Jan Arends, presentatie Schutten schuren en overbruggen - Stowa
Jan Arends, presentatie Schutten schuren en overbruggen - Stowa
Jan Arends, presentatie Schutten schuren en overbruggen - Stowa
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
mogelijk bij laag water via de Hanepraaisluis <strong>en</strong> de Mallegatsluis weer op de IJssel zijn gebracht maar<br />
het grootste deel zal op de Gouwe zijn geloosd om naar het noord<strong>en</strong> te word<strong>en</strong> afgevoerd. De gracht<strong>en</strong><br />
langs de Spieringstraat <strong>en</strong> e<strong>en</strong> deel van de Peperstraat werd<strong>en</strong> doorgespoeld via de volmol<strong>en</strong>duikers.<br />
De Hav<strong>en</strong>sluis speelde bij het <strong>schur<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> spoel<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele rol.<br />
Het stoomgemaal dat in 1857 bij de Hanepraaisluis werd gebouwd, maakte het mogelijk dat het vuile<br />
grachtwater na het <strong>schur<strong>en</strong></strong> met de Donkere Sluis weer naar de IJssel kon word<strong>en</strong> gemal<strong>en</strong>. Deze rol<br />
werd in 1937 over g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> door het gemaal Mr. P.A. Pijnacker Hordijk <strong>en</strong> nog weer later door het<br />
gemaal bij de Mallegatsluis (1960) <strong>en</strong> het nieuwe Hanepraaigemaal (1987). Het <strong>schur<strong>en</strong></strong> met de<br />
Donkere Sluis werd in 1954 gestopt. Vervolg<strong>en</strong>s werd<strong>en</strong> ook Achter de Vismarkt <strong>en</strong> de Naaierstaart<br />
(1954) <strong>en</strong> de Raam <strong>en</strong> het Nonn<strong>en</strong>water (1960) gedempt. Schur<strong>en</strong> van het gracht<strong>en</strong>stelsel met behulp<br />
van de Donkere Sluis is daardoor nauwelijks meer mogelijk. Alle<strong>en</strong> de waterweg langs Achter de<br />
Kerk, de Zeugstraat <strong>en</strong> de Turfmarkt zou nog op deze wijze kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geschuurd. Verversing<br />
vindt nu plaats door water in de te lat<strong>en</strong> via de Hav<strong>en</strong>sluis <strong>en</strong> de beide volmol<strong>en</strong>duikers <strong>en</strong> het vuile<br />
water weg te pomp<strong>en</strong> met het gemaal bij de Mallegatsluis <strong>en</strong> het Hanepraaigemaal.<br />
Ondanks alle vernieuwing<strong>en</strong> is nog e<strong>en</strong> groot deel van de oude verversingssystem<strong>en</strong> aanwezig <strong>en</strong> ook<br />
als zodanig herk<strong>en</strong>baar. Het hiervoor gemelde maakt duidelijk hoe belangrijk deze system<strong>en</strong> zijn<br />
geweest voor de ontwikkeling van Gouda (A1). Niet alle<strong>en</strong> voor de economische maar ook voor de<br />
hygiënische vooruitgang war<strong>en</strong> deze object<strong>en</strong> onontbeerlijk. Het stelsel bestaat in feite uit<br />
verschill<strong>en</strong>de system<strong>en</strong> die chronologisch werd<strong>en</strong> aangelegd <strong>en</strong> in gebruik gesteld zoals hiervoor is<br />
beschrev<strong>en</strong>. In die zin geeft het totale stelsel e<strong>en</strong> functionele ontwikkeling weer (A2). Daarmee is het<br />
stelsel bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> van groot belang voor de geschied<strong>en</strong>is van de bouwtechniek (A4). Aan de hand van<br />
de verschill<strong>en</strong>de onderdel<strong>en</strong> kan de werking van de verschill<strong>en</strong>de system<strong>en</strong> word<strong>en</strong> uitgelegd (A6).<br />
In de Middeleeuw<strong>en</strong> waterde ook e<strong>en</strong> deel van het achterland via de Gouwe af naar de Hollandsche<br />
IJssel waarmee het Goudse stelsel onderdeel van e<strong>en</strong> groter systeem was (C1). In de zesti<strong>en</strong>de eeuw<br />
kreeg vooral de Hanepraaisluis daarin e<strong>en</strong> functie. De huidige system<strong>en</strong> zijn vooral van belang voor de<br />
Goudse waterhuishouding. De verschill<strong>en</strong>de stelsels verteg<strong>en</strong>woordig<strong>en</strong> e<strong>en</strong> zeer hoge<br />
