PIETER PAUWEL RUBENS - Tresoar

176
Het leven van Achilles
door P.P. Rubens
Saskia Nijstad
Omstreeks 1630 - 1635 ontwierp Rubens
acht schetsen met voorstellingen uit het leven
van de Griekse held Achilles. Aangezien
de schetsen dienden als ontwerpen voor een
tapijtserie zijn alle figuren linkshandig met
het oog op het overbrengen in spiegelbeeld
tijdens het weven. Zeven schetsen zijn in het
bezit van Museum Boymans-van Beuningen
te Rotterdam (afb. 1-5,7,8), de achtste
schets bevindt zich in The Detroit Institute
of Art te Detroit (afb. 6) 1 .
De laatste en meest uitvoerige studie over de
Achilles-serie is van de hand van E. Haverkamp
Begemann 2 .
Dat Rubens de gehele historie van Achilles –
van zijn jeugd tot zijn dood – heeft weergegeven
is opmerkelijk, aangezien het noch
in de klassieke oudheid noch in de eeuwen
daarna gebruikelijk was Achilles’ leven als
een doorlopend verhaal uit te beelden. Wel
werden herhaaldelijk afzonderlijke scènes in
beeld gebracht.
De kern van zijn vertelling heeft Rubens zeer
waarschijnlijk uit drie 16e eeuwse teksten
geput, geschreven door Boccaccio, Natali
Conti en Charles Estienne 3 . Specifieke
details echter heeft Rubens ook overgenomen
van klassieke schrijvers als Homerus,
Vergilius, Ovidius, Statius, Servius Grammaticus,
Hyginus en Fulgentius 4 .
Over de totstandkoming van de opdracht
zelf hebben we geen gegevens. Lange tijd
meende men dat hetzij Karel I, koning van
Engeland, hetzij Filips IV, koning van Spanje,
de opdrachtgever is geweest. Om verschillende
redenen acht men de veronderstelling
dat het ontstaan van de serie verband houdt
met Daniel Fourment, Antwerpse tapijtenen
zijdenhandelaar, de schoonvader van
Rubens, als de meest juiste. De vragen wie
het initiatief nam en het onderwerp bepaalde,
Rubens, Daniel Fourment of een derde
persoon, blijven echter onbeantwoord 5 .
De oheverfschetsen waren niet het direkte
voorbeeld voor de wevers. Ze hadden twee
functies: Rubens legde zijn ideeën erin vast
en ze dienden als voorbeeld bij het vervaardigen
van de uitvoerige schetsen, de ‘modellf.
Deze eerste ‘vluchtige’ schetsen zijn
ongetwijfeld allen door Rubens zelf geschilderd.
Ook de modelli – alle zijn nog bewaard
– hadden twee functies: de opdrachtgever
kon nog iets laten veranderen als hij
dat wenste en ze waren het voorbeeld voor
de ‘kartons’, de uiteindelijke voorbeelden op
ware grootte voor de wevers. De modelli zijn
tot in alle details uitgevoerde copieèn naar
de vluchtige schetsen; in hoeverre Rubens
deze zelf of met behulp van medewerkers uit
zijn atelier heeft uitgevoerd is onzeker. Vermoedelijk
heeft een medewerker een schets
gecopieerd en legde Rubens zijn laatste