Tordoir-Marktwerking en ruimtelijke organisatie - Vastgoedkennis

innovatief en dus vatbaar voor endogene economische ontwikkeling, dit laatste in tegenstelling
tot een derde ruimtelijk-economisch model, waarbij concurrentievermogen steunt op specifieke
factorvoordelen en daarbij passende specialisaties. Om in de regio Amsterdam te blijven: het
laatste model is typisch voor de IJmond met haar gespecialiseerde staalcomplex, het
marktflexibele model is typisch voor Amsterdam met haar diverse structuur en het netwerkmodel
is typisch voor Volendam. Schitterend overigens, zo'n diversiteit van coördinatiemodellen binnen
dezelfde regio.
Dat verschillende coördinatiemodellen juist op zo'n korte geografische afstand kunnen bestaan
verwondert me niet. Het is zelfs plausibel indien we ook in dit opzicht een evolutieperspectief
hanteren. Stel dat een grote stad zich op basis van marktflexibiliteit gestaag uitbreidt tot een groot
stadsgewest, waarbij naburige kernen gaandeweg worden opgenomen in de gewestelijke markten
voor arbeid en bedrijfsvestiging. Die opname kan zorgen voor sterke veranderingen in de
structuur van de lokale economie en beroepsbevolking. Meest waarschijnlijk treedt er afhankelijk
van lokale condities enige specialisatie op die is gerelateerd met de diverse metropolitane
economie, zoals het Gooi is gespecialiseerd is in mediabedrijvigheid en de Haarlemmermeer in
luchtvaart. Die specialisaties zijn echter nooit zeer uitgesproken: veelal is er in de
'gekoloniseerde' kernen vooral sprake van een langzame fragmentatie van een eertijds meer
coherente lokale economische structuur en bevolking. Haarlem is een mooi voorbeeld: nog niet
zolang geleden was Haarlem een stad met veel cohesie, mede gebaseerd op haar rol in de top van
de katholieke zuil. Door de sterke groei en integratie van arbeids- en vestigingsmarkten op het
niveau van de regio Amsterdam en de noordvleugel van de Randstad zijn Haarlem en de duinrand
echter in sneltreinvaart aan het transformeren tot een relatief rijke, in hoogwaardige zakelijke
diensten en goede winkels gespecialiseerd woon- en werkklimaat waar steeds meer bewoners
buiten de stad werken en steeds meer werkenden in de stad buiten de stad wonen. Welnu, er
kunnen oude kernen zijn die in dit kolonistatieproces van marktregionalisering het onderspit
dreigen te delven. Het verlies van traditionele lokale cohesie wordt bijvoorbeeld niet
gecompenseerd door de vruchten van stadsgewestelijke marktwerking omdat de kern weinig heeft
te bieden voor de metropolitane economie. Ik vind Zaandam in zekere zin een voorbeeld daarvan,
om dicht bij huis te blijven. Dan dreigt dat het lokale talent, de hoogopgeleide krachten en de
succesvolle jonge ondernemer, op zoek gaat naar betere vestigingslocaties in de regio, waardoor
lokaal een negatieve spiraal op gang kan komen. Dit principe speelt ook achterstandswijken in
overigens succesvolle steden en regio's parten. Om dit te voorkomen zal een lokale gemeenschap,
die van oudsher wordt gekenmerkt door sterke cohesie en collectieve organisatie en dat ook wil
bewaren, extra haar best moeten doen om talent te behouden en toekomst te bieden. Het regionale
marktkolonisatieproces roept dan een tegenkracht op. Dat is overigens prima, want concurrentie
leidt tot innovatie en welvaart in de regio, of dat nu door de jungle van marktwerking komt, door
een gangfight tussen rivaliserende kernen, of door een mix van die twee. De werkelijke verliezer
is natuurlijk de achterstandswijk met een slechte concurrentiepositie en een ontbrekende lokale
traditie van sociale organisatie. Wat dat aangaat is de achterstandswijk binnen het grootstedelijk
gebied vergelijkbaar met oude en perifeer gelegen industrie- en mijnstreken, zoals de Borinage in
Wallonië en Durham in het VK. Eventueel aanwezige lokale instituties zullen, voor zover zij zijn
geënt op de industriële traditie, een omslag naar hernieuwde economische ontwikkeling eerder
tegenhouden dan bespoedigen.
Het laatste voorbeeld maakt duidelijk dat de betreffende processen en interacties op verschillende
ruimtelijke schaalniveau's kunnen spelen. Processen binnen regio's herhalen zich in processen
tussen regio's. De motoren zijn eender. In de praktijk zijn zuivere coördinatiemodellen, zoals het
16