<strong>en</strong>semblewaarde (C2). Diverse onderdel<strong>en</strong> van de oorspronkelijke verversingssystem<strong>en</strong> zijn inmiddels<br />
verdw<strong>en</strong><strong>en</strong>, maar toch kunn<strong>en</strong> grote del<strong>en</strong> daarvan nog auth<strong>en</strong>tiek word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd (D2). Op zichzelf<br />
is e<strong>en</strong> verversingssysteem niet uniek. Ook andere gracht<strong>en</strong>sted<strong>en</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> e<strong>en</strong> dergelijk systeem. Bij<br />
Amsterdam bijvoorbeeld speeld<strong>en</strong> de Amstelsluiz<strong>en</strong> e<strong>en</strong> belangrijke rol bij het doorspoel<strong>en</strong> van de<br />
gracht<strong>en</strong> <strong>en</strong> bij Utrecht de Utrechtse Geme<strong>en</strong>teschutsluis in Vreeswijk (Nieuwegein) <strong>en</strong> de Weertsluis.<br />
Het feit dat verschill<strong>en</strong>de verversingsstelsels nog duidelijk zijn aan te wijz<strong>en</strong>, maakt het systeem toch<br />
bijzonder. Het unieke wordt echter vooral verkreg<strong>en</strong> door de unieke object<strong>en</strong> of overblijfsel<strong>en</strong><br />
daarvan: de volmol<strong>en</strong>duikers <strong>en</strong> de kruis<strong>en</strong>de deur<strong>en</strong> (E1). Het stelsel met kruis<strong>en</strong>de deur<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat met<br />
de duikers is in <strong>en</strong>ige mate re<strong>pres<strong>en</strong>tatie</strong>f voor de tijd waarin deze werd<strong>en</strong> gerealiseerd (E2). Kruis<strong>en</strong>de<br />
deur<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> wel eerder maar niet later toegepast. Afsluitbare duikers zijn op zich veel moeilijker te<br />
dater<strong>en</strong>. De inrichting van de gemetselde duikers is dan ook van belang.<br />
Donkere Sluis<br />
De bestaande inrichting van de Donkere Sluis dateert uit het eind van de achtti<strong>en</strong>de eeuw. De<br />
geschied<strong>en</strong>is van de sluis gaat echter veel verder terug. Zeer waarschijnlijk al in de derti<strong>en</strong>de eeuw<br />
speelde deze sluis e<strong>en</strong> rol bij de sociaaleconomische ontwikkeling van Gouda (A1). Vanwege het<br />
privilege van Gouda gold dat zelfs voor geheel Holland. Was deze rol voor Gouda positief te noem<strong>en</strong>,<br />
voor de economische ontwikkeling van Holland vormde de sluis eerder e<strong>en</strong> belemmering.<br />
De thans bestaande configuratie is van zeer groot belang voor de ontwikkeling van de sluisbouw in<br />
Nederland (A2). Daarbij gaat het vooral om het zoek<strong>en</strong> van afsluitmiddel<strong>en</strong> voor scheepvaart- annex<br />
spuisluiz<strong>en</strong> die ge<strong>en</strong> belemmering gav<strong>en</strong> in de doorvaartbreedte <strong>en</strong> de doorvaarthoogte van de sluis.<br />
Kruis<strong>en</strong>de deur<strong>en</strong> zijn e<strong>en</strong> Nederlandse vinding uit omstreeks 1600 <strong>en</strong> zijn in die tijd voor e<strong>en</strong> aantal<br />
scheepvaart- annex spuisluiz<strong>en</strong> gemaakt. Zij gev<strong>en</strong> het to<strong>en</strong>malig technisch kunn<strong>en</strong> in de sluiz<strong>en</strong>bouw<br />
weer. Het is e<strong>en</strong> voorbeeld van het m<strong>en</strong>selijk vernuft in e<strong>en</strong> periode waarin m<strong>en</strong> voor het aandrijv<strong>en</strong><br />
van werktuig<strong>en</strong> naast m<strong>en</strong>skracht alle<strong>en</strong> van wind <strong>en</strong> strom<strong>en</strong>d water gebruik kon mak<strong>en</strong>. Bij de<br />
kruis<strong>en</strong>de deur<strong>en</strong> maakte m<strong>en</strong> gebruik van het getij. Door het manipuler<strong>en</strong> met schuiv<strong>en</strong> kond<strong>en</strong> de<br />
deur<strong>en</strong> door het water zelf word<strong>en</strong> geop<strong>en</strong>d. Gouda valt niet onder de vroege toepassing<strong>en</strong> van<br />
kruis<strong>en</strong>de deur<strong>en</strong>, integ<strong>en</strong>deel, waarschijnlijk is de Donkere Sluis de laatste sluis waarin deze deur<strong>en</strong><br />
TU Delft GJA oktober 2007 22