een antropologisch onderzoek naar de kortstondige inzet van ... - Nrc

Jaren negentig
In de jaren negentig hield de discussie omtrent de inzet van gezondheidswerkers aan. Het Instituut
Gezondheidszorg Ontwikkelingslanden van de Universiteit van Nijmegen organiseerde in 1991, in
samenwerking met de NVTG, Memisa Medicus Mundi en het Medisch Coördinatie Secretariaat, een
studiedag met als thema ‘De Nederlandse tropenarts: een bedreigde soort?’. Men praatte over vragen
als: ‘Zijn de omstandigheden zodanig gewijzigd in ontwikkelingslanden dat er geen behoefte meer
bestaat aan eerste-termijnstropenartsen met voornamelijk curatieve functies?’ En: ‘Is er inderdaad
vooral behoefte aan expatriate tropenartsen die organisatorische taken vervullen op het terrein van de
volksgezondheid?’. Uit de discussie blijkt hoe moeilijk het in de praktijk kennelijk voor tropenartsen
was om het overheidsbeleid uit te voeren en dus meer preventief dan curatief bezig te zijn:
When the interests of these activities clash it is nearly always the preventive activity which
will suffer. Often the curative need is evident, clearly defined (an acutely ill patient, a
full OPD, a a comlicated delivery) and ethically impossible to refuse. It would also be
detrimental to the reputation of the doctor and the hospital as a whole. The preventive
activities are nearly always less clearly defined, less urgent and therefore ‘can wait’. This is
an unfortunate situation and one which is difficult to solve. IGO (1991, p. 10)
Opvallend aan deze tijd is dat steeds meer tropenartsen zélf leken te twijfelen aan het nut van hun
werk. Dit blijkt uit de Nijmeegse studiedag, maar ook uit gerapporteerde ervaringen van tropenartsen
uit die tijd (Eshuis et al., 1994). Ze hadden duidelijk moeite om hun expertise zo efficiënt mogelijk in
te zetten. Ze hadden niet alleen te maken met het Nederlandse overheidsbeleid maar ook met de
vraag (de specifieke behoefte) vanuit ontwikkelingslanden. Juist doordat deze soms niet met elkaar
overeenkomen, was het tropenartsen niet duidelijk hoe zij het beste te werk kunnen gaan.
De voor de hand liggende vraag die tot nu toe onbeantwoord bleef is: Wat zijn de gedachten
van lokale gezondheidswerkers in ontwikkelingslanden met betrekking tot de Nederlandse medische
inzet? In een notitie over suppletie-artsen uit 1995 staat daarover:
Het is opvallend dat in de evaluaties en notities over het functioneren van tropenartsen
en andere gezondheidswerkers de meningen uit de ontwikkelingdlansen vaak ontbreken.
Bij diverse evaluaties is dit geconstateerd, maar er is nauwelijks actie op ondernomen.
Papineau Salm (1995)
De Tanzaniaanse K. Matomora liet er geen twijfel over bestaan dat de inzet van westerse artsen in
ontwikkelingslanden een te dure oplossing is voor het tekort aan gezondheidspersoneel. In zijn artikel
‘Changing needs in developing countries for expatriate doctors, a challenge to both sides’ haalt hij de
negende aanbeveling aan, opgesteld tijdens de Acapulco International Health Manpower Conference
in 1986:
Many developing countries have considered sending their surplus (doctors) to developing
countries. This form of ‘cooperation’ (must be examined) very critically indeed. (It
can be) seriously jeopardizing or distorting the implementation of national health manpower
and health systems development plans. Governments should also be cautious in
accepting that (their own doctors), who they cannot afford to employ, leave the county
only to be replaced by externally paid foreign doctors... (as is the case) in Sri Lanka for
example. IGO (1991, p. 20–30)
De huidige discussie
De overeenkomst tussen de discussie uit de jaren zeventig, tachtig en negentig is dat het gaat om
dezelfde groep mensen: tropenartsen. Toen de tropenopleiding er eenmaal was, was het vanzelfsprekend
dat iedereen die naar de tropen wilde – met uitzondering van noodhulpartsen –, eerst het traject
van de tropenopleiding doorliep. Daarna ging men een aantal jaar in een ontwikkelingsland wonen.
Tegenwoordig is dit allang niet meer vanzelfsprekend.
13