PIETER PAUWEL RUBENS - Tresoar

150
Rockox (Antwerpen 1560 - 1640). Rockox
had te Leuven in de filosofie en te Parijs en
Douai in de rechten gestudeerd; hij was tussen
1603 en 1625 negenmaal burgemeester
van de stad Antwerpen. Na Rubens’ terugkeer
uit Italië, ontstond eind 1608 of begin
1609 een vriendschap tussen de twee mannen,
die tot in het jaar van hun beider afsterven
(1640) duurde. Rockox bestelde bij Rubens
in 1609 voor het Antwerpse stadhuis
het schilderij de ‘Aanbidding van de Koningen’
(dat in 1612 naar Spanje ging); in 1611
voor de kathedraal van Onze-Lieve-Vrouwe
te Antwerpen de bekende triptiek ‘Afneming
van het Kruis’; hij gaf opdracht om voor de
Antwerpse minderbroeders de ‘Ongelovigheid
van Thomas’ en ‘Christus tussen twee
moordenaars’ te schilderen (beide werken nu
in het Museum voor Schone Kunsten te Antwerpen),
en voor de Sint-Ignatiuskerk van de
jezuïeten (thans Sint-Caroluskerk) een altaar
te ontwerpen en daarvoor de ‘Terugkeer van
de Heilige Familie uit Egypte’ te schilderen.
Rubens en Antoon van Dyck maakten beiden
een portret van de burgemeester. Deze
had een prachtige collectie archeologische
voorwerpen en oude munten en penningen;
de Franse oudheidkenner Peiresc kwam ze
bewonderen in juli 1606. Ook dat was een
aanknopingspunt met de belangstelling van
Rubens. Aan de Pompa Introitus van 1635,
de Blijde Intrede van kardinaal-infant Ferdinand
van Oostenrijk, werkte Rubens met
Rockox mee door schetsen voor de praalbogen
en versieringen te leveren en Gevartius
bezorgde de Latijnse tekst van de beschrijving
ervan (druk 1642).
Rubens werd niet een humanist in de klassiek
geworden betekenis van de Latijnse en
eventueel ook Griekse filoloog of van de
Latijnse verzenschrijver; hij was de humanist
als intellectueel, als geleerde met een humanistische
background. Beide soorten van hu-
manisten ontmoette Rubens in Antwerpen.
Justus Upsius (Overijse 1547 – Leuven
1606) had Antwerpen dikwijls bezocht, had
er gewerkt en gepubliceerd. In Rubens’ tijd
was hij al verdwenen, maar leefde in de stad
na door zijn werken die bij Plantin en bij
Moretus werden gedrukt, door politieke en
filosofische geschriften vooral, door zijn liefde
voor het door hem christelijk geïnterpreteerde
Stoïcisme, door zijn belangstelling
voor de klassieke Oudheid en archeologie,
speciaal door zijn vrienden en door de tegenwoordigheid
van zijn oud-commensalen, zoals
Moretus en Woverius. In 1602 schilderde
Rubens een portret van Lipsius met drie
anderen; daarover verder aan het eind van dit
opstel. Tien jaar na Upsius’ dood maakte
Rubens nogmaals een portret van de grote
humanist uit Overijse, een bestelling van de
Moretussen, bewaard in het Museum Plantin-Moretus
te Antwerpen. En Rubens bezat
althans zeker een werk van Lipsius-, hij erfde,
misschien vooral onrechtstreeks, diens humanistische
geest en belangstelling.
Een van Lipsius’ Antwerpse correspondenten
was Franciscus Sweertius (Antwerpen 1567
– 1629), uitgever van Lipsius’ Latijnse verzen
en van Flores uit zijn werk, beoefenaar
van de Latijnse letteren, van de geschiedenis
en van de bibliografie, een man die ook in
relatie stond met onder meer Andreas Schottus
S.J., met Lipsius’ opvolger te Leuven
Erycius Puteanus, met de Hollandse geleerden-humanisten
Daniël Heinsius en Dominicus
Baudius, met de naar Duitsland uitgeweken
Antwerpenaar Janus Gruterus, met de
Fransman en Leidse hoogleraar Isaac Casaubon,
met de Antwerpse stadsgriffier Gevartius,
die men overal in humanistische milieus
en in de kring van Rubens ontmoette. Eén
Latijnse brief van Rubens aan Sweertius is
bekend gebleven (Corr., II, p. 124-127): de
Antwerpse handelaar had Rubens om archeologische
inlichtingen gevraagd.