Archeologische Kroniek 1980 - Geschiedenis van Zuid-Holland

Boekennieuws
Oproeren
R. M. Dekker, Oproeren in Holland gezien door
tijdgenoten. Uitgeverij Van Gorcum en Comp.
B.V, Assen 1979. 181 blz. Prijs ƒ 22,50.
Oproeren, of beter gezegd met een minder geladen
en meer neutrale aanduiding 'sociale bewegingen'
zijn de laatste jaren wèl in. Iemand die zich in
Nederland met dit soort uitbarstingen bezighoudt,
is de samensteller van het hier te bespreken boek,
R. M. Dekker. Hij heeft in twee goede artikelen
over Hollandse oproeren en de rol van vrouwen
erin deze bewegingen op een moderne manier
behandeld. Niemand lijkt dan ook beter geschikt
om een uitgave te verzorgen, waarin tijdgenoten
hun visie op oproeren geven.
Toch heb ik, behalve lof voor dit werk, wel een
aantal bedenkingen ertegen. Allereerst moet
gezegd worden, dat voor vele nieuw ontdekte of
weer in de belangstelling gebrachte groepen in de
sociale geschiedenis, vaak duur betaald wordt. Of
het nu gaat om arbeiders, vrouwen, muiters of
oproerlingen, sommige uitgevers berekenen de
belangstellenden in deze onderwerpen flinke
bedragen. Natuurlijk kan dit niet aan de auteur of
de samensteller van dit boek geweten worden,
maar de verwachtingen over zijn bijdrage worden
dan wel hooggespannen.
Het wordt in deze uitgave niet duidelijk waarom
juist deze fragmenten gekozen zijn. Misschien dat
als kenmerk gegolden heeft dat de ooggetuigeverslagen
nooit eerder gepubliceerd mochten zijn.
Als dat zo is, wordt verklaard waarom van de vele
oproeren in 1748 niets in deze bundel te vinden is.
De omslag doet overigens ten onrechte
vermoeden, dat het Leidse pachtersoproer met een
verslag vertegenwoordigd is. De fragmenten die in
de bundel te vinden zijn, vormen bijzonder
levendige ooggetuigeverslagen. Hier moet speciaal
dat van Craffurd genoemd worden, die over het
tabaksoproer van Haarlem van 1690 schrijft. Het
verslag van het hongeroproer in Rotterdam uit
1740 is even rijk aan citaten en ook goed leesbaar.
Iemand, die zelf actief aan de gebeurtenis
deelneemt, beschrijft het oproer in Haarlem in
1750. Ook de vierde beweging, het bekende
aansprekersoproer van 1696 in Amsterdam is
door goede fragmenten vertegenwoordigd. Alle
stukken, acht in totaal, lijken door de vaak zeer
directe taal, soms ook door letterlijke citaten,
geschikt materiaal voor neerlandici. Maar het is
niet duidelijk voor wie het boek verder speciaal
314
bestemd is. De achterflap vermeldt ook leerlingen
op VWO-niveau, maar te denken valt eerder aan
studenten en docenten op Pedagogische
Academies. Het geeft veel authentiek materiaal,
dat met een goede begeleiding zeker vertaald kan
worden voor gebruik in de (basis)school.
Maar door wie ook de 'doelgroep' gevormd mag
worden, er moeten hoge eisen aan de inleiding van
het boek, gesteld worden. Daar ontbreekt het
echter beslist aan, want de algemene introductie is
zeer summier. Als één van de belangrijkste
situaties die deze bewegingen veroorzaken,
worden hier de politieke omstandigheden
genoemd, maar van dit soort oproeren is in de
bundel geen voorbeeld te vinden. Een andere
factor van groot belang is gelegen in het
belastingstelsel, waarvan wel fragmenten gegeven
worden, maar niet van de belangrijkste beweging,
het pachtersoproer. Waarom het Rotterdamse
hongeroproer zo uitzonderlijk is in de Hollandse
situatie, komt niet aan de orde. Ook is er weinig
informatie gegeven bij de introductie en de
begeleiding van de afzonderlijke fragmenten.
In het eerste stuk zijn noten opgenomen, maar er
is in het boekje geen notenapparaat of
verwijsplaats te vinden. De wel toegevoegde
algemene woordenlijst vertoont lacunes: niet
iedereen zal weten, wat (op blz. 13) vrijdom,
pothuis en commenij betekenen. Ook de
naamsverklaring van personen die in de stukken
voorkomen, wordt soms niet gegeven, zoals in het
Rotterdamse geval. Onvolledig is de lijst als het
gaat om de militaire bevelhebbers (blz. 17), de
terechtgestelden (blz. 21) en de deelnemende
schutters in Haarlem (blz. 155, 159 en 168).
Literatuur, die soms over de deelnemers aan de
oproeren bestaat, zoals het artikel van Van Manen
dat wel genoemd wordt, wordt niet gebruikt.
Wie dus meer wil weten over een aantal - vaak
niet de meest bekende - oproeren in Holland
tijdens de Republiek, vindt veel van zijn gading.
Maar degene die over de motieven, de
achtergronden en over de deelnemers goed
ingelicht wil worden, krijgt niet veel meer dan de
soms gekleurde verslagen die de ooggetuigen
meedelen.
D. J. Noordam