GRATIS - De Filmkrant

de Filmkrant
#352 MAART 2013 25
taires, en waar het kan voorkomen dat tijdens de gebruikelijke
Q&A’s met de regisseurs na afloop van de voorstellingen,
artistiek directeur Josetxo Cerdán wordt gevraagd
waarom hij twee bepaalde films met elkaar in een
programma heeft gezet. En waar hij dan niet wegkomt
met een diplomatiek antwoord, maar de vragensteller
niet rust voordat hij een inhoudelijk gemotiveerd antwoord
heeft gekregen. Zo’n festival is Berlijn dus niet.
Op Punto de Vista draait het niet om wereldpremières,
maar om programmering, om curatorschap, om het
feit dat elke twee films die je na elkaar ziet met elkaar
een dialoog aangaan. In Berlijn doen ze dat ook. Maar
dan veel minder bedoeld. Doordat je als bezoeker met je
eigen agenda tussen de verschillende programmaonderdelen
(naast de competitie ook nog het Panorama,
van oudsher een bolwerk voor documentaires, off-Hollywood,
geëngageerd werk en een belangrijke selectie
gay films en het Forum, doorgaans wat bescheidener,
avontuurlijker en strenger van opzet) heen en weer
hopt, is er al lang niet meer zo iets als ‘het festival’. Dat
is soms wel eens jammer, want voor de gedeelde ervaring
is, in het geval van de pers, een soort incidentenjournalistiek
in de plaats gekomen.
Hoogtepunten
Toch een poging om wat hoogtepunten op een rij te zetten.
Nederland was sterk vertegenwoordig in het Panorama.
Openingsfilm A Fold in my Blanket, was een Georgisch-Nederlandse
coproductie en het Panorama Special
werd geopend door Nanouk Leopolds verfilming
van Gerbrand Bakkers bestseller Boven is het stil, die in
de weken voorafgaande aan het festival in de Duitse pers
al een ‘Geheimtip’ werd genoemd. Hoewel het magisch-realisme
van debutant Zaza Rusazde en de magie
van het realisme bij Leopold stilistische tegenpolen
zijn, was het wel opmerkelijk dat Panorama-voorman
Wieland Speck nu juist deze twee films als boekensteunen
van zijn programma had gekozen. Beide films gaan
op ooghoogte
ben Affleck
over onderdrukte homoseksualiteit, of het nu in een repressieve
samenleving of een kerkelijk milieu is. En natuurlijk
gaan beide films over nog veel meer. Over lammetjes
en roofvogels, en fotografie en acteren, bergen en
het vlakke land. En hopelijk is ook A Fold in my Blanket
een keer in Nederland te zien, zodat ook een Nederlands
publiek het genoegen kan hebben de films met elkaar in
een onverwachte context te zien. Boven is het stil beleeft
trouwens zijn voorpremière op het Nederlands, Vlaams
& Fries Filmfestival in Leeuwarden. Voor het interview
met Nanouk Leopold zie pagina 12 van deze krant.
Echte gekken
Waarschijnlijk de beste competitiefilm was Camille
Claudel, 1915 van Bruno Dumont. Sterk, onverzettelijk
en gedurfd. Niet de romantiek van het krankzinnige
beeldhouwersliefje zoals in 1988 verfilmd met Isabelle
Adjani. Maar nietsontziend, tussen de echte gekken, die
gewoon helemaal zichzelf mogen zijn, en hun echte begeleiders
als de nonnen in Montdevergues waar Claudel
de laatste dertig jaar van haar leven doorbracht. Juliette
Binoche had natuurlijk die acteer-Beer moeten winnen,
maar begrijpelijk dat die naar Paulina Garcia in Gloria
van Sebastián Lelio ging was het wel. Gloria (voor mensen
uit het Disco-tijdperk: dat nummer speelt er een
belangrijke rol in) was precies het juiste tegengif tegen
het gebruikelijke semi-realisme van al die andere prijswinnaars:
het Roemeense Child’s Pose (Gouden Beer)
over moeders en zonen, een auto-ongeluk en een gevangenisstraf
en de Bosnische semi-documentaire An
Episode in the Life of an Iron Picker (Zilveren Beer), over
precies, nu ja, dat wat de titel vertelt. Allemaal aangekocht,
allemaal later in de Nederlandse bioscopen.
Beter zijn de films waarvan je even niet weet wat je
ermee aan moet. Closed Curtain van de Iraanse regisseur
Jafar Panahi, die geen films meer mag maken en
daarom zijn vorige, eveneens in huisarrest gemaakte
film This is Not a Film noemde. Closed Curtain is ook
iranofobie
Filmmaker/journalist Mark Cousins
(The Story of Film) reist door de
wereld van de film en ontdekt onverwachte
dwarsverbanden in het
immense beeldenarchief in zijn hoofd.
