Antwoorden Kennistoets vwo bij hoofdstuk 3 (pdf) - Examenkatern ...

Examenkatern havo en vwo Kennistoets bij H3 vwo antwoorden
De Republiek in een tijd van vorsten, 1477-1702
De Republiek in een tijd van vorsten, 1477-1702
Kennistoets bij hoofdstuk 3
Vwo
Opdracht 1
De sterke economische groei die de Gouden Eeuw kenmerkt, kwam hoofdzakelijk ten goede aan het
gewest Holland. Daar is een militaire oorzaak voor. Benoem die oorzaak en leg uit wat het verband is
met de sterke economische positie van Holland.
Holland lag relatief veilig achter de Waterlinie.
Uitleg (niet nodig in het antwoord van de leerling): de oorlog met Spanje was aan de begin van de
(Gouden) zeventiende eeuw nog volop gaande, maar de militaire handelingen vonden plaats in de
gewesten ten zuiden en ten oosten van de Waterlinie. Oorlog brengt uiteraard vernietiging en geweld
met zich mee; economische groei is dan lastig te realiseren. Doordat Holland niet te maken had met
oorlogshandelingen op het eigen grondgebied, kon de economie daar effectiever groeien.
Normering: 3 punten, 1 voor het benoemen van de Waterlinie en 2 voor de uitleg.
Opdracht 2
Het laatste decennium van de zestiende eeuw was een periode waarin de Republiek uitgroeide tot de
belangrijkste militaire, politieke en economische macht van Europa. Welke gebeurtenissen vonden
plaats tijdens deze 'tien jaren'?
A Het veroveren van Breda op de Spanjaarden, waarbij soldaten binnen de muren werden
gesmokkeld in een turfschip.
B De benoeming van Maurits tot stadhouder.
C De benoeming van Oldenbarnevelt tot raadpensionaris.
D Het Drievoudig Verbond tussen Engeland, Frankrijk en de Republiek.
E Het begin van het Twaalfjarig Bestand.
F De dood van Oldenbarnevelt.
De juiste antwoorden zijn A en D.
Maurits en Oldenbarnevelt werden al in 1585 benoemd.
Het Twaalfjarig Bestand werd afgesloten in 1609.
Oldenbarneveld stierf in 1619.
Meer informatie vind je op bladzijde 58, 61 en 62.
Normering: 4 punten, voor elk fout antwoord 2 punten eraf.
Opdracht 3
De militaire, diplomatieke en economische bloei van de 'tien jaren' (1590-1599) is niet uitsluitend op
het conto van de Republiek te schrijven. Er zijn ook externe oorzaken te benoemen: oorzaken waarop
de Republiek niet direct invloed had. Noem ze en leg kort uit hoe ze bijdroegen aan de bloei van de
Republiek tijdens de 'tien jaren'.
In de leertekst worden drie externe oorzaken genoemd:
1. De ondergang van de Spaanse Armada. (Hierdoor bleef Engeland onbezet en kwam dus niet onder
militaire invloed van Spanje te staan. Daardoor was de weg vrij voor een bondgenootschap met de
Republiek.)
2. Het dubbele failliet van Filips II. (Zonder geld is het lastig oorlogvoeren. Soldaten werden vaker te
laat - of zelfs helemaal niet - betaald, maar een faillissement remt de oorlogshandelingen wel.)
3. De vele oorlogen die Filips tegen de Turken moest voeren. (Daar gingen mankracht en financiële
middelen heen, die dus niet tegen de Republiek ingezet werden.)
Daarnaast: de hulp van Franse en Engelse bondgenoten is weliswaar een externe oorzaak, maar wel
eentje die door de Republiek beïnvloed was. Vanuit de Republiek was immers geijverd voor een
bondgenootschap. Als je deze relativering hebt aangebracht in je antwoord, mag je het goed rekenen.
Normering: 6 punten, 2 punten eraf voor elk fout of ontbrekend antwoord.
Feniks, geschiedenis voor de tweede fase, havo en vwo 1 ©ThiemeMeulenhoff, Amersfoort 2011

