een antropologisch onderzoek naar de kortstondige inzet van ... - Nrc

de aanleiding van het onderzoek, de aard van het onderzoek, de onderzoeksvraag en het plan van
aanpak. Mijn verwachting was dat lang niet iedereen bereid zou zijn om mee te werken, zeker niet
de Nederlandse gezondheidswerkers die via de media zo bekritiseerd zijn. Tot mijn verbazing viel dit
reuze mee.
Een aantal informanten dat bereid was om mee te doen, kwam een beetje wantrouwend over,
zeker in het begin van het interview. Ik denk dat een aantal van hen zich ongemakkelijk voelde door
niet te weten wat mijn aanname is en naar wat voor soort informatie ik op zoek was. Eén informant
vroeg me: ‘Je moet toch ergens van uitgaan? Is er nu medisch toerisme of niet?’ Ik had moeite sommigen
van hen te overtuigen van het feit dat dit onderzoek niet gaat om goed of kwaad, maar om een
onvoldoende inzicht in het omstreden onderwerp. Dat is het uitgangspunt van het onderzoek.
In Ghana
In Ghana lag het principe van informed consent wat ingewikkelder. Dit heeft een aantal redenen. De
eerste reden is dat het niet enkel ging om een interview, maar ook om participerende observatie. Het
grote verschil is dat de onderzoeker in het laatste geval veel dichter bij de informant komt doordat men
soms dagenlang met elkaar optrekt en in elkaars nabijheid is. Als onderzoeker wil je natuurlijk zoveel
mogelijk informatie verzamelen, maar zonder de informant een bekneld gevoel te geven. Daarom liet
ik in alle gevallen de informant bepalen hoe dichtbij ik kon komen. Als hij of zij mij uitnodigde om
mee te gaan naar bijvoorbeeld een doktersvergadering, dan deed ik dit. Zelf zou ik er niet om vragen,
al liet ik duidelijk mijn interesse blijken.
De tweede reden waarom informed consent wat ingewikkeld lag is dat het in alle gevallen om
een ziekenhuis ging. Dit zorgt voor de vraag: Wie moet er zoal op de hoogte gebracht worden van het
onderzoek? In de meeste gevallen was de directeur van het ziekenhuis mijn eerste contactpersoon en
tevens gate keeper. Als deze persoon toestemming gaf, was ‘het grote hek’ open. Binnen dit hek vroeg ik
vervolgens toestemming aan alle informanten die ik graag wilde spreken. Tevens stelde ik me voor aan
de medisch directeur, het hoofd van de verpleegkundigen en het beveiligingspersoneel. Bij onderzoek
op de operatieafdeling stelde ik me voor aan het operatiekamerpersoneel. Ik leerde de namen van
iedereen door ze op te schrijven en te oefenen. Verder stelde ik me voor aan eenieder die me vroeg
wat ik kwam doen. In drie van de vijf ziekenhuizen ben ik rondgeleid en aan anderen voorgesteld;
eenmaal door een lokale medewerkster en twee keer door een Nederlandse gezondheidswerker die al
een tijd in het betreffende ziekenhuis werkzaam was. In geen enkel geval heb ik problemen gekregen
omtrent het doel van mijn aanwezigheid.
4.6 Reflectie op eigen rol
In Ghana zei één van mijn informanten tegen me: ‘Vertel nu eens over je eigen rol, jij komt hier ook
maar tijdelijk’. En inderdaad, ik ben slechts voor een relatief korte periode in een ontwikkelingsland
(twee maanden). Men moet echter niet vergeten dat de rol van een onderzoeker een andere is dan
de rol van een gezondheidswerker, en ook andere verantwoordelijkheden met zich meebrengt. Ik ben
als onderzoeker verantwoordelijk voor de manier waarop ik mijn data verzamel. Ik heb een verantwoordelijkheid
naar mezelf en alle betrokkenen om de data op de juiste manier uit te werken en te
analyseren. Ik heb echter geen verplichting om ter plaatse bij te dragen aan de verbetering van gezondheid.
Dit is niet het doel en hier zijn alle betrokkenen van op de hoogte. Dit onderscheidt mijn
werk van dat van gezondheidswerkers die voor een relatief korte periode in een ontwikkelingsland
zijn.
4.7 Antropologisch perspectief
Wat maakt dit onderzoek naar de kortstondige inzet van Nederlandse gezondheidswerkers in ontwikkelingslanden
nu antropologisch? Het antwoord ligt niet alleen in de benadering van het onderwerp
– en dus de manier waarop de onderzoeksvraag is geformuleerd –, maar ook in de aannames die daar
aan ten grondslag liggen.
35