,
gevangen mochten worden gezet, werden beschouwd als slaven en (seks)speeltjes van hun
meesters. Een exemplarisch en vroeg voorbeeld van een dergelijke ‘seksuele tirannie’ werd
verbeeld door de vroege Franse oriëntalist Eugène Delacroix in De Dood van Sardanapalus
(1827), een mythologisch thema in oriëntaals decor dat de schilder mede baseerde op de
romantische fantasieën die Lord Byron van harems had opgeschreven. Latere voorstellingen
van harems zijn minder gewelddadig, maar nog wel sterk erotisch gekleurd, met talloze
scènes van verfijnd genot en vrouwelijke sensibiliteit die nogal eens tegen kitsch aanleunen.
De Engelse oriëntalistische schilderkunst kent net als de Franse een erotische en kitscherige
kant, maar is in veel opzichten meer ingehouden van karakter - naakte vrouwen komen er
27