Examenkatern havo en vwo Kennistoets bij H3 vwo antwoorden
De Republiek in een tijd van vorsten, 1477-1702
Bron 1
1609-10 1610-16 1616-58 1658
Holland 57,40 57,14 58,3 58,25
Zeeland 12,50 9,10 9,10 9,25
Friesland 11,60 11,50 11,60 11,60
Utrecht 5,75 5,75 5,75 5,75
Groningen 5,75 5,75 5,75 5,75
Gelderland 4,50 5,50 5,60 5,60
Overijssel 2,75 3,50 3,50 3,10
Drenthe - - - 0,95
Het Nederlandse provinciale quotenstelsel, 1609-1658.
Opdracht 4
Bekijk bron 1.
Welke twee stellingen kun je met behulp van deze bron bewijzen of ontkrachten?
A Holland was het rijkste gewest van de Republiek.
B Van alle gewesten had Holland de meeste inwoners.
C Van alle gewesten had Holland de meeste macht en invloed.
D Van alle gewesten betaalde Holland het hoogste percentage belasting.
E De oorlog tegen Spanje werd vrijwel geheel gefinancierd door Holland.
De juiste antwoorden zijn D en E.
Het quotenstelsel bepaalde hoeveel procent van de uitgaven van de Republiek elk gewest voor z'n
rekening moest nemen. Over het inwonertal (B) zegt dat dus niets. Dat Holland ruim de helft van de
kosten op zich moest nemen, suggereert wel iets over de rijkdom van dit gewest (A), maar een hard
bewijs is het niet. Datzelfde geldt voor de macht en invloed van Holland (C). Dat een hoge
belastingafdracht 'ingeruild' wordt voor macht en invloed, lijkt evident, maar is het niet. Het is een
aanname die je niet hard kunt maken door uitsluitend de cijfers uit de bron te gebruiken. Stelling D kun
je met behulp van de bron aantonen, stelling E kun je ontkrachten.
Normering: 4 punten, 2 punten eraf voor elk fout of ontbrekend antwoord.
Opdracht 5
Kies steeds het juiste antwoord.
Maurits:
Voorstander / tegenstander van het Twaalfjarig Bestand.
Koos de kant van de Arminianen / Gomaristen.
Wilde bondgenootschap met Engeland / Frankrijk.
Voorzitter van de Staten van Holland / in dienst van de Staten-Generaal.
Oldenbarneveld:
Voorstander / tegenstander van het Twaalfjarig Bestand.
Koos de kant van de Arminianen / Gomaristen.
Wilde bondgenootschap met Engeland / Frankrijk.
Voorzitter van de Staten van Holland / in dienst van de Staten-Generaal.
Maurits:
Tegenstander van het Twaalfjarig Bestand.
Koos de kant van de Gomaristen.
Wilde bondgenootschap met Engeland.
In dienst van de Staten-Generaal.
Oldenbarneveld:
Voorstander van het Twaalfjarig Bestand.
Koos de kant van de Arminianen.
Wilde bondgenootschap met Frankrijk.
Voorzitter van de Staten van Holland.
Normering: 4 punten. Fouten zullen paarsgewijs gemaakt worden; voor elke 2 fouten 1 punt eraf.
Feniks, geschiedenis voor de tweede fase, havo en vwo 2 ©ThiemeMeulenhoff, Amersfoort 2011

Examenkatern havo en vwo Kennistoets bij H3 vwo antwoorden
De Republiek in een tijd van vorsten, 1477-1702
Opdracht 6
De Heidelbergse Catechismus is een religieus geschrift dat in 1563 'officieel' werd verklaard. In dit
geschrift wordt onder meer ingegaan op de begrippen 'zonde' en 'zondeval'. De stelling wordt
ingenomen dat de mens van zichzelf een wezen is met een zondige natuur en dus geneigd is te
zondigen. Als de mens iets goeds doet, is dat omdat God dat in Zijn genade toestaat. De zondige
staat van de mens zorgt dat er een scheiding ontstaat tussen God en de mens.
Wie was het met deze stelling oneens: Arminius of Gomarus? Leg je antwoord uit.
Arminius vond dat elk mens genade zou kunnen krijgen, mits hij/zij leeft naar de christelijke deugden.
Voor Gomarus was dit ondenkbaar. In zijn optiek kon een individueel mens niets doen om genade te
'verdienen'. Gomarus stond dus op één lijn met hetgeen in de Heidelbergse Catechismus wordt
gesteld, Arminius week ervan af.
Normering: 3 punten: 1 voor het benoemen van Arminius, 2 voor de uitleg.
Bron 2
Opdracht 7
Bekijk bron 2.
Op de afbeelding zie je de Tweede Praagse Defenestratie. 'Defenestreren' betekent 'uit het raam
werpen'. Deze gebeurtenis vond plaats in 1618 en was de aanleiding tot een nieuwe oorlog.
Benoem om welke oorlog het hier gaat en geef aan wat de religieuze en politieke oorzaak van deze
oorlog was.
De Tweede Praagse Defenestratie was de aanleiding tot de Dertigjarige Oorlog.
De religieuze oorzaak was dat de fel katholieke Habsburgse keizer Ferdinand koning van Bohemen
dreigde te worden. Dit was zeer tegen de zin van de protestantse Boheemse edelen.
De politieke oorzaak was, net als in de Nederlanden, gelegen in de centralisatieplannen van de
Habsburgers.
Meer informatie vind je op bladzijde 69.
(Nota bene: de Eerste Praagse Defenestratie vond plaats in 1419. Ook toen werden mensen uit het
raam van de Praagse burcht geworpen).
Normering: 6 punten. Correcte benoeming van de Dertigjarige Oorlog: 2 punten; 2 punten voor elke
correct benoemde oorzaak.
Opdracht 8
Kies de juiste antwoorden.
Bij de Vrede van Münster
A waren de Habsburgers de grote verliezers.
Feniks, geschiedenis voor de tweede fase, havo en vwo 3 ©ThiemeMeulenhoff, Amersfoort 2011

