Jan Arends, presentatie Schutten schuren en overbruggen - Stowa

Met uitzondering van de deuren en de bewegingswerken zal de sluisconstructie waarschijnlijk nog
veel oorspronkelijk materiaal bevatten (D2). Als keersluis uit de eerste helft van de zeventiende eeuw
is de sluis vrij zeldzaam (E1). Het object is in grote mate representatief voor die eeuw (E2).
De Uiterste Brug
De Uiterste Brug verving in 1880 een nog maar 35 jaar oude ijzeren draaibrug. De brug is een
typerend negentiende-eeuws voorbeeld van een ijzeren dubbele basculebrug (A2). De brug bestaat
deels uit gietijzer en deels uit smeedijzer. De smeedijzeren onderdelen zijn onderling verbonden met
klinknagels. Wat betreft ouderdom en grootte behoort deze brug echter niet tot de belangrijkste
voorbeelden. De Uiterste Brug heeft een vrije overspanning van ongeveer zeven meter, oftewel elk val
heeft een uitkraging van circa 3,5 meter. Er zijn oudere dubbele basculebruggen van ijzer met een veel
grotere overspanning.
De ijzeren basculebrug is van belang voor de geschiedenis van de bouwtechniek in het algemeen en
die van de ijzeren bruggen in het bijzonder (A4). Het is een nog bijna compleet overgebleven
exemplaar, afkomstig van de bekende Haagse IJzergieterij De Prins van Oranje (A5). In de huidige
situatie is de educatieve en museale waarde van de brug in redelijke mate aanwezig. Deze waarden
zullen worden versterkt als de brug weer beweegbaar wordt gemaakt (A6). In tegenstelling tot de
dubbele bascule bruggen in Dordrecht en Middelburg, afkomstig van de eveneens Haagse ijzergieterij
Enthoven en Co. heeft de Goudse brug een strakke vormgeving. De gietijzeren onderdelen van de brug
bezitten door hun eenvoud toch een zekere schoonheid (B1). De combinatie van de aanbruggen, het
bewegingswerk en de leuningen geven de brug een niet onaardig uiterlijk (B4).
In het geheel van de oude vaarweg door Gouda vormt de brug een belangrijk element (C1). De brug
toont dat hier vroeger schepen met staande mast passeerden (zij het slechts gedurende een periode van
nauwelijks vijftig jaar). Het gietijzer is nog vrijwel ongeschonden aanwezig, maar waarschijnlijk is het
val intussen (deels) vervangen, omdat er geen klinknagels meer zijn te zien (D2). Bij veel andere
negentiende-eeuwse bruggen is vaak het grootste deel vervangen. De uiterste brug is mogelijk de enig
overgebleven dubbele basculebrug die afkomstig is van ijzergieterij De Prins van Oranje (E1). In
Gouda is het de enige van de twee gebouwde dubbele basculebruggen over de haven die bewaard is
gebleven. De brug is representatief voor de negentiende eeuw, hoewel de combinatie van smeedijzer
en gietijzer voor 1880 niet modern meer was (E2). Gietijzer werd toen vooral nog voor kolommen
gebruikt.
De Dirck Crabethbrug
Het wegvallen van de verplichting om door Gouda te varen, had een achteruitgang van het
scheepvaartverkeer door Gouda tot gevolg. Om deze vaarroute aantrekkelijker te maken, werden alle
vaste bruggen over de Gouwe te vervangen door ijzeren ongelijkarmige draaibruggen. Daardoor
konden schepen met staande mast passeren. Ook de Dirck Crabethbrug werd vervangen door een
draaibrug en is daarmee van belang voor de economische ontwikkeling van Gouda (A1).
De Crabethbrug bezit de voor de tweede helft van de negentiende eeuw kenmerkende constructie van
geklonken liggers, opgebouwd uit plaatijzer en hoekprofielen (A2). De dwarsliggers zijn nog van
gietijzer. De Goudse draaibrug heeft vergeleken met de andere ijzeren draaibruggen in ons land met
een doorvaartwijdte van 5,1 meter een kleine overspanning. De eerste ijzeren draaibruggen zijn
omstreeks 1845 gebouwd. Bij die bruggen werd veel gietijzer toegepast, maar na 1855 vooral
smeedijzer. Bij de uit 1867 daterende Dirck Crabethbrug is desondanks nog relatief veel gietijzer
gebruikt. Hoewel dus geen pionierswerk werd geleverd, is de brug wel belangrijk voor de geschiedenis
van de bouwtechniek, waaronder de bruggenbouw (A4).
De brug is gemaakt door de bekende ijzergieterij ‘De Prins van Oranje’ uit Den Haag (A5). Bij de
restauratie is het handbewogen bewegingswerk gehandhaafd, waardoor de educatieve en museale
waarde van de brug groot is (A6). Het giet- en klinkwerk geeft de brug een fraaie uitstraling (B1). De
ornamentiek van het leuningwerk vergroot de schoonheid van de brug (B2). De combinatie van
geklonken brugliggers en gegoten leuningwerk geven de brug een fraai uiterlijk (B4). De geklonken
ijzeren draaibrug is een belangrijk object in de oude scheepvaartroute via de Haven en de
Binnengouwe (C1).
Tijdens de restauratie in 1993 moest een groot deel van het materiaal worden vervangen, waardoor
slechts een deel van de brug nog authentiek is. Wel zijn gietijzeren onderdelen opnieuw gegoten. Het
TU Delft GJA oktober 2007 24