v. Vader op Zoon - Zuivelhistorie Nederland

de verklarende ondertitel bij de eigenlijke naam. In latere jaren zijn
wel enveloppen gebruikt waarop stond ,,Federatieve Nederlandsche
Zuivelbond, goedgekeurd bij K.B. enz.", hetgeen in feite niet juist
was. Betrekkelijk spoedig heeft men weer de werkelijke naam als
briefhoofd gebruikt en dit is tot op de huidige dag zo gebleven,
hoewel in de wandeling altijd van de „F.N.Z." wordt gesproken.
Het werd dus een federatie, d.w.z. een eenheid uit verscheidenheid,
- een samenwerking van zelfstandige, gelijksoortige
en gelijkwaardige, maar niet gelijkvormige organisaties. Men zou
zich de verhouding aldus voor kunnen stellen, dat de acht provinciale
zuivelbonden niet onder één dak wonen, maar samen wel één
dorp vormen. Evenzo zijn de fabrieken, die de provinciale bonden
vormen, zelfstandige organisaties; ook bij de C.Z.N.Z., de organisatie
in Oost Noord-Brabant en Limburg, waar zij sinds 1947 één
grote coöperatieve vereniging vormen, blijven de aangesloten fabrieken
volkomen zelfstandige organisaties.
Deze structuur duidt er op, dat de stichting van de provinciale
bonden, althans van de meeste van hen, vooraf ging aan die
van de F.N.Z. Voor een goed begrip van zaken is het daarom nodig
allereerst aandacht te besteden aan hetgeen zich in de onderscheiden
gebieden afgespeeld heeft in het laatst van de vorige eeuw.
Het was in 1893 dat de eerste organisaties op het gebied der
coöperatieve zuivelbereiding tot stand kwamen en wel in twee streken,
die niet alleen aardrijkskundig nogal ver van elkander af liggen,
nl. in Friesland en in Limburg. In Friesland, waar in 1886 de eerste
coöperatieve zuivelfabriek was gesticht, werd in 1893 een „Vereniging
van Belanghebbenden bij Fabriekmatige Zuivelbereiding op
Coöperatieve Grondslag" opgericht: geen vereniging dus van fabrieken,
maar van personen. In de loop van dat jaar kreeg zij 62 leden.
Deze vorm van organisatie voldeed echter niet en toen dan
ook in 1897 de ,,Bond van Coöperatieve Zuivelfabrieken in Friesland"
werd opgericht met aanvankelijk 38 aangesloten fabrieken,
werd de vereniging met de lange naam spoedig daarna ontbonden.
In Limburg en Oostelijk Noord-Brabant waar de coöperatieve
zuivelindustrie jonger en bescheidener van opzet was, trof men
reeds dadelijk de blijvende organisatorische vorm. Daar werd in
1891 het eerste zeer primitieve zuivelfabriekje geopend, waar de
ontromer met de hand in beweging werd gebracht. Reeds in 1893
werkten er in deze streek 29 van zulke handkrachtfabriekjes, die per
heruitgave zuivelhistorienederland.nl
53