een antropologisch onderzoek naar de kortstondige inzet van ... - Nrc

Na de gebruikelijke voorbereiding in Nederland moet de importarts in het land zelf
trachten de taal te leren en zich zo uitvoerig mogelijk lokaal te oriënteren.
Ga niet met al te grote verwachtingen en neem uw problemen en uzelf niet al te serieus:
er zijn al teveel mensen gedesillusioneerd teruggekomen.
In het artikel Nederlandse tropenarts in Afrika: hoe nuttig en voor wie? schreef Dr. H.R.Folmer over
de nadelen van ‘importartsen’ die uiteindelijk weer naar hun eigen land terugkeren:
Ten eerste is er het gevaar dat de (meestal jeugdige en onervaren) arts ginds in zijn volkomen
verklaarbare dadendrang te veel overhoop gaat halen, activiteiten die hij niet waar
of af kan maken. Hij gaat er heen met een grote kennis van het eigen stukje van de puzzel
die gezondheidszorg heet, maar met verschrikkelijk weinig kennis van de plaats waar
dat stukje nu precies in zou kunnen passen. Aan het eerste heeft hij immers een acht
jaar lange opleiding gewijd en over het tweede heeft hij slechts gedurende het laatste jaar
iets gehoord en gelezen, maar niet ervaren. Een korte stage in een ontwikkelingsland en
een achtweekse tropencursus veranderen daar wel iets, maar niet veel aan. (Folmer, 1981,
p. 80)
Een Nederlandse gezondheidswerker in een ontwikkelingsland bleef volgens Folmer een tijdelijk geïnteresseerde
buitenstaander, niet werkelijk betrokken bij wat hij of zij doet, en daardoor mist hij of
zij een deel van de verantwoordelijkheid voor de ontwikkeling. Een ander bezwaar dat hij had is dat
de aanwezigheid van Nederlandse gezondheidswerkers een rem zou kunnen zijn op de eigen ontwikkeling
in het betreffende land. Hij citeerde een gezondheidsfunctionaris in een ontwikkelingsland die
ooit zei: ‘Why should we be concerned about the bush? There will always be a foolish Dutchman who
is willing to go there.’ (Folmer, 1981, p. 80–81).
Daar waar tropenartsen ter plaatse ook voorlichting gaven en zich richtten op preventie van
ziekte, legden specialisten de nadruk op curatieve zorg. In zijn artikel ‘Specialisten in ontwikkelingslanden’,
zei R. Melchers daarover:
Een factor die van belang is wat betreft de inzetbaarheid van specialisten is ongetwijfeld
de glamour die van curatieve geneeskunde uitgaat. Curatie is makkelijker in cijfers uit
te drukken en is beter te fotograferen. Bij curatie is er een onmiddellijke, directe bevrediging
van de behoefte. En het is best fijn om meteen effect te zien van een inspanning,
in het bijzonder voor kinderen is onmiddellijke, directe behoeftebevrediging de enig acceptabele
vorm. (Melchers, 1981, p. 94)
Renes en Konter (1982) beschreven misverstanden en vooroordelen die ontstaan wanneer Nederlandse
gezondheidswerkers – of ze nu gedreven worden door eigenbelang of meer altruïstische motieven
– de mensen in ontwikkelingslanden zien als objecten van hun interesse, nieuwsgierigheid, handel,
missionering en hulp. Deze mensen zullen minder oog hebben voor de taal, cultuur, leefgewoonten,
opvattingen en gevoelens van de mensen op wie hun activiteiten gericht zijn. Hun taak, prestatie en
succes worden primair gesteld.
In de overtuiging dat die taak van groot belang is voor henzelf en de bewoners van het
gastland, achten zij het vanzelfsprekend dat hun werk wordt gewaardeerd. Hierdoor komt
het dat weinig aandacht wordt besteed aan de manier waarop hun taak aan de mensen
wordt voorgehouden noch hoe deze erop reageren. Velen slagen daardoor minder goed
in het uitvoeren van hun taak en raken gefrustreerd. (Renes en Konter, 1982, p. 35)
De schrijvers van het artikel meenden dat onderlinge gesprekken tussen deze gezondheidswerkers
het gevoel versterken dat mislukkingen te wijten zijn aan de bevolking waar niets mee te doen valt.
Doordat men vanaf dat moment door een gekleurde bril kijkt, zal men zonder veel moeite bevestiging
vinden voor de vooroordelen. In het artikel worden een aantal vooroordelen genoemd en vervolgens
toegelicht. Het eerste vooroordeel is dat Afrikanen lui, ongeïnteresseerd en ongemotiveerd zijn. Ze
leveren de verwachte prestatie niet, bereiken het verwachte resultaat niet of te langzaam. Renes en
11