Tordoir-Marktwerking en ruimtelijke organisatie - Vastgoedkennis

plaats van distributieve (belangenbehartigende) taak. De achtergrond van die keuze en de
voordelen daarvan worden helaas weinig gezien en begrepen.
Het ruimtelijk dilemma van sociale coördinatie
Aan het begin van deze oratie gaf ik voorbeelden van ruimtelijke verschijnselen in de
Nederlandse praktijk van alledag die aanleiding geven tot complexe maatschappelijke en
beleidsmatige problemen en dilemma's. Die verschijnselen zijn terug te voeren op de gestage
geografische verruiming van marktwerking op alle ruimtelijke schaalniveau's en voor alle
partijen, mogelijk gemaakt door ontwikkeling in transport en informatietechnologie en
institutionele liberalisering, en gestuwd door de grote welvaartsopbrengsten van verruimende
markten. Die marktverruiming geeft over het geheel genomen weliswaar meer welvaart, maar
pakt wel zeer verschillend uit voor verschillende groepen en verschillende regio's, afhankelijk
van de ruimtelijke omvang van relevante markten, de diversiteit en keuzemogelijkheden binnen
die markten, verschillen in geografische en maatschappelijke toegang tot die markten en
verschillen in welvaart, invloed, economische en ruimtelijke mobiliteit en economische, sociale
en ruimtelijke bindingen van individuen en bedrijven. Er zijn winnaars: de mobiele en dus
ongebonden consumenten en bedrijven, die kunnen kiezen voor de beste plekken binnen de meest
diverse marktgebieden, zoals de rijke metropolis. Dit is het succesverhaal van grote delen van de
Randstad-noordvleugel (en later misschien de Randstad als geheel), van grote delen van Brabant,
van enkele gelukkig gepositioneerde grensstreken zoals het KAN-gebied en van de belangrijkste
grootstedelijke concurrenten in het nabije buitenland. Er is een ander soort winnaar mogelijk:
partijen die weliswaar lokaal gebonden zijn maar die door slimme samenwerking binnen de eigen
kring als groep het marktgevecht kunnen aangaan. Dit is het verhaal van Prato en van Urk, en in
zeker opzicht en hoger schaalniveau ook het verhaal van Brabant en Limburg. Er zijn daarnaast
overlevingskunstenaars: partijen die door lage kosten en lage winsten een slechte economische,
maatschappelijke en ruimtelijke positie in de concurrentiestrijd kunnen compenseren. Deze
partijen zijn eigenlijk al verliezers, maar ze kunnen het hoofd nog boven water houden met
kostenconcurrentie. Dit is het verhaal van veel oudere industriegebieden in Europa en de VS. Is
of wordt dat overigens ook het verhaal van Rotterdam? Tenslotte zijn er de zware verliezers,
partijen die in de 'gaten' van de marktruimte van stromen terechtkomen omdat ze geen andere
keus hebben, en die bovendien door het uitselecterend effect van de markt geen bindingen (meer)
kennen en dus op geen enkele wijze op eigen of groepskracht de aansluiting in de markteconomie
zullen kunnen vinden. Dit is het verhaal van de echte achterstandswijken in de grote
stadsgewesten en van de verarmde perifere regio's zoals Noordoost Groningen.
Deze ongelijke effecten van het marktverruimingproces zijn daarmee op zich reeds aanleiding
voor een netelig en ook ondoorzichtig complex van maatschappelijke vraagstukken. Dat is echter
niet eens het enige probleem. De verruiming van markten geeft tevens ook in het algemeen een
vermindering van de mogelijkheden om door sociale en politieke coördinatie collectieve belangen
aan te pakken. Collectieve belangen blijven altijd bestaan, want markten werken alleen onder de
juiste voorwaarden en zorgen ook dan nog altijd voor negatieve effecten die alleen door
collectieve coördinatie en regelrechte onderlinge solidariteit zijn te mitigeren. We kunnen ons
geen pockets of poverty permitteren, om overduidelijke en acute morele redenen maar op termijn
tevens om economische en welvaartstheoretische redenen. Enkele taken voor collectieve
coördinatie worden geleidelijk aan minder bij verruimende en steeds beter werkende markten;
18