Het regionalisme in Twente - Historisch Centrum Overijssel

De vraag die uit deze kritiek naar voren komt, is een dubbele. Is het Twentse
regionalisme een vorm van conservatisme en werdén/worden de Twentse
regionalisten gekenmerkt door - al of niet kortzichtige - behoudzucht?
Nu zal men zich er rekenschap van moeten geven dat de term conservatisme in
ons land een zeer bepaalde, ongunstige bijklank (van stilstand en achteruitgang)
kent." Als het daarvan wordt ontdaan en als conservatisme weer gewoon
betekent de band met het verleden bewaren en de belangrijkste kenmerken van
de door onze voorouders in een lang proces ontwikkelde cultuur verder ontwikkelen
en doorgeven aan de na ons komende generaties, dàn kan de eerst
gestelde vraag zonder meer positief beantwoord worden. Deze stelling vindt
aansluiting bij de opvattingen van één van de meest bekende en thans furore
makende Britse filosofen Roger Scruton (1944). Hij ontdekte het conservatisme
als een filosofie waarin de samenleving voorafgaat aan het individu. Hij
vat het individu op als een 'social artifact', het product dat hem aan gebruiken,
waarden en verwachtingen bindt. Zonder deze zaken raakt hij beschadigd en is
hij incompleet. Daarom verdienen die zaken respect en bescherming."
Scruton heeft-het over loyaliteit aan banden die er eerder waren dan elk individu.
Het gaat dan om 'kerninstituties waarin mensen geboren worden,
opgroeien, een identiteit krijgen, een traditie erven, hun levens leven, met
elkaar initiatieven nemen, hun werk verrichten. Zij geven het leven geborgenheid,
verlenen een besef van 'thuis' -zijn en zijn daarmee een krachtige remedie
tegen het uiteenvallen van het sociale leven als gevolg van individualisering en
atomisering. '57
Tot 'banden die er eerder waren dan elk individu', tot die kerninstituties, kan
men ook de streekcultuur rekenen. Geen enkele regionalist zal bezwaar (kunnen)
maken tegen het onderbrengen van het regionalisme in het aldus opgevatte,
overkoepelende begrip conservatisme. Maar hoe zit het met de beschuldiging
van behoudzucht?
Knipmutsengehalte
De opkomst van het regionalisme aan het begin van de negentiende eeuw vindt
zijn uitdrukking in het zich afzetten tegen het leven in de stad, dat zo eigen is
aan de Romantiek. We lezen het onder andere in de gedichten van De Thouars.
Later in diezelfde eeuw zal de bezorgdheid over het oprukken van overal eendere
vormen, over gladstriekerieje door de industrialisatie en de daarmee samenhangende
verstedelijking een belangrijke rol spelen. Daarom was en is het
regionalisme in Twente zoveel sterker dan in de aangrenzende regio's, Salland
en de Gelderse Achterhoek. Alleen al op het gebied van de streektaalletterkunde
- een goede graadmeter voor het regionalisme - zien we dat Twente productiever
is dan de twee andere gebieden samen. Binnen Twente zien we dat de
meeste streektaalschrijvers komen uit de steden en grotere dorpen." Industrialisatie
en verstedelijking fungeren als aanjagers van het regionalisme. Zo
bezien is het regionalisme een reactie, een tegenbeweging. Maar is het louter
uit op behoud? Is het uitsluitend een conserverende beweging die het liefst
terug wilde naar t lösse veur en de zwokpiep? Zo niet, waarom bleek dit misverstand
zo moeilijk op te ruimen? Wilden zij die deze beschuldigingen (want dat
28 Frank Löwik