GRATIS - De Filmkrant

de Filmkrant
#352 MAART 2013 9
bijwerkinGen
van het Promised Land en Side Effects
beloofde land
Twee aanklachten in thrillervorm van twee gerenommeerde filmmakers die allebei
verzanden in narratief geneuzel en goeie bedoelingen. Soderbergh en Van
Sant doen het deze maand halfzacht. dooR RoNAld RoveRs
Waar Paul Thomas Anderson met The Master slaagt, falen
Steven Soderbergh en Gus Van Sant met Side Effects
en Promised Land. Mag je die drie vergelijken? Ja, dat
mag. Als contrapunten. Om de gedachten te scherpen.
Alle drie willen ze een mechanisme blootleggen. Soderbergh
mikt met Side Effects op de macht van de farmaceutische
industrie en de cultureel verankerde afhankelijkheid
van medicijnen. Van Sant richt zich in
Promised Land op de macht van de energiebedrijven en
de kwetsbaarheid van kleine gemeenschappen die gas in
de grond hebben zitten. En de kracht van The Master is
juist dat hij niet zo simpel is samen te vatten, maar alleen
in spanningsvelden beschreven kan worden: tussen
hebzucht en kwetsbaarheid, grootsheid en kleinheid,
waarheid en illusie, meester en leerling, boven- en onderstroom,
woorden en beelden. Het kan overigens
geen toeval zijn dat hebzucht bij alle drie een rol speelt.
Gangster
Bij PTA is het niet altijd duidelijk, maar de filmmaker
maakt dankbaar gebruik van genres. Vaag herken je in
Andersons films de bewegwijzering van romantische
komedies, gangsterfilms, westerns, maar de route voert
altijd naar iets groters, naar een plek waar geen kilometerborden
meer staan – wel mijlpijlen soms – en waar je
op ontdekkingstocht moet. Het knappe is dat The Master
je laat verdwalen en toch een vaag gevoel van richting
meegeeft.
Bij Soderbergh en Van Sant is het omgekeerde het geval.
Stilistisch lijken Side Effects en Promised Land op elkaar.
Allebei willen het thrillers zijn, tenminste zo worden
ze in de startblokken gezet, maar dan willen ze het
genre ontstijgen en het emotionele gewicht krijgen van
een volwassen drama. Stilistisch beperken ze zich net als
The Master tot het hoognodige. Een klein aantal locaties
– de pedante luchtshots in Promised Land die de VS als
ontmenselijkte landkaart moeten benadrukken zijn een
uitzondering – en liefst alleen essentiële dialogen. Maar
ook hier wint The Master met straatlengtes voorsprong.
Amusant
In plaats van te groeien zoals Andersons film worden
Side Effects en Promised Land steeds kleiner. Probleem
is dat ze verzanden in tweedehands narratief geneuzel
en goeie bedoelingen.
Side Effects begint sterk door het web van financiële
belangen te schetsen rond een arts (Jude Law) die met
de beste intenties z’n werk doet, al beperkt zich dat op
z’n Amerikaans tot het voorschrijven van medicijnen.
Laws personage heeft tegenstrijdige motieven en dat
voelt realistisch. Vooral nadat een farmaceut hem benadert
om voor 50.000 dollar per jaar te adviseren (lees:
proefpersonen te leveren) bij de ontwikkeling van een
nieuw medicijn, komt een andere kant boven, een volkomen
begrijpelijke kant, namelijk de wens om zijn gezin
een luxe leven te geven. Maar in plaats van die nevelige
toestand rond de onderlinge afhankelijkheid van
toezichthouders en degene waarover toezicht moet
worden gehouden verder te onderzoeken, reduceert Soderbergh
Side Effects in de tweede helft tot een amusante
maar plotgedreven intrige met een dader en een
slachtoffer. De farmaceut verdwijnt buiten beeld. In
plaats van de weeffouten in het systeem bloot te leggen,
beperkt de film zich tot het avontuur van Laws personage,
een particuliere affaire.
Implosie
Precies dezelfde fout maakt Van Sant in Promised Land.
Van Sants talent om de kijker te laten verdwalen is bewezen.
Gerry, net als Promised Land ook deels geschreven
door Matt Damon, gaat er letterlijk over. Dan in het
sublieme Last Days laat Van Sant een popster verdwa-
promised land
len in een afgelegen huis, een locatie die er niet eens
meer naar streeft een metafoor te zijn. Dat huis is gewoon,
de omgeving is, de man is, tot zijn leven stopt.
Minder is meer. Weinig andere Amerikaanse filmmakers
beheersen die kunst beter dan Van Sant. Wat betreft
spanningsopbouw bewees hij zich met Elephant.
Films die met elke minuut speeltijd groeien.
Promised Land haalt het daar niet bij. Misschien was
het probleem dat Van Sant de regie van het project
overnam van Damon en schrijfpartner en medeacteur
John Krasinski. Die wilden een onrecht tonen, met een
grote O: kleine boerengemeenschappen die uitgekocht
worden door een energiebedrijf dat vervolgens met
weinig oog voor de omgeving gas uit de bodem haalt.
Ook is duidelijk dat de location scout moest zoeken naar
het meest idyllische plaatsje in de hele VS, om het onrecht
dik aan te kunnen zetten. En dan ook nog het gemijmer
over die verdwijnende manier van leven, etc bla
bla. Waarom etc bla bla? Omdat het verhaal uiteindelijk
over de heroïek van een man blijkt te gaan: Matt Damon,
de man die tot inzicht komt, die het kwaad op tijd
herkent en zich aansluit bij de kleine lieden.
Worden we toch met een goed gevoel de zaal uit gedirigeerd.
De benadeelde boeren net als het geschetste
onrecht zijn slechts collateral damage bij het eindgoedalgoed-verhaal
dat Van Sant vertelt. Nou, zal Gus zeggen,
maar mensen kennen dat onrecht nu wel. Fout.
Mensen vergeten dat.
Side Effects »»»»» vs, 2013 | Regie sTeveN
sodeRbeRgh | 106 MiNuTeN | MeT jude lAw,
RooNey MARA, chANNiNg TATuM | disTRibuTie iNdepeNdeNT
| Te zieN vANAf 14 MAART
Promised Land »»»»» vs, 2012 | Regie gus
vAN sANT | 106 MiNuTeN | MeT MATT dAMoN, johN
kRAsiNski | disTRibuTie bfd | Te zieN vANAf 28
febRuARi