Jan Arends, presentatie Schutten schuren en overbruggen - Stowa
Jan Arends, presentatie Schutten schuren en overbruggen - Stowa
Jan Arends, presentatie Schutten schuren en overbruggen - Stowa
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
In 1413 verschijnt e<strong>en</strong> charter van de Hollandse Graaf Willem waarin deze boetes in het vooruitzicht<br />
stelt voor deg<strong>en</strong><strong>en</strong> die niet will<strong>en</strong> bijdrag<strong>en</strong> in de kost<strong>en</strong> 32 . De sluis moest namelijk word<strong>en</strong> betaald uit<br />
e<strong>en</strong> grondbelasting, het zog<strong>en</strong>oemde morg<strong>en</strong>geld. Grondeig<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> moest<strong>en</strong> betal<strong>en</strong> in verhouding van<br />
de grootte van hun land <strong>en</strong> niet iedere<strong>en</strong> bleek daartoe bereid te zijn. De boete bedroeg twee maal de<br />
heffing in contant<strong>en</strong> <strong>en</strong> viermaal de heffing wanneer deze in natura werd voldaan.<br />
Nog dat zelfde jaar deelt de graaf in e<strong>en</strong> charter mee dat na beraad met <strong>en</strong>kele Hollandse sted<strong>en</strong><br />
beslot<strong>en</strong> was in Gouda e<strong>en</strong> verlaat <strong>en</strong> kolk te mak<strong>en</strong>, aan beide zijd<strong>en</strong> van de grote sluis. 33 De sluis<br />
moest word<strong>en</strong> gebouwd t<strong>en</strong> nutte van Haarlem, Gouda <strong>en</strong> Noord-Holland. Wat precies wordt bedoeld<br />
met ‘beide zijd<strong>en</strong> van de grote sluis’ is niet duidelijk. Het meest voor de hand ligt dat er zowel op de<br />
Gouwe als in de Hav<strong>en</strong> e<strong>en</strong> kering moest word<strong>en</strong> gebouwd, waardoor e<strong>en</strong> gekoppelde schutsluis zou<br />
ontstaand. Dat bedoeld zou zijn dat er parallel aan de bestaande sluis twee nieuwe schutsluiz<strong>en</strong><br />
moest<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gebouwd, ligt zeker niet voor de hand. In het charter word<strong>en</strong> de nam<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd van<br />
drie verteg<strong>en</strong>woordigers van Haarlem, e<strong>en</strong> verteg<strong>en</strong>woordiger van Rijnland <strong>en</strong> de timmerman <strong>Jan</strong> van<br />
Rhynsburg. Deze person<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> in Gouda gaan bezi<strong>en</strong> hoe m<strong>en</strong> de sluis het beste kon bouw<strong>en</strong>.<br />
Schout, schep<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> de raad van Gouda werd bevol<strong>en</strong> om deze afgevaardigd<strong>en</strong> in alles behulpzaam<br />
te zijn. Teg<strong>en</strong>werking zou beschouwd word<strong>en</strong> als het zoek<strong>en</strong> van het verderf van het land dus min of<br />
meer als landverraad.<br />
Algeme<strong>en</strong> wordt aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> dat de sluis to<strong>en</strong> ondanks de str<strong>en</strong>ge woord<strong>en</strong> niet is gebouwd. In 1435<br />
verschijnt e<strong>en</strong> charter met het besluit dat Haarlem, op kost<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> aantal Hollandse sted<strong>en</strong>, in de<br />
stad Gouda e<strong>en</strong> sluis zal lat<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>. 34 In het charter word<strong>en</strong> de sted<strong>en</strong> Haarlem, Leid<strong>en</strong>, Amsterdam,<br />
Gouda, Alkmaar, Hoorn, Medemblik <strong>en</strong> Edam g<strong>en</strong>oemd. Van de sted<strong>en</strong> die in gebreke blev<strong>en</strong> om<br />
