Archeologische Kroniek 1980 - Geschiedenis van Zuid-Holland

Boekennieuws
organen, dat op de rijksarchieven in Den Haag en
Haarlem wordt bewaard.
Zo benutte Bremer de rekeningen van de
rentmeesters van Kennemerland en West-
Friesland uit de 14e eeuw, berustend in het archief
van de Grafelijkheidsrekenkamer, een bepaald
niet gemakkelijk te hanteren bron. Voor een
beschrijving van Wieringen rond het jaar 1500
leverden gedrukte bronnen als de Enqueste van
1494 en de Informacie van 1514 het nodige
materiaal. Veel aandacht besteedt de auteur aan
de waterstaatkundige geschiedenis, de nimmer
aflatende strijd tegen het water. Het hoofdstuk
Wieringers ter koopvaardij in de 17e eeuw steunt
overwegend op bevrachtingscontracten uit de
notariële archieven van Amsterdam, waaruit blijkt
dat Wieringer schippers in opdracht van
Amsterdamse reders de wereldzeeën bevoeren.
In een uitvoerig interview (Noordhollands
Dagblad 19 okt. 1979) merkt Bremer op, dat hij
slechts een deel van het beschikbare materiaal
heeft gebruikt en dat zijn boek 'iets
fragmentarisch' heeft. Dat is inderdaad wel het
geval: het hoofdstuk over de Justitie in de periode
1460-1560 bijvoorbeeld wordt niet meer gevolgd
door een exposé over de situatie daarna. Door de
gevolgde methode komen bij diverse aspecten de
ontwikkelingen op lange termijn zodoende niet uit
de verf. De auteur zelf spreekt in zijn Voorwoord
bescheiden van 'samengebundelde artikelen'.
Opgemerkt moet worden, dat hij in die artikelen
de lokale gegevens voortreffelijk plaatst in een
ruimer kader en situaties op Wieringen steeds
vergelijkt met de toestand elders in Holland. Hij
raadpleegde daartoe veel literatuur, ook die welke
in recente jaren verscheen. Dat ruime kader is
soms wel wat al te ruim, zoals in de eerste
hoofdstukken van deel I, over de periode vóór ca
1350, waarin over Wieringen zélf nu eenmaal erg
weinig valt te berichten.
Deel If betreft de periode vanaf het midden van de
19e eeuw tot de jaren 1930, de afsluiting van de
Zuiderzee. Jammer is dat aldus de periode
1800-1850 zonder meer is overgeslagen. De
nadruk ligt in dit deel sterk op de sociaaleconomische
ontwikkeling: de landbouw en
veeteelt, de visserij, de wierwinning, de bevolking.
De auteur raadpleegde hiertoe vooral secundaire
bronnen, waaronder enkele ongepubliceerde
rapporten en scripties, en baseert zich in veel
mindere mate op primaire bronnen zoals archiefbescheiden.
Waar deze laatste categorie wel is
benut, ontbreekt in veel gevallen een nadere
319
bronopgave of is deze minder exact. Ook zal niet
elke lezer gelukkig zijn met de soms erg lange
citaten (bv. deel I blz. 99, 118-119). Indices op
persoonsnamen of op zaken ontbreken, maar
daarvan zijn de meeste uitgevers in Nederland
zeer afkerig.
Niettemin is Wiringherlant een publicatie
geworden die duidelijk uitsteekt boven wat
gewoonlijk als lokale geschiedschrijving wordt
gepresenteerd. Het is goed geschreven, ook voor
een ruimer publiek leesbaar zonder oppervlakkig
te worden. Voor de moderne lezer onbekende
termen of duistere passages uit oude stukken
worden kort en duidelijk verklaard. Het aantal
drukfouten is gering. Het boek is aantrekkelijk
geïllustreerd, vooral dankzij de vele
pentekeningen van Theun Mulder.
F. J. M. Otten
Leiden
L. Bijvanck-Quarles van Ufford en J. Happee,
Beeld en Gelijkenis. Uitgave van de Evangelisch-
Lutherse Kerk, Leiden z.j. 80 p. geïll.
In 1618 werd in Leiden - achter de huizen van de
Hooglandse Kerkgracht - een Evangelisch-
Lutherse schuilkerk gebouwd. De snelle groei van
de Lutherse gemeente maakte in 1639 de toevoeging
van een galerij boven de uitgang
noodzakelijk, tegen de balustrade waarvan in
datzelfde en in het daarop volgende jaar negen
geschilderde panelen werden aangebracht. In 1660
herhaalde de geschiedenis zich, toen aan de korte
zijde tegenover de uitgang een tweede galerij werd
gerealiseerd, die met vijf schilderijen van breed
formaat werd verrijkt.
In het Nederland van de eerste helft van de 17e
eeuw was het in feite ondenkbaar dat voor een
protestantse kerk schilderingen werden besteld;
alleen bij de Lutherse Kerk was dat wel mogelijk.
In Leiden zal dit voorstel zijn gedaan door de
buitenlanders in de gemeente - veel Duitsers en
Scandinaviërs - die in hun land van herkomst met
een dergelijke decoratie geheel vertrouwd waren.
Van de negen panelen uit 1639/40 zijn er vier
gemerkt door de Leidse meester Joris van
Schooten. Van de overige vijf is het niet gelukt een
signatuur te vinden of langs andere wegen de
makers met zekerheid te identificeren. De vijf
schilderijen uit 1660 zijn van de hand van Barent