Tordoir-Marktwerking en ruimtelijke organisatie - Vastgoedkennis

programma. Het verklaart meer in het algemeen de toenemende politieke divergentie tussen
lokale en nationale afdelingen van de grote partijen in Nederland. Het verklaart ook waarom
rationele moderne burgers nooit en te nimmer zullen kiezen voor vergroting van gemeenten maar
altijd voor verkleining, want hoe kleiner de groep hoe meer invloed en opbrengsten voor de
burger. Gemeentelijke samenvoeging lukt volgens deze logica alleen met geweld van boven.
Welnu, bij gemeentelijke samenvoeging is het te doen om coördinatie op hoger schaalniveau. Is
de gemeente daar sowieso wel toe geschikt?
Dat brengt ons op de in principe toenemende niet-lokale belangen van burgers en bedrijven, de
belangen die ooit wellicht in de directe omgeving lagen maar nu zijn uitgezwermd over hogere
ruimtelijke schaalniveau's. In de historische situatie van economisch en sociaal complete lokale
gemeenschappen was het de provincie die een bij die situatie horend beperkt aantal
gemeenschappelijke belangen regelde. De bovengemeentelijke sociale coördinatieruimte is in een
model van hechte gemeentelijke coördinatie immers per definitie beperkt tot vooral de onderlinge
verbindingen (zonder al te veel verkeer) en mogelijke negatieve externe effecten ten aanzien van
de ruimtelijke organisatie (de ruimtelijke ordening en het milieubeheer, op hoofdlijnen en ter
zake van intergemeentelijke conflicten). De provincie had en heeft vooral een regiefunctie en kon
intergemeentelijke conflicten zo nodig beslechten, maar deed dat zo min mogelijk want zulks
gaat ten koste van de legitimatie voor de regiefunctie. Dat provinciale coördinatiemodel met die
wettelijke taken hebben we nog steeds, maar de regionale wereld is intussen compleet veranderd.
Zou de provincie de nieuw ontstane coördinatieruimte door regionale marktverruiming volledig
moeten opnemen, dan zou haar takenpakket zich uitbreiden tot de economie, de arbeidsmarkt, het
onderwijs, cultuur en vrijwel alle andere publieke voorzieningen, sociale zaken, lokaal
ontwikkelingsbeleid (aanpak van pockets of poverty), interregionale zaken (afstemmingen met de
buren!). De taken zouden het totale pakket van ruimtelijk uitgezwermde belangen van burgers en
bedrijven moeten omvatten. De huidige provinciale taken ten aanzien van verkeer, ruimtelijke
ordening en milieu zouden verveelvoudigen in gewicht en complexiteit. Een groot probleem is
echter dat de provincie verder af staat van de burger dan de gemeente vanwege de grote omvang
van de voor de beleidsdossiers relevante groepen. Daarmee vergaat de lust tot participatie van de
burger—het principe van Olson. De provincie, en eigenlijk ieder direct gekozen bestuur –dus ook
een stadsprovincie-- blijft tandeloos vanwege een structureel legitimatieprobleem, hoe belangrijk
de op de plank liggende taken ook zijn. Overigens bestaat de neiging die afstandvergroting tot de
burger als gevolg van de schaalvergroting van de coördinatieruimte ongedaan te maken door
bestuurlijke decentralisatie. Het moge duidelijk zijn dat de goede bedoelingen volgens onze
logica eerder tot kwade dan tot goede resultaten zullen leiden. Zolang de juiste diagnose niet
wordt gemaakt werken medicijnen snel contraproductief.
Derhalve hangt op regionaal niveau toch weer veel af van de coördinerende competenties van
gemeenten. Gemeenten hebben het voordeel dichter bij de burger te staan, maar het nadeel dat de
burger de gemeente en dus ook de intergemeentelijke onderhandelingsresultaten alleen beoordeelt
in relatie met het zeer lokale deelbelang. Door dit nadeel zullen gemeenten althans volgens deze
logica ten eerste altijd distributief onderhandelen en nooit generatief. Men vecht voor een deel
van de koek en het afhouden van de roe. Ten tweede komen andere onderwerpen dan die welke
betrekking hebben op bereikbaarheid en nimby problemen simpelweg nooit op de interlokale
agenda. Gelukkig zijn lang niet alle gemeenten zulke strikte gelovigen in economische
20