financieel bij te drag<strong>en</strong>, mocht<strong>en</strong> de schep<strong>en</strong> in beslag word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, totdat de bijdrage was<br />
voldaan. Leid<strong>en</strong> <strong>en</strong> Amsterdam zoud<strong>en</strong> Haarlem help<strong>en</strong> met het lat<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> van de sluis. Deze sluis is<br />
to<strong>en</strong> ook werkelijk gebouwd <strong>en</strong> wel bij het Amsterdamse Veer, zoals blijkt uit rek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> in het<br />
Haarlemse Geme<strong>en</strong>tearchief. 35 De bouw van het Verlaat werd in 1436 in Gouda aanbesteed. De bouw<br />
k<strong>en</strong>de k<strong>en</strong>nelijk wat teg<strong>en</strong>slag<strong>en</strong> want in 1442 was m<strong>en</strong> nog steeds aan het bouw<strong>en</strong>. Er zou zelfs<br />
smeergeld aan de baljuw van Gouda zijn betaald om e<strong>en</strong> grotere doorvaarthoogte te krijg<strong>en</strong>. Dit kan<br />
merkwaardig word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd, daar ook Gouda er belang bij had dat zoveel mogelijk schep<strong>en</strong> de sluis<br />
kond<strong>en</strong> passer<strong>en</strong>. Het overlad<strong>en</strong> van vracht zou immers verlies van sluisgeld oplever<strong>en</strong>.<br />
De sluis wordt op oude kaart<strong>en</strong> aangeduid met het Verlaat. Later kom<strong>en</strong> we ook wel aanduiding<strong>en</strong><br />
teg<strong>en</strong> als de sluis bij het Amsterdamse Veer, de Amsterdamse Sluis of het Amsterdamse Verlaat. Deze<br />
laatste naam verdi<strong>en</strong>t de voorkeur. De keersluis vormt sam<strong>en</strong> met de Donkere Sluis e<strong>en</strong> lange<br />
schutsluis, waarbij het tuss<strong>en</strong>geleg<strong>en</strong> deel van de Gouwe als schutkolk di<strong>en</strong>de. De afstand tuss<strong>en</strong> beide<br />
sluiz<strong>en</strong> bedraagt 380 m. Het Amsterdamse Verlaat is op kaart<strong>en</strong> rond 1600 ev<strong>en</strong>als de Donkere Sluis<br />
nog afgebeeld met e<strong>en</strong> windas voor e<strong>en</strong> hefdeur. 36<br />
Uitwater<strong>en</strong>, spui<strong>en</strong> <strong>en</strong> schutt<strong>en</strong><br />
E<strong>en</strong> hefdeur als afsluitmiddel houdt in dat overtollig water niet automatisch kan word<strong>en</strong> afgevoerd.<br />
Door de aanleg van het Amsterdamse Verlaat was uitwater<strong>en</strong> via de beide sluiz<strong>en</strong> vrijwel onmogelijk<br />
geword<strong>en</strong>. Beide sluiz<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> dan bij laag water op de IJssel gelijktijdig moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geop<strong>en</strong>d<br />
wat grote hinder voor de scheepvaart zou gev<strong>en</strong>. Het is dan ook waarschijnlijk dat Gouda vooral<br />
daarom in 1533 bij Rijnland aandrong op de bouw van e<strong>en</strong> (uitwaterings)sluis in de oostelijke<br />
stadssingel. 37 In 1535 verle<strong>en</strong>de Karel V e<strong>en</strong> octrooi voor het bouw<strong>en</strong> van deze sluis <strong>en</strong> gaf e<strong>en</strong><br />
bijdrage van 400 guld<strong>en</strong>. Gouda moest zich echter verplicht<strong>en</strong> de sluis voor altijd op eig<strong>en</strong> kost<strong>en</strong> te<br />
onderhoud<strong>en</strong>.<br />
32 Van Leeuw<strong>en</strong> (1667) p. 74-75.<br />
33 Van Leeuw<strong>en</strong> (1667) p. 79.<br />
34 Van Mieris IV (1756) p. 1073.<br />
35 Smit (1995) p. 444<br />
36 Braun <strong>en</strong> Hog<strong>en</strong>berg.<br />
37 Walvis (1714) p. 16.<br />
TU Delft GJA oktober 2007 10