Generieke en specifieke teksten cse 2012, vwo - Examenblad.nl

SPECIFIEKE TEKSTEN - HET VERRE OOSTEN
Het ideaal van de renaissance werd rond het midden van de negentiende eeuw sterk
bekritiseerd. Kunstenaars keerden zich af van de klassieken en gingen op zoek naar andere,
vaak meer exotische inspiratiebronnen. Die verschuiving in smaak blijkt bijvoorbeeld uit
ontwikkelingen in de landschapsarchitectuur. Tuinen werden steeds vaker volgens heel
andere dan de klassieke regels aangelegd en er verschenen de meest exotische bouwsels.
Deze ontwikkeling in de tuinarchitectuur startte al in de achttiende eeuw.
Engelse tuinen
Tot aan het begin van de achttiende eeuw werd de Engelse tuin nog bepaald door
classicistische idealen. Voorname villa’s werden omringd door symmetrisch aangelegde
tuinen met centrale zichtlijnen en rechte paden met borders daartussen. In de achttiende
eeuw schiepen de Engelsen echter een nieuwe landschappelijke omgeving: de
landschapstuin. Tuinen werden groter, informeler van opzet en hun relatie met de villa werd
minder duidelijk. De strakke lijnvoering van rechte paden en geschoren heggen werd
vervangen door de ‘serpentine line’, met slingerende paden en ‘vrij’ groeiende bomen en
struiken. Met allerhande bouwwerken in de tuin konden vervolgens verschillende associaties
worden opgeroepen, waardoor het geheel nog spannender werd.
Voor deze - vaak relatief kleine – gebouwen gingen (tuin)architecten experimenteren
met nieuwe bouwstijlen. In de tuinen dienden gebouwen, beelden of inscripties te verwijzen
naar belangrijke historische bouwwerken of voorbeelden uit de literatuur. In hun ontwerpen
zetten (tuin)architecten vaak een aantal van zulke historische of literaire taferelen op een rij.
Daarbij maakten ze ook nog eens gebruik van allerlei schilderkunstige middelen zoals
perspectivische doorkijkjes en contrasten van licht en donker (chiaroscuro). Zo werd de tuin
een soort driedimensionaal historiestuk. De bezoeker kon aan dit decor actie en leven geven
door zich als acteur of toeschouwer op te stellen en zo van de tuin ook nog eens een theater
te maken.
Aanvankelijk lieten tuinontwerpers zich vooral inspireren door de overzichtelijke
landschappen van de Franse schilders Claude Lorrain en Nicolas Poussin, maar in de
‘picturesque garden’ kwam geleidelijk meer aandacht voor de wilde natuur in de vorm van
grote waterpartijen, golvende grasvelden en onregelmatig gevormde bosjes. Juist het
overweldigende karakter van de ‘wilde’ natuur werd gewaardeerd. Mensen trokken in de
negentiende eeuw steeds meer zelf de natuur in om ‘nieuwe’, ‘schilderachtige’ landschappen
te ontdekken, met het Lake District, de Schotse Hooglanden en de Alpen als de grote
favorieten. Deze wilde natuur werd niet meer als beangstigend, maar als adembenemend
ervaren.
Deze veranderingen hadden ook te maken met de opkomst van een ander soort
opdrachtgever. De aristocratie die met de klassieke oudheid was opgevoed en
traditiegetrouw een ‘Grand Tour’ door Europa naar, bij voorkeur, Italië maakte, werd
langzamerhand vervangen door een groep minder erudiete edellieden en rijk geworden
burgers met andere interesses. En ten slotte kwamen zij die meereisden met de Verenigde
Oost-Indische Compagnie terug met verhalen en ideeën uit de meest exotische oorden,
waarvan de invloed steeds dieper doordrong in het culturele en feitelijke landschap van het
thuisland. Binnen deze interesse in exotische oorden past de hang naar het Nabije Oosten,
maar ook de interesse in landen als China en India. Deze verschillende oorden dienen als
inspiratiebron voor zowel tuinontwerpen als architectuur aan het einde van de achttiende en
aan het begin van de negentiende eeuw.
39