Bijlage cultuurhistorische analyse - Gemeente Groningen

BIJLAGE A: Nadere beschrijving van de ruimtelijke karakteristiek per onderdeel van de hoofdstructuur
De algemene kenmerken kunnen worden uitgewerkt naar specifi eke gebieden. In
dit hoofdstuk worden per gebied de specifi eke kenmerken en waarden beschreven
die de cultuurhistorische kwaliteit van een straat, plein of bouwblok bepalen.
Grote Markt
De Grote Markt, centraal gelegen in de oude stad, wordt qua uitstraling voor een
belangrijk deel bepaald door de tijdens de naoorlogse wederopbouwperiode uitgevoerde
nieuwbouw. Van de oorspronkelijke kenmerkende smalle doorgangen vanuit
de toeleidende straten naar het plein is alleen nog sprake bij de Gelkingestraat in
de zuidelijke pleinwand. Rond de Martinitoren zijn de doorgangen zo groot geworden
dat er sprake is van onvolledige herbouw. Hierdoor is het plein een belangrijke
kwaliteit kwijtgeraakt, namelijk haar beslotenheid. Het is vooral deze zuidwand die
door zijn historische beloop, schaal en bebouwingsbeeld een contrast vormt met
de noordwand. In 2012 is begonnen met het vernieuwen van de oostwand. Nieuwbouw
wordt op de historische rooilijn geplaatst zodat het plein een deel van haar
besloten karakter terugkrijgt.
Dominant aan het plein staat het stadhuis uit 1810. De hoofdentree is op het
oosten gericht terwijl het middeleeuwse stadhuis, dat aan dit gebouw voorafging,
op het noorden was gericht. Dit gebied rondom het stadhuis herbergt van oudsher
belangrijke stedelijke functies; naast het stadhuis gaat het om een goudkantoor
uit 1635 (voorheen belastingkantoor), een Waag uit 1662 (gesloopt in 1873), een
hoofdwacht uit 1509 (verbrand 1945) en een gerichtplaats.
Het plein kent een duidelijke tweedeling door de vier rijstroken brede busbaan van
asfalt en beton met hoge stoepranden die in het verlengde van de Kreupelstraat
het plein doorsnijdt. Het plein voor het stadhuis is bestraat met granietkeitjes in de
vorm van een grote windroos naar het ontwerp van de vroegere gemeentearchitect
S.J. Bouma. De overige bestrating is van rode en gele klinkers.
Martinikerkhof
In sterk contrast met de open en steenachtige Grote Markt staat het besloten en
enigszins afzijdig gelegen Martinikerkhof ten noorden van de Martinikerk. Hier
stond tot 1627 de Sint-Walburgkerk, gebouwd in de 12e eeuw als een twintigzijdige
centraalbouw. Het bijzondere karakter van deze openbare ruimte wordt
niet alleen veroorzaakt door de ligging in de luwte van de kerk, maar ook door de
smalle toegangen, de samenhangende, overwegend historische bebouwing en de
groene parkachtige inrichting. De in historisch-functionele zin meer bovenstedelijk
bestuurlijke aard van dit stadsdeel komt nog steeds tot uiting in de aanwezigheid
van zowel het vroeg 20e-eeuwse Provinciehuis als het Prinsenhofcomplex. Dominant
is echter de Martinikerk, een overwelfde kruisbasiliek uit de 13e eeuw van
het Westfaalse type, in de 15e eeuw verbouwd tot hallenkerk en voorzien van de
huidige toren. Met name aan de noordzijde van het Martinikerkhof is de schaal van
de begrenzende bebouwing klein, meer in de richting van de Martinikerk neemt
deze toe: in de westelijke wand bij de daar tot stand gekomen kantoorbebouwing,
in de oostelijke wand in de vorm van het provinciehuis en daarbij horende modernere
uitbreidingen.
Het kerkgebouw vormt de scheiding tussen het bovengenoemde noordelijke deel
van het Martinikerkhof en het zuidelijke deel dat een daarvan afwijkende, meer
steenachtige karakteristiek vertoont. Dit deel is door de verbreding van de doorgang
naar de Sint Jansstraat nog slechts moeizaam als onderdeel van de totale
ruimte rondom de kerk herkenbaar en vormt vooral een min of meer doorlopende
ruimte in het verlengde van de noordzijde van de Grote Markt. De ietwat teruggelegen
situering van de zuidelijke straatwand en de westelijke oriëntatie van de
bebouwing op de hoek van de Popkenstraat vormde een afzonderlijke plaats die
dit gebied in de historische stadsstructuur inneemt. Ook de gedeeltelijke versmalling
van de Sint Jansstraat door de tegen de rijbaan geplaatste arcadegevel van het
complex bij het provinciehuis leveren hieraan een bijdrage.
43