2003-2004 nummer 1 - Thauma

zijn, wachtend op het opene dat het spel van mens en
wereld zal uitnodigen te zijn?
Nietzsche denkt beide, de eerste gedachtegang hoorbaar,
uitgesproken en met zijn volle gewicht er achter; de
tweede geborgen in het denken, nog zonder hoorbare
spraak.
Dat Nietzsche het spel van wereld niet aan de metafysica
kan ontnemen, blijkt uit de bevestiging die het spel
van mens en wereld nodigt heeft, het “Ja! en Amen!”. Het
“hoogste en diepste” spel kent grond, noch voorwaarde;
de noodzaak van de bevestiging duidt op een gemankeerd
spel – en dat wil zeggen, geen spel.
Is het niet veeleer de zwarte, nachtelijke hemel die het
diepzinnige spel laat schitteren en fonkelen:“Die Welt ist
tief -: und tiefer als je der Tag gedacht hat.” 7
De mens die opgeëist wordt door de technologie baadt
in het technologische licht dat het spel van het nachtelijke
uitspansel verduistert.Het zicht op de constellatie,de constellatie
van het spel, wordt versperd door het licht van
Prometheus,de Titaanse god die de technologie voorstaat.
Prometheus is geen “masker van Dionysos”.
“… tiefer als je der Tag gedacht hat.”.
Het spel van wereld dat Nietzsche denkt, kent een midden
waar Dionysos troont. Meestal spreekt hij van een
naamloze god die de toewending van mens en wereld tot
elkaar zal laten zijn, maar de verwijzingen wijzen slechts
in één richting: Dionysos, en een enkele keer wordt de
god met naam genoemd.Waarnaar verwijst dit pendelen
tussen naamgeving en het naamloos laten zijn?
Het spel van wereld zal goddelijk zijn, maar is het goddelijke
niet alleen als de god afwezig is? Het goddelijke in
het spel van wereld is er bij gratie van een god die verborgen
is, die afwezig, aanwezig is.
En welke naam zal deze god hebben, als hij er al een
heeft?
Het spel van mens en wereld zoals Nietzsche dat denkt,
komt niet tot ontplooiing; de grond daarvoor is het uitblijven
van het opene. Maar kan dit spel ooit spel van
wereld zijn als Dionysos het midden uitmaakt? Wordt de
wijngod zo niet het evenbeeld van de christelijke God,
wordt hij zo niet het hoogste zijnde en kan hij dus nooit
het “zijn als spel van wereld” zijn?
Spel van wereld, de “azuren klok”, spel van zijn en tijd
dat de dingen zal bevrijden van de heerschappij onder
een doel, hun “de oudste adel van de wereld” zal teruggeven.
De oudste adel is het toeval; wat valt de dingen toe
als ze spelen ‘in’ het spel van wereld?
[Het vervolg zal in het volgende nummer van Thauma
verschijnen.]
[17] THAUMA 2003-2004 NUMMER 1
Noten
1 Karl Kerényi,“Dionysos, Urbild des unzerstörbaren Lebens”, Klett-
Cotta, Stuttgart 1994, blz. 104 e.v. en 188 e.v..
2 In “Nietzsches Philosophie”, Kohlhammer, Suttgart 6e druk 1992,
komt Eugen Fink na zijn lezing van de eeuwige terugkeer van het
gelijke, tot dezelfde gedachte. Zie b.v. blz. 108 e.v., een aantal citaten:
“Die Mitte des Seins wird im Gleichnis des güldenen Wunders angesprochen.
Der Herr des Nachens aber ist Dionysos, der Gott des Rausches,
der Liebe und des Todes – und der Gott des Spiels”.
“… er [Dionysos]ist der gestaltlose Gestaltende, ist das Spiel des Seins
selbst.”
“Wo das Dionysische, das allen Wandel leitet und regiert, selbst
erscheint, hat sich die Ankunft der Welt ereignet. Die in die Weltweite
hinaussehende Seele Zarathustras hat heimgefunden. Dionysos ist
Nietzsches letztes Wort.” (Blz. 108)
In “Das andere Tanzlied” spreekt Zarathustra tot het leven dat zich in
de gedaante van een vrouw aan hem toont. In het begin van het
gesprek, waarin ook indirect Dionysos ter sprake wordt gebracht – de
heer van het gouden bootje – noemt hij drie keer de schommel.
Friedrich Nietzsche, “Sämtliche Werke Kritische Studienausgabe”,
Deutscher Taschenbuch Verlag München, de Gruyter Berlin/New
York, october 1980,“Also sprach Zarathustra”, deel 4 blz. 282.
3 Zie Martin Heidegger, “Vortraege und Aufsaetze”,Verlag Günther
Neske, Pfullingen 4e druk 1978, “Das Ding”, blz. 171 e.v., verder,
“Moira”, blz. 248 en Martin Heidegger,“Was ist Metaphysik?”,Vittorio
Klostermann, Frankfurt a/M 14e druk 1992, blz. 32 e.v..
4 De twee citaten komen uit een niet gepubliceerd stuk over jazz en
andersoortige “machinemuziek”.
5 Nietzsche, deel 4 blz. 209, 210.
6 Idem, blz. 209. Het Duitse ‘Glocke’ betekent evenals het Nederlandse
‘klok’, zowel uurwerk als stolp, beide woorden verwijzen naar tijd
en ruimte, en dat in één woord. Eind 1885, begin ’86, blikt Nietzsche
terug op zijn “Die Geburt der Tragödie” en zegt dan onder meer:
“Ein Verlangen nach dem tragischen Mythus (nach “Religion” und
zwar pessimistischer Religion) (als einer abschließenden Glocke worin
Wachsendes gedeiht)”. Nietzsche, deel 12 blz. 116. (mijn cursivering)
7 Nietzsche, deel 4, blz. 286.