Tordoir-Marktwerking en ruimtelijke organisatie - Vastgoedkennis

uimtelijke regisseur mee worstelen: hoe goed om te gaan met de factor tijd. De economische
markt- en evenwichtstheorie geeft daarop in ieder geval geen antwoord. Plannen en investeren is
het voorzien van de toekomst en het omgaan met onzekerheden. Dat geldt niet alleen voor
planners in dienst van de overheid of van projectontwikkelaars. Het geldt voor vrijwel alle
deelnemers aan het economisch verkeer. We raken hier aan iets fundamenteels, hetgeen dan ook
aanleiding is geweest voor het ontstaan van de belangrijkste economische school naast die van de
neoklassieken: de Oostenrijkse school met illustere namen als Carl Menger, Friedrich Hayek en
Joseph Schumpeter.
De Oostenrijkers zijn minder geïnteresseerd in economische grootheden an sich, zoals
hoeveelheden en prijzen, dan in het individuele handelen van consumenten en ondernemers dat
uiteindelijk resulteert in die grootheden. Zij zien de economie als een complex planningproces
waarbij zeer velen zijn betrokken 13 . De Oostenrijkers ontkennen ook niet de theoretische waarde
van evenwicht maar betwisten de praktische waarde omdat de economie nooit in evenwicht zal
geraken en ook nooit in evenwicht moet gaan geraken, want dan stopt de verdere ontwikkeling
van de welvaart. Een mechanisch evenwicht is onmogelijk in de complexe en levende wereld van
de echte economie. Dat volgt uit een logische redenatie. Zoals Adam Smith onderkennen de
Oostenrijkers dat in theorie alle prijzen en hoeveelheden in de economie alleen worden bepaald
door het grensnut van de eindconsumenten. Ondernemers vertalen die consumentenvoorkeuren
naar de machinekamers van de economie. Meestal zijn daar hele ketens van ondernemers mee
gemoeid omdat de weg van zand tot klant nu eenmaal over vele schakels loopt. Dat schakelproces
kost tijd. Als consumentvoorkeuren veranderen moet de machinerie, de
kapitaalgoederenvoorraad, ook worden aangepast. Dat kost nog veel meer tijd en bovendien ook
veel geld. In tussentijd zal de consumentenvraag weer veranderen, en ook kunnen afnemen omdat
er immers een verschuiving van geldmiddelen plaatsvindt van consumenten naar investerende
producenten. Door dit soort traagheidseffecten, voortkomend uit de complexe schakelingen in de
economie, treden vanzelf schommelingen in het systeem op. Economische cycli zijn een geliefd
thema voor de Oostenrijkers 14 . De vooruitziende ondernemer regelt de machinerie daarom af op
basis van een inschatting van de toekomstige vraag. Die inschatting is echter altijd gebaseerd op
ervaring en dus op het verleden. Productiehoeveelheden en prijzen worden dus in de praktijk niet
alleen door de feitelijke vraag van de eindconsument bepaald maar evenzeer door
toekomstverwachtingen, visies en angsten van ondernemers. Als die visies of angsten sporen met
de feitelijke marktvraag aan het einde van de keten is dat puur geluk. Evenwicht is toeval en altijd
van korte duur. Het economisch systeem is in continue flux; onberekenbare verandering is de
norm. Om een metafoor te gebruiken: de markt is een groot parkeerterrein waar veel
automobilisten tegelijk een plekje willen bemachtigen en waarbij ze bij het manoeuvreren alleen
van de achteruitkijkspiegel gebruik kunnen maken. Dat geeft een interessant schouwspel.
De Oostenrijkers zeggen niets over de ruimtelijke dimensie van de economie en hebben ook
nauwelijks ruimtelijke wetenschappers geïnspireerd, in schrijnende tegenstelling tot de
neoklassieken. Ik vind dat onbegrijpelijk, want tijd en ruimte zijn niet alleen in relativiteitstheorie
gekoppeld maar ook in de praktijk van alledag. Juist in ruimtelijke artefacten, de gebouwde
omgeving en de infrastructuur, ligt een groot deel van de inflexibele kapitaalgoederenvoorraad
opgesloten. De kaarten waar geografen en planologen op zijn gefixeerd laten vooral een enorme
kapitaalgoederenvoorraad zien, al of niet efficiënt georganiseerd, met veelal hoge marktdrempels,
samenhangen en uitgebreide externe effecten die de traagheid van aanpassingen nog eens
verveelvoudigen. Dat de machinekamers van de economie zich traag aanpassen en daarmee
verreikende economische schommeleffecten teweeg brengen ligt voor een belangrijk deel juist
8