Bijlage cultuurhistorische analyse - Gemeente Groningen

BIJLAGE B: Cultuurhistorische karakteristiek van de straten in het plangebied Bestemmingsplan Binnenstad
In deze bijlage wordt van alle straten binnen het plangebied een schets gegeven
van de cultuurhistorische karakteristiek. Het gaat daarbij om zowel de
perceelsstructuur als de daarop aanwezige bebouwing; beide zijn voor een
belangrijk deel nog middeleeuws. Hier geldt dat de eeuwenlange ontwikkeling
van de stad veelal plaatsvond met behoud van zowel de oude perceelsstructuur
als belangrijke delen van de middeleeuwse bebouwing. Omdat de
voorgevels herhaaldelijk werden gemoderniseerd en verbouwd valt de hoge
ouderdom van de huizen (dragende zijmuren, balklagen, kapconstructies
en dergelijke) vaak niet direct op. De historische gelaagdheid van de bebouwing
in de binnenstad beslaat een periode van ruim zeven eeuwen en in de
ondergrond zitten nog eens zeven eeuwen. Dit is een belangrijke kwaliteit,
niet alleen voor de bewoners en bezoekers van de stad, maar het is tevens
een archief in steen en hout dat een belangrijke informatiebron vormt voor
de geschiedschrijving van Groningen.
Per straat wordt aangegeven in hoeverre de oude perceelsstructuur
bewaard is gebleven. Daarvoor is de huidige situatie vergeleken met de
weergave op de oudste kadasterkaart uit omstreeks 1830. In 1830 was de
middeleeuwse perceelsstructuur, waarvan de essentie teruggaat tot in de
11e eeuw, nog vrijwel gaaf aanwezig, samen met de uitbreidingen van de
middeleeuwse stad in vooral de eerste helft van de 17e eeuw. Grote wijzigingen
vonden pas plaats in de late 19e en in de 20e eeuw.
De ouderdom van de bebouwing wordt beschreven aan de hand van de
door bouwhistorisch onderzoek bekende cascodateringen. De veelal later
verbouwde voorgevels en geheel nieuw gebouwde panden zijn onderzocht
aan de hand van architectuurhistorisch onderzoek. Het beeld van de belangrijkste
straten in het centrum wordt in hoge mate bepaald door de groei
en welvaart van de stad in vooral de 19de eeuw en het begin van de 20ste
eeuw. Groningen ontwikkelde zich in deze periode tot derde handelsstad
van Nederland. Voorname woonstraten als Herestraat en Oosterstraat veranderden
geleidelijk aan in echte winkelstraten. Voor noodzakelijke uitbreiding
of vergroting werden de bestaande oudere panden verbouwd en veelal
opgehoogd met een mezzanino (een halve verdieping). Veel oude gevels
(bijvoorbeeld met een driehoekige top) werden in dat geval gesloopt/gemoderniseerd
en voorzien van een over de hele breedte doorgaande kroonlijst,
de zogenaamde lijstgevel. Het aanbrengen van dit soort gevels was daar-
naast ook een goedkope oplossing ter vervanging van de dikwijls bouwvallige
geveltop. Ook typerend voor de 19e eeuw zijn de neostijlen die hun intrede
doen en de komst van bijzondere gebouwentypen zoals warenhuizen,
pakhuizen, bankgebouwen, kantoren en winkels. De toepassing van nieuwe
bouwmaterialen als ijzer, staal en beton en moderne constructiemethoden
boden ongekende ruimtelijke mogelijkheden. De winkels werden vaak in
bestaande oudere panden ondergebracht en voorzien van een eigentijdse
winkelpui. In de jaren ‘20 en ‘30 van de 20ste eeuw trad schaalvergroting
op in de vorm van nieuw gebouwde winkelmagazijnen en warenhuizen. In
een aantal woonstraten verschenen hier en daar woningcomplexen na sanering
van bestaande, oudere bebouwing. Ondanks de typisch 19e-eeuwse
ingrepen die het beeld in veel straten bepalen, blijkt in Groningen bij een
fors aantal panden het middeleeuwse casco of delen daarvan behouden te
zijn, als gevolg van het karakteristieke, pandsgewijze vernieuwingsproces.
Berekening gemiddelde bouwhoogte:
De gemiddelde bouwhoogte wordt per straat weergegeven om een vergelijking
in bouwhoogte tussen gebieden mogelijk te maken. Het betreft
hier de gemiddelde bouwhoogte van de bestaande bebouwing. De gemiddelde
bouwhoogte van de straten of bij lange straten (zoals het Gedempte
Zuiderdiep) delen daarvan is berekend door het aantal bouwlagen van de
panden aan een straat op te tellen en die door het aantal panden te delen.
De kappen, met tenminste 2 hellende vlakken, zijn niet als aparte bouwlaag
meegerekend, de souterrains wel. Panden met een zogenaamde mezzanino
(een halve verdieping) zijn ook als een halve bouwlaag gerekend. Zo is
een globaal gemiddelde weergegeven.
De straten staan op alfabetische volgorde
51