Bijlage cultuurhistorische analyse - Gemeente Groningen

Tussen de markten en het Gedempte Zuiderdiep
In het gebied tussen de marktenreeks en het Gedempte Zuiderdiep is de structuurrichting
het sterkst aanwezig in de vorm van een negental, grotendeels op eenzelfde
onderlinge afstand van circa 75 meter parallel aan elkaar verlopende straten.
De middeleeuwse oorsprong van dit patroon komt tot uiting in het licht golvende
beloop en de geleidelijke, geringe vernauwingen en verbredingen in het profi el
waardoor een wisselend en ruimtelijk begrensd gebied ontstaat. Daarbij opmerkend
dat gezien de profi elbreedte van de straten richting de pleinen de bebouwingsdruk
toeneemt.
Deze relatief ondiepe bouwblokken zijn steeds dwars op de straat verkaveld, welke
oriëntatie zich bij de historische hoofdverbindingen Herestraat en Oosterstraat zelfs
tot de hoeken van de Markt en het Zuiderdiep voortzet. Bij de overige noord-zuid
straten verloopt de smalle doorgang naar de pleinen echter steeds via zijkanten van
de hoekbebouwing. Overigens kwam tot 1945 de Oosterstraat uit op de Poelestraat
en de Poelestraat kwam uit op de Grote Markt. De nieuwe oostwand zorgt
ervoor dat deze situatie weer terugkeert.
Enigszins afwijkend van deze eenduidige hoofdstructuur zijn de Peperstraat, de
Schoolholm en de Munnekeholm. Daarnaast heeft elke straat een aantal specifi eke
ruimtelijke karakteristieken op grond van de functionele ontwikkeling, de schaal
van de bebouwing, het beloop, het dwarsprofi el of de ruimtelijke beëindiging.
Sprekende voorbeelden hiervan zijn de ‘verwinkeling’ van de Herestraat en de
Oosterstraat, de visuele beëindigingen van Peperstraat en Schoolholm, de bajonet
in de Munnekeholm, de laat 19e eeuwse bedrijfsbebouwing in de Pelsterstraat
en de sterke woonfunctie van de Haddingestraat. Ook bijzondere bebouwingselementen
zoals het Pepergasthuis en het Pelstergasthuis of de Synagoge aan de
Folkingestraat dragen aan deze herkenbaarheid bij. In samenhang met de manifeste
structuurrichting zijn de slechts beperkt aanwezige dwarsverbindingen zeer
ondergeschikt en bestaan uit enige korte, ten opzichte van elkaar en op de achterkavelgrens
verspringende gangen en stegen. Soms strekken deze zich tot slechts
de halve bouwblokdiepte uit en eindigen in een half openbare binnenruimte, zoals
een aantal stegen ten westen van de Gelkingestraat. De tussen de Oosterstraat en
Peperstraat doorlopende Papengang is door de historische bebouwing en detaillering
van een bijzondere ruimtelijke kwaliteit.
Anders dan de hiervoor genoemde dwarsstegen ligt een aantal dwarsstraten in de
strook direct ten noorden van het Zuiderdiep wel in elkaars verlengde. Hierin is een
reeks middeleeuwse muurstraten te herkennen, samenhangend met de begrenzing
van de stad – een verruiming daarvan – in de eerste helft van de 15e-eeuw.
Ruimtelijk komt dit historische structuurkenmerk tot uiting in rooilijnverspringingen,
oriëntatiewisselingen van bebouwing, richtingverdraaiingen en sterke hoogtever-
schillen bij de doorgangen naar het Zuiderdiep. De samenhang van de muurstraten
in een aantal reeksen is nog goed afl eesbaar en wordt slechts verstoord door het
grootschalige winkelgebouw dat de Burchstraat onderbreekt. Het beloop van de
muurstraat ten zuiden van de Kleine Peperstraat is reeds bij de aanleg van het Kattendiep
in de 17e eeuw verdwenen.
Het Gedempte Zuiderdiep is door zijn brede, gebogen beloop nog duidelijk herkenbaar
als een doorlopende historische grenslijn in de binnenstadsstructuur. De door
de demping van het water ontstane grote profi elbreedte wordt door bomenrijen
en bestrating opgedeeld in een aantal verschillende gebruiksstroken, waarbij het
aanvankelijke karakter van een ‘achterafgracht’ met onbeduidende bebouwing en
vooral tuinen veranderde in een straat met een aaneengesloten bebouwingsbeeld.
Door de aanleg van de Stationsstraat in de late 19e eeuw werd het Zuiderdiep
belangrijker en vond schaalvergroting in de bebouwing plaats.
In het oostelijke gedeelte bevinden zich enige dominante gebouwen die de hoeken
van de straten visueel begrenzen. Naar het westen toe lopen zowel de schaal als
de functionele diversiteit van de grotendeels aaneengesloten bebouwing geleidelijk
terug. Een doorbreking van de kenmerkende structurele opbouw vormt de vooruitgeschoven
positie van Academie Minerva ten opzichte van de overige ruimtebegrenzende
straatwand, waardoor de ruimtelijke samenhang met de daarachter
gelegen Reitemakersrijge is doorbroken.
Oosterstraat 45