'Cirq'onstances, over circus in Vlaanderen' - Circuscentrum

Wiener Circus vierde in 2010 zijn veertigjarige bestaan.
BaCk to tHE roots En ‘VlAAmSE STIJl’
na de aanvankelijke verbroedering met het theater,
leunt het circus vandaag steeds vaker aan bij performancekunst.
in frankrijk en scandinavië tekent
zich ook een tendens af waarin artiesten op zoek
gaan naar puurheid en essentie. Weg van het theater,
op zoek naar wat circus net onderscheidt van
andere podiumkunsten. Zo is het opvallend dat veel
van de gezelschappen die de laatste jaren furore
maakten op de europese festivals, opgericht zijn
rond het onderzoek van één bepaalde circusdiscipline.
er worden dus meer ‘monodisciplinaire’ voorstellingen
gemaakt dan tien
jaar geleden, en dan vooral
door jonge gezelschappen.
Klassieke verhaallijnen verdwijnen
en het lichaam en
de techniek van de artiesten
krijgen terug de centrale focus.
Zo is er bij ons Cie ea
eo met m 2 , een jongensachtige
ode aan het plezier van
de pure jonglerie.
een paar jaar geleden was op de Zomer van antwerpen
het australische gezelschap acrobat te zien met
Smaller, poorer, cheaper (2006): hardcore, maatschappijkritisch
circus vol van bloed, naakte lijven
en stofzuigers. in de woorden van het gezelschap
een reactie op de gestileerde glitter van Cirque du
soleil. Zij wilden het harder, goedkoper, armer. ook
in Vlaanderen gaan sommige jonge gezelschappen
op zoek naar een ‘arm circus’ waarvan de naakte
esthetiek ontdaan is van onnodige franjes. Circ’ombelico’s
verstilde ode aan de ‘schoonheid van de
grijsheid van het bestaan’ is daar een mooi voorbeeld
van. hier geen focus op een welbepaalde
techniek, maar wel een heel eigen elan dat men
in het buitenland graag ‘de Vlaamse stijl’ noemt,
nog het best te omschrijven als een subtiele verwerking
van ons surrealistische erfgoed. Circus maken
als een poging om het onbegrijpelijke, onzegbare
tastbaar te maken. ook het werk van mentalist Kurt
demey (Gehoornde Man en de stadsverhalencyclus
La Ville qui Respire) ontspruit aan hetzelfde verlangen
om achter de dingen te kijken, op zoek naar de
surreële poëzie achter het alledaagse.
Courant 97 >> naar de inhoudstafel
EEn plEk In DE WERElD
De uitdaging voor het
circus ligt dus in de
zoektocht naar wat het
wonderbaarlijke vandaag
kan zijn
het wonderbaarlijke vandaag is niet langer hetzelfde
als wat het gisteren was. Wilde dieren, slangenmensen
en vrouwen met baarden zijn niet langer
verwonderlijk als op zichzelf staand kijkobject,
noch zijn ze een reden om uit onze luie zetel uit te
komen. de uitdaging voor het circus ligt dus in de
zoektocht naar wat het wonderbaarlijke vandaag
kan zijn. hoe kan circus een hedendaagse podiumdiscipline
zijn of worden? Voor veel (inter)nationale
gezelschappen zijn nostalgie, intimiteit en tastbare
communicatie de hedendaagse invulling van die
zoektocht. in een Vlaamse context denken we hierbij
aan Circus ronaldo en Circo ripopolo, die hun
succes voor een groot stuk te danken hebben aan
het speciale format waarin hun voorstellingen worden
aangeboden: een karavaan van houten woonwagens
en circustent (Circus ronaldo) en ‘de kleinste
circustent ter wereld’ (Circo ripopolo). in deze
specifieke opstellingen ‘beleeft’ het publiek een visueel
verhaal en is de tastbare, intieme communicatie
met de toeschouwer de centrale as waarop wordt
ingezet. toch kunnen we ons afvragen of het deze
nostalgische circusvoorstellingen zijn die uitblinken
in hun waarde als eigentijds artistiek voorstel. Zeker,
ze bieden een magische ervaring van intimiteit en
‘eerlijkheid’ die deugddoend werkt als tegenwicht
voor facebook, twitter en nog zovele variaties op
de virtuele communicatie van vandaag. Maar is die
nostalgie tegelijkertijd ook niet kenmerkend voor het
volksvermaak en populisme
waar het circus zo graag van
weg wil?
Zowel in het artistieke onderzoek
binnen de circuskunsten
als in de ontwikkeling van
een beleid en kunstkritiek die
deze kunstvorm kaderen en
ondersteunen is het van cruciaal
belang dat men niet steeds achterom kijkt naar
wat ooit geweest is. Wil het circus vandaag de dag
serieus genomen worden als een volwaardige podiumkunst
naast theater en dans, dan is het belangrijk
dat het hedendaagse vragen stelt en een dialoog
aangaat met de realiteit, de onzekerheden en de belevingswereld
van de eenentwintigste-eeuwse mens.
en dat met een sterk bewustzijn van de specificiteiten
en sterktes van het eigen medium. een noodzakelijke
stap in de zoektocht van het circus naar zijn
potentieel als hedendaagse kunstvorm is de oprichting
van een plek waar artiesten dat onderzoek naar
actuele zeggingskracht kunnen voeren. Vlaanderen
heeft nood aan een kunstencentrum voor circus. en
aan momenten en plekken waar artiesten hun werk
in progress kunnen tonen aan een publiek, zodat het
kan groeien van een foorattractie in de marge van
maatschappij en kunstenlandschap naar een podiumdiscipline
die met beide voeten in de wereld staat.
Bauke Lievens is theaterwetenschapper en
werkt als freelance dramaturg voor diverse
circusgezelschappen.
8