Jan Arends, presentatie Schutten schuren en overbruggen - Stowa

draaien van de al bestaande westelijke molen stroomde veel water de Gouwe op, waardoor het
waterpeil aanmerkelijk steeg. Voor de boeren in de polders langs de Gouwe was dat een ramp omdat
zij hun overtollig water niet meer kwijt konden raken. 58 Toen zij vernamen dat Gouda bezig was een
tweede en nog grotere molen te bouwen, dienden zij een klacht in bij het Hoogheemraadschap van
Rijnland. Na grondig onderzoek daagde het hoogheemraadschap de stad Gouda voor het Hof van
Holland.
Tijdens de rechtzaak bracht Gouda naar voren dat de volmolenduikers niet slechts nuttig waren voor
de welvaart van de stad maar vooral ook noodzakelijk voor de hygiëne. Door de modernisering van de
sluizen en de bouw van de Havensluis konden deze nauwelijks meer gebruikt worden voor het spoelen
van de grachten. De volmolenduikers moesten deze rol overnemen. Er werd onder druk van het Hof
een compromis gevonden, waarbij Gouda moest accepteren dat de duikers van half februari tot half
mei gesloten moesten blijven. Ook mochten de molens niet in bedrijf zijn als het waterpeil een
afgesproken hoogte overschreed. Bovendien moest een aantal duikers of zijlen tussen de Haven en de
Spieringgracht worden afgesloten. De oostelijke volmolen kon vervolgens worden afgebouwd en in
1631 in gebruik worden genomen. Deze volmolen werd ook wel de Grote Volmolen genoemd, terwijl
de westelijke molen aan de Veerstal met Kleine Volmolen werd aangeduid.
Kruisende deuren
De volmolenduikers bleven lange tijd hun rol vervullen bij het schoonspoelen van de grachten. In de
tweede helft van de achttiende eeuw kregen de duikers hulp bij deze taak. In die tijd werd de Donkere
Sluis te Gouda ingrijpend verbouwd. Om het spoelen en vooral schuren van de Goudse grachten
mogelijk te maken, werd de sluis behalve van een stel vloeddeuren tevens voorzien van kruisende
deuren. Deze deuren kunnen tegen het hoge water in worden geopend, in tegenstelling tot de meeste
andere in die tijd gebruikte deuren. Bovendien zijn zowel de doorvaarthoogte als de doorvaartwijdte
niet begrensd. Eenmaal geopend konden de deuren echter niet meer tegen het hoge water in worden
gesloten.
Volgens Wiebeking werd de sluis in 1770 gebouwd door de Gebroeders Blanken, een
aannemersbedrijf uit Haastrecht. 59 De latere inspecteur-generaal Jan Blanken, een zoon van een van de
gebroeders, meldt dat hij de sluis in 1778 zag bouwen. 60 Helaas is tot nu toe geen archiefmateriaal
gevonden over de bouw van de sluis. Volgens enkele schrijvers van waterbouwkundige publicaties uit
de negentiende eeuw zouden de kruisende deuren een vinding zijn van een zekere ingenieur Donker.
Deze zou dit afsluitmiddel in Gouda hebben toegepast in de 'naar hem genoemde sluis'. 61 Dit is echter
onjuist. De kruisende deuren zijn een uitvinding van Cornelis Dircksz. Muys, die aan het eind van de
zestiende eeuw een niet onvermaard 'stadtmeester' te Delft was. 62
In 1778 stond het water op de Hollandsche IJssel vanwege stormvloed zo hoog dat het water over de
deuren van de Havensluis liep. 63 Om het water te kunnen keren was ook de Donkere Sluis gesloten en
het waterpeil op de Haven zo hoog gezet dat de Havensluisdeuren de waterdruk konden weerstaan. Dit
wijst er op dat men op dat moment niet bezig was met het bouwen van een nieuwe Donkere Sluis.
Mogelijk heeft Blanken zich vergist in het jaartal. Een jaar later was het waterpeil op de IJssel nog
hoger. De deuren werden daarop nog eens extra ondersteund met schoorbalken. Beide keren bleken de
deuren van de Havensluis het te houden.
Met de nieuwe kruisende deuren was men werkelijk in staat te schuren. Als men wilde schuren,
werden de kruisende deuren in de Donkere Sluis gesloten en de vloeddeuren geopend. Ook de deuren
in het Amsterdamse Verlaat werden gesloten. Het water werd vervolgens bij opkomend tij de Haven
ingebracht door het tijdig openen van de Havensluis. Nadat de waterstand in de Haven voldoende
hoog was geklommen, werden de kruisende deuren door de waterdruk geopend door een stelsel van
schuiven in de sluis. Het water uit de Haven stroomde daarop met kracht door de sluis de Gouwe op,
waar het werd tegen gehouden door de gesloten deuren van het Amsterdamse Verlaat. Daardoor
58
Sloof in Giebels (1988) p. 34-36.
59
Wiebeking 2 (1812) p. 708.
60
Blanken (1808-2) p. 19.
61
Van de Kasteele en Stieltjes (1853) p. 57; Plasschaert (1887) p. 142 (noot 1).
62
Stevin (1633) p. 13-16.
63
Van der Aa 4 (1843) p. 723-724.
TU Delft GJA oktober 2007 14