Tordoir-Marktwerking en ruimtelijke organisatie - Vastgoedkennis

alles zonder het heilige huis van de evenwichtstheorie onderuit te hoeven halen. Ik ga op deze
economische organisatietheorie niet in, niettegenstaande het grote belang daarvan voor de
economische geografie; hier gaat het niet over ondernemingsgedrag maar over collectieve
coördinatie. Het punt is dat er blijkbaar meer tussen hemel en aarde bestaat dan de open markt of
de gesloten onderneming in het geval van directe input-output relaties.
Directe coördinatie tussen ondernemingen is zinvol indien gezamenlijk schaalvoordelen en
positieve externe effecten kunnen worden gegenereerd. Volgens de klassieke economische
theorie vereist dat nog geen sociale organisatie zoals in Prato. De klassieke econoom Alfred
Marshall wees op een bijzonder effect dat kan spelen in ruimtelijke concentraties van succesvolle
en vergelijkbare ondernemingen, industrial districts. De groeimotor binnen dergelijke
concentraties betreft automatische leereffecten. Wanneer concurrerende ondernemers dicht bij
elkaar zitten in een gespecialiseerd industriegebied of een dienstencentrum nemen ze snel kennis
en innovaties van elkaar over. De snelle lokale verspreiding van kennis en innovaties gaat
weliswaar ten koste van het relatieve concurrentievermogen van de meest innoverende
ondernemer maar het komt de groep en uiteindelijk de totale markt ten goede. Het groeps- en
marktvoordeel is groter dan het individuele nadeel. Bovendien verhindert kennisverspreiding
monopolievorming en stimuleert het concurrentie, zodat het ook langs die weg zorgt voor een
welvaartsoptimum. Deze 'automatische' leereffecten passen dus in het marktmodel, maar kunnen
er niet door worden verklaard. Het leervermogen van de mens komt immers om de hoek kijken en
dat valt niet door het mechanisme van prijzen, hoeveelheden en economisch evenwicht te
verklaren. Een probleem met de automatische leereffecten van Marshall is echter dat succesvolle
en rationele ondernemers de neiging zullen hebben zich letterlijk uit te voeten te maken voor
pottenkijkers. Het leermechanisme gaat dus eigenlijk niet vanzelf; de bron voor het succes in het
industrial district is tevens een splijtzwam. De markt werkt even en faalt vervolgens weer. Wat te
doen?
Het antwoord is sociale coördinatie. Daarmee gaan we de grens over van de economische
wetenschap, gericht het individuele belang, naar de sociale wetenschap, gericht op
groepsbelangen. Het essentiële punt bij groepvorming in geval van homogene individuele
belangen, dus bij groepen waar de leden elkaar tevens beconcurreren, is alweer de eerder
genoemde tijdsdimensie en het risico dat de toekomst inherent met zich meebrengt. Individuele
ondernemers investeren in de groep in de verwachting dat de groep ook in de individuele
ondernemer investeert als het later mocht tegenzitten. De groep vormt een toekomstverzekering
voor het individu. Uitvindingen als het revolving credit fund, dat kleine ondernemers in lokale
gemeenschappen een kans biedt, zijn gebaseerd op dit principe. Ook de uitvinding van de
verzekeringsmaatschappij, nota bene gedaan in Florence, gebaseerd op dit principe. Ook Florence
was ooit een lokaal economisch groepsbelang, zoals dat overigens ook gold voor het Amsterdam
van de Gouden Eeuw. De eerste verzekeringsmaatschappijen waren altijd lokale mutuals. Waar
het om gaat, is dat voorkomen moet worden dat het individu oneigenlijk profiteert van de groep
door de benen te nemen en verdere premiebetalingen aan de groep achterwege te laten zodra er
om welke reden dan ook een forse individuele uitkering komt. Zeker als die uitkering vroeg komt
en de verhouding met de aan de groep betaalde premie erg voordelig uitvalt voor het individu is
dat risico groot. Er moeten dan ook sterke sociale en culturele cohesiestructuren bestaan om de
vlucht van profiteurs, en daarmee het uiteenvallen van het systeem, te voorkomen. Onderling
vertrouwen is essentieel voor reciprociteit met een lange tijd tussen betalen en ontvangen.
14