Generieke en specifieke teksten cse 2012, vwo - Examenblad.nl

Bron: Caroline Campbell, A. Chong, Bellini and the East, London 2005, p. 16
De vrees van veel christenen werd niet geheel bewaarheid: met Constantinopel ging het
christendom in het voormalige Byzantijnse Rijk niet helemaal verloren. Mehmed maakte de
stad tot hoofdstad van zijn rijk en de veroveraars voerden het milletsysteem in, dat nietislamitische
gelovigen hun eigen wettelijke regels garandeerde. De afzonderlijke religieuze
groepen (joden en de verschillende richtingen in het oosterse christendom als de Armeens-
en Grieks-orthodoxen) werden elk onder de eigen jurisdictie van hun hoogste geestelijk
leider gelaten. Mede hierdoor kon Constantinopel het kruispunt tussen Oost en West blijven.
B Ca. 1800-1920
Oriëntalisme
De westerse belangstelling voor het Oosten kreeg in de negentiende eeuw een geheel ander
karakter. De Oriënt werd een mode en dit verschijnsel noemen we Oriëntalisme. Hoe dit
vorm kreeg staat beschreven in het boek Verlangen naar het Oosten. Oriëntalisme in de
Nederlandse cultuur. Circa 1800-1920 (2008) van de Nederlandse kunsthistoricus Jan de
Hond. Hoewel De Hond zich voornamelijk bezighoudt met de Nederlandse oriëntalisten, was
hun belangstelling natuurlijk ingebed in een internationale beweging.
Rond 1800 trad er een definitieve verandering op in de internationale
machtsbalans tussen het Westen en het Oosten. Napoleons veldtocht naar
Egypte (1798) maakte overduidelijk dat de politieke en militaire kracht van het
eens zo gevreesde Ottomaanse Rijk tanende was. Stonden de Turken in 1683
nog voor de poorten van Wenen, ruim een eeuw later hadden ze geen
antwoord op de invasie van de Fransen en konden ze alleen met hulp van een
andere Europese grootmacht, Groot-Brittannië, Napoleons opmars een halt
toe roepen. Hoewel diens interventie uiteindelijk weinig succesvol was, vormde
deze wel het begin van een niet-aflatende westerse bemoeienis met de Oriënt.
In 1830 veroverden de Fransen Algerije. Het Ottomaanse Rijk desintegreerde
nu steeds verder en vanaf 1880 ging het zelfs heel hard: het ene na het
andere gebied kwam in handen van de Europese mogendheden. Rond 1920
restte van het Ottomaanse Rijk alleen Turkije nog als een onafhankelijke staat.
De politiek-militaire interventies gingen vaak hand in hand met de
vermeerdering van de economische belangen van het Westen in de regio. Het
Oosten was altijd al een belangrijke handelspartner geweest, maar nu werd
het ook een lucratieve afzetmarkt voor industriële producten. Westerse
kapitalisten investeerden in oosterse grondstoffen en Europese bedrijven
waren betrokken bij grote infrastructurele projecten als het Suezkanaal of de
aanleg van spoorlijnen.
De groeiende politiek-economische invloed van het Westen gecombineerd met
de snel verbeterende transport- en verblijfsmogelijkheden, zorgden ervoor dat
een reis naar het Oosten voor steeds meer Europeanen tot de mogelijkheden
ging behoren. In de eerste helft van de negentiende eeuw waren grote delen
van de Oriënt voor westerlingen zo goed als onbereikbaar vanwege de
ontoegankelijkheid of de onveiligheid van het gebied. Enkele decennia later
werden er reeds groepsreizen georganiseerd naar het Heilige Land en
toeristencruises over de Nijl, was het niet ongewoon om als gefortuneerd
westerling te overwinteren in Algerije of Egypte en kenden steden als Istanbul,
Caïro en Algiers grote westerse wijken met westerse voorzieningen en een
mondaine, internationale sfeer.
Hoewel Nederland geen koloniën had in de Oriënt en ook zijn economische
belangen in deze regio veel geringer waren dan die van andere Europese
mogendheden, zoals Frankrijk, Engeland of Italië, ondervonden Nederlandse
reizigers in het Oosten natuurlijk wel de gevolgen van de grotere politiek-
7