Het regionalisme in Twente - Historisch Centrum Overijssel

Nog nooit zijn de perspectieven zo goed geweest', sprak Anne van der Meiden
in 1996 op een symposion op de Enschedese universiteit." Je hoeft geen taalgeleerde
te zijn (een beetje luisteren op straat is al voldoende) om de Nijverdalse
emeritus-hoogleraar in de communicatiekunde hierom van roekeloos
optimisme te betichten. Toch hoor en lees je de laatste jaren (en niet alleen in
de kringen van taalregionalisten) wel dat de opgedrongen schaamte rond de
streektaal verdwenen is en dat het Twents weer meer gebruikt wordt. In het
Jaarboek Twente 2000 werd zelfs optimistisch gewag gemaakt van de resultaten
van een millennium-enquête die zouden leren dat de Twentenaren beheerst
werden door een 'onwrikbare liefde voor de streektaal';" Maar liefst zeventig
procent van de respondenten antwoordde dagelijks de streektaal te gebruiken
en meer dan de helft van de jeugd zou zich van het dialect als communicatiemiddel
bedienen. Is er de laatste jaren sprake van een soort Nedersaksische
taalrenaissance? Hoe is het dan mogelijk dat een degelijk onderzoeker als H.
Beerlage (1928) in zijn enquête van 1991, die gepubliceerd werd onder de titel
Twents in Twente (een onderzoek waarin hij dóórvroeg), tot geheel andere conclusies
kwam?" En dat terwijl hij zich vóór zijn onderzoek rekende tot de 'koppige
optirnisten' omtrent de toekomst van de streektaal."
Wat zijn de redenen waarom sommigen schrijven over een opleving? Er zijn,
dunkt mij, voor deze schijnbare opleving drie aanwijzingen. Er wordt onmiskenbaar
meer in de streektalen geschreven en dat gebeurt door een groeiend
aantal personen. In het laatste kwart van de twintigste eeuw is er een onafzienbare
vloed aan streektaalboeken op de markt verschenen. Het gaat hier om
dicht- en verhalenbundels, spreuken-, woorden- en stripboeken, grammaticabehandelingen,
etc. Bovendien verschijnen er korte verhalen en columns (die
in de streektaal de fraaie naam kaantteks hebben) in kranten en opiniebladen.
Gedichten uit de wereldliteratuur worden in de streektaalomgezet. Een tweede
reden is dat die publicaties (in en over het Twents), de kerkdiensten in de
streektaal en de talloze pleidooien die zijn gehouden door bekende Tukkers,
overige bekende Nederlanders en anderen, de status van het plat ten goede zijn
gekomen. Een derde reden vormen de hoopvolle uitslagen betreffende het
streektaalgebruik van sommige enquêtes.
Bij de drie genoemde punten zijn gemakkelijk bedenkingen te plaatsen. Ten
aanzien van het eerste punt: veltelt de stroom boeken die wordt gepubliceerd,
misschien niet óók iets over het groter gemak waarmee je tegenwoordig een
uitgave kunt bekostigen? Doordat er meer geld beschikbaar kwam, is bovendien
de kopersmarkt gegroeid. En vervolgens: wat is het motief om een Twentstalig
boek te kopen? Er is al eens aan getwijfeld of alle gekochte boeken ook
werkelijk worden gelezen." Tenslotte zou je je kunnen afvragen of er bij de
hoopvolle antwoorden voor de toekomst van de streektaal wel voldoende is
doorgevraagd? In hoeverre speelt het verschijnsel sociaal wenselijke antwoorden
bij het invullen van een enquête mee? Al bij de enquête van A.G.M. Wolbert
(1948) uit 1982 stuitte de onderzoeker op tegenstrijdigheden." Bij de grote
vragenronde van de TUB/TC gaf'yo % aan Twents te spreken. Maar wat bedoelt
J2 Frank Löwik