Zelfsturing als basis voor de ontwikkeling van het kind

28 Sardes Speciale Editie–nummer 9–september 2010
Neeltje J. Davidse (AIO), Maria T. de Jong (Universitair docent) en Adriana G. Bus (Hoogleraar Orthopedagogiek) (Universiteit Leiden)
De invloed van executieve functies op de
vroege leesontwikkeling
Jonge kinderen verschillen niet alleen in de kennis die ze hebben, maar ook
in de manier waarop ze leren. Sommige kinderen vertonen zeer efficiënt
leergedrag terwijl andere kinderen al snel de draad kwijtraken. Deze verschillen
kunnen erop duiden dat hun executieve functies meer of minder ontwikkeld
zijn. Kan inefficiënt leergedrag verklaren waarom sommige kinderen al
vroeg achterblijven in leesontwikkeling? De auteurs van dit artikel voerden
een onderzoek uit onder kleuters om antwoorden te vinden op deze vraag en
gaan in op de implicaties voor onderwijs.
In het theoretische model van Diamond (Davidson,
Amso, Anderson, & Diamond, 2006) vallen
onder de parapluterm ‘executieve functies’ de
volgende drie componenten: werkgeheugen,
inhibitie en cognitieve flexibiliteit.
Het werkgeheugen stelt je in staat om informatie
vast te houden terwijl je tegelijkertijd bewerkingen
uitvoert. Voorbeelden liggen voor het oprapen:
beginnende rekenaars moeten de rekenopgave
(2 erbij 3) onthouden terwijl ze tellen of doortellen.
Of als je leest, moet je meerdere zinnen onthouden
om verbanden tussen zinnen te kunnen
leggen. Neem bijvoorbeeld de zinnen: Pietje gaat
naar de bakker, hij gaat brood kopen. Als je de
eerste zin direct vergeet, is niet te begrijpen
waaraan ‘hij’ in de tweede zin refereert. Inhibitie
houdt in dat je in staat bent om irrelevante prikkels
of associaties te onderdrukken. Kinderen moeten
bijvoorbeeld niet te snel reageren op een verhaal of
een vraag van de leerkracht. Denk bijvoorbeeld aan
kleuters die hun vinger al opsteken als de
leerkracht nog niet klaar is met de vraag. Hun
snelle reacties zijn vaak associatief (“Juf, ik heb
ook een konijn”).
De derde component van executieve functies is
cognitieve flexibiliteit. Dat wil zeggen dat je in staat
bent om regels toe te passen in nieuwe situaties
(updaten) en dat je van regel kunt wisselen
(shiften). Als kinderen moeite hebben met updaten
en/of shiften, maken ze bijvoorbeeld veel fouten als
optel- en aftelsommen door elkaar staan en
hebben ze moeite met een dictee waarbij ze
diverse spellingregels tegelijk moeten toepassen.
Je aandacht erbij houden (volgehouden aandacht)
is een belangrijke voorwaarde voor alle executieve
functies. Een kind dat snel is afgeleid, vindt het
moeilijker om associatieve reacties te onderdrukken
(inhibitie) en loopt het risico dat hij belangrijke
informatie vergeet met het gevolg dat hij vaak
foute antwoorden geeft. Problemen met executieve
functies kunnen zich al op zeer jonge leeftijd
manifesteren en zouden mede oorzaak kunnen
zijn van vroege leerachterstanden.
Oorzaken van zwak ontwikkelde executieve
functies
Problemen op het gebied van executieve functies
kunnen een neurobiologische basis hebben; er kan