PIETER PAUWEL RUBENS - Tresoar

190
1608 in Antwerpen uitgaf. Pieter Pauls zichtbare
aandeel in het boek bestaat uit de vijf
prenten, die door Cornelis Galle I naar zijn
tekeningen gegraveerd werden, maar Filip
vermeldt ook dat zijn broer hem behalve met
de illustraties ook verder met raad en daad
bijstond. 6 Rubens’ oudheidkundige kennis
blijkt ook uit een fragment, drie bladzijden,
van een Itinerarium dat hij in Rome bijhield.
Het is alleen bekend in een Franse vertaling
en bevat losse aantekeningen gemaakt tijdens
een bezoek aan de verzamelaar Lelio Pasqualino.
De notities tonen ons zijn wetenschappelijk
interesse voor de Oudheid. 7
Naast een zestal gemmen en een gouden halsketting
(torques) worden drie sarcofaagreliëfs
tot in details beschreven. Rubens vermeldde
niet alleen bijzonderheden over ieder
voorwerp, zoals bijvoorbeeld in de beschrijving
van ocreae en een spon da, maar legde
een gedegen kennis van het gebruik van kleding
en gebruiksvoorwerpen aan de dag.
Waar hij van mening verschilde met Pasqualino,
voegde hij zijn eigen opinie toe.
Na ontvangst van een bericht dat zijn moeder
ernstig ziek was, verliet Pieter Paul spoorslags
Rome op 28 oktober 1608. Hij rekende
slechts op een korte afwezigheid, maar zou
nooit weer voet op Italiaanse bodem zetten.
De acht jaar daar doorgebracht waren stimulerend,
opwindend en leerzaam geweest. De
klassieke cultuur was niet meer weg te denken
uit zijn artistieke achtergrond en drukte
een blijvend stempel op zijn werk. Tientallen
jaren later nog greep hij er naar terug en
verwerkte het in zijn composities.
Uit Rubens’ brieven valt af te leiden welk
een belangrijke plaats de Oudheid in zijn
leven was gaan innemen. Zijn briefwisseling
met geleerden in allerlei landen van Europa
vormt een onafscheidelijk deel van zijn bestaan.
Zijn toenemende populariteit als schilder
ging hand in hand met zijn stijgende
reputatie als archeoloog. Zijn corresponden-
tie getuigt ervan hoezeer hij op de hoogte
bleef, en vormt een bron van gegevens, daar
allerlei problemen aan de orde kwamen en
vaak opgelost werden met behulp van de
klassieke schrijvers. Filip vermeldt bij zijn
broer te rade gegaan te zijn alvorens Marc
Welser te antwoorden op diens vraag over
een afbeelding van een naakte man met
ezelsoren en een doek voor zijn mond. 8 Hun
gedachtegang bij het uitpluizen van de voorstelling
is op de voet te volgen en ze citeren
Plautus en Ovidius bij het ontcijferen van het
niet eenvoudige probleem. Pieter Pauls bijdrage
betrof waarschijnlijk de iconografische
details. Eveneens wordt zijn opinie een paar
jaar later ingewonnen door Frans Sweerts
voor de identificatie van een beeldje dat verondersteld
werd een Isis voor te stellen. De
interpretatie maakte gebruik van een grondige
kennis van de klassieke literatuur alsook
van de iconografie van de klassieke kunst. 9
Imponerend ook is zijn uiteenzetting over de
bouwgeschiedenis van de tempel van Diana
te Ephesus geschreven in antwoord op een
brief van Guidi di Bagno. 10
Verreweg de uitvoerigste informatie wordt
ons verschaft door de briefwisseling tussen
Rubens en de Franse rechtsgeleerde Fabri de
Peiresc, met wie hij een vaak wekelijks contact
onderhield. Helaas zijn vele van hun
brieven verloren gegaan, maar de resterende
geven ons een goed idee van het brede spectrum
van onderwerpen dat ze behandelden.
Peiresc koesterde aanzienlijke bewondering
voor Rubens: in materia dell’ antiquita principalmente,
egli ha una notitia la piu universale
et la piu esquisita ch’io viddi mai. 11
Voor een beter begrip van Rubens als archeoloog
zijn daarom Peiresc’s nagelaten papieren
van uitzonderlijk belang; Rubens was één
van zijn trouwste correspondenten met wie
hij zelfs tekeningen en afgietsels uitwisselde.
Om een voorbeeld te geven: na ontvangst
van een geïllustreerd opstel van Peiresc over