Examenkatern havo en vwo Kennistoets bij H3 vwo antwoorden
De Republiek in een tijd van vorsten, 1477-1702
B werd de onafhankelijkheid van de Republiek formeel erkend door de Habsburgers.
C werd de onafhankelijkheid van de Republiek formeel erkend door Engeland en Frankrijk.
D werd van Duitsland een staatkundige eenheid gemaakt.
E verzwakte de machtspositie van Frankrijk.
F werd het idee dat heel Europa dezelfde godsdienst zou hebben, opgegeven.
De juiste antwoorden zijn A, B en F.
Engeland en Frankrijk hadden de Republiek al eerder erkend (zie bladzijde 62).
Duitsland zou pas in de negentiende eeuw een staatkundige eenheid worden.
De machtspositie van Frankrijk werd in Münster juist versterkt.
Meer informatie vind je op bladzijde 71.
Normering: 6 punten, voor elk fout antwoord 2 punten eraf.
Bron 3
Opdracht 9
Bekijk bron 3.
De man op de afbeelding is de beroemdste kaper van de zeventiende eeuw. Geef aan wie hij is en
wat zijn bekendste 'wapenfeit' is. Benoem ook het verschil tussen kaapvaart en piraterij.
De man is Piet Heijn. Hij is vooral bekend geworden door zijn verovering van een Spaanse zilvervloot,
in 1628. Kaapvaart was, in tegenstelling tot piraterij, door de autoriteiten gelegitimeerd. Wanneer een
land in oorlog raakte met een ander land, konden de autoriteiten zogenaamde kapersbrieven geven
aan schippers, die daarmee officieel toestemming hadden om schepen die onder de vlag van de
vijand voeren, te veroveren. Overigens konden kapersbrieven ook afgegeven worden in vredestijd.
Feniks, geschiedenis voor de tweede fase, havo en vwo 4 ©ThiemeMeulenhoff, Amersfoort 2011

Examenkatern havo en vwo Kennistoets bij H3 vwo antwoorden
De Republiek in een tijd van vorsten, 1477-1702
Een bekend voorbeeld hiervan zijn de 'Barbarijse kapers', Noord-Afrikanen die het recht hadden om te
kapen wie en wanneer ze wilden.
Normering: 4 punten. 1 punt voor de naam van Piet Heijn, 1 punt voor de verovering van de Zilvervloot
(jaartal niet noodzakelijk), 2 punten voor correcte benoeming van het verschil tussen kaapvaart en
piraterij.
Opdracht 10
In 1609 verscheen Mare Liberum. Geef aan wie dit boek schreef en beschrijf (in één of twee zinnen)
de inhoud ervan. Ga ten slotte in op de vraag in hoeverre het beleid van de VOC overeenkwam met
de strekking van Mare Liberum.
Mare Liberum werd geschreven door Hugo de Groot. De belangrijkste stellingname in het boek is dat
de zee van iedereen is: elk volk mag varen waar het wil en handeldrijven met wie het wil. Het beleid
van de VOC stond hier haaks op: de VOC streefde naar monopolieposities en maakte het andere
naties zo moeilijk mogelijk om handel te drijven met handelspartners van de VOC.
Normering: 5 punten. 1 punt voor de naam Hugo de Groot, 2 punten voor de beschrijving van de
inhoud van het boek en 2 punten voor de vergelijking met het beleid van de VOC.
Totaal te behalen: 45 punten.
Feniks, geschiedenis voor de tweede fase, havo en vwo 5 ©ThiemeMeulenhoff, Amersfoort 2011