Wat zien we op deze foto? Een intelligente, vrijzinnige
Amerikaanse filmster die door de lens
van de camera kijkt, op de set van zijn film Argo.
De film speelt zich af tijdens de Amerikaanse
gijzelingscrisis van 1979 in Iran. Ben Affleck
spelt Tony Mendez, een CIA-agent. Mendez
was klein en Latino, Affleck is lang en Anglo,
maar dat accepteren we omdat Hollywood er nu
eenmaal van houdt om het leven netjes en wit
te maken.
Affleck ziet er doelgericht uit, serieus. Hij gebaart
met zijn linkerhand. Maar wat ziet hij, of
hoe ziet hij het? Net zoals wij zijn gezicht maar
voor de helft zien, ziet hij maar voor de helft. De
Hollywood-scènes in zijn film ervaren we als
genuanceerd, complex, gebaseerd op zijn eigen
ervaringen en bittere gevoelens over filmmaken
daar. In vergelijking daarmee voelen de scènes
in Teheran niet doordacht genoeg, riekend naar
thriller-beelden en het gevolg van iemand die
meer beelden van Iran heeft gezien, dan Iran
zelf.
In tegenstelling tot de scènes in de VS, zijn
de Iraanse shots vaak uit de hand gedraaid. De
scènes in de bazaar zijn volkomen generiek. De
tradities van gastvrijheid en de eenvoudige
menselijke warmte van gewone Iraniërs (en
niet hun fascistische regime) zijn zo opvallend
en alom aanwezig als je in Iran komt (waar ik
meermaals ben geweest) dat ze niet alleen het
voornaamste zijn wat je je herinnert, maar dat
ze je ook doen beseffen hoe verwesterd dit land
in onze media en onze films altijd wordt voorgesteld.
We beelden het meestal af als bedreigend en
onkenbaar, vol billboards met mollahs en mensenmassa’s
met hun vuisten in de lucht en gesluierde
vrouwen.
Affleck kijkt door zijn camera en ziet in plaats
van het land alleen deze beelden, en daarom
kopieert hij ze.
Natuurlijk kun je zeggen dat dit een film is
over Iraanse gijzelnemers en dat ze daarom natuurlijk
bedreigend moeten overkomen. Ja, dat
doen ze. Maar het is de taak van alle filmmakers,
zelfs van diegenen die onderhoudende
geen film, maar een film over een film die niet gemaakt
wordt, over een scenarioschrijver die opgesloten zit in
het huis van Jafar Panahi, in zijn hoofd, in een droom, in
een labyrintische fictie. Somber, onevenwichtig, en
meer te verdedigen dan alles wat compleet en toegankelijk
is.
Net als Jesse en Celine in Before Midnight wandelen
filmliefhebbers en festivalbezoekers een rondje voor het
slapengaan, peinzen over aloude vragen, wat is waar,
wat is de moeite waard, hoe kunnen we ons weer net zo
nieuw en onbezonnen en creatief voelen als toen we
jong waren. Filmmakers stellen zich die vragen. En op
het moment dat hun werk net zo kwetsbaar durft te zijn
als onze favoriete hoofdpersonen (A Fold in My Blanket,
Frances Ha, Boven is het stil, Camille Claudel) is het onbehaaglijk
genoeg om er een eindje mee op te willen lopen
en je leven mee door te brengen. De rest zijn slechts
one night stands. o
before Midnight
thrillers maken, om ons voorbij de clichés te
voeren. Argo had met gemak een beeld van Teheran
in die dagen kunnen schetsen dat frisser,
echter, levendiger en eerlijker zou zijn geweest.
En er is een belangrijker punt. Gezien het feit
dat Iran bijna altijd wordt afgebeeld als vijandig
en onveilig, als een probleem voor buitenlanders,
is het dan, gegeven het feit dat westerse
regeringen met hun zwaarden lopen te zwaaien
en dreigen Iran te bombarderen, werkelijk het
meest geschikte moment om nu een film te maken
die alle gebruikelijke clichés nog eens herhaalt
boven op de al bestaande berg aan Iranofobie?
Is het niet wat al te makkelijk om door je
camera naar een plek te kijken en alleen je vooroordelen
bevestigd te zien? Begint Argo niet
een beetje te lijken op een parapraxis, een Freudiaanse
verspreking, een onbedoeld blootleggen
van de onbewuste angst die Amerika voor
Iran heeft? Een land waarover men het veel
heeft, maar waarvan men weinig weet? Affleck
kijkt door de camera en ziet een monster, een
voortbrengsel van het Id van zijn eigen land.
Filmmakers zouden eens wat minder door de
camera moeten kijken, om wat meer te zien.
MArk CouSINS
TWITTEr @MArkCouSINSFILM