Jan Arends, presentatie Schutten schuren en overbruggen - Stowa

opmerkelijk omdat op de stadsplattegronden uit die tijd de Sluisbrug ook als stenen gewelfbrug wordt
getekend. Mogelijk was deze brug te smal voor voertuigen.
Stenen sluizen met puntdeuren
Uit stadsrekeningen van 1377 en 1387 zou blijken dat de Donkere Sluis nog in hout is uitgevoerd. 45
Dit kan echter ook alleen de constructie van het hefportaal met de hefdeuren gelden. In het begin van
de negentiende eeuw bevond zich in de Donkere Sluis een deksteen met de ingebeitelde tekst:
In het jaer sestienhondert en een
Leide Maria Pietersd. de Lange aen my den eersten steen.
De sluis moet toen een grondige wijziging hebben ondergaan en niet alleen maar een renovatie. Op de
kaart van Joan Blaeu uit 1649 is het Amsterdamse Verlaat weergegeven met puntdeuren, terwijl ook
bij de Donkere Sluis het hefportaal met de loopwielen is verdwenen. De Donkere Sluis ligt onder of
achter een brug, dus de deuren zijn niet te zien. Het ligt voor de hand dat de sluis in 1601 van
puntdeuren is voorzien. Omdat daarvoor de Gouwe en de Haven moet zijn afgedamd, is het heel goed
mogelijk dat gelijktijdig ook het Amsterdamse Verlaat is vernieuwd. Ook daar is de hefdeur aan het
begin van de zeventiende eeuw vervangen door puntdeuren. Het scheepvaartverkeer zal tijdelijk zijn
omgeleid naar de nog niet zo lang daarvoor gebouwde Mallegatsluis in de Turfsingel.
Wel moet worden aangetekend dat op een kaart uit 1612 beide sluizen nog zijn weergegeven met een
hefmechanisme. 46 Als wordt aangenomen dat de sluizen in 1601 zijn gewijzigd, houdt dat in dat de
tekenaar de sluizen niet nauwkeurig heeft weergegeven. Mogelijk is teveel gebruik gemaakt van de
kaart van Hogenberg uit 1585. Een ander feit dat enigszins pleit tegen een verandering in 1601 is dat
in 1614 werd besloten de Gouwe te voorzien van stenen kademuren. 47 Het is dan niet onmogelijk dat
daarbij tevens de sluizen zijn gemoderniseerd.
Met het vervangen van de hefdeuren door puntdeuren moesten uiteraard ook de bruggen die over de
sluis lagen en daarop rustten, worden vernieuwd. Bij de Donkere Sluis is volgens de kaart van Blaeu
een soortgelijke brug teruggekomen. De brug bij het Verlaat is verdwenen.
Havensluis
In zijn Beschrijving van Gouda uit 1714 schrijf Walvis “Op den Yssel en de Gouwe ziet men
aanzienlijke sluisen. D’eerste drie wierden binnen de stad, omtrent even afgelegen van elkanderen,
gelijd.” Eén van deze sluizen was de Havensluis. Een bericht over deze sluis komen we voor het eerst
tegen in een charter uit 1633. 48 In dit stuk wordt Gouda een zesdedeel van de opbrengst van het
sluisgeld toegezegd als vergoeding voor het maken en onderhouden van “slachdeuren off rabatten
voort gat opte de mont van Haven”. Hier is duidelijk sprake van een keersluis met puntdeuren in de
Havenmond. Of de sluis toen al was gebouwd of nog gebouwd moest worden is niet uit het stuk op te
maken. De bijlage bij de notulen van de herfstvergadering van de Provinciale Staten van Zuid-Holland
uit 1881 geeft wat meer informatie. De “IJsselhavensluis” zou zijn gesticht in 1615 om het aanslibben
in de haven tegen te gaan. 49
De sluis is de enige van de drie sluizen die door Gouda zelf werd aangelegd. De andere sluizen zijn
mede door andere steden bekostigd en werden als eigendom van de Graaf van Holland beschouwd.
Opmerkelijk is het dat over de bouw van deze door Gouda aangelegde sluis geen primaire bronnen
zijn te vinden. Gezien het feit dat in alle publicaties het bouwjaar en de aanleiding tot de bouw worden
genoemd zonder bronvermelding, doet vermoeden dat er ook geen primaire bronnen zijn. Een andere
opmerkelijk feit is dat op de kaart van Blaeu uit 1649 een open Havenmond is weergegeven, terwijl de
Mallegatsluis en zelfs de Hanepraaisluis wel uitdrukkelijk zijn getekend. Dat zou doen vermoeden dat
de sluis er toen nog niet was en er dus naar bronnen van een later datum moet worden gezocht.
Vooralsnog gaan we er echter vanuit dat de sluis uit de eerste helft van de zeventiende eeuw dateert.
45
De Lange en Scheltema (1879) p. 285-286.
46
Guicciardini (1612) (met kaart van C.J. Visscher volgens Scheygrond (1981) p. 402).
47
Bontenbal (2001) p. 144 noot 12.
48
Streekarchief Midden Holland, Oud-archief Gouda, inv.nr. 2476.
49
Onderzoek (1881) p.79-80.
TU Delft GJA oktober